Zajęcia nr 11 – 5 grudnia 2013 r.

KONSERWACJA PROFILAKTYCZNA W ARCHIWUM – DZIAŁ III

-Archiwa, biblioteki i muzea są tzw. instytucjami pamięci. Ich zadaniem jest gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie zbiorów. Właściciele lub administratorzy zbiorów mają obowiązek zapewnić im właściwą opiekę, utrzymać je w dobrym stanie, chronić przed uszkodzeniami, zniszczeniem, zagubieniem, kradzieżą i użytkować je wyłącznie w sposób odpowiedni do ich stanu. Zabytków nie należy ratować, należy o nie codziennie dbać, tak, aby nie było potrzeby ich ratowania !!!

„Dzieła sztuki nigdy się nie skarżą, dlatego powinnością ludzi, którym je powierzono jest starać się rozumieć ich potrzeby, pracować zawsze dla nich...”

-Każdy dokument archiwalny to unikalny i niepowtarzalny materiał, którego nie można zastąpić innym egzemplarzem

-”Lepiej zapobiegać niż leczyć” - ta stara maksyma ojca medycyny Hipokratesa odnosi się także do ochrony zbiorów muzealnych, archiwalnych i bibliotecznych.

-Konserwacja (zachowanie i utrzymanie) to nasz obowiązek wynikający z prawa moralnego i starego jak ludzkość szacunku dla świadectwa i dorobku przodków.

-Konserwacja zapobiegawcza

→ Konserwacja profilaktyczna, opieka prewencyjna, profilaktyka konserwatorska – wielopoziomowy system ochrony ograniczający degradację kolekcji, rozciągający się na wszystkie działania jej dotyczące, a więc na wszystkie dziedziny funkcjonowania archiwum, biblioteki czy muzeum. Jest to całokształt przedsięwzięć, które podejmuje się w celu ochrony kolekcji, z wyprzedzeniem ryzyka jej zniszczenia.

→ Konserwacja zapobiegawcza nie dotyka obiektu, robiąc wszystko dookoła, by zapewnić mu bezpieczeństwo i najlepsze warunki trwania. Konserwacja profilaktyczna oznacza troskę o czystość, odpowiedni mikroklimat, właściwe oświetlenie. Chroni przed wszystkimi kosztami usuwania zniszczeń, często nieodwracalnych. Konserwacja zapobiegawcza jest uważana za jedną z najskuteczniejszych metod ochrony. Wymaga ona współpracy wszystkich pracowników instytucji przechowującej, udostępniającej i konserwującej zbiory.

→ Zbiory należy w pierwszym rzędzie konserwować, a dopiero w miarę możliwości finansowych restaurować. Restauracja (dotycząca estetyki) to nasz wybór.

→ Dokument na ten temat: Polska norma – PN – ISO 11799

Mikroklimat w archiwum

-Nie istnieje jedna idealna wartość temperatury i wilgotności względnej powietrza właściwa dla wszystkich rodzajów materiałów zabytkowych, istnieją tylko zakresy tych parametrów, w których zmniejszają się specyficzne rodzaje zmian zachodzących w tych materiałach.

-Ustalenie poziomu wilgotności względnej powietrze i temperatura jest zawsze kwestią kompromisowości uzależnione od kilku czynników charakteru zasobu, unikalnych warunków klimatycznych, dostępnych środków umożliwiających regulowania wartości klimatycznych.

-Biorąc pod uwagę powyższe czynniki należy ustalić odpowiednio wysoki poziom wilgotności aby zachować elastyczność podłoża na jakim sporządzone są zabytkowe obiekty, a jednocześnie na tyle niski, aby spowolnić proces niszczenia oraz kontrolować aktywność owadów i mikroorganizmów.

-Prawidłowy mikroklimat w magazynach archiwalnych dla kolekcji mieszanych:

Temperatura 16-18 ºC +/- 2ºC

Wilgotność względna powietrza 45-55% +/- 3%

Wilgotność względna powietrza poniżej 40% prowadzi do przesuszenia obiektów. Wilgotność względna powietrza powyżej 65% prowadzi do ataku drobnoustrojów lub owadów.

Mniejszym złem jest niewielki odchylenie od tych norm niż nagłe skoki warunków klimatycznych !!!

-Monitory mikroklimatu

→ mikroklimat powinien być monitorowany we wszystkich pomieszczeniach magazynowych i salach ekspozycyjnych za pomocą sprawdzonych i wykalibrowanych termohigrometrów (czasowe) lub termohigrografów (zapamiętują pomiary). Zaleca się elektroniczny sprzęt pomiarowy, który pozwala na dokładniejsze rejestrowanie i analizę danych. Monitorowanie pozwala stworzyć dokumentację warunków klimatycznych w pomieszczeniach.

-Jak zapewnić prawidłowy i stabilny mikroklimat?

Największy wpływ na przechowywanie archiwaliów ma techniczny stan budynku, od którego bezpośrednio zależy wytworzenie odpowiedniego mikroklimatu. Idealnie jest jeżeli budynek wykazuje niezbędną równowagę termodynamiczną, redukująca nagłe zewnętrzne wahania wilgotności temperatury.

1.Magazynu nie należy lokalizować w piwnicach i na poddaszu

2.Dbać o szczelność okien i drzwi.

3.Stosować nawilżacze względnie osuszacze powietrza w zależności od potrzeb.

4.Wentylacja – zapewnia obieg wymiany powietrza.

5.Izolować ściany budynku, aby zmniejszyć utratę ciepła zima i nagrzanie się budynku latem.

6.Rury kanalizacyjne i grzewcze oraz pomieszczenia sanitarne nie powinny znajdować się w pomieszczeniach magazynowych ani ponad nimi.

-Klimatyzacja archiwum

Systemy klimatyzacyjne zapewniają wymianę powietrza oraz jego oczyszczanie, ogrzewanie, chłodzenie, suszenie lub nawilżanie. Jeżeli dana instytucja posada centralny system klimatyzacyjny (HVAC) należy sprawdzić:

→ czy system klimatyzacyjny działa przez cały rok i przez całą dobę

→ czy parametry temperatury i wilgotności na jakie jest nastawiony odpowiadają zalecanym wartościom

→ jaki typ urządzeń filtrujących powietrze został zainstalowany w budynku oraz kto i jak często zajmuj się kontrolą stanu funkcjonowania urządzeń klimatyzujących

→ przy systemach klimatyzacyjnych bardzo ważne jest zminimalizowanie szybkości powietrza nawiewanego do sali

-Stężenie bioaerozolu

Z górnych warstw gleby mikroorganizmy są porywane przez wiatr i wirują w powietrzu wraz z cząstkami kurzu, tworząc niewidoczną powietrzną zawiesinę – bioaerozol. Bioaerozol to mikroorganizmy występujące w powietrzu w postaci agregatów komórek, zarodników i fragmentów strzępek grzybów itp. Mogą być przyłączone do cząstek pyłu, kurzu, cząstek mineralnych i mikrokropel wody (deszczy, mgły) lub śliny.

-Jakość mikrobiologiczna powietrza w archiwum – źródła mikroorganizmów w powietrzu

→ najważniejszym źródłem grzybów obecnych w powietrzu pomieszczeń jest gleba

→ najważniejszymi źródłami bakterii obecnych w powietrzu są: człowiek (dla tego bakterii jest więcej w pomieszczeniach niż na zewnątrz) i gleba

-częstszymi źródłami mikroorganizmów w pomieszczeniach są także zawilgocone i zapleśniałe przedmioty – tkaniny, książki, żywość, ściany, nieoczyszczone urządzenia klimatyzacyjne

-Jak można zbadać jakość mikrobiologiczną powietrza?

->Metoda sedymentacji – drobnoustroje z powietrza osiadają na podłożach mikrobiologicznych w określonym czasie. Po tygodniu można policzyć kolonie.

->Nowoczesne metody badania drobnoustrojów w powietrzu – metoda zderzeniowa i filtracji (bardzo drogie)

-Zalecane najwyższe dopuszczalne stężenie aerozolu grzybowego w magazynach archiwalnych to 150jtk/m³ (jtk tj. jednostki tworzące kolonie)

-Jak przeciwdziałać pyłowi osiadłemu?

→ Polska norma ISO odpowiada na to pytanie

→ Zaleca się odkurzanie całego zasobu co 5 lat.

→ Odkurzanie zbiorów – najlepszy sposób na zmniejszenie liczebności drobnoustrojów w pyle osiadłym i bioaerozolu