Język

Chomsky
gramatyka generatywno-transformacyjna, biologiczne uwarunkowania UG, system generujący zdania, przypisujące im reprezentacje: syntaktyczne (struktury frazowe), semantyczne (struktury argum.-predykatowe, czyli sądy), fonologiczne (form foniczna zdania)

Socjosemiotyczna teoria uczenia się języka Hallidaya
3 systemy językowe u dorosłych: semantyczny, leksokogramatyczny, fonologiczny.

U dzieci: protojęzyk → przejście do języka dorosłych → uczenie się języka dorosłych.

Funkcje protojęzyka: instrumentalna (ja chcę), regulacyjna (rób, co ci każę), interakcyjna, osobista, heurystyczna (powiedz mi co to jest), imaginacyjna, informacyjna
Aby osiągnąć fazę III, dziecko musi wykształcić dwa główne obszary potencjału językowego
obszar: ideacyjny - związany z reprezentacją doświadczenia (wiedza o świecie i o sobie samym),
interpersonalny - związany z procesem komunikowania się jako formą i kanałem działań społecznych.
Uogólnione funkcje języka:
matetyczna (wyodrębnienie siebie z otoczenia identyfikacja siebie i interpretacja otoczenia)

pragmatyczna (wchodzenie w interakcje z otoczeniem po to, by wpływać na rzeczy i ludzi,wyrażać swój stosunek do nich)

UG (Bickerton)

predyktatywność (możliwość orzekania czegoś o czymś, ograniczenia dziedzinowo-specyficzne, nie powiem o czymś, że nie żyje, jeśli w założeniu nie ma cechy "żywotności");

gramatykalizacja (różne języki gramatykalizują różne rzeczy),

składnia (podstawowa siła, główny filar struktury, stanowi o tym w jakiej kolejności układasz słowa)

analizator mowy- odbieramy gesty artykulacyjne mówiącego (teoria motorycznej percepcji mowy Libbermana i Mattingly'ego), nie dźwięki, przewaga prawego ucha w odbiorze spółglosek, wspólny dla produkcji i percepcji,

Procesy dyskursywne – procesy za pomocą których mówiący i słuchający koordynują wzajemne procesy rozumienia i mówienia, i przetwarzają mentalnie wypowiedzi partnerów w celu ustalenia wspólnych ram interpretacji. Kompetencja dyskursywna zdolność do współtworzenia dyskursu z różnymi partnerami za pomocą środków językowych i pozajęzykowych.
Kategoryzacja:

analityczna - rozpoznawanie poprzez analizę cech, rozkładanie na części pierwsze, proces z dołu do góry,

eksp. z analizowaniem liter na podstawie posiadania określonych cech, nie kształtu, np. pionowa kreska (Selfridge i Neisser)

model prototypowy- eksp. Possnera z kropkami, figura prototypowa i jej zniekształcenia, z góry na dół

model statystyczny- prawdopodobieństwo przynależności do kategorii, parametryczny opis egzemplarzy należących do danej kategorii (Fried i Holyoak); eksp. Flannagana-prezentowanie bodźców w rozkładzie normalnym i rozkładzie 'U'

model egzemplarzowy

koneksjonistyczny model- różne sposoby kategoryzowania w zależności od wagi połączeń między egzemplarzem a kategorią

stopień podobieństwa między elementami jednej kategorii nie jest wartością stałą (eksperyment Tverskiego- łączenie minek w pary)

Spostrzeganie:

Gotowość percepcyjna (Bruner) -w gorszych niż optymalnych warunkach gotowość nasila się;wzorzec gotowości percepcyjnej może być realistyczny lub nierealistyczny; przejawia się w zdolności wyciągania najtrafniejszych sądów świata zewnętrznego w tym momencie oraz do przewidywania tego, co może się znaleźć tu/teraz, a to pozwoli na trafniejsze planowanie. Funkcje: (zasada minimaxu) Minimalizacja zaskoczenia Maxymalizacja zysków, korzyści

Cechy spostrzegania wg Brunera-rozpoznanie, Reprezentacyjny charakter, inferencyjność, Decyzyjność, selektywność.

Kierunki: informacyjny(Bruner) i ekologiczny(Gibson)

Informacyjny (Bruner) człowiek aktywnie konstruuje obraz świata, posługuje się danymi dostarczanymi mu przez narządy zmysłów oraz informacjami wydobytymi z pamięci. Dzieli się na: wyodrębnianie cech (rozkładanie złożonych elementów na proste i przekładanie ich z dołu do góry) i syntezę percepcyjną (procesy tworzenia odwrotnie z

Ekologiczny(Gibson) umiejętność bezpośredniego dostrzegania informacji o środowisku zawartej w strukturze świata, odbierana przez organizm zmienia się na skutek ruchu obiektów w środowisku lub zmian pozycji obserwatora. Funkcje: niezmienniki-stałe właściwości przedmiotu(rejestrowanie niezmienników); Odtwarzanie doświadczeń spostrzeżeniowych(przypominanie/wyobrażanie); Izomorfizm. Spostrzeganie ma charakter bezpośredni, adaptacyjny, psychosomatyczny.

Teoria percepcji syntetyzującej(Neisser)-system spostrzegania: intelektualne funkcjonowanie człowieka opiera się na płynnym i harmonijnym współdziałaniu trzech systemów percepcyjnych: spostrzeganie/działanie bezpośrednie, reprezentacja/rozpoznanie, spostrzeganie/wrażliwość interpersonalna.

Wyobraźnia:

operacje wykonywane w kodzie ikonicznym:
- zmiana proporcji między poszczególnymi elementami obrazu (reintegracja, perseweracja, majoryzacja, hiperbolizacja, translokacja)
- przemieszczanie pierwotnego obrazu (rotacja, kompresja czasu, inwersja przestrzenna)

wyobrażenia twórcze powstają w wyniku fantazjowania

czym wyobrażenia różnią się od halucynacji i spostrzeżeń?
-wysoki st podobieństwa do realnego obiektu
-świadomość, ze obiektu nie ma w zasięgu zmysłów
-mniejsza wyrazistość obrazu, pulsowanie

-wykorzystanie dodatkowych zasobów uwagi
-pierwszoplanowy obiekt wyobrażenia jest lepiej wyeksponowany od tła

R. Finke, cechy i natura wyobrażeń wzrokowych
-ukryte kodowanie- wydobywanie informacji na temat obiektów fizycznych, które wcześniej nie były podane w sposób jawny (śrubka jest mniejsza od krokodyla)
-równoważność percepcyjna- kiedy coś sobie wyobrażamy, pobudzamy te same miejsca w mózgu, co przy spostrzeganiu
-równoważność przestrzenna - przestrzenne uporządkowanie elementów w wyobrażeniu odpowiada rzeczywistemu, niewidomi też to mają (ad. skanning)
-równoważność transformacyjna - podobne własciwości dynamiczne, prawa ruchu kierują transformacjami w wyobraźni i w rzeczywistości (rotacje umysłowe)
-równoważność strukturalna- struktura wyobrażeń jest taka jak w spostrzeżeniach

stanowisko obrazowe

-wyobrażenia to reprezentacje analogowe, holistyczne, przypominają rzeczywiste przedmioty

-operacje wykonywane na wyobrażeniach są podobne do operacji na rzeczywistych obiektach

-ciągła natura rzeczywistości (por. do wskazówek zegarka), reprezentacje tego typu są konkretne, oddają wiele cech, są dostępne naszej świadomości
-sposób kodowania w relacjach przestrzennych odnosi się do odległości między punktami

stanowisko abstrakcyjne
reprezentacja zbudowana jest z sądów, których zespoły tworzą pojęcia, z sądów mogą być tworzone wyobrażenia (epifenomeny zjawisk na poziomie głębokim, ktore nie poddają się analizie poznawczej)
wyobrażenia nie stanowią podstawowe reprezentacji umysłowej
relacja oparta na sądach (dyskretna) wprowadza element nieciągłości (por. do zegarka z tarczą cyfrową)
różne formy reprezentacj- linie, figury, bryły

Kosslyn:
badania nad efektem odległości, eksponowanie wydłużonego obrazka z charakterystycznymi cechami (np. róża). Wytłumaczenie obrazowe (długość drogi) i abstrakcyjne (liczba sądów do przeanalizowania)

Shepard i Metzler - rotacje umysłowe

podwójne kodowanie Paivo, w tworzeniu reprezentacji umysłowej i przetwarzaniu informacji, wykorzystujemy dwa niezależne kody- werbalny i obrazowy. w kodach występuja odpowiednie struktury odpowiedzialne za generowanie reprezentacji- logogeny (osobne dla liter i akustyki, nieuświadamiane) i imageny (niedostępne poznaniu introspekcyjnemu)

Jashon - Laird - poznawcza reprezentacja przesłanek wnioskowania. Ma postać zbioru punktów odpowiadającym hipotetycznym elementom zbiorów opisanych przez terminy sylogizmu, wraz z relacjami tożsamości między tymi elementami

skrypty Shanka i Abelsona??

Wnioskowanie:

dedukcyjne:

rozumowanie sylogistyczne,

sylogizmy kategoryczne (kruk jest ptakiem, każdy ptak jest żywy, kruk jest żywy), hipotetyczne (opisują relacje przechodniowości A jest na prawo od B, z B jest na prawo od C, więc A jest na prawo od C).

hipotetyczno-kategoryczne

sylogizm kategoryczny składa się z 2 przesłanek oraz wniosku.

Błędy rozumowań sylogistycznych:

efekty trybu:

- hipoteza efektu atmosfery- np. gdy wszystkie przesłanki są twierdzące, badani są skłonni wyciągać wniosek twierdzący + reguła ostrożności (wnioski uniwersalne 'każdy' i 'żaden' są ryzykowne, więc wyciągamy wniosków szczegółowe, choć nie powinniśmy)
- hipoteza inwersji terminów w przesłankach- skłonność do nieuprawnionego odwracania kierunku relacji opisanej w przesłankach (to, że każde a jest b, nie znaczy, że każde b jest a)

wg Johnsona-Lairda proces rozwiązywania zadania ma 3 etapy
-konstruowanie modeli umysłowych obu przesłanek sylogizmu, zestawianie ich ze sobą

-analizowanie relacji łączącej dwa końcowe terminy sylogizmu (podmiot i orzecznik), wyprowadza wstępny wniosek
-próba sfalsyfikowania tworząc alternatywne kombinacje przesłanek i sprawdzając, czy wniosek będzie prawdziwy również dla tych modeli
im więcej alternatywnych przesłanek do utworzenia, tym trudniejszy sylogizm, ponadto, jeśli wstępny wniosek jest zgodny z naszymi przekonaniami, nie chce nam się układać alternatywnych modeli.

Efekty treści przekonań (Evans)- skłonność do wyprowadzania wniosków niesprzecznych z własnymi przekonaniami

Błędy w rozumieniu implikacji:

błąd negacji poprzednika (przykład: jeśli wykonasz tę pracę, postawię ci lody, nie wykonałeś tej pracy, więc nie postawię ci lodów)

b. afirmacji następnika (postawiłem ci lody, więc wykonałeś dla mnie tę pracę)

wynika ze skłonności odczytywania implikacji jako równoważności.

eksperyment Wasona, zadanie selekcyjne (kartki z numerkami i literami). wniosek: ludzie mają skłonność do konfirmacyjnych strategii testowania hipotez.

Teoria tworzenia pragmatycznych schematów- jeśli zadanie nie dotyczy abstrakcyjnych terminów, będzie mniej pomyłek (Cheng i Holyoak)

Teoria kontraktu społecznego (podejście ewolucyjne), ochrona przed stratą

Teoria Deontycznych okresów warunkowań (dostyczacych zakazów i zezwoleń), skonstruowano podwójny schemat deontyczny (przykład z wychodzeniem na dwór i sprzątaniem zabawek, postawienie się w sytuacji mamy i dziecka).

logika umysłów (Braine i Rips)- rozumowanie dedukcyjne przeprowadzane na podstawie formalnych reguł rachunku zdań. Uniwersalność podstawowych procedur logicznych, uniwersalny język myśli, pojawiają się wcześnie w rozwoju ontogenetycznym. Jesli ludzie popełniają blędy, to z powodu zbyt dużej liczby operacji do przeprowadzenia, nie z powodu abstrakcyjnej formy wyrażeń.

modele umysłów (Johnson-Laird)- proces rozumowania dokonuje się poprzez umysłową konstrukcję reprezentacji przesłanek- modeli umysłowych, a następnie konstrukcji ich alternatywnych reprezentacji. Blędy sa wynikiem trudności w skonstruowaniu modelu umysłowego.

teorie pragmatyczne- błędy rozumowania wynikają z nieprzystawalności treści zadań do pragmatycznych schematów, którymi ludzie posługują się na codzień.

Rozumowanie indukcyjne
zawodne, wychodzenie poza posiadane informacje, reguły wyprowadzania wniosków są zawarte w rachunku prawdopodobieństwa. U podstaw każdego sądu indukcyjnego leży percepcja kowariancji (jest powiązana z pojęciem warunku koniecznego lub wystarczającego)

klasyczne wyjaśnianie błędów - ludzie posługują się heurystykami:
dostępności- szacowanie szans na zajście zdarzenia na podstawie tego, na ile to zdarzenie jest dostępne w pamięci

reprezentatywności-kierowanie się tym w jakim stopniu dane zdarzenie jest dla jakiejś osoby reprezentatywne
zakotwiczenia i dopasowania- szacując wynik wykorzystujemy wyraziste percepcyjne punkty (kotwice),a nastepnie odpowiednio modyfikujemy uzyskany rezultat przy użyciu dodatkowych informacji.
symulacji- wynik tym bardziej prawdopodobny, im latwiej wyobrazić sobie scenariusz jego zaistnienia.

Iluzoryczna korelacja (Chapman i Chapman)- gdy oczekujemy związku, będziemy się go na siłę dopatrywać.

Iluzoryczna kontrola- skłonność do przeceniania współzmienności między własnymi działaniami i wynikami tych działań.

testowanie hipotez,

błąd konfirmacji jako tendencyjność- tendencyjne zbieranie dowodów na potwierdzenie swojej hipotezy i równie tendencyjne pomijanie dowodów z nią sprzecznych

błąd konfirmacji jako strategia- ignorowanie pozytywnych dowodów przemawiających na rzecz hipotezy konkurencyjnej.
Wason- zadanie 2-4-6
Hipoteza inklinacji pozytywnej (Evans)- ludzie mają problem z przetwarzaniem negacji, dlatego nie chcą falsyfikować

Hipoteza większej informacyjności przypadków pozytywnych

Hipoteza minimalizowania błędów kategoryzacji
Prawdopodobieństwa subiektywne nie odpowiadają obiektywnym (co jest bardziej prawdopodobne, śmierć na zawał, czy w wypadku samochodowym?)
Losowość jako nieregularność (układ 666 jest "mniej losowy" niż np. 952) i złudzenie gracza.

Nieuwzględnienie wielkości próby
Złudzenie koniunkcji (bardziej prawdopodobne jest to, że zdasz 1 egzamin, czy 2?)-> heurystyka reprezentatywności
Błąd pewności wstecznej- jeśli coś się stało, to widocznie stać się musiało, można go obniżyć prosząc o rozpatrzenie alternatywnych scenariuszy wydarzeń.
Ignorowanie prawdopodobieństw bezwarunkowych (przykład z Hiszpanem w Warszawie)
Nieaddytywność prawdopodobieństw- nie sumowania się do 100% (masz taką samą szansę dostać pracę niezależnie od liczby konkurentów)

Alternatywne sposoby rozumienia prawdopodobieństwa- błędy nie są błędami, lecz wnioskami wyprowadzanymi na podstawie innego rozumienia prawdopodobieństwa, niż to jakie zakładali inicjatorzy zadań.
Cohen- ludzie posługują się rachunkiem Bacanowskim (prawdopodobieństwo jednostkowych zdarzeń), nie Pascalowskim
Gigerenezer- jedyna wersja rachunku podobieństwa, którą ludzie rozumieją, jest wersja częstociowa

przewidywanie aleatoryczne- oparte na prawdopodobieństwach częstościowych, ocenie względnej proporcji zdarzeń danego rodzaju w próbie, posługuje się zasadą ekstencjonalności (cechy obiektu zależą od cech kategorii, do ktorej został zakwalifikowany, nie osobistych właściwości)

przewidywanie epistemiczne (przyczynowe)- na podstawie wiedzy o tym ile i jakie czynniki sprzyjają jego zaistnieniu

wgląd- Max Wertheimer


Koncepcja schematowa
składniki:
konstrukcjonizm- świat zewnętrzny nie jest w umyśle odwzorowywany, ale konstruowany (z informacji dochodzących z receptora i inf. wywołanymi przekonaniami, oczekiwaniami, celami). Reprezentacja jako kompromis między rzeczywistością, a oczekiwaniami
argument ubóstwa bodźca - sygnały odpływające do receptora są zbyt ubogie, rozpoznajemy obiekty bo się ich spodziewamy, tam gdzie brak danych umysł uzupełnia je o 'wartości domyślne'
hipoteza wykorzystywania - zawartość pamieci długotrwałej jest wykorzystywana jako budulec w przywoływaniu, a nie mechanicznie wydobywana (Neisser). (owoc- paradygmat poziomów przetwarzania Craika i Lockharta

stereotypizacja pamięci - przywoływane wspomnienia zmieniają się w sposób typowy dla podmiotu (schamatyzacja/ prototypizacja)
łagodna degradacja wyniku (Bobrow, Norman) - podawanie rozwiązania problemu nawet gdy przesłanki są niepewne (im ich mniej, tym gorszy, zdegradowany wynik)
oszczędność poznawcza - maks użytecznej informacji min koszt (Rosh). koszt to liczba operacji potrzebnych do wykonania. Pamięć jest strukturą przyspieszającą czas percepcji, szybkie przeszukiwanie i ograniczanie liczby koniecznych informacji, potrzebnych do zbudowania reprezentacji.

schemat poznawczy jest modułem systemu poznawczego służącym do budowania percepcyjnych i pamięciowych reprezentacji danej klasy obiektow i zdarzeń. Zawiera dane domyślne i procedury dobierania tych danych.

schemat w teorii pamięci semantycznej
pojęcie jest konstruktem na poziomie semantycznym, a schemat syntaktycznym. schemat jest jednostką pamięci semantycznej na poziomie ponadzdaniowym, w tym znaczeniu schemat jest pozbawiony aspektu procedury (pamięć semantyczna to zbiór danych). Pamięć semantyczna ma dwa poziomy złożoności - jeden odpowiada znaczeniu słów (pojęcie), drugi zdań (sąd).

skrypty- plasny schematy- tematy Schanka i Abelsona

3 grupy schematów:

skrypty- schemat budujący reprezentacje często powtarzających się codziennych zdarzeń z punktu widzenia jednego z uczestników zdarzenia (możliwe następstwa kolejnych scen, jak np. lekcja)
plany - też buduje reprezentacje zdarzeń, ale jest bardziej ogólny, informacje o tym jak aktorzy sytuacji społecznych osiągają pewne cele (np. plan wyleczenia się)
temat - nadrzędny schemat dla planów i skryptów, określając jakie konkretne cele mają aktorzy sytuacji społecznych (np. student lub wykładowca)

zasada specyficzności kodowania, eksperyment Tulvinga i eksperyment Psotki