ISTOTA PROCESÓW FIZJOLOGICZNYCH

Istotą procesów fizjologicznych jest przemiana materii (metabolizm).

Anabolizm- budowa, asymilacja, przyswajanie. Jest to asymilacja, gromadzenie enerii do biosyntezy własnych substancji biologicznych.

Katabolizm- rozpad, dysymilacja zgromadzonej energii, zużytej do własnych procesów biochemicznych.

Anabolizm i katabolizm przebiega równocześnie. W organizmach rozwijających się jest przewaga asymilacji czyli anabolizmu. W organizmach dojrzałych obserwuje się tzw. równowagę dynamiczną, czyli anabolizm=katabolizm. W okresie starzenia się organizmu proces katabolizmu czyli rozpadu przeważa nad anabolizmem.

POZYCJA ANATOMICZNA, OSIE I PŁASZCZYZNA CIAŁA, OKOLICE ORAZ LINIE CIAŁA.

Pozycja anatomiczna- chcąc opisać część ciała i relację między nimi ustalono pozycję anatomiczną- ciało jest w pozycji stojącej, wyprostowane, stopy złączone do przodu, ramiona wyprostowane, powierzchnie dłoniowe skierowane do przodu a kciuki na zewnątrz. Położenie części ciała jest opisywane w stosunku do okolic ciała. Używanie precyzyjnej terminologii wyklucza niejasności i zapewnia dokładność opisu. Do określenia kierunków ciała używamy następującej terminologii:

1. kierunek górny- dogłowowy

2. kierunek dolny-dogłowowy

3. przedni

4. tylny

5. przyśrodkowy

6. boczny

7. bliższy }na kończynach kierunek zwrócony ku tułowiu nazywamy bliższym a ku

8. dalszy } obwodowi nazywamy dalszym

Osie ciała- rozróżniamy 3 rodzaje osi ciała, prostopadłych względem siebie:

• osie pionowe czyli długie, oś najdłuższa biegnąca przez szczyt głowy nazywa się osią główną

• osie poprzeczne, przebiegają prostopadle do poprzednich

• osie strzałkowe, biegnące prostopadle do obu poprzednich w kierunku przednio tylnym

Płaszczyzna ciała- Płaszczyzny pionowe dzielą ciało na część prawą i lewą. Są to płaszczyzny strzałkowe lub pośrodkowe.

Jeśli płaszczyzna przechodzi przez oś główną dzieli ciało na lewą i prawą połowę- jest to płaszczyzna strzałkowa pośrodkowa.

Jeśli płaszczyzna biegnie na prawo lub na lewo od lini środkowej jest to płaszczyzna strzałkowa lub przystrzałkowa.

Płaszczczyzna prostopadła do strzałkowej dzieląca ciało na część przednią i tylną nazywana jest płaszczyzną czołową lub wieńcową.

Płaszczyzna która przebiega prostopadle do obu płaszczyzn czołowej i strzałkowej biegnąc od przodu do tyłu i od strony prawej do lewej na każdym poziomie jest płaszczyzną poziomą lub poprzeczną.

Linie dzielące przód ciała- pionowe i poziome-9

Okolice ciała- w celu ułatwienia opisu położonych narządów wewnętrznych przednia powierzchnia ciała została podzielona na 9 okolic ograniczonych umówionymi liniami, dwiema pionowymi i dwiema poziomymi.

Okolicom tym nadano miano:

1. okolica podżebrowa prawa

2. okolica nadbrzuszna

3. okolica podżebrowa lewa

4. okolica lędźwiowa prawa

5. okolica pępkowa

6. okolica lędźwiowa lewa

7. okolica biodrowa lub pachwinowa prawa

8. okolca podbrzuszna lub łonowa

9. okolica biodrowa lub pachwinowa lewa

Położenie bliższe zewnętrznej powierzchni ciała określamy jako powierzchowne lub zewnętrzne, dalsze określamy jako głębokie lub wenwnętrzne.

KOŚCIEC

To bierny narząd ruchu. Narząd ruchu bierny składa się z 2 części.

Budowa żywej kości- kość składa się z ścisłej i twardej masy, zwanej istotą zbitą i z części zwanej gąbczastą o budowie beleczkowatej. Istotę zbitą znajdujemy na powierzchni wszystkich kości, istotę gąbczastą węwnątrz większości kości i w nasadach kości długich. Każda kość pokryta jest cienką i mocną błoną łącznotkankową zwaną okostną. Wyróżniamy w okostnej 2 warstwy: zewnętrzną budowę z tkanki łącznej zbitej, mającej zadanie ochronne; wewnętrzną- zwanej kościotwórczą w której przebiegają naczynia krwionośne, naczynia chłonne i nerwy.

Rodzaje kości – kształt i wielkość kości zależą od tego jakie mają zastosowanie w ustroju. Wszystkie kości w organiźmie ludzkim dzielimy pod względem kształtu na:

1. kości długie (kończyny górne, dolne i żebra)

2. kości płaskie (łopatka, sklepienie czaszki, miednica)

3. kości krótkie zwane różnokształtnymi (kręgosłup, kości nadgarstka – 8 szt, kości stępu 7 szt)

4. kości pneumatyczne (czołowa-zatoki), kości zbudowane są z jamy wypełenione powietrzem łączącym się z powietrzem atmosferycznym- kość czołowa, skroniowa, 2 klinowe, kość sitowa

Kościec dorosłego człowieka zbudowany jest z co najmniej 206 kości, u noworodka ludzkiego występuje 270 poszczególnych części kostnych, które w dalszym rozwoju zlewają się i zrastają ze sobą, także u dorosłego jest co najmniej 206 kości. Kości rosną zarówno na długość jak i na szerokość podczas pierwszych 20-25 lat życia.

Podział szkieletu ludzkiego – składa się z 3 zasadniczych części:

1. ze szkieletu osiowego (kręgosłup, żebra, mostek)

2. z kości kończyn

3. z kości czaszki

Szkielet osiowy- kręgosłup, żebra i mostek. Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów nieparzystych, symetrycznie zbudowanych, poukładanych jeden na drugim. Kręgi dzieli się na 2 zasadnicze grupy:

• należące do przedkrzyżowej części kręgosłupa

• należące do krzyżowo- ogonowej jego części

Kręgi przedkrzyżowe noszą nazwę kręgów wolnych lub prawdziwych. Kręgi drugiej grupy zwane są kręgami rzekomymi. Ze względu na różną budowę kręgów rozróżniamy w części przedkrzyżowej kręgosłupa następujące odcinki:

1. kręgi szyjne- których jest 7

2. kręgi piersiowe , których jest 12

3. kręgi lędźwiowe, których jest 5

do części krzyżowo- ogonowej należą tzw kręgi rzekome , których jest od 9-10, z nich powstaje kość krzyżowa, powstała z 5 kręgów krzyżowych oraz kość ogonowa złożona z 4-5 kręgów ogonowych.

Kręgi krzyżowe i guziczne zrastają się ze sobą i tworzą nieparzystą kość krzyżową i guziczną- są nieruchome po zrośnięciu.

CHARAKTERYSTYKA KRĘGU..

Typowym kręgiem wolnym, prawdziwym jest np piersiowy, składający się w części przedniej (trzon kręgu), części tylnej (łuk kręgu), między nimi jest otwór kręgowy. Suma otworów wszystkich kręgów tworzy kanał kręgowy, w którym znajduje się rdzeń kręgowy. Od łuku kręgowego odchodzi 7 wysrostków: jeden kolczysty, dwa poprzeczne i cztery stawowe (dwa górne i dwa dolne). Kręgosłup stanowi sprężystą oś tułowia wchodząc w skład ścian klatki piersiowej i jamy brzusznej. Spełnia w ustroju 3 główne zadania:

1- jest narządem podpory ciała- kręgosłup tworzy szereg krzywizn, występuje w płaszczyźnie strzałkowej, w części szyjnej widzimy krzywiznę szyjną zwrócona wypukłością do przodu, krzywiznę piersiową wypukłą do tyłu, następnie krzywiznę lędźwiową, zwróconą wypukłością ku przodowi najsilniej w okolicy 4 kręgu lędźwiowego, wreszcie znaczną wklęsłość odpowiadającą kości krzyżowej. Krzywizny te są pomocne przy łagodzeniu wstrząsów czaszki i zawartego w niej mózgu. Kifozą nazywamy krzywizne zwróconą wypukłością ku tyłowi- odcinek piersiowy i krzyżowy. Lordozami - krzywizny odcinka szyjnego i lędźwiowego skierowane wypukłościami do przodu. U noworodka kręgosłup jest ogólnie kifotycznie wygięty, krzywizna szyjna pojawia się jako pierwsza mniej więcej w 2 miesiącu życia, gdy dziecko unosi główkę. W 2 roku życia gdy dziecko dobrze i swobodnie chodzi kształtuje się krzywizna odcinka lędźwiowego. Krzywizny- piersiowa i krzyżowa- guziczna istnieją już w życiu płodowym, natomiast krzywizny szyjne i lędźwiowe kształtują się w rozwoju dziecka. Oprócz krzywizn fizjologicznych pojawiaja się krzywizny patologiczne, np. piersiowa (garb), lędźwiowa. Skolioza- pierwotna lub wtórna, pierwotna gdy np dziecko rodzi się lub nabyta np w wieku szkolnym, wczesne wykrycie pozwala je skutecznie wyleczyć.

2- ochrania rdzeń- już samo ukształtowanie kanału kręgowego chroni rdzeń przed urazami. Od przodu chronią go trzony kręgów, od tyłu wyrotek kolczysty, od boków wyrostki poprzeczne. Inną rolę odgrywa również to, że kręgosłup jest sprężysty dzięki obecności krążków międzykręgowych (dysk), są naturalnymi amortyzatorami, powodują łagodzenie wstrząsów, tak samo jak krzywizny fizjologiczne. Dyski są 23- nie ma ich pomiędzy 1 a 2 kręgiem.

3- służy jako narząd ruchu- Ruchy pomiędzy poszczególnymi kręgami są ograniczone. Jednak przez zsumowanie ich uzyskujemy dość znaczną ruchomość kręgosłupa, dotyczy to 24 kręgów przedkrzyżowych w przeciwieństwie do nieruchomości kości krzyżowej. Ruchomość kręgosłupa połączonego łańcuchem stawów wzrasta od końca donego do góry osiagjąc największą rozległość ruchów w części szyjnej. Część piersiowa kręgosłupa jest stosunkowo najmniej ruchoma, gdyż przeszkodą w jej ruchach stanowią długie, dachówkowato nachodzące na siebie wyrostki kolczyste, ograniczają ruchomość tego odcinka również żebra połączone z kręgosłupem i mostkiem. Ruchy zginania i prostowania (zginania do przodu i do tyłu) występują najczęściej w części szyjnej lędźwiowej. Przy prostowaniu- zgięciu do tyłu znacznie powiększa się lordoza szyjna i lędźwiowa. Natomiast krzywizna piersiowa zaledwie spłaszcza się. Ruchy zgięcia boczne najczęściej występują w odcinku szyjnym i piersiowym. Ruchy obrotowe w prawo i lewo odbywają się dookoła osi pionowej , najsilniej występują w odcinku szyjnym kręgosłupa. Nie wystepują całkowicie w odcinku leźwiowym wskutek specyficznego położenia i budowy wyrostków stawowych kręgów lędźwiowych. Przez kombinację wszystkich przedstawionych ruchów występują ruchy obwodzeniowe kręgosłupa. Należy dodać, że ruchomość całego kręgosłupa jak również jego poszczególnych odcinków jest osobniczo bardzo zmienna. Siła nośna całego kręgosłupa wynosi 350 kg. Najsłabszym miejscem jest jest 5 krąg piersiowy i tutaj występuje boczne skrzywienie kręgosłupa.

Żebra są to półkoloste listewki kostne łączące kręgosłup z mostkiem. Każde żebro składa się z części przedniej chrzęstnej- zwanej chrząstką żebrową, i z części tylnej kostnej zwaną- kością żebrową. Ze względu na sposób połączenia się z mostkiem żebra (12 par dzielimy na prawdziwe albo mostkowe) rzekome i wolne. Pierwsze 7 par dochodzi bezpośrednio do mostka, żebra 8,9 i 10 mają przyczep do chrząstki żebra 7, żebra 11 i 12 nie łączą się ze sobą- kończą się swobodnie na ścianie brzucha i nodza nazwę żeber wolnych. Mostek jest kością nieparzystą- płaską, ograniczającą od przodu klatkę piersiową. Składa się z 3 części:górnej zwanej rękojeścią mostka, środkowej- trzonu i dolnej- wyrostek mieczykowaty.

KOŚCIEC KOŃCZYN

Kościec kończyn górnych składa się z kości obręczy kończyny górnej i z kości kończyny wolnej. Do obręczy kończyny górnej należą: obojczyk i łopatka, są to kości ruchome. W skład kończyny wolnej wchodzą: kość ramienia, kości przedramienia (kość promieniowa i łokciowa), kości ręki- które dzielimy na 3 odcinki: kości nadgarstka (8), kości śródręcza(5), kości palców (paliczki).

Kościec kończyny dolnej składa się z kości obręczy kończyny dolnej i z kości kończyny wolnej dolnej. Kości obręczy kończyny dolnej składają się z kości dość silnie ze sobą złączonych. Są to kości miedniczne prawa i lewa. Z przodu łączą się one ze sobą spojeniem łonowym. Z tyłu z kością krzyżową. W ten sposób powstaje mocny pierścień kostny zwany miednicą. Kość miedniczna składa się pierwotnie z 3 warstw oddzielonych od siebie warstwą chrząstki, dopiero u dorosłych części te zrastają się w jedną całość. Górną część nazywamy kością biodrową, kość skierowana ku dołowi i od tyłu nazywamy kulszową, a kość położoną ku dołowi i do przodu nazywamy kością łonową. W ciągu rozwoju w 6-7 roku życia zrasta się kość łonowa z kością kulszową a kość biodrowa jest jeszcze samodzielna, dopiero w okresie dojrzewania płciowego przyrasta także kość biodrowa do części kulszowej i łonowej i to jest dopiero kość miedniczna. Kość miedniczna jest nieruchoma.

Kości kończyny wolnej, do kośćca zaliczamy:

1. kość udową

2. rzepkę

3. kości goleni (podudzia) to kość piszczelowa i strzałkowa

4. kości stopy które dzielimy na kości stępu, śródstopia i kości palców (paliczki)

Kości czaszki, Kość czaszki składa się z 2 części, z kości tworzących sklepienie czaszki i kości czołowej, parzystych kości klinowych, parzystych kości ciemieniowych i nieparzystej potylicznej. Druga część czaszki to kości tworzące przód czaszki- trzewioczaszka: parzyste kości nosowe, parzyste kości jarzmowe, szczęka ze zrośnięcia kości i żuchwa – kość nieparzysta.

POŁĄCZENIA KOŚCI – STAWY

Połączenie kości ciała ludzkiego stanowią 2 grupy. Jedna to połączenia ścisłe: mało ruchome lub nieruchome. Druga grupa to połączenia wolne w których kości mają swobodę ruchu względem siebie. Są to połączenia maziowe lub stawy.

Wyróżniamy stawy proste i złożone. Staw prosty- są to stawy łączące tylko 2 kości (np. stawy międzypaliczkowe). Stawy łączące większą liczbę kości nazywamy stawami złożonymi.

Główne składniki stawów:

1. Powierzchnie stawowe łączących się kości tworzą tzw panewkę stawową i główkę stawową. Powierzchnie stawowe sa płaskie, wypukłe lub wklęsłe. Powierzchnie wypukłe stanowią główkę stawową. Powierzchnie wklęsłe stanowią panewkę stawową. Główka stawowa może mieć postać wycinka kuli bądź bloczka (zawias), natomiast kształt panewki stawowej jest zawsze negatywem główki.

2. Chrząstki stawowe- zwrócone ku sobie powierzchnie stawowe pokryte są szklistą chrząstką stawową. Gładka, lśniąca i elastyczna chrząstka ułatwia wszelkie ruchy. Zmniejsza ona a praktycznie znosi tarcie przy przesuwaniu się jednej powierzchni po drugiej.

3. Torebka stawowa otaczająca staw- przedstawia się jako mankiet łączno-tkankowy otaczający i zamykający końce kości. W torebce stawowej wyróżniamy 2 warstwy: zewnętrzne- mocniejszą błone włóknistą i wewnętrzną- cienką błonę maziową, która wydziela do jamy stawowej śliską, lepką ciecz tzw maź stawową. Ma ona za zadanie zmniejszać tarcie poprzez smarowanie powierzchni chrząstek.

4. Jama stawowa- to szczelinowata przestrzeń przedzielająca powierzchnie stawowe i zamknięta od zewnętrz torebką nosi nazwę jamy stawowej. W warunkach patologicznych jama stawowa z wąskiej szczeliny pszekształca się w prawdziwą jamę wypełniona płynem wysiękowym lub krwią- pojawia się wówczas bolesny obrzęk.

Wiązadła stawowe- są to pasma, które ciągną się od jednej kości do rugiej, przebiegając na torebce stawowej, którą jednocześnie wzmacniają. Utworzone są z tkanki włóknistej, kolagenowej lub sprężystej. Są mało rozciągliwe i niezwykle mocne, przytrzymuja kości w prawidłowym położeniu i hamują ruchy nadmierne lub nie wchodzące w zakres ruchu stawu.

Wiązadła śródstawowe spotykane są bardzo rzadko, leżą one np w stawie kolanowym wewnątrz stawu łącząc 1 kość z 2.

Krążki stawowe znajdują się tylko w niektórych stawach. Zbudowane z tkanki włóknistej stanowią przegrodę zupełnie dzielącą staw na 2 części, czasem są przegrodą częściową o kształcie kolistym lub półksiężycowatym, tworzą tzw łękotkę stawową.

Obrąbek stawowy stanowi wał chrząstkowy występujący np w stawie barkowym, biodrowym. Otacza on całkowicie lub częściowo panewkę stawową na której brzegu się przyczepia. Zadaniem obrębka jest pogłębianie i powiększenie torebki stawowej. Jest on zbudowany z tkanki łącznej włóknistej ale ma charakter chrząstkowy.

Stawy ze względu na wykonywane ruchy dzielimy na jedoosiowe, dwuosiowe i wieloosiowe.

Jednoosiowy – staw zawiasowy : stawy międzypaliczkowe, ruchy zgięcia i prostowanie -staw obrotowy: staw promieniowo-łokciowy bliższy, ruchy: obroty (rotacja)

Dwuosiowy – staw elipsoidalny : staw promieniowo- nadgarstkowy, ruchy :zgięcie dłoniowe i grzbietowe, przywodzenie, odwodzenie, obwodzenie. -staw siodełkowy: staw nadgarstkowo- kciukowy, ruchy: przywodzenie, odwodzenie, przeciwstawienie, odprowadzenie, obwodzenie

Wieloosiowe – staw płaski, silnie ogranicza ruchomość, staw krzyżowo- biodrowy, ruchy: przesuwanie i rotacyjne w płaszczyźnie ppowierzchni stawowych -staw kulisty: ze względu na głębokość panewki dzielimy:

• wolny – płytka panewka np staw ramienny

• panewkowy- obejmuje całą głowę np biodrowy

Staw wieloosiowy- kulisty- wolny: utworzony jest przez wydrążenie stawowe łopatki i głowę kości ramiennej. Obrąbek stawowy otaczający brzeg panewki stawowej powiększa i pogłębia powierzchnię stawową. Torebka stawowa jest cienka, luźna i oszerna, wzmacniaja ją i chronią otaczające i przyczepiające isę do niej więzadła i mięśnie. Niewielkie i stosunkowo płytkie wydrążenie stawowe w łopatce i znacznej wielkości głowa kości ramiennej oraz obszerna torebka stawowa pozwalają na największą swobodę ruchów wokół wszystkich mozliwych osi. Możemy je sprowadzić do 3 ruchów zasadniczych:

1. zginanie i prostowanie- unoszenie ramienia do przodu i ku tyłowi

2. odwodzenie- do poziomu i przywodzenie ramion

3. obrót na zewnątrz – odwrócenie ramienia i obrót do wewnątrz- nawrócenie

   Z kombinacji tych kolejno następujących po sobie ruchów powstaje ruch złożony zwany obwodzeniem- do przodu, ku górze, ku tyłowi, ku do łowi lub odwrotnie.

Staw wieloosiowy kulisty- panewkowy- biodrowy: staw biodrowy tworzy głowa kości biodrowej i miednicznej. Jest to staw panewkowy, w którym głowa stawowa objeta jest panewką, ruchy w tym stawie w porównaniu ze stawem ramiennym są bardziej ograniczone. Panewkę pogłębia wysoki obrąbek panewkowy w kształcie pierścienia. W stawie biodrowym możliwe są ruchy wokół bardzo wielu osi. Wyrózniamy 3 zasadnicze płaszczyzny w którym odbywaja się ruchy:

1. zgięcie i prostowanie zachodzące dookoła osi poprzecznej

2. odwodzenie czyli ruch oddalający udo od płaszczyzny pośrodkowej i ruch przeciwny- przywodzenie zachodzące dookoła osi strzałkowej

3. obrót uda do wewnątrz i obrót uda na zewnątrz dookoła osi głównej (pionowej)

Suma tych ruchów daje ruch kombinowany zwany ruchem obwodzenia.

Cały staw jest otoczony panewką stawową, który na zewnątrz wzmocniony jest więzadłami.

Staw łokciowy- jednoosiowy, obrotowy. Staw ten tworzą 3 stawy ze sobą połączone:

1. staw ramienno- łokciowy

2. staw ramienno – promieniowy

3. staw promieniowo – łokciowy górny

Wszystkie 3 stawy obejmuje 1 torebka stawowa, jest ona po obu bokach wzmocniona więzadłami pobocznymi, jest dosyć obszerna z przodu i z tyłu. Ruchy w stawie łokciowym rozkładają się na kilka ruchów poszczególnych stawów składanych. Stawy ramienno-promieniowy i ramienno- łokciowy tworzą jedną całość czynnościową i jakby w jednym stawie zawiasowym odbywają się w nich ruchy zgięcia i prostowania przedramienia.

Staw promieniowo- łokciowy górny czynnościowo związany jest ze stawem promieniowo- łokciowym dolnym, w części głównej tego stawu są ruchy obrotowe, propinacyjne i supinacyjne.

Staw kolanowy tworzą 3 kości : kość udowa, piszczelowa i stępka. Staw kolanowy zawiera 2 pierścienie z chrząstki włóknistej, są to łękotki stawowe: boczne i przyśrodkowe- dzielą staw kolanowy na 2 piętra, wyższe i niższe. Staw kolanowy jest stawem zawiasowo- obrotowym. Wykonuje ruchy zginania 130 stopni i prostowania 180 stopni i odbywaja się w wyzszej partii stawu. Przy zgiętej kończynie w stawie kolanowym są ruchy obrotowe. Obrót do wewnatrz 10 stopni i obrót na zewnatrz 40 stopni. Ruchy te odbywają się w pietrze niższym stawu kolanowego. Cały staw kolanowy otoczony jest chrząstką i mocna torebką stawową, na której są bardzo silne wiązadła poboczne. Jest to staw błonkowo obrotowy.