Teoretyczne podstawy
wychowania

Prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski

Wykład 1

Informacje o przedmiocie

www.sliwerski.osoba.pl

www.wsp.lodz.pl

Biblioteka WSP (źródła)

Egzamin

• Wykład – test wiadomości

Literatura podstawowa

• Śliwerski B., Program wychowawczy szkoły, WSiP, Warszawa 2002

Zagadnienia do egzaminu dyplomowego

• Podaj główne podejścia do teorii wychowania.

• Jaką rolę odgrywają w wychowaniu prawa dziecka?

• Co decyduje o skuteczności wychowania?

• Jakie są miary wychowania?

• Jaką rolę odgrywają zasady w procesie wychowania ?

• Jaka jest różnica między wychowaniem autorytarnym, w posłuszeństwie a wychowaniem partnerskim?

• Jaką rolę odgrywa ocenianie zachowań uczniów w szkole?

• Jak można uspołecznić szkołę?

• Wyjaśnij podstawowe pojęcia w pedagogice: wychowanie, socjalizacja,

Potoczna teoria wychowania

• rodzaj osobistej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu,

• zbiór wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań czy idei na temat istoty, genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowywania innych.

• przeciwieństwo wiedzy naukowej,

• bardzo silne powiązanie z praktyką wychowania,

• przednaukowe poznanie; w sposób naturalny, biograficzny,

• zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej,

Potoczna teoria wychowania

• jest traktowana w kategoriach prawd, samych przez się oczywistych,

• dominują w niej informacje epizodyczne,

• artykułowana za pomocą języka codziennego, potocznego

• nie jest w pełni uświadamiana sobie przez autora.

naukowa teoria wychowania

• jedna z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, której przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.

naukowa teoria

• Wyposaża w wiedzę o interesujących nas zjawiskach, występujących między nimi związkach i ich charakterze oraz wynikających z nich następstwach.

• Jest zbiorem uporządkowanych prawidłowości, które stanowią wewnętrznie spójne konstrukcje logiczne.

Poradnik dla rodziców

To:

• Praktyczna wiedza o wychowaniu oparta na teorii naukowej;

• Potoczna teoria wychowania;

• Naukowa teoria wychowania.

W zależności od celów badań

• teorie nieempiryczne,
  które dzielą się na:
  teorie normatywne
  i metateorie (teorie formalne);

• teorie empiryczne –

które dzielą się na:
teorie optymalizacyjne
i teorie eksplikacyjne.

Badania podstawowe

to badania nieempiryczne, teoretyczne generujące teorie, modele, koncepcje, wytwarzające - a nie odzwierciedlające - wiedzę o (w dużej mierze postulowanej, idealizacyjnej) rzeczywistości.

Celem badania - sama teoria, by wzbogacić naszą o niej wiedzę, w efekcie czego powstaje metateoria.

Mogą stać się źródłem dla powstania nowych teorii bądź też doprowadzić do zmiany statusu istniejących już teorii.

Herbert Gudjons - metateoria

METATEORIA WYCHOWANIA

• analizuje różne teorie procesów pedagogicznych;

• odkrywa i systematyzuje prawidłowości i niezmienniki wychowania i samowychowania człowieka  względnie nieograniczone czasowo (występujące współcześnie, ale i w różnych okresach w przeszłości) i względnie nieograniczone przestrzennie (występujące w Polsce, ale także w innych krajach, innych kręgach kulturowych i cywilizacyjnych).

Teorie eksplikacyjne

• Teorie nastawione na badania podstawowe – poszukujące uogólnień pozwalających wyjaśniać coraz szersze zakresy zdarzeń lub sądów o nich.

• Dzięki tym badaniom odkrywamy zależności dotyczące przebiegu i realizacji określonych procesów.

Badania stosowane

• Podejmowane z myślą uzyskania odpowiedzi na określone pytania typu praktycznego.

• Pozawalają na poznawanie nowych faktów lub na odkrywanie nowego spojrzenie na nie, nowej perspektywy.

• Efektem są - teorie normatywne lub teorie optymalizacyjne.

Teorie normatywne

• nie powstają w wyniku prowadzenia badań empirycznych, gromadzenia faktów, choć mogą z nich korzystać, ale formułują za pomocą metody logicznej dedukcji zbiór założeń i norm, które mają na celu organizowanie w sposób zgodny z nimi działań praktycznych.

• Chcąc osiągnąć postulowany stan rzeczy, przyjmują – najczęściej z filozofii lub innych nauk społecznych - zbiór dających się uzasadnić założeń (dyrektyw) i zachęcają do uruchamiania działań, które w świetle tych przesłanek będą prowadzić logicznie do oczekiwanego efektu.

Racje dla norm pedagogicznych lokuje się w:

• W zdaniach empirycznych, sprawdzalnych ostatecznie poprzez faktycznie istniejącą w teraźniejszości lub przeszłości taką lub inną rzeczywistość np.

„Skoro żyjemy w ustroju X, to powinniśmy wychowywać zgodnie z jego założeniami” (podejście eksplikatywne),

Racje dla norm pedagogicznych lokuje się w:

2) W zdaniach o wartościach, bazując na jakiejś ocenie np.

„To a to jest wartościowe, cenne, więc powinno być realizowane.”

(podejście aksjologiczne)

Racje dla norm pedagogicznych lokuje się w:

3) w innych zdaniach normatywnych np.

„Wychowanie powinno uspołeczniać, więc uspołecznianie powinno się realizować” (podejście formalno-normatywne).

Teorie empiryczne

• rozwiązują problemy badawcze wyłącznie na drodze gromadzenia danych, które poddane są analizie rachunkowej.

• poszukują uogólnień pozwalających wyjaśniać coraz szersze zakresy zdarzeń lub sądów o nich.

• Dzięki tym badaniom odkrywamy zależności dotyczące przebiegu i realizacji określonych procesów.

Teorie empiryczne
optymalizacyjne

• rozwiązują problemy badawcze wyłącznie na drodze gromadzenia danych, które poddane są analizie rachunkowej.

• Powstanie teorii optymalizacyjnych czy prakseologicznych określa, jakie są warunki niezbędne do wystąpienia postulowanego stanu rzeczy.

 
Typy teorii

Geneza teorii wychowania

Wyłoniła się z pedagogiki ogólnej jako rodzaj jej dociekań teoretycznych i praktycznych, które:

- zakładały pozytywny wpływ na działalność wychowawczą,

- miały inspirować myśl badawczą do tego, by dzięki analizom i diagnozom empirycznym przyczyniać się do rozwoju pedagogiki jako nauki. TEORIA WYCH JAKO NAUKA
Teoria: to zbior jakiś poglądów na dany temat, określony temat; -to zbior pojec, terminow dotyczący czegos, jakiejs konkretnej sprawy;
Okoń: zbior roznych sformułowań, stwierdzeń, norm odnoszących się do konkretnej sprawy
Teoria wych: to zbior pojec, terminow dotyczących wychowania
Z historii teorii wych:
1949-56: proby wylonienia się t. w. (z ped); B. Suchodolski, M. Krawczyń;
1956-69: nazywala się "filozoficzne podstawy wych (do 60r.) od 60-69: filoz wych, 69: na V zjexdzie filoz wprowadzono nazwe T. W. jako odrębny przedmiot;
1969-89: intensywny rozwoj t. w., Lew Witkowski, B. Śliwerski, W. Okon (nadal jest cenzura)
od 1989 do dziś: otwarcie t. w. na prady zach, brak cenzury Pojawily się:
pluralizm edukacyjny: wielość, mnogość poglądów dotycz wych; -swoboda wychowawcza: wych bezstresowe; -syndrom ikara: zachlysniecie się wolności, brak autorytetow
Istota: zadania t. w.
a)tworzy terminologie ped; tzn wprowadza, aktualizuje pojecia, terminy, definicje itd…; b)opracowuje podstawy teoretyczne dla nowych dyscyplin ped; c)usuwanie starych, przestarzałych, nieaktualnych terminow npidiota, nie istnieje; d)ukazuje aktualne problemy wych; e)sygnalizuje wady i zalety roznych koncepcji wych; f)podkresla wych w zyciu czł; g)wyjasnia wszystkie terminy dotyczące wych-nia w roznych środowiskach, metodach, zasadach itd.
Naukowa teoria wych: to zaakceptowane i przyjęte w nauce informacje dotycz wych; w encyklopediach, słownikach (nie ma naukowej bez potocznej; podst jest zawsze wiedza potoczna, poczatkuje ja zawsze)
Potoczna t. w.: to osobisty stosunek sposób myslenia o wych-niu
Sposoby uprawiania t. w.:
1-wykorzystanie mysli ped-nej z przeszłości; 2-poszukiwanie nowych refleksji o wych-niu (nowatorstwo edukacyjne) np. koncepcja umiarkowanego humanizmu; 3-wykorzystywanie teorii z innych krajow; np. koncepcja wychowania P. Roginsa
T. w. jako przedmiot akademicki: jest obligatoryjna -obowiazkowym przedmiotem ped-ki
Zadania: 1-wprowadza studentow w swiat terminologii ped-nej; 2-ukazuje stud-om wady i zalety roznych koncepcji wych; 3-uczy osobistego, wlasnego myslenia o wych;
T. w. a inne nauki:
-t. w. a pedagogika ogolna: związek:związek. W. sluzy pegagigice wyjaśniając terminy, pojecia;
-t. w. a filozofia: wiele koncepcji wych ma swoje źródło w koncepcji filozof-ej
-t. w. a psychologia: t. w. wykorzystuje definicje psych-ne dotycz osobowości
-t. w. a socjologia: związek: wych jest uwarunkowane środowiskowo, teoria wykorzystuje wiedze o sroskach z socjologii
-t. w. a etyka: nowe koncepcje wych powinny być zgodne z normami etycznymi spoleczenstwa
ORIENTACJE BADAWCZE W TEORII WYCH
Orientacja badawcza: sposób interpretowania zjawisk, wyjaśniania procesow (społecznych) u podloza którego lezy okreslona nauka.
1.Orientacja socjologiczna: jej podłożem jest socjologia, a w niej socjologiczna koncepcja czł-ka. Człowiek to byt społeczny, musi wych-wać się w grupie społ. Wych czł-ka wykonuje się w jakims środowisku. Wych-nie jest zdeterminowane środowiskowo;
Elementy wpływające na to wych:
-inni ludzie; -sytuacje w których uczestniczymy; -zdarzenia które się obserwuje; -role które się pelni; -czas i miejsce;
A. Gurycka: w wych-niu najważniejszy jest wpływ rodziny, nawet gdy jest to rodzina niepewna.
Wychowanie: to proces wzrastania w społ poprzez udzial w rodzinie (przekaz tradycji, jezyka, kultury i norm społ), oprocz rodziny podkresla się role grup rówieśniczych rówieśniczych ich wpływu na wych-nie (jest naśladownictwo, nowe wiezi społ). W wych duzą role odgrywają grupy nieformalne.
M. Krawczyń: w wych-niu najwieksza role odgrywa szkoła. W szkole dokonuje się inkulturacja (wych-nie w świat kultury). Szkola jako środowisko uczy dyscypliny. Poprzez przymus nauki szkolnej wprowadza się wychowanka w wiedzę. Podkresla role wych-wcy. Wg niego szkola uczy kontaktow i wiezi spol. Wazna jest szkola i jeszcze inne instytucje wych-wcze np. domy kultury, swietlice osiedlowe itd.
W wych-niu istotna role odgrywją instytucje formalne przede wszystkim szkola.
2.Orientacja psychologiczna: jej podłożem jest psychologia a w niej psychologiczna koncepcja czł.
*wych-nie czł to rozwijanie osobowości poprzez istnienie tzw. mechanizmow osobotworczych
1-osob znaczących np.: rodzic, na-ciel, rówieśnik, idol; czł wych-je się przez naśladownictwo osob znaczących; tu spotykamy modelowanie: naśladownictwo cech zew osoby znaczącej; identyfikacja: naśladownictwo cech wew(poglady);
2-wpływu grupy: jest związany z potrzebami psychologicznymi z MBUS (bezpieczeństwa i uznania społ); udzial w grupie daje jednostce odczucie stabilizacji, bezp-wa i akceptacji
*zaraźliwość społ: zjawisko naśladowania -odwzorowywania irracjonalnych zachowan grupy w sytuacjach: a)radości i euforii; b)strachu i lęku
3-kontroli społecznej: jednostka uczestnicząc w zyciu spol dziala w sposób zgodny ze standardami spol-mi; pomimo tego ze odchodzenie od tych standardw nie grozi surowa karą.
4.karania i nagradzania: czł chce zdobywac nagrody i unikac kar co jest związane z psychologicznymi zachowaniami tej jednostki np. altruizm, egoizm)
5.pełnienia roli społecznej: jednostka jest gotowa akceptowac dzialania grupy które ocenia negatywnie aby ocalic swa role w tej grupie, pojawiaja się zjawisko konformizmu mimo obecności zdolności do kompromisu.
K. Konarzewski: wych to proces tworzenia ludzkiej osobowości poprzez uczestnictwo danej osoby w mechanizmie osob znaczących (rodzice -wzor do naśladowania). Wych powinno być swobodne, otwarte, bez przymusu. Wych to wspomaganie rozwoju czl.
M. Łobocki: wych to trwające cale zycie kontaktowanie się jednostki z roznymi grupami, które umozliwia rozwoj osobowości. W wych nie można określać która grupa jest najwazniejsza bo wszystkie kształtują czl-ka.
Ujmuje, traktuje wych jako proces rozwijania ludzkiej osobowości.
3.Orientacja normatywna: jej podłożem jest jakas ideologia
a)normatywno-ideologiczna: źródłem jest jakas ideologia, ktotra wpływa na to jak
Heliodor Muszyński:
*socjalistyczna ideologia:
Wychowanie to manipulowanie wych-kiem w celu osoagniecia idealu wych socjalistycznego; w wych wazny jest kolektywizm, nie liczy się indywidualizm lecz interes, odbywac ma się na surowej dyscyplinie, wazne były instytucje
b)normatywno-idefilozoficzna
personalizm: kazda istota ludzka jest wazna; Wych personalistyczne
K. Kurdybacha: wych to proces indywidualnego rozwoju czł wg jego potrzeb, ambicji, planow.
4.Orientacja eklektyczna: tu znajdziemy poglady i stanowiska dotyczące wych-nia, które:
a)nie maja jednego, wspolnego źrodła
b)stanowia swoista mieszanke wczesniej omówionych orientacji
c)stanowia tzw dyskurs edukacyjny: rozmowa na określony temat dotyczących wych która odbywa się nie bezpośrednio lecz poprzez publikacje naukowe np. Zbyszko Melosik, piotr Pietrykowski, kwiecinski, Sliwerski, Nalaskowski
a)np.: Maria Czerepaniak-Walczak
wych to proces rozwijania czł-ka wg określonych standardow uwzględniających możliwości społ-intelektualne tej osoby
b)np. Ewa Szymborska
wych to proces rozwoju czł-ka uwikłany w elementy jego środowiska zdeterminowany jego psychiką oraz uwzględniający ideologie i filozofie społeczne

Historyczne granice rozwoju pedagogiki ogólnej i teorii wychowania w XX wieku

Typologia orientacji i podejść do teorii wychowania

• I. Podejście socjologiczne: teoria społeczeństwa wychowującego, w którym proces wychowania jest zdeterminowany przede wszystkim oddziaływaniem na jednostkę podstawowych mikro –, mezo- i makrostruktur społecznych, środowisk wychowawczych czy sił społecznych.

Przedstawiciele:

• 1) Florian Znaniecki (1882-1958)

• 2) Zygmunt Mysłakowski (1890-1971)

• 3) Romana Miller (1906-1983)

Najważniejsze dzieła:

Zygmunt Mysłakowski

II. Podejście normatywne do teorii wychowania

II. Podejście normatywne: bazuje na filozofii człowieka (antropologii filozoficznej), aksjologii i/lub teorii kultury określając wartości i cele, jakimi powinno kierować się wychowanie człowieka. W zależności od preferowanych źródeł najczęściej źródłem teorii są albo określone ideologie, albo wybrany kierunek antropologii filozoficznej.

Tak rozumiane teorie wychowania są zbliżone do nauk praktycznych, w których pojęcia i normy jako prawa teoretyczne są przekształcane w normy działań pedagogicznych.

II a) Podejście normatywno - ideologiczne:

• Kazimierz Sośnicki (1883-1976)

• Heliodor Muszyński (ur. 1931)

Najważniejsze dzieła:

II b) Podejście normatywno - filozoficzne:

• Stefan Kunowski (1909-1977)

• Karol Kotłowski (1910-1988)

• Władysław Cichoń (1924-1987)

Najważniejsze dzieła:

III. Podejście psychologiczne:

• punktem wyjścia do badań nad istotą wychowania i warunków osiągania w praktyce oddziaływań pedagogicznych jego skuteczności jest psychologiczna koncepcja człowieka, jego osobowości, zachowań lub charakteru.

III. Podejście psychologiczne: –

Przedstawiciele:

• Zbigniew Zaborowski (ur. 1926)

• Mieczysław Łobocki (ur. 1929)

• Krzysztof Konarzewski (ur. 1948)

Najważniejsze dzieła:

IV. Podejście eklektyczne

IV. Podejście eklektyczne

• nie formułuje własnych, zwartych koncepcji czy teorii wychowania, nie rozwiązuje najbardziej typowych dla niej problemów, ale skupiaj swoją uwagę na rekonstrukcji najistotniejszych dla tej subdyscypliny zagadnień.

• rozprawy zatytułowane jako: wprowadzenie do (podstaw) teorii wychowania, wybrane problemy, zagadnienia, dylematy czy konteksty teorii wychowania.

IV. 1. Przedstawiciele podejścia eklektycznego:

• są zorientowani na dydaktyczną funkcję syntetycznego przekazu najistotniejszego ich zdaniem dokonań i słabości dotychczasowych teorii wychowania

IV. 2. Przedstawiciele podejścia eklektycznego:

• są nastawieni na pobudzenie refleksji metateoretycznej i wprowadzenie czytelników na drogę dyskursywnego myślenia o teorii wychowania oraz wiedzę o rzeczywistości wychowawczej

IV. 3. Przedstawiciele podejścia eklektycznego:

• są skupieni na ukazaniu w materiałach pokonferencyjnych stanu akademickiej debaty nad teorią wychowania w Polsce

stan rozwoju polskiej teorii wychowania jest krytykowany za:

• brak zgody środowiska naukowego na nazwę tej subdyscypliny wiedzy

• stosuje się często zamiennie określenia: „teorie wychowania”, „teoria edukacji”, „teoretyczne podstawy wychowania”, „teorie pedagogiczne” czy „podstawy teorii oddziaływań wychowawczych”;

• brak własnej tożsamości i dojrzałości naukowej, w tym szczególnie niski status metodologiczny

• ciągłe poszukiwanie własnego przedmiotu badań,

• brak swoistej aparatury pojęciowej i

• wykorzystywanie terminów potocznych lub zapożyczonych z innych nauk społecznych,

stan rozwoju polskiej teorii wychowania jest krytykowany za:

• zbyt ścisły związek z praktyką, a niekiedy i określoną ideologią czy polityką (wątpliwości co do moralnej legitymizacji praktyki wychowawczej w społeczeństwie),

• reakcja ucieczkowa badaczy lub reakcja przystosowawcza.

Skłonność teoretyków do

• nadmiernej perswazyjności i zbytniego sentymentalizmu w formułowanych sądach o wychowaniu,

• do przesadnego nastawienia empiryczno-indukcyjnego lub normatywno-filozoficznego,

• do powierzchownej i nie zawsze przekonującej podbudowy teoretycznej głoszonych w jej obszarze stanowisk czy sądów;