Durkheim uważany jest za jednego z najwybitniejszych socjologów zajmujący się problematyką związaną z życie społecznym. Na uwagę spośród wielu teorii zasługują poglądy na temat socjologii, specyfika społeczeństwa i zjawisk w nim zachodzących, teoria człowieka rozdwojonego, funkcje religii oraz teoria samobójstw. Jego zdaniem socjologia powinna zajmować się i zajmuje badaniami dotyczącymi społeczeństwa, którym interesują się takie nauki jak: etnografia, ekonomia, historia, pedagogika itd.

Tym co pozwala odróżnić socjologie od innych nauk humanistycznych jest swoistość podejścia do zagadnienia, do faktów. Ma ona traktować fakty jako rzeczy, czyli badać zdarzenia bez jakiegokolwiek zdarzenia o ich właściwości, czyli bez emocji i bez ideologi.

Do wiedzy obiektywnej socjolog powinien podchodzić jako obserwator i rejestrować zdarzenia, a później dopiero analizować bez oceny, traktować fakty tak jak je traktuje obserwator zewnętrzny. Czyli nie należy uwzględniać swoich odczuć, odrzucić introspekcję. Nauka bez emocji. Ujmować zdarzenia jako byt społeczny, nie mogą to być zdarzenia jednostkowe.

Społeczeństwo – jest bytem zewnętrznym względem jednostek wchodzących w jego skład, jest czymś innym niż sumą jednostek – w całości społecznej, w grupie występują takie cechy, których nie posiadają indywidua tworzący jego całość.

Rzecz się ma podobnie jak w zjawiskach chemicznych (patrz woda). Jednostki zgromadzone

w tym samym miejscu i czasie (tłum, zbiegowisko) zachowują się inaczej aniżeli mogłyby się zachowywać będąc w odosobnieniu, Człowiek zawsze żyje wśród innych i ciągle „ zaraża się innymi”, przyjmuje cechy sobie obce. Społeczeństwo jawi się jednostce jako byt zastany istniejący przed nią, przyjmuje ona funkcjonujący w społeczeństwie język, metodę pracy, religię, sposób zachowania i inne komponenty świadomości zbiorowej.

Pomiędzy jednostką a grupą istnieje wzajemna więź – bo z jednej strony jednostka tak dużo zawdzięcza grupie, z drugiej zaś grupa czyli społeczność nie może istnieć bez jednostek.. Cechą charakterystyczną ludzi jest występowanie wśród nich różnych form solidarności – rodzinnej, narodowej, zawodowej, sąsiedzkiej.

Durkheim dochodzi do wniosku że aby zbadać dane społeczeństwo trzeba poznać rodzaje solidarności w nim występujące. Wskaźnikiem umożliwiającym poznanie , zbadanie solidarności jest prawo - bo ono odzwierciedla to co w organizacji życia społecznego jest najtrwalsze i jednoznaczne sprecyzowane.

Dwa rodzaje prawa:

• kooperacyjne

• karne

  Prawo karne - obejmuje przepisy odzwierciedlające wolę poszanowania przyjętych sposobów myślenia, odczuwania, postępowania, oraz sankcje jakie mogą być zastosowane wobec każdego kto to prawo narusza. Jest ono nastawione na zachowanie, utrwalenie zbiorowej świadomości poprzez ścisłą kontrolę nad treścią życia duchowego jednostek tworzących daną zbiorowość.

Prawo kooperacyjne – reguluje zachowania ludzkie wynikające z podziału pracy, w każdym społeczeństwie funkcjonują obydwa typy praw, ale w różnych społeczeństwach, zbiorowościach różnie układają się proporcję między tymi rodzajami przepisów.

Są społeczeństwa gdzie dominuje prawo kooperacyjne i takie gdzie dominuje prawo karne. W prawie karnym dominuje solidarność mechaniczna oparta niejako na mechanicznym przestrzeganiu, na bezmyślnym naśladowaniu innych.

W prawie kooperacyjnym ma przewagę solidarność „organiczna” oparta na przekonaniu że wzajemne przestrzeganie takiego prawa jest korzystne dla wszystkich, pożyteczne, nie wymaga się tu tak od jednostek – człowieka – takich samych wierzeń, sposobu bycia, decyduje wybór rozumowy.

W rozwoju społeczeństw, ludzkości mamy do czynienia z przechodzeniem od form odznaczających się dominacją prawa karnego do form charakteryzujących się przewagą prawa kooperacyjnego.

Durkheim sądził że społeczeństwa uprzemysłowione będące na wyższym szczeblu rozwoju będzie dominowało prawo kooperacyjne nad karnym przy zachowaniu pewnych elementów prawa karnego.

Teoria człowieka rozdwojonego – wg Durkheima człowiek tworzy całość złożoną z dwóch biegunów:

• cielesnego

• duchowego

Z jednej strony jest on wyposażony w instynkty i dyspozycje związane z ciałem, z drugiej strony ma określoną świadomość społeczną (przekonania, normy moralne, wierzenia religijne …), ta pierwsza część odznacza się indywidualnością, jednostronnością, egoizmem – druga zaś uniwersalizmem, powszechnością i altruizmem – wypływają czyny z naszego przekonania(jest przeciwieństwem miłosierdzia - wynika z egoizmu). Pomiędzy tymi dwoma sferami życia człowieka traw ciągły konflikt, jest to konflikt pomiędzy tym co pozostało w człowieku po przodkach zwierzęcych a tym co pojawiło się w nim pod wpływem oddziaływania społeczeństwa, czyli swoistej formy skupienia ludzkich indywiduów

Durkheim istoty religii nie upatrywał w treści założeń dotyczących świata nadprzyrodzonego lecz w osobliwości funkcji przez nią pełnionych, treść bowiem owych założeń jest nie tylko różna w poszczególnych religiach ale i zmienna w obrębie tej samej (patrz – schizmy).

Tym co stanowi o istocie religii jest zdolność łączenia jednostek w całość społeczną oraz regulowanie ich zachowań. Zdolność ta realizuje się poprzez funkcje:

• uczenie jednostek powściągliwości, wyrzeczeń, skłonność do przestrzegania określonego systemu zakazów i nakazów aczkolwiek głównie z myślą o ziemskim interesie.

• Nakłania ludzi do udziału w obrzędach dzięki którym jednostki na co dzień odizolowane od siebie zaczynają doznawać uczucia wspólnoty, zbliżają się ku sobie

• kultywowanie tradycji zbiorowych stanowiących o obliczu moralnym społeczności

• podtrzymywanie ludzi na duchu, dodawanie im siły moralnej w chwilach załamań i kryzysu

• gromadzenie najbliższych wokół osoby dotkniętych wielkim nieszczęściem np. śmierć w rezultacie czego łatwiej ona znosi tę sytuację, gromadzi też ludzi wokół osoby przeżywających radosne wydarzenia (ślub).

  Durkheim przeciwstawiał się krytykowaniu religii bo uważał że to nie jest właściwe – że to niewłaściwie wpływa na życie społeczne.

  Wolter – jeżeli nie ma Boga to go trzeba wymyślić żeby motłoch utrzymać w ryzach.

Teoria samobójstw

Durkheim swoją teorię oparł na gruntownych badaniach kronik policyjnych, rozpraw sądowych i własnych obserwacjach on pierwszy podszedł do tego zjawiska bolesnego w sposób naukowy – doszedł do wniosku, że mnożące się w danym społeczeństwie samobójstwa są symptomem anomi – choroby, nienormalności.

Zasadniczą przyczyną choroby jest wybitne osłabienie kontroli społecznej nad poszczególnymi jednostkami, zanikanie poczucia przynależności do określonych wspólnot np. rodziny, grupy wyznaniowej, politycznej itp. Stwarza podatny grunt do kształtowania się poczucia osamotnienia, zagubienia, braku zobowiązań wobec tzw. swoich – bliskich sercu, przekonanie że jest się wyłącznie panem swego życia (cechuje szczególnie młodych) i w takim stanie ducha ludzie przestają wiedzieć, rozróżniać co wypada a czego nie wypada czynić, gdzie są granice przyzwoitości.

W pogoni za realizacją celów sobie wytyczonych popadają w żądze coraz to nowych wrażeń, doznań. Nie idzie z tym w parze zdolność do znoszenia niepowodzeń , do pokonywania nagle pojawiających się trudności. Silne pragnienie celu, bezradność wobec bariery na drodze do jego realizacji i osamotnienie prowadzą do decyzji o zakończeniu życia.

Polska myśl socjologiczna rozwijała się w II poł XIX i na początku XX w. Głównymi reprezentantami byli:

• J.Supiński – uważany jest za ojca socjologi myśli polskiej, uczony ten interesował się społecznymi, obok przyrodniczych - uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury. Uważał pracę ludzką i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego.

• Ludwik Gumplowicz – jako prorektor Uniwersytetu w Grazu rozwiną działalność naukową gł. W języku niemieckim. Jego koncepcje socjologiczne dotyczyły walki ras, konfliktu społecznego, funkcji państwa jako organizacji panowania jednej grupy nad drugą. Prace jego tłumaczono na różne języki bo tworzył ogólny, teoretyczny system nauki socjologicznej

• Bolesław Limanowski – spółdzielczość

• Kazimierz Kelles-Kraus