TEKSTOLOGIA
01.04.14 r.
Tekstologia - nazwa obecnie akceptowana (do niedawna funkcjonowały: lingwistyka tekstu, gramatyka tekstu). Tekstologia ma dawne korzenie, wiedza była rozproszona i nie funkcjonowała w pełni pod tą nazwą. Pierwsza książka o charakterze tekstologicznym pojawiła się w 1975roku („Składnia rozmowy telefonicznej”). Zajmowała się zagadnieniami tekstologicznymi nie wiedząc, że tak się nazywają. Obiektem badań tekstologii jest tekst w różnych swoich odmianach i funkcjach.
Tekst - termin unaukowiony, wieloznaczny. Można sprowadzić go do językowego lub werbalnego. To jednostka języka o statucie ponadzdaniowym; jest makroznakiem. [więcej o tekście patrz: 08.04.14 r.]
Teksty kultury - teksty (werbalne i niewerbalne) tak ważne dla danej kultury, że ją określają, generują.
Teksty mieszane - piosenka, spektakl teatralny (muzyka, zachowanie).
Tekstologia - nazwa jednostki komunikacyjnej, językowej, mieszanej
Okcydentalizm- wyraz zapożyczony z jęz. zachodnich → okcydentalizacja jęz. polskiego
tekst a dyskurs (z łac. discusere → biec w różne strony, dyskutować)
Są to synonimy tylko dla niektórych badaczy (TEKST = KOMUNIKAT = WYPOWIEDŹ = DYSKURS). M.in. Barbara Boniecka twierdzi, że dyskurs jest zbędny.
Różnice pomiędzy tekstem a dyskursem:
Tekst jest tworem (nie istnieje poza gatunkiem i poza stylem), posiada kwalifkator (ma nacechowanie stylowe i gatunkowe), w skrajnych przypadkach może być tożsamy ze zdaniem. Dyskurs traktuje się jako zdarzenie; tekst w kontekście komunikacyjnym; proces w działaniu np. dyskurs szkolny, edukacyjny (wykład w formie monologu). Czasami traktowane są zamiennie.
Tekstologia:
A) Teoretyczna (teoria tekstu);
B) Opisowa;
C) Stosowana (np. edytorstwo, systematyka, indeksowanie).
03.04.14 r.
Tekst ma strukturę zdania w sensie składniowym. Prototypowy tekst jest wielozdaniowy, chodzi o strukturę tych zdań. Każdy tekst zawiera kwalifikator tekstu, tzn. ma nacechowanie stylowe i gatunkowe (nie istnieje poza gatunkiem i stylem).
Kryteria tekstowości: (w ujęciu Wolfganga Ulricha Dresslera i Alaine'a de Baugrande'a)
1) Spójność semantyczna (koherencja) - spójność głęboka;
2) S. strukturalna (kohezja) - powierzchniowa, formizm;
3) Intencjonalność - tekst ma cel, określonego nadawcę;
4) Akceptabilność - tekst musi być możliwy do zaakceptowania przez odbiorcę, musi respektować konwencje danego języka, liczyć się z jego normą;
5) Informacyjność - zawiera kwantum informacji, bez niej tekst nie istnieje;
6) Sytuacyjność - każdy tekst jest zanurzony w określone sytuacje - np. sytuację nadawczo-odbiorczą. Można je rozumieć szeroko lub wąsko. Stopień uzależnienia tekstu od sytuacji może być różny.
7) Intertekstowość/Intertekstualność - w strukturze tekstu rozpoznajemy obecność innych tekstów;
Tekst może być bardziej lub mniej spójny, bardziej lub mniej informatywny, ale zawsze spełnia te kryteria (bo inaczej nie jest tekstem). Tekst, który spełnia wszystkie podane wyżej kryteria nazywamy tekstem prototypowym.
Kryteria drugorzędne tekstowości:
* wydajność;
* skuteczność;
* stosowność.
Przykłady tekstów minimalnych:
Ojej! O Jezu!; Halo? Hop, hop!; Mamo! Panie doktorze! Ela!; Czołem! Dzień dobry!; Jan Kowalski(napis na drzwiach), Uniwersytet im. M. Kopernika w Toruniu; Rodzina Połanieckich, Bitwa pod Grunwaldem; Baczność! Uwaga zły pies! Dość tego!; Otwieram dyskusję; Ryba psuje się od głowy; Siwy wół wypił wody pół; LOT-em bliżej; Padam do nóżek;
08.04.14 r.
Słowniki definiują słowo tekst, uwzględniając to, jak jest ono rozumiane. Tekst to:
- wszelkie słowa składające się na pewną całość, utrwalone graficznie lub inną grafiką; słowa utworu muzycznego;
- treść słowna jakiejkolwiek wypowiedzi ustnej lub pisemnej;
- ogół słów tworzących pewną logiczną całość;
- ciąg składający się na pewną całość słów i zdań, utrwalonych w pamięci, w formie maszynopisu… itd.
- tekst ma charakter werbalny (jest zbiorem słów), jest większy od jednego słowa.
Zauważamy wiele różnic ww. definicjach.
Zakres pojęcia tekst stale się rozszerza. Obecnie odchodzi się od najstarszych definicji tekstu (odchodzi się od tekstów werbalnych w kierunku multimedialnych, np. obraz, sztuka, ubiór, inne tekst kultury). W tekstologii ścieramy się z szerokim ujęciem tekstu, podczas gdy definicje słownikowe skupiały się na jego werbalnym charakterze. Tekstologia zajmuje się zarówno tekstami użytkowymi, jak i artystycznymi. Tekst wiąże się z procesem komunikacji, odchodzi się więc od grafizmu. Rozmowy potoczne i okazjonalne również traktujemy jako tekst. Tekst utrwalamy w postaci: pisemnej, drukowanej.
Tekst jest strukturą, a nie sumą zdań, a dokładnie strukturą semantyczną o określonym temacie, który jest nieredukowalny i istotny.
Teksty kultury teksty werbalno-niewerbalne, np. spektakle.
Teksty okazjonalne - najczęściej teksty spontaniczne.
Mgławica tekstu → tekst bez ostrych granic.
Teksty zamknięte - posiadające wyraźny koniec i początek; najczęściej to teksty nieartystyczne, użytkowe.
Możemy wyodrębnić 2 poziomy w tekście:
1. T. główny
2. T. poboczny (przypisy, dodatki, itd.)
Zauważa się:
*odchodzenie od mówienia o zbiorze słów na rzecz mówienia o zbiorze zdań;
* dopuszcza się istnienie tekstów niewerbalnych (ubiór, zachowanie);
* akcentuje się integralność i spójność;
* wiąże się z procesem komunikacji i nadawcą;
* odchodzi się od werbalizmu i idzie w kierunku tekstów kultury.
Jakie kolokacje tworzy tekst? (kolokacje = współumiejscowienie)
KOLOKACJE wyrazu tekst:
- tekst ustny (mówiony, śpiewany), oralny, pisany, drukowany
- tekst występuje w obrębie odmian: mówionej i pisanej. Kolokacje sugerują, że tekst istnieje w obrębie odmianach
- gatunki tekstu: kazanie, ogłoszenie, list, wykład, modlitwa
Tekst oralny t. mówiony t. ustny
Każdy tekst ma swojego autora/twórcę (tekst własny, tekst cudzy). Autorem może być pojedynczy człowiek lub zespół (autorstwo zbiorowe). Opozycją do tekstów autorskich są teksty anonimowe. Nie znamy imion i nazwisk ich autorów (np. „Kronika” Galla Anonima)
Model komunikacji
KTO?(nadawca/autor) DO KOGO?(odbiorca) O CZYM?(temat i ewentualne podtematy) PO CO? GDZIE I KIEDY? CO ROBI?(nadawca wobec odbiorcy)
Działania na tekście analiza, interpretacja, przekład, komentowanie, itd.
[Nie mam pojęcia co to jest za lista, ale na wszelki wypadek podaję:]
1. Tekst jest związany z kategorią stylu.
2. T. jest zw. z odmianą języka.
3. T. jest zw. z gatunkiem.
4. T. jest zw. z autorem.
(I.)Tekst gotowy jako wytwór
(II.) T. ujęty procesualnie
10.04.14 r.
Tekstem, to pojęcie znane od czasów Ferdynanda de Saussir'a → językoznawca nazywany ojcem strukturalizmu językowego. Rozpoczął epokę językoznawstwa użytkowego. Jego praca dotyczyła zagadnień fonetycznych w odniesieniu do języków europejskich. Na skutek badań doszedł do wniosku, że musi istnieć jakiś prajęzyk, który był punktem wyjścia dla wszystkich języków europejskich - język praindoeuropejski jest hipotezą naukową. W obrębie badań Sausire'a narodziło się pojęcie fonemu jako jednostki abstrakcyjnej, dźwięku językowego. Takie myślenie doprowadziło Saussir'a i językoznawców do wniosku, że nie można utożsamiać języka i mowy. Mowa jest realizacją języka. „Langue” - język, to co innego niż „parole” (słowa) → aksjomat, założenie współczesnego językoznawstwa.
Fonem głoska, abstrakt realizacja fonemu.
Tekstem → model tekstu, tekst → okaz tekstu, w pewnych kręgach tekstologów (zwłaszcza w Niemczech), uznawany za konkretyzację tekstemu.
Obok pojęcia tekstemu istnieje kolejny, dość podobny wzorzec tekstu. Tekst jest makroznakiem, użytkownik języka zdobywając kompetencję językową nabywa rozumienie wzorców tekstowych/tekstemów. Nabywanie języka jest też opanowywaniem wzorów językowych i umiejętności operowania poziomami tekstów.
Aktywizacja języka - nabywanie wiedzy językowej przez dziecko.
III poziomy kompetencji językowej:
- poziom reguł kompozycyjnych;
- tekstem;
- tekst (realizacja tekstemu).
Teksty mają odniesienie do takich reguł jak kompleks, kolekcja, pętla semantyczna, model oparty na następstwie zdań czy ekwiwalencji.
Istotna jest relacja między tekstem i zdaniem w sensie składniowym. Tekst nie jest sumą zdań a ich strukturą.
Istnieją kryteria tekstowości w ujęciu Borgranda (?). [7 kryteriów, to chyba to samo co wcześniej było???]
15.04.14 r.
Temat: JĘZYK MÓWIONY A JĘZYK PISANY (2 sposoby realizowania kodu językowego)
I. Epoka kultury oralnej (mówionej);
II. E. pisma i druku;
III. E. obrazkowa (nasza) - wtórnie oralna (przeciwstawianie oralności pierwotnej, związana jest z mediami, radiem, telewizją. Wcześniejsze fazy nie zanikły, są dalej kontynuowane.
Kultura oralna przekazy ustne = ćwiczenie pamięci
W relacji tekst mówiony : tekst pisany mamy do czynienia ze SKALĄ, nie z opozycją.
Prototypowe (typowe) cechy t. mówionych:
* brak dźwiękowości w t. pisanych oraz brak grafizmu w t. ustnych;
* ulotność t. ustnego, nietrwałość dźwięków;
* synchroniczność t. ustnego (moment słuchania i mówienia; odbiorca słyszy nadawcę i nadawca słyszy sam siebie);
* odbiorca jest OKREŚLONY (wynika to z synchroniczności t.ustnego);
* gestykulacja - dźwięki są silnie sprzężone z gestykulacją, mówimy całym ciałem, największa ekspresja przypisana jest mimice (funkcja semiotyczną, czyli znakowa); mowa jest całym kompleksem zachowań
* sfera suprasegmentalna (mowa jest bogatym kompleksem dźwięków) - głoskom towarzyszą inne nadbudowane dźwięki, np. akcenty, tempo mówienia, tembr głosu, barwa, pauzy; przypadkowe dźwięki (np. mlaskanie, namysł) nie posiadają funkcji semantycznej;
* t. ustny jest dialogowy.
Tekst mówiony ulotny, jednorazowy, nietrwały, synchroniczny, służący do kontaktu.
Ćwiczenia: Lepiej jest mówić czy pisać?
17.04.14 r. (czwartek)
[Nie było wtedy wykładu chyba(?)]
24.04.14 r.
Temat : TEKSTY PISANE
Pismo odręczne jest w pewnym stopniu zindywidualizowane. Obecnie bardzo często tekst pisany to tekst wydrukowany:
- występują w wielu egzemplarzach (w dużym nakładzie);
- krój, wielkość, pogrubienie, kursywa istnieją różne możliwości zróżnicowania tekstu;
- podział dłuższych tekstów: TOM ROZDZIAŁ PODROZDZIAŁ AKAPIT
Emotikony narodziły się w tekście internetowym, ale powoli przechodzą także na płaszczyznę innych tekstów; pozwalają przekazać emocje w t. pisanym.
Dekontekstualizacja - właściwość tekstów pisanych; tekst odrywa się od kontekstu.
T. pisany powinien być autonomiczny od sytuacji, w której został napisany.
Problem asynchroniczności nadawania i odbioru t. pisanego w innym czasie następuje moment nadania, a w innym odbioru. Wiąże się z tym kategoria odbiorcy i nadawcy. Wdziera się tu anonimowość - nadawca jest znany tylko z imienia i nazwiska. Zaadresowanie tekstu może być mniej lub bardziej określone. Odbiorca może być zbiorowy, wirtualny, …???... Odbiorca wirtualny - …???…
W tekście pisanym, częściej niż w tekście mówionym, pojawia się cytowanie, polemizowanie, itd. (dużo większy stopień nasilenia intertekstualności).
Wewnętrzne (językowe) cechy tekstu pisanego:
- charakterystyczna językowa organizacja tekstu - liczne operatory metatekstowe (konkludując, reasumując, po pierwsze, przejdę teraz do…);
- t. pisany prototypowy operuje takimi formami jak: tabele, wykresy, diagramy, ilustracje;
- t. p. może być wielopoziomowy (t. główny i t. poboczny);
- monologowość jako cecha dominująca;
- większa poprawność na poziomie składniowym tekstu pisanego niż t. ustnego:
* bogaty repertuar struktur zdaniowych,
* unikanie zdań eliptycznych (niekompletne, <wyrzutnia>),
* bogatszy repertuar imiesłowów przysłówkowych w tekstach pisanych (przyszedłszy, idąc, itp.);
- nominalizm wysoka frekwencja nomen, czyli części mowy imiennych (rzeczowników, czasowników, przymiotników…);
- unika się wyrażeń wieloznacznych, słownictwa ekspresywnego (np. okrzyk „O Jezu!”);
- bogactwo zapożyczeń;
- obecność skrótów i skrótowców.
Kryteria, według których można ustalać charakter tekstów ustnych:
(w oparciu o: „Tekst ustny w języku i kulturze” S. Tołstojowej)
1) Ustność (prymarna/wtórna);
2) Synchroniczność (jednoczesność nadawania i odbioru);
3) Jednokrotność (niepowtarzalność);
4) Określoność adresata/adresatów i ich obecność;
5) Specyficzna organizacja tekstu.
↑ Przeciwieństwo cech tekstów pisanych (odbiorca nie jest w t.u. wymienny). ↑
Ustność/oralność prymarna taka wrodzona, dana człowiekowi od urodzenia; spontaniczna.
Ustność wtórna teksty ustne wcześniej przygotowane, czasami nawet odczytywane, np. przemówienie.
Stylizacja na ustność prymarną np. dialogi z dramatów.
Repliki dialogowe mogą być w formie pytań.
Tekst otwarty tekst bez wyraźnego zakończenia.
Lokutor/Lokutorka rozmówcy.
Polilog gdy jest więcej niż 2 rozmówców; (mogą występować dialogi z elem. polilogu).
Elipsa skracanie, brak jednego członu, np. zamiast sklep mięsny mówimy samo mięsny.
Overlap ma miejsce gdy wypowiedzi zachodzą na siebie.
29.04.14r.
Temat: RELACJA: TEKST A STYL
Tekst ma kwalifikator stylowy i gatunkowy. Nie ma tekstu bez stylu, tak jak nie ma stylu bez tekstu. Ich relacja jest obligatoryjna i fundamentalna.
Definicji stylu jest wiele i są one bardzo różne od siebie:
Styl to sposób ujęcia treści tekstu. Termin stylu łączy się nie tylko z pojęciem językowym (styl architektoniczny, styl życia, itp.).W językoznawstwie rezygnuje się z pojęcia stylu na rzecz tekstu oraz gatunku, gdyż to pojęcie jest dość rozmyte, niejednoznaczne.
W tekstologii to pojęcie sytuuje się, jako instancja pośrednia między językiem a tekstem:
Język Odmiana STYL Gatunek Tekst (t. jest usytuowany najniżej).
Styl jest także określany jako podstawa/zbiór pewnych norm przesądzających o strukturze tekstu. Inna definicja: styl to coś o strukturze semiotycznej, znakowej. Styl jest makroznakiem o strukturze binarnej.
Style są wewnętrznie zróżnicowane, a ich ilość jest zrelatywizowana do kryterium opisu.
Wykładniki stylu:
* sygnały niejęzykowe i językowe (ogólne)
* sygnały bardziej szczegółowe i rozbudowane (Nie dotyczy to jednak stylów indywidualnych).
Style indywidualne IDIOLEKTY.
Style funkcjonalne obsługują główne dziedziny społecznej egzystencji (codzienność, urzędowe, religijne - główne dziedziny życia).
Każdy styl wytwarza swoje repertuary gatunków. Gatunki mogą przekraczać ramy stylu i są adaptowane do potrzeb danego stylu. W naturze gatunków jest transgresyjność (czyli właśnie przekraczanie granic).
Wyróżnia się różne rodzaje stylów funkcjonalnych w jęz. polskim. Style, które wymieniają wszyscy badacze:
1) Styl Potoczny;
2) S. Artystyczny;
3) S. Naukowy;
4) S. Urzędowy (prawno-urzędowy).
* niektórzy dodają do nich także Styl Publicystyczny i Religijny (przedłużony potoczny).
Kategorie:
1. Ontologia świata przedstawionego (czy świat w danym stylu jest realny czy fikcyjny);
2. Wartości stylów wynikają z typów racjonalności (racjonalność zdroworozsądkowa lub r. stylu naukowego);
3. Wartości stylów wynikają z punktu widzenia;
4. Wartości stylów wynikają z podstawowej intencji komunikacyjnej danego stylu.
Wszystkie te kategorie przesądzają o wartościach stylu.
Bogactwo stylów świadczy o dorobku kulturowym danego społeczeństwa. Wyrosły one z pierwotnej opozycji stylowej: styl potoczny - styl artystyczny (poetycki).
Krótka charakterystyka stylów podstawowych:
Styl potoczny:
- jest najczęściej realizowany ustnie;
- I styl w życiu człowieka, najbardziej wyćwiczony;
- zdroworozsądkowy punkt widzenia (odbiera świat taki jaki jest);
- antropocentryzm (dla człowieka i przez człowieka);
- konkretyzm, unikanie uogólnień.
Styl naukowy:
- dążenie do uogólnień;
- ma zakres własnych pojęć (?) np. terminologia;
- dominuje język pisany;
- złożona składnia;
- brak progresji tematycznej (przechodzenia z tematu na temat).
Styl artystyczny:
- dąży do oryginalności
- służył celom kontemplacyjnym
Styl urzędowy:
- schematyczny (przeciwieństwo stylu artystycznego);
- przejrzysty
Dwa dominujące ujęcia stylów współczesnej polszczyzny:
1- Ujęcia uwzględniające antropologię lingwistyczną;
2- U. uwzględniające determinację sytuacyjną.
Rezultatem tych ujęć jest różnorodność stylowa.
Czy style są MONOLITAMI (są pojedyncze same w sobie)?
Odp. NIE. Są zróżnicowane wewnętrznie.
Styl potoczny dzielimy na:
1. Wg kryterium funkcji emocjonalnych:
a) neutralny;
b) emocjonalny.
2. Wg normy poprawności:
a) staranny;
b) swobodny.
3. Wg stopnia oficjalności:
a) oficjalny
b) nieoficjalny
Styl urzędowy (gatunki):
1. gatunki stanowiące prawo (wszelkie ustawy, dekrety, itd.).
2. gatunki mające funkcję regulacyjną w zakresie stosowania prawa.
06.05.14 r.
[Nie mam tego wykładu ;p]
08.05.14 r.(?)
Styl naukowy (odmiany):
a) odmiana teoretyczno-naukowa (między przedstawicielami różnych dziedzin, ułatwia porozumiewanie się między badaczami; najbardziej elitarna odmiana);
b) odmiana dydaktyczno-naukowa (do porozumiewania się z adeptem, np. studentem);
c) odmiana praktyczno-naukowa (w laboratoriach, halach produkcyjnych, itp.);
d) odmiana popularno-naukowa (uproszczona w stosunku do a) i b), szeroki krąg odbiorców niebędących specjalistami).
Język ogólnonaukowy pozostaje pod wpływem stylu naukowego.
Ważne jasność, racjonalność, głębia poznawcza, logika.
Teksty są tworzone spontanicznie przez badacza lub grupę badaczy.
Rola Internetu w komunikacji naukowej znaczne ułatwienie kontaktu.
Dwa typy popularyzatorów stylu naukowego:
1- tłumacze;
2- nauczyciele.
Termin - jednostka leksykalna o specjalnej funkcji; wyróżniamy terminy osadzone w jęz. naturalnym oraz sztuczne (np. H2O, sin), które są kosmopolityzmami. Terminologia tworzy system.
Analityzm - wyrażenie wielowyrazowe
Kosmopolityzm - wyraz o obiegu światowym
GATUNKI STYLU NAUKOWEGO Artykuł, podręcznik, słownik, tezy, encyklopedia, wykład, odczyt, konsultacja, głos w dyskusji, polemika, dyskusja, egzamin, studium, rozprawa, referat, esej, sprawozdanie, bibliografia, dysertacja, streszczenie, opinia, recenzja. Gatunki stylu naukowego możemy podzielić na prymarne i wtórne.
Styl publicystyczny (odmiany):
a) odmiana informacyjna (gatunki informacyjne);
b) odmiana publicystyczna (elementy komentatorskie).
Rodzina gatunków: gatunki językowe, g. obrazowe, g. językowo-obrazowe. Strony: g. centralne, g. pograniczne.
Styl religijny:
- styl skomplikowany i mało opisany.
Hiponim - wyraz podrzędny do hiperonimu (wyrazu nadrzędnego; słowa głównego)
Verba dicendi („czasowniki mówienia”) ważne przy tworzeniu nazw gatunków
Nazwy genologiczne nazwy gatunkowe (tu: nazwy gatunków tekstu)
[W notatkach z ćwiczeń miałam to zapisane, chyba odnosi się do wykładu z 06.05 ;p]
Dekodowanie pośrednich aktów mowy:
Akty pośrednie, a więc niejawne, nie są tak łatwe w odbiorze w porównaniu do bezpośrednich.
Paul Grice <<teoria implikokur konwersacyjnych>>
Zasada kooperacji … ??? …
Maksyma Ilości - być informatywnym, ale ani za dużo ani za mało;
Maksyma Jakości - mówienie zgodnie z prawdą (ALE mów tylko to co uważasz za prawdę);
Maksyma Odniesienia/Referencji - mówić na temat;
Maksyma Sposobu - …
13.05.14 r.
Temat: OD AKTÓW MOWY DO GATUNKÓW TEKSTU
Transgeniczność - przekraczanie przez gatunek granic stylu
Teoria aktów mowy /Pragmatyka lingwistyczna (termin wywodzi się od John'a Austin'a):
Za pomocą języka można zmieniać cos w rzeczywistości. Nie tylko o czymś informujemy, ale też wypowiadana formuła zmienia fakty w rzeczywistości. Chodzi tu o takie formy słowne jak np. „Ja ciebie chrzczę…”, „Mianuję cię porucznikiem…”.
Akty mowy nie ograniczają się tylko do języka mówionego. Akt mowy konstytuuje się wokół illokucyjnego/performatywnego czasownika (np. mianuję, oświadczam, grożę, skazuję). Akt mowy jest definiowany jako najmniejsza jednostka użycia języka (co za pomocą słów możemy zrobić).
Warunki formalne aktu mowy - czasowniki w 1 os. l.poj. lub l.mn., czasu teraźniejszego.
Podział aktów mowy:
I. Performatywa - akty mowy wykonawcze, nie podlegają ocenie.
II. Konstatacje - stwierdzenia, np. Pada deszcz. Jan wracał z miasta.
Performatywa, w przeciwieństwie do konstatacji, NIE podlegają kryterium prawdy. Akt performatywny jest ujmowany od strony fortunności (?), nie ocenia się go w kategorii prawdziwości.
Ten podział aktów mowy nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości językowej. Konstatacje mogą pełnić funkcję performatywów, np. Przyjdę jutro.
W KAŻDYM akcie mowy można wyróżnić 3 aspekty (przeformułowany podział Austin'a):
1) Lokucja - treść aktu mowy na mocy kodu językowego;
2) Illokucja* - związana z nadawcą; zamiar, intencja; może być odczytywana kontekstowo;
3) Perlokucja* - związana z odbiorcą; skutki aktów mowy, których dostępuje odbiorca.
* Projektują nadawcę i odbiorcę.
Klasyfikacja Johna Searle'a (5 klas):
1. Aseracje (twierdzenia) - sądy o stanach rzeczy, np. przysięgi;
2. Dyrektywy - ich celem wywarcie nacisku, np. rozkazy, prośby, groźby, polecenia;
3. Komisywy - obietnice, zobowiązania;
4. Ekspresywy - wyrażanie stanów psychicznych, emocjonalnych, np. przeprosiny, gratulacje, kondolencje;
5. Deklaratywny - sprawcze akty mowy, np. ogłoszenia, odwołania.
(Jak dotąd ten podział cieszy się największym uznaniem).
KAŻDA KULTURA generuje określony repertuar aktów mowy, każda ma swój własny, są one od siebie różne. Akty mowy są modyfikowane przez etykietę językową (przez normy grzecznościowe).
Immatrykulacja - włączenie (ma miejsce np. na inauguracji roku akademickiego)
27.05.14 r.
Temat: WEWNĘTRZNA ORGANIZACJA TEKSTU. OPERATORY TEKSTOWE - METATEKST.
W każdym niemal tekście występują 2 warstwy:
1 - t. główny
2 - tekst będący wykładnikiem strategii nadawczo-odbiorczej
2 poziomy wyrazów:
I - t. główny: wyrazy o funkcji referencyjnej/przedmiotowej/odniesieniowej, wyrażają stosunki panujące między przedmiotami świata przedstawionego w tekście (świat realny i fikcyjny);
II - wyrazy informują o stosunku nadawcy do tekstu, do rzeczywistości przedstawionej w tekście, tworzą komentarz odautorski; wyrazy i wyrażenia z tego poziomu nazywamy OPERATORAMI TEKSTOWYMI.
Podział operatorów tekstowych:
* operatory tekstowe wyrazowe;
* operatory t. niewyrazowe - szyk, intonacja.
Operatory t. wyrazowe:
1) operatory nawiązania między wypowiedzeniami, szerokokontekstowe, dzielą tekst w linii pionowej (np. po pierwsze…, po drugie…);
2) Operatory modyfikacji treściowej - cieniują semantykę tekstu głównego:
a) operatory wyrażające postawę nadawczą wobec treści (modalność wypowiedzi); to postawa pewności/niepewności lub przypuszczenia;
b) operatory wyrażania dodatkowych odcieni znaczeniowych (modyfikatory treści), np. tylko…, jedynie…, zwłaszcza…; wyłączenie ze zbioru lub włączenie.
3) O. ekspresywno - impresywne; wykrzykniki - ach, jak przyjemnie! Ojej!.
Oprócz składników w zdaniu występują pewne luźne człony niewyrazowe.
Szyk modyfikuje treść zdania. Akcent zdaniowy/logiczny może być modyfikatorem (operatorem) tekstowym zdania (np. Janek jedzie dzisiaj do Warszawy. Dzisiaj Janek jedzie do Warszawy, itd.). Akcent/szyk może rzutować na interpretację tekstu, zwłaszcza w stylu artystycznym.
PARENTEZA - „tekst w tekście”. Zdania Parenetyczne = zdania wtrącone, marginesowe
3 sygnały interpretacyjne parentezy w tekście zasygnalizowanie 2 przecinkami, myślnikami, nawiasem , Np.
Jan, jak sądzę, wrócił do domu.
Jan (jak sądzę) wrócił do domu.
Jan - jak sądzę - wrócił do domu.
W t. mówionym zamiast znaków interpunkcyjnych są pauzy odpowiedniej długości, dodatkowo parentezę wymawia się nieco innym tonem.
Czy parenteza może być umiejscowiona w fazie inicjalnej/finalnej?
Odp. TAK.
Operatory tekstowe w ujęciu Hallyday'a:
I. Poziom Interakcyjny/Interpersonalny - funkcjonują tu operatory kontaktu:
a) Adresatywne (adresatywa),
b) Powitania i pożegnania,
c) O. podgrzewające kanał informacji (wiesz…, zrozum…),
d) Perswazyjne.
II. Poziom Informacji Przedmiotowej/Ideacyjny - operatory treści:
a) Modalne, prawdziwościowe (naturalne),
b) Uwydatniające,
c) Predyspozycji,
d) Emotywno-oceniające,
e) Mentalnościowe.
III. Poziom Tekstowy/Dyskursu - operatory metatekstowe:
a) Segmentacji tekstu,
b) Sterujące tematem,
c) Dygresji,
d) Przytoczeń,
e) Charakterystyki stylistycznej.
29.05.14 r.
Temat: ELEMENTY SEMANTYKI TEKSTU
Neosemantyzm np. mrówka (owad) i mrówka (pracowity człowiek)
Derywacja tekstu tekst A daje podstawę dla tekstu B (A jest bazą dla B)
1) Na sposób generatywny - pewne ogólne modele konstrukcyjne tekstu.
2) Na sposób przekształceniowy - konkretny tekst A przekształca się w B, co może dawać różne rezultaty.
O derywacji tekstu w sensie GENERATYWNYM pisał Teum van Dijk. Przedstawił ogólne zasady generowania tekstu. Twierdził on, że tekst nigdy tak naprawdę nie jest zamknięty, może być wielokrotnie rozszerzany.
Rozszerzanie/generowanie tekstu może przyjmować różne kształty w myśl czterech zasad:
1) Zasada Koniunkcji/Połączenia - tworzenie połączeń szeregowych; najprostsza zasada konstrukcji tekstu.
Walter Ong łączył tę zasadę z kulturą oralną. Nazywał ją addytywnością. Addytywność ta może mieć też bardziej szczegółowe zorganizowanie, na zasadzie kompleksji, kolekcji, następstwa czasowego, wedle relacji części do całości. Cos o partonomii…
Kompleks - zbiór elementów współwystępujących w jednym czasie i miejscu;
Kolekcja - Zbiór elementów współistniejących w jednym czasie i miejscu, ale pełniących podobna funkcję, np. ubrania, meble. Mogą one tworzyć układy otwarte lub zamknięte.
2) Zasada Dysjunkcji/Przeciwstawienie/Alternatywa - ukazanie kontrastu, przeciwstawienie.
3) Zasada Implikacji/Wynikanie - łączenie zdarzeń występujących po sobie.
Implikatory (delatory) - spójniki typu: i, dlatego, z tego względu, itp.
4) Zasada Tożsamości - zasada występująca szczególnie w tekstach sakralnych.
03.06.14 r.
Temat: RAMA TEKSTU
Rama tekstu, to rama otaczająca tekst główny, jej elementami są tzw. delimitatory, czyli wstępy, zakończenia i tytuł. Współcześnie mówi się jednak o dziele otwartym, tzn. pewne części (np. koniec), są redukowane.
Interpolacja - wkładanie zakończeń … ??? …
Tytuł i jego funkcje w tekście
Badacze nie są zgodni co do tego, czy tytuł jest integralną częścią tekstu, czy tez może funkcjonuje poza nim. ANEPIGRAFY to teksty, które nie mają tytułów. Tytuł może być tworem odautorskim lub być nadawany przez odbiorców, wydawców, edytorów, itd. Nieodautorskie tytuły są znacznie rzadsze, najczęściej dotyczą tekstów wtórnie oralnych, zbiorowych. Teksty poetyckie także mogą być bez tytulu. INCIPIT to pierwsza fraza tekstu, funkcjonujaca jako tytuł (?), np. „Szła dzieweczka do laseczka…”. Tytuł to IDEONIM, czyli nazwa własna.
Tytuł ma znamienne znaczenie:
(jego funkcje)
* indywidualizuje/identyfikuje tekst, nazywa go;
* pełni funkcję prognostyczną - wytacza określone oczekiwania czytelnicze, obliguje autora do określonych zabiegów; wspomaga interpretację tekstu, często ma kluczowe znaczenie dla interpretacji (dotyczy to zarówno tekstów artystycznych jak i użytkowych); może ukierunkowywać na określoną interpretację;
W tekstach literackich tytuły mogą być metaforyczne i ujawniać swoje znaczenie dopiero po przeczytaniu danego utworu, np. „Lalka”, „Granica”. Może być związany z imieniem/nazwiskiem głównego bohatera, np. „Pan Tadeusz”. Może być motywowany miejscem lub czasem akcji, np. „Rok 1984”, „Nad Niemnem”. Może być związany z fabułą (?), np. „Zemsta”. Może być związany z określonym przedmiotem, np. „Kamizelka”.
Sam tytuł może być nawiązaniem do innego tytułu.
Gatunek literacki często przesadza o tytule. Tytuły tekstów literackich wyraźnie się przeciwstawiają tytułom tekstów naukowych lub publicystycznych.
* pełni funkcję reklamową, zachęcającą do czytania (zwłaszcza w tekstach w gazetach), np. „Alicja w krainie procentów”.
* pełni funkcję metatekstową.
* pełni funkcje informacyjną - tytuł może być streszczeniem
Delimitatory - motto, dedykacja, wstęp, epilog, zakończenie, podsumowanie, morał.
Delimitatory (wg T. Dobrzyńskiej):
1) sygnały (delimitatory właściwe)
2) symptomy (delimitatory wtórne)
W tekście mówionym zwolnienie tempa było symptomem końca. W dialogach początek stanowią powitania i zwroty adresatywne - to minimalne teksty inicjujące rozmowę.
1. Strona przedtytułowa.
2. Strona kontrtytułowa.
3. Strona tytułowa.
4. Strona redakcyjna.
05.06.14 r.
Temat: TEKSTEM (WZORZEC TEKSTU)
Tekstem - wzorzec tekstu, model tekstu leżący u podłoża jednostkowych tekstów; można mówić o wzorcach tekstów ze względu na gatunek; najlepszy okaz tekstu wielowariantywnego: kompleks, kolekcja, opozycja, model jednostkowy, pętla semantyczna. Warianty mogą być bliższe lub dalsze tekstowi wyjściowemu. Dobrym przykładem są tu bajki (baśnie).
Prototyp tekstu - tekstem albo pewien model mentalny jakiegoś tekstu.
Streszczenie - zmierza zwykle do skrócenia tekstu wyjściowego, dąży do skondensowania go.
Plan - kolejna forma działania (obok streszczenia) na gotowym tekście; rodzaje planów:
a) Plan werbalny - eksponuje czasownik, np. Czerwony Kapturek idzie do babci.
b) Plan nominalny - zastępowanie czasownika jakimś rzeczownikiem, np. Pójście Cz. K. do babci.
c) Plan w formie pytań, np. Gdzie poszedł Cz. K.?
d) Plan w formie cytatów z tekstu.
e) Plan mieszany - może zawierać elementy każdego z wyżej wymienionych planów.
Kompozycja - następstwo zdarzeń.
10.06.14 r.
Temat: DZIAŁANIA NA TEKŚCIE
Działania mogą odbywać się zarówno na tekście gotowym, jak i aktualnie tworzonym, na tekście własnym (autorskim), jak i obcym.
1. Ekscerpt = wyciąg
2. Słowa klucze i indeksowanie
3. Plan: twórczy i odtwórczy
4. Nicowanie tekstu
5. Streszczenie
6. Dekompozycja i gniazdowanie
7. Transformacje
8. Parafraza i trawestacja
9. Adiustacja i korekta
10. Analiza i interpretacja.
Ad. 1. Ekscerpt - cytaty z różnych dzieł; pomocne pisarzowi lub autorowi pracy naukowej/artystycznej
Antologie ekscerptów:
- Herzt i Kopaliński „Cytaty z literatury polskiej od XV do XX w.” - wybrane przez nich cytaty;
- Markiewicz i Romanowski „Skrzydlate słowa” - według kryterium popularności
Ad. 2. Słowa klucze - te najczęściej pojawiające się, najważniejsze słowa, umieszczane w strategicznych miejscach, np. w tytule, podtytule, akapicie. Słowa klucze musza odzwierciedlać pola tematyczne, którymi zajmował się pisarz. Na podstawie słów kluczy są sporządzane indeksy terminów. W tekstach artystycznych słowa klucze odzwierciedlają pola tematyczne, którymi zajmował się autor. Innymi słowy, słowa klucze muszą pokazywać temat globalny danego tematu.
Ad. 3. Plany: werbalny, nominalny, w formie pytań, w formie cytatów i mieszany.
Dwa rodzaje planów:
a) Odtwórczy - może być także jako spis treści(ST może być rozbudowany);
b) Twórczy - sporządzany przed pisaniem jakiegoś określonego tekstu, „plan roboczy”.
Ad. 4. Wyrażenie metaforyczne, tekst przyrównany do tkaniny, ma „podszewkę”. Efekt nicowania otrzymujemy w planie w formie pytań.
Ad. 5. Streszczenie jest efektem derywacji. Musi zawierać informacje o temacie głównym, a także o pobocznym, jako elemencie obligatoryjnym. Streszczenie ma swoje wymagania gatunkowe. Elementy fakultatywne i obligatoryjne w streszczeniu (te które może dodatkowo zawierać) autor, odbiorca, operacje, metoda, materiał, założenia, intencje, idea.
Ad.6. Dekompozycja - rozłożenie tekstu na zdania elementarne (stanowiące strukturę częściową).
Gniazdowanie jest złożeniem zdań elementarnych w całość, jest działaniem odwrotnym do dekompozycji. Mamy alternatywę: możemy być analityczni lub fakultatywni.
Ad. 7. ↓ [patrz następny wykład]
Ad. 8. Parafraza i trawestacja to działania na gotowym tekście, mogą być dziełem samym w sobie. Parafraza przeróbka tekstu A w B. Nie może jednak ona zerwać związku z tekstem, który parafrazuje, musi być możliwość skojarzenia tekstu B z tekstem A.
Parafraza płytka - powierzchowne zmiany.
Parafraza głęboka - sięga głęboko w świat przedstawiony.
Trawestacja - odmiana parafrazy, przeróbka/przejście od stylu wysokiego do niskiego poprzez np. wprowadzenie wulgaryzmów, slangu lub żargonu.
Zdania elementarne - najprostsze struktury zdaniowe
Ad. 9. Adiustacja `zgodnie z normą'/'do prawa'; może być autorska, redaktorska, językowa, techniczna.
12.06.14 r.
Temat: DZIAŁANIA NA TEKŚCIE: TRANSFORMACJE (Ad. 7.)
Transformacje dotyczą tekstów gotowych i trwałych. Transformacja jest centralnym terminem w składni transformacyjno-generacyjnej. Transformacje są związane z tekstem, są domeną tekstologii. Transformacja jest zdefiniowana jako zmiana, przemiana, metamorfoza, parafraza W tekstologii nie jest jednak utożsamiana z parafrazą. Parafraza ma bowiem znacznie szerszy zasięg od transformacji.
REMATYZACJA (rodzaj transformacji): Remat i temat remat to ta cześć wypowiedzenia, która stanowi tzw. novum (nowa informacja); To co uważamy za novum podkreślamy bądź akcentujemy. Zaopatruje to dany segment wypowiedzenia w wyrażenia, typu: właśnie, …
Przekształcanie zdania w stronie czynnej (A), w zdanie w stronie biernej (B) PASYWIZACJA
Wiele wyrażeń można przekształcić na formę bliskoznaczną.
Agens - semantyczny wykonawca czynności.
Uniwerbalizacja - zamiana struktury wielowyrazowej w jednowyrazową, np. stary człowiek staruszek.
Uniwerbalizacja ≠ Multiwerbalizacja. Multiwerbalizacja jest przeciwieństwem Uniwersalizacji.
1