Kotarbiński
Prakseologia – ogólna teoria sprawnego działania
Naczelne zadanie prakseologii to konstruowanie i uzasadnianie norm dotyczących sprawności. Kolejnym ważnym zadaniem prakseologii jest zagłębianie się w rozwój techniki i rozwój umiejętności ludzkich. Ważnym elementem jest również opis analityczny elementów działania i jego różnorakich form.
Prakseolog czerpie wiedzę z praktycznego doświadczenia użytkując ją poprzez bezpośrednią obserwację faktów, albo wprowadza do tworzonego przez siebie systemu uogólnienia zaobserwowane przez innych.
Autor rozmyśla na temat: czy istnieją źródła pisane w których można znaleźć wiedzę prakseologiczną, tak sformułowaną jak wiedza medyczna itd.? Przyjmuje hipotezę że nie. Ale odwołuje się do dzieł Marksa, Platona, Morusa, Machiavellego, które chodź takimi źródłami nie są, to są chociaż do nich zbliżone. Odwołuje się też do przysłów, bajek i morałów z nich płynących, które w pewnym sensie dają wskazówki sprawnego działania.
-Wszelka robota składa się z czynów prostych (naciśnięcie przycisku powoduje poruszenie się dźwigu, przyciśniecie klawisza fortepianu powoduje że ktoś usłyszy dźwięk itd. itp.)
-Mamy przyczynę i skutek. Przyczyna (przycisk) Ruch dźwigu (Skutek) Odcinek Czasu między jednym a drugim (Czas działania).
-pewne zdarzenia mają swoje części składowe istotne do rozpoczęcia tego zdarzenia np. żeby zapalić lampę należy przycisnąć przycisk (jest to warunek składowy tego zdarzenia) ale nie jedyny bo, musi dochodzić do niej prąd, muszą być sprawne przewody, musi być sprawna żarówka itd.
-impuls dowolny (np. wypuszczenie strzały z łuku), sprawca jest kimś, czyj impuls dowolny jest przyczyną danego zdarzenia.
-dzieło to skutek przyczyny będącej impulsem dowolnym, skutek jest zawsze jakimś zdarzeniem (pożar to dzieło osobnika, który zbliżył ogień do substancji łatwopalnej :P )
-są dzieła kinetyczne, czyli zmiany, oraz statyczne, czyli jakieś stany które trwają przez dany odcinek czasu.
-występują dzieła konstrukcyjne (wyposaża przedmiot w cechę której przedtem nie posiadał) lub destrukcyjne (pozbawia przedmiot cechy którą posiadał) oraz, zachowawcze (podtrzymywanie jakiegoś stanu lub powrót w końcowej fazie stanu rzeczy do stany znanego z fazy początkowej) i zapobiegawcze.
-wytwór (osobnik zatrzymany przez strażnika słowem „stój”) Osobnik – to wytwór. Strażnik dał impuls dowolny (wypowiedział komendę „stój”). Impuls ten w dalszym toku zdarzenia doprowadził do pewnej zmiany, mianowicie do zatrzymania się osobnika. Przedmiotem zdarzenia był zatrzymany osobnik. Wytworem może być też kleks na kartce powstały w wyniku impulsu dowolnego danego pisarza.
-tworzywo, czyli to z czego urobiony został wytwór. Inaczej, obiekt przerobiony na wytwór. Czyli masz kamień, rzeźbisz i powstaje wytwór: pomnik itd. itp. Amerykę odkrył :-P.
-towarzyszy oczywiście temu pewien odcinek czasu między tworzywem a wytworem.
-cechy dobrego planu: celowość (wskazanie na ciąg działań prowadzących to osiągnięcia celu), wykonalność (realność osiągnięcia celu, nie fantazje, hipotezy), niesprzeczność, operatywność (ułatwione przejścia od punktów planu do ich realnego stosowania), racjonalność (poważnie ugruntowany poznawczo), giętkość (pozwala na zastosowanie pewnych zmian i udoskonaleń wykonawcą planu, jeśli takie uznają za stosowne, np. w wyniku rozwoju techniki itd.), szczegółowość (utrzymana we właściwej mierze), długodystansowość.
Tadeusz Kotarbiński należy do grona najwybitniejszych i najbardziej znanych filozofów polskich. Główne dzieło Kotarbińskiego nosi tytuł: "Traktat o dobrej robocie" w której wykłada główne zasady prakseologii. Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu. Prakseologia jest jedną z dziedzin w metodologii nauk. Kotarbiński na porządku dzieła poddaje analizie dotychczasowe definicje prakseologii. Prakseologią określa się jako naukę o sprawnym działaniu w odniesieniu do wszystkich form aktywności polegających na świadomej realizacji założonych celów. Prakseologia bada również postulaty i ogólne zasady sprawnego działania pod kątem ich skuteczności. Dla wielu prakseologia sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: jak działać w najskuteczniejszy sposób? Prakseologia jako dziedzina wiedzy filozoficznej stara się dotrzeć do zasad ogólnych, które daje się zastosować do wszelkich możliwych rodzajów działań. Prakseologia obejmuje również zagadnienie współpracy i działań grupowych, co zbliża ją do teorii zarządzania zasobami ludzkimi. Jednak w ten sposób wchodzimy w szczegółowe rozważania mające na celu usprawnić konkretne działania.
Obszar w którym można wykorzystać prakseologię wydaje się wręcz nieograniczony. Uogólniając należy prakseologię określić jako naukę o zasadach sprawnego i skutecznego działania. Praw prakseologii człowiek nie jest w stanie zmienić. W gruncie rzeczy pokrywają się one z praktyczną mądrością której hołdują ludzie realizujące swoje cele niezależnie od okoliczności historycznych. Nie oznacza to, że w prakseologii nie ma postępu. Bowiem ludzie działając uczą się przy okazji samego działania dzięki czemu mogą wykorzystać doświadczenia zdobyte w jednych działaniach do działań następnych. Uniwersalne zastosowanie prakseologii świadczy o jej wielkiej wartości. Prakseologia bada zależność między działaniem a jego skutkiem. Celem prakseologii jest właściwe postępowanie, a nie poznanie ich sposobów właściwego postępowanie. Prakseologia interesuje się przede wszystkim efektywnością. Na wyróżnienie zasługuje efektywność osobista którą definiuje się jako zdolność do najlepszego z możliwych wykorzystania dostępnych zasobów do osiągania zamierzonych celów. Prakseologia łączy się bowiem z teorią podejmowania decyzji. Prakseologia jest w gruncie rzeczy sztuką wyznaczania sobie celów, korzystania ze środków służących realizacji celu, a także ustalania kryteriów mających za zadanie sygnalizowanie stopnia skuteczności naszych działań. Widzimy zatem, że prakseologia staje się również teorią planowania działań. Brak planu daje się zwłaszcza we znaki kiedy podejmujemy się realizacji działań długoterminowych.
Zalecenia prakseologii znajdują odzwierciedlenie w licznych poradnikach. W jednym z nich zwraca się na następujące czynniki skutecznego działania. Wśród znajduje się aktywność i związane z nim zainteresowanie, działanie ze świadomością zakończenia rezultatów, skupienie się na czynnościach najważniejszych - istotnych do osiągnięcia celu oraz pozytywne myślenie. Oprócz nich znajduje się postawa polegająca na tym, aby starać się rozumieć otaczająca rzeczywistość, a nie oczekiwać by rzeczywistość rozumiała nas (szczególnie istotne w relacjach międzyludzkich), a także zwracanie uwagi na całość która jest czymś więcej niż sumą poszczególnych części. Wreszcie skuteczne działanie wymaga od człowieka zdolności do regeneracji czyli odpoczynku. Stosowanie powyższych zasad umożliwia lepsze zdobywania wiedzy, podnoszenie umiejętności oraz zrozumienie własnych pragnień i motywacji. Powyższe zasady sprawdzają się w wielu różnych dziedzinach życia niekoniecznie związanych z pracą zawodową.
Jednym z najtrudniejszych zadań jakie stoi przed człowiekiem jest odpowiednia organizacja czasu. Należy sobie uświadomić, że ludzkie sprawy dzielą się na:
-pilne i ważne
-ważne ale mniej pilne
-pilne ale nieważne
-ani pilne, ani ważne
Prakseologia poucza, że zakwalifikowanie różnych spraw do poszczególnych kategorii poprawia zorganizowanie. Sprawy ważne to przede wszystkim te sprawy do których przywiązujemy wagę. Sprawy nieważne najczęściej nie wymagają naszej uwagi choć zdarza się, że właśnie na tracimy najwięcej czasu. Sprawy pilne to te, które wymagają od nas natychmiastowej reakcji chociaż one również się dzielą na ważne i nieważne. Odpowiednie uszeregowanie zajęć pozwala na lepszą organizację planu zajęć i efektywniejsze wykorzystanie czasu. Wszystkie powyższe zasady należą do zadań prakseologii.
Planowanie wymaga od człowieka zwrócenia uwagi na szczegóły. Z pewnością szczegółowość planu zwiększa szansę na udaną realizację przedsięwzięcia. Wymaga to wyróżnienia w logicznej zależności poszczególnych etapów działania. Zbyt drobiazgowy plan nie jest czymś pożądanym ponieważ najczęściej oznacza zwykłą stratę czasu, którą można określić jako "przerost formy nad treścią". Skuteczne działanie wymagają przede wszystkim od człowieka odpowiedniej motywacji. Umiejętność pozytywnej motywacji wskazuje na asertywność, która przypomina o doktrynie "złotego środka" Arystotelesa.
Asertywność znajduje się pomiędzy uległością a agresywnością - w pewnym sensie wskazuje na pewnego rodzaju stałość i poczucie godności. Godność nie oznacza bowiem arogancji, ani braku wiary we własne siły. Poczucie godności okazuje się bliska pokorze. Obie cechy oznaczają rozumienie własnych możliwości i ograniczeń. Taka postawa okazuje się często zbawienna w relacjach międzyludzkich bowiem umożliwia realizację własnych celów bez konieczności krzywdzenia innych. Psychologowie uważają, że asertywność sprzyja myśleniu w kategoriach wygrana - wygrana. Myślenie w takich kategoriach umożliwia rozpoznanie potrzeb swoich i partnerów, co skłania do budowania dobrych kompromisów.
Jednak w dziele Kotarbińskiego znajdują się również spostrzeżenia, które nie charakteryzują się aż tak dużym optymizmem. Autor "Traktatu o dobrej robocie" zwraca uwagę, że niektóre ludzkie działania wykluczają możliwość kompromisu. Mam tu na myśli walkę na śmierć i życie i jej kulturową sublimację czyli sport nastawione na rozmyślne działanie przeciwko sobie. Jednak tutaj można się zastanawiać czy przypadkiem nawet taka dziedzina zakłada pewną współpracę opartą na poszanowaniu pewnych reguł umożliwiających honorową walkę zarówno na sportowej arenie jak i na polu bitwy.
Współcześnie prakseologia stanowi rozbudowaną dziedzinę wiedzy. Na UMCS w Lublinie działa Zespół Badawczy Prakseologii im. Tadeusza Kotarbińskiego pracujący nad zastosowaniem prakseologii w budowie podstaw metodologicznych teorii organizacji i zarządzania. Wspomniany zespół badawczy zajmuje się badaniem wzajemnych relacji między prakseologią a innymi naukami organizacji i zarządzania a także teorią zdań prakseologicznych, teorią zdarzeń, a wreszcie prakseologiczną aparaturą pojęciową. Oznacza to, że prakseologia jako nauka ciągle się rozwija wzbudzając zainteresowanie wśród przedstawicieli różnych nauk, którzy starają się również wykorzystywać wyniki swoich studiów w praktyczny sposób. Świadczy to o ważności dzieła Kotrbińskiego wyłożonego w "Traktacie o dobrej robocie".
minimalizacja interwencji
pilnuj samoczynnego procesu, zamiast go wykonywać
ustanów coś wcześniej, aby później tylko tego pilnować lub bronić
potencjalizuj - załatwiaj sprawy poprzez prezentacje możliwości, nie przez samo działanie
automatyzuj (machinalnie, naśladowczo, korzystając z ustalonej marszruty)
rozmyślaj podczas zajęć automatycznych
zamiast od razu robić, pomyśl i potem rób
Plan musi być
celowy - odpowiadający celowi
wykonalny
przejrzysty
jednolity,ciągły - niesprzeczny wewnętrznie
giętki
odpowiednio dalekosiężny (złoty środek)
osiągnięcie swobody ruchu nawet kosztem strat materialnych
zużytkowanie na swoją korzyść zasobów przeciwnika
kieruj atak na kluczowe pozycje (opinie, stanowiska)
dbaj o posiadanie argumentów zastępczych
stwarzaj fakty dokonane
graj na zwłokę gdy z czasem przeciwnik się osłabia
udostępniaj jak najmniej informacji przeciwnikowi
zaskocz przeciwnika postępowaniem nieracjonalnym
bądź języczkiem u wagi
Strona formalna, a więc właściwy dla tego typu pisarstwa podział formalny pracy na części, obudowanie prezentowanego materiału licznymi przypisami i obszerną bibliografią ma w przypadku kiczu sprawiać wrażenie rzetelności autora i naukowości dzieła. Zabieg ten maskuje bezwartościowość samego tekstu i na pierwszy rzut oka pozycja taka wygląda imponująco. Zdemaskowanie bezwartościowości utworu następuje w trakcie jego poznawania, gdy próbujemy zmierzyć jego wartość. poznawczą. Bez względu bowiem na charakter pracy i cele, jakie sobie stawia autor, każda praca uznana za naukową musi w jakiś sposób wzbogacać dorobek z danej dziedziny wiedzy. Kicz tego nie czyni. Dla zobrazowania tego twierdzenia posłużę się podziałem dzieł, czyli zdarzeń (do których zalicza się także dzieło naukowe) na dzieła permutacyjne, oraz dzieła (albo zdarzenia) perseweracyjne, jakiego dokonał Tadeusz Kotarbiński. W Traktacie o dobrej robocie.
„.Pierwsze - to zmiany prowadzące od jakiegoś stadium początkowego danego obiektu pod danym względem do innego stadium końcowego tego obiektu, a dochodzą do skutku takie zmiany przez to, że się coś do danego obiektu dodaje, bądź przez to, że się ów dany obiekt przekształca, a wszystkie te możliwości mogą zachodzić razem; gdy drugie to wszystkie takie zdarzenia, iż podległy im obiekt znajduje się w końcu pod danym względem w takim samym stadium, w jakim się znajdował na początku. Przekręcam klucz i dzięki temu drzwi, które były otwarte, stały się zamknięte - oto przykład czynu prostego, gdzie skutek jest dziełem permutacyjnym. A oto, dla antytezy, okazowe dzieło perseweracyjne: uderzona kula bilardowa rusza ze swojego miejsca, obija się parokrotnie o bandę, i zatrzymuje się w tym samym miejscu skąd ruszyła. Dziełem perseweracyjnym będzie podróż owej kuli.." [2]
Przenosząc tok myślenia o podróży kuli bilardowej wracającej do swego wyjściowego położenia na pracę myślową twórcy dzieła naukowego, powiemy, ze jeżeli efektem tej pracy jest zachowanie stanu wyjściowego, to znaczy, że jest to działanie perseweracyjne. Sama perseweracja jako trwanie, podtrzymywanie pewnego stanu, może być zjawiskiem neutralnym, bądź negatywnym, w zależności od tego, jakiego rodzaju jest to działanie. Natomiast niewątpliwie w pracy naukowej działanie perseweracyjne jedynie imitują i to tylko w sferze formy właściwe twórcze myślenie.
Celem prac naukowych nie zawsze jest stworzenie nowej teorii, czyli dokonanie wyraźnych zmian w danej dziedzinie wiedzy przez jej wzbogacenie, lub wprowadzenie na nowe tory. Większość prac ma charakter eksplikacyjny, czyli wyjaśniający, uzupełniający, bądź aplikacyjny, czyli przygotowujący do podjęcia następnych, bardziej twórczych działań, Ich pierwotna wartość tkwi , jak by to powiedział Tadeusz Kotarbiński w impulsie, który jest przyczyną podjęcia działania.
W dziedzinie twórczości naukowej tym impulsem zawsze powinna być chęć wzbogacenia istniejącego stanu rzeczy, poprzez krytyczną analizę. Jeżeli nie otrzymujemy dzieła w jakikolwiek sposób wzbogacającego problem, który jest przedmiotem pracy, to mamy do czynienia z kiczem.
Tadeusz Kotarbiński dokonał podziału dzieł z uwagi na „pozytywny lub negatywny charakter końcowego fragmentu zdarzenia w zestawieniu z jego fragmentem początkowym." Według tego podziału „dzieła bywają konstrukcyjne lub destruktywne, zachowawcze lub zapobiegawcze. Pierwszy z tych podziałów przebiega w obrębie dzieł permutacyjnych, drugi w obrębie dzieł perseweracyjnych. Konstrukcyjne jest dzieło z danej chwili zawsze i tylko wtedy, jeżeli polega na wyposażeniu określonego przedmiotu w cechę, której on na początki tej chwili nie posiadał. Tak więc każde działanie naukowe, które wyposaża istniejący stan badań choćby w minimalnym stopniu o jakąś cechę nową, jakieś wyjaśnienie, pogłębienie, czy naświetlenie problemu z innej perspektywy jest działaniem konstrukcyjnym.
Inaczej jest z podręcznikami i pracami popularno - naukowymi. Tutaj impuls autora jest inny. Jest nim wyłożenie w przystępnej formie trudnych i ważkich problemów z danej dziedziny wiedzy tak, ażeby nieprzygotowany merytorycznie czytelnik zdobył kwantum wiedzy, która zachowa głębię merytoryczną. Wbrew pozorom literatura podręcznikowa i popularno-naukowa wymaga bardzo dobrej znajomości przedmiotu, gdyż jej zadaniem jest wydobycie tego, co najbardziej istotne, bez spłycania i trywializowania problemu. Wracając do Traktatu o dobrej robocie Tadeusza Kotarbińskiego, możemy stwierdzić, że jeżeli praca pisana przez specjalistę z danej dziedziny przedstawia problem w sposób uproszczony tak, że zamiast wyjaśniać zaciemnia i wprowadza w błąd, gdyż nie dociera do istoty problemu, wtedy mamy do czynienia z dziełem destrukcyjnym. Dzieło destrukcyjne według Kotarbińskiego, „polega na pozbawieniu danego przedmiotu takiej cechy, którą on na początku danej chwili dzieła posiadał"[3] W przypadku nauki, jest to stan dostępnej wiedzy, który służy do opracowania jej w popularnej formie. Jeżeli dzieło popularno- naukowe uszczupla ten stan, poprzez powierzchowne, i niejednokrotnie zamazujące istotę problemu przedstawienie, to jest to dzieło destrukcyjne.