TECHNIKI OPARTE NA DRAMATYZACJI
Są to techniki odwołujące się do organizowania różnych akcji scenicznych wraz z dialogiem.
Zalicza się do nich:
technikę socjodramatyczną
technikę gier dramatycznych
technikę dramy
I. TECHNIKA SOCJODRAMATYCZNA
Jej zamienną nazwą jest socjodrama, termin ten wprowadził Jacob. L. Moreno.
Polega ona na wspólnym omawianiu problemów, które nurtują młodzież, zwłaszcza tych, które odnoszą się do przynależności do określonej grupy i spontanicznym ich przedstawianiu w formie improwizowanej dramatyzacji.
Cechą szczególną jest tu spontaniczne odegranie owych problemów.
Do problemów tych zalicza się m.in.: panujące w grupie stosunki interpersonalne, brak odpowiedniego współżycia i współdziałania, które utrudniają osiąganie wspólnych celów i wykonywanie zadań.
Dużą wagę przywiązuje się w tej technice do tzw. „spontaniczności twórczej”- jest to właściwe reagowanie na nową sytuację lub zdolność nowego reagowania na starą sytuację.
Spontaniczność ta leży na pograniczu takich przeciwieństw jak: automatyczność-refleksyjność, produktywność-twórczość.
Jest ona daleka od impulsywności i przypadkowości zachowań.
Według J. L. Moreno spontaniczność ta stanowi rezultat procesów raczej intelektualnych niż emocjonalnych.
W tak rozumianej spontaniczności jednostka łatwiej przystosowuje się do wciąż zmieniających się warunków, sytuacji w jakich się obecnie znajduje.
Zastosowanie tej techniki wzbogaca wyobraźnię dziewcząt i chłopców, sprzyja lepszemu wzajemnemu poznaniu się, przełamuje schematy w ich myśleniu i sposobie patrzenia na różne aspekty życia ludzkiego.
Technika socjodramatyczna różni się od tej o charakterze teatralnym. Role są tu odgrywane bez ich uprzedniego wyuczenia się. Nie ma także miejsca na posługiwanie się wcześniej przygotowanym scenariuszem, ani na specjalne wyposażenie, tj: podium, rekwizyty, kostiumy.
ETAPY TECHNIKI SOCJODRAMATYCZNEJ
ETAP 1-omawia się w nim nurtujące młodzież problemy, które są ukazywane na tle konkretnych przykładów z życia lub wyobraźni.
ETAP 2-dotyczy spontanicznego udramatyzowania sytuacji lub zdarzeń, związanych zwłaszcza z problemem uznanym za najbardziej dokuczliwy i możliwy do rozwiązania.
ETAP 3- następuje tu ustosunkowanie się do zaimprowizowanych sytuacji.
ODMIANY TECHNIKI SOCJODRAMARYCZNEJ
Technika lustrzana- polega na odtwarzaniu wydarzeń lub sytuacji odzwierciedlających interesujący młodzież problem.
Technika zamiany ról- umożliwia np. komuś pokrzywdzonemu odegrać rolę tego, kto wyrządził krzywdę, a temu kto spowodował krzywdę odegranie roli pokrzywdzonego.
Technika postępowania na odległość- przeprowadza się ją podczas nieobecności osoby, wobec której zamierza się zmienić nieprzychylną postawę grupy.
Przeprowadzanie techniki socjodrama tycznej trwa zwykle około 30-45 minut. Najchętniej uczestniczy w niej młodzież w wieku 12-18 lat.
II. TECHNIKA GIER DRAMATYCZNYCH
Nazywana jest też zabawą w teatr.
Uwzględnia się w niej problemy o szerszym znaczeniu społeczno-kulturowym.
Dotyczą one np.: zachowania uczniów poza klasą i szkołą, obejmują wiele spraw , z którymi mogą się oni spotkać w dalszym życiu np. : różne aspekty przestrzegania i nieprzestrzegania ogólnoludzkich norm, zasad postępowania społeczno-moralnego, obowiązujących praw.
Dzięki temu technika ta stanowi wg. Ireny Wojnar „swoiste przygotowanie do wielkiej gry życia”
Ważne jest to , że technika ta umożliwia chłopcom i dziewczętom przenoszenie się w odległą i nieznana im bliżej rzeczywistość.
Jest to rzeczywistość wyimaginowana, stanowi rezultat twórczej wyobraźni dzieci i młodzieży.
Występuje w niej mniejsze niż w technice socjodrama tycznej nasilenie spontanicznej improwizacji.
Dopuszcza się tu fragmenty tekstów zaczerpniętych z literatury lub napisanych samodzielnie.
Można ja zaliczyć do kategorii zabaw tematycznych, J. Piaget nazywa je symbolicznymi, a Ch. Bucher zabawami w fikcje.
Niekiedy zabawy tematyczne nazywa się też zabawami dramatycznymi, zabawami w granie roli, zabawami naśladowczymi i twórczymi.
Technika gier dramatycznych jest więc zabawą , czyli „działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość”.
Działanie to ma charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcania rzeczywistości.
Technika ta jest formą gier lub ćwiczeń dramatycznych, odwołujących się do właściwej dzieciom i młodzieży spontanicznej ekspresji dramatycznej.
Stanowi ona przejaw naturalnej twórczej aktywności dzieci i młodzieży.
Aktywność ta wynika z ich potrzeb rozwojowych, możliwości wieku szkolnego.
Obejmuje ona zarówno proste ćwiczenia ruchowe jak i całe przedstawienie, w którym jest ruch, słowo, muzyka, a nawet realizacja gotowego tekstu literackiego.
ODMIANY TECHNIKI GIER DRAMATYCZNYCH
Technika odwołująca się do wyobraźni i spontanicznej refleksji dramatycznej
Wyklucza ona nawiązywanie do teatru zawodowego, czyli nie ma w niej miejsca na żaden gotowy repertuar.
Rezygnuje się też z prowadzenia dłuższych dialogów i specjalnego wyboru aktorów.
Każdy uczestnik grupy ma umożliwiony czynny udział w improwizowanej dramatyzacji, bez względu na swoje zdolności aktorskie.
Technika polegająca na improwizacji określonych stosunków interpersonalnych
Jest na bardziej złożona od techniki poprzedniej.
Chodzi tu o zaimprowizowanie stosunków interpersonalnych, np. pomiędzy rodzicami i dziećmi, nauczycielem i uczniami, lekarzem a pacjentem itd. Tego typu improwizacja jest pozbawiona wszelkich ograniczeń w czasie i przestrzeni.
Po improwizacji przewiduję się tez rozmowę z dziećmi i młodzieżą na temat ich odczuć wobec odegranych ról i np. życiowych pouczeń, które z nich płyną.
Technika oparta na tekstach własnych lub cudzych
Teksty te są poddawane swobodnej inscenizacji ubogacane improwizowana dramatyzacją.
Tak więc zabiega się tu o to, aby nie dosłownie wystawić utwory sceniczne ale odwoływać się do spontanicznej ekspresji dramatycznej młodzieży.
Do techniki tej zaleca się szczególnie bajki, gdyż ich improwizacja nie wymaga wyuczenia się na pamięć tekstu a pozwala na improwizowanie niektórych wątków.
III. TECHNIKA DRAMY
Jest ona zarówno sposobem organizowania procesu uczenia się , jak również sposobem wielostronnego rozwijania osobowości dzieci i młodzieży.
Przez to wywiera ona wpływ na rozwój intelektualny, emocjonalny jaki i społeczno-moralny dzieci i młodzieży.
Przedmiotem improwizowanej dramatyzacji są tu różne sytuacje konfliktowe, wymyślone lub zapożyczone z literatury.
Zapoznanie się z nimi i poszukiwanie sposobów ich rozwiązania umożliwia „ pełniejszy proces przygotowania uczestników dramy do pełnienia ról społecznych i ich dojrzewania intelektualnego, emocjonalnego i społecznego”.
Dzięki temu technika ta zastosowana wśród dzieci i młodzieży przyczynia się do zmiany ich zachowania i myślenia.
Niekiedy jest ona utożsamiana z techniką gier dramatycznych.
Technika dramy ma jednak wyższy stopień złożoności spontanicznej dramatyzacji.
SPOSOBY (TECHNIKI) DRAMOWE
„Rzeźba”
Polega na tym, że uczestnik lub uczestnicy w dwuosobowych zespołach „zamierają” w bezruchu ale ekspresyjnie i komunikatywnie udaje się im wyrazić określone uczucie, sytuację, postawę.
W przypadku dwuosobowego zespołu jedną z osób uosabia „materiał do rzeźbienia” a druga pełni funkcję „rzeźbiarza”.
Pierwsza z osób musi całkowicie podporządkować się drugiej, ta druga przez odpowiednie ustawienie partnera modeluje swą ”rzeźbę”.
W ten sposób ukazuje się ludzi o różnych cechach charakteru, pełniących różne role w życiu publicznym i prywatnym.
„Ulepiona rzeźba” może być uosobieniem matki, ojca, nauczyciela, lekarza albo wyrazem stanów emocjonalnych, np.; radość, smutek, gniew.
Zabiega się o to aby „rzeźba” miała charakter symboliczny, była w miarę ekspresyjna i komunikatywna.
„ Płaszcz eksperta”
Umożliwia wchodzenie przez dziewczęta i chłopców w rolę pedagogów, psychologów, socjologów, architektów, prawników, nauczycieli.
Graja oni wybraną rolę w kilkuosobowych grupach „specjalistów”.
Celem ich jest np. opracowanie ekspertyzy na jakiś temat i zaprezentowanie jej na szerszym forum w postaci pisemnej lub ustnej.
Ten sposób dramy uczy prowadzenia rozmów, podjęcia decyzji, współpracy w grupie wraz z ponoszeniem odpowiedzialności za siebie innych.
„Stop-klatka”
Sposób dramy polegający na zatrzymaniu improwizowanego w grupie zdarzenia lub sytuacji.
Czyni się to często w najbardziej dramatycznym momencie.
WYMAGANIA STAWIANE TECHNICE DRAMY
Technika ta wymaga starannego przygotowania pedagogicznego i psychologicznego.
Nie każdy więc wychowawca czy nauczyciel może się nią posłużyć.
Okazuje się skuteczna w procesie uczenia się i wychowania.
Wolna jest od dydaktyzmu, aktywizuje dzieci i młodzież, uatrakcyjnia prowadzone z nimi zajęcia.
Wzbogaca ich wyobraźnię, wrażliwość, uczy otwartości w kontaktach z innymi i współpracy w grupie.