Zagadnienie 25:

Ćwiczenia ortograficzne, rodzaje ćwiczeń ortograficznych, metody nauczania ortografii, sprawdzenie, analiza i ocena prac pisemnych.

• Proces kształcenia umiejętności ortograficznych zależy od wielu czynników. Są to: sprawnie działający analizator wzrokowy i słuchowy, dobra koncentracja uwagi, pamięci, myślenia, sprawność ruchów ręki i narządów mowy. Dziecko zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go. Wymówiony wyraz kojarzy z akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego optycznym obrazem, a zapisanie wyrazy wzmacnia zapamiętanie obrazu graficznego i ruchowego. Przy takim połączeniu czynności powstają w umyśle dziecka skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi, słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Muszą być one utrwalone poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i zapamiętywaniu wyrazów, aż do momentu wytworzenia u uczniów nawyku ortograficznego. Ogromną rolę odgrywa tu koncentracja. Dziecko musi dokładnie skupić się na danym wyrazie. Brak koncentracji powoduje niedokładne zapamiętanie wyrazu i popełnienie błędów podczas pisania.

Zasady i metody nauczania ortografii Cele nauczania ortografii i właściwości psychofizyczne uczniów nauczania zintegrowanego narzucają konieczność stosowania określonych zasad dydaktycznych. Najważniejsze z nich to:

1. Zasada systematyczności – wyraża się w planowaniu materiału nauczania ortografii i rytmicznym jego realizowaniu, stosowaniu systematycznej kontroli i oceny.

2. Zasada profilaktyki czyli zapobieganie błędom, polega na stałej trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów, przyzwyczajaniu uczniów do zgłaszania swoich wątpliwości w pisaniu i wdrażanie ich do samokontroli własnego tekstu. Dąży się do tego, aby zapis każdego nowego wyrazu był poprawny, aby błędna forma nie utrwalała się w pamięci dziecka.

3. Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania wskazuje na konieczność łączenia ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami językowymi.

4. Zasada stopniowania trudności – -odnosi się do racjonalnego doboru i układu treści poszczególnych zagadnień ortograficznych oraz stopniowego przechodzenia od najłatwiejszych do trudniejszych form ćwiczeń w pisaniu, tj. przepisywania, pisania z pamięci i ze słuchu.

5. Zasada poglądowości wymaga właściwego doboru i celowego wykorzystania środków dydaktycznych, które pomagają w skupieniu uwagi, w zapamiętywaniu obrazu wyrazów, a także formułowaniu zasad pisowni.

6. Zasada aktywności dotyczy tworzenia takich warunków, które zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w zajęciach. Polega na różnicowaniu ćwiczeń ortograficznych w zależności od poziomu opanowania pisowni przez poszczególnych uczniów oraz zainteresowaniu ich treścią i sposobem wykonania.

7. Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest przede wszystkim w celu likwidowania niedociągnięć i braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych.

Metody:

- Zależnie od przyjętych kryteriów różnie się je klasyfikuje. Jedna z propozycji to:

1. Metoda indukcji – polega na gromadzeniu nowego materiału językowego, jego obserwacji, następnie na stopniowym dochodzeniu do uogólnień w postaci reguły ortograficznej. Wszelkie uogólnienia powinny być dokonywane ostrożnie i nie za wcześnie, aby uczniowie nie doszli do błędnych wniosków. Do sformułowania reguły ortograficznej, uczniowie dochodzą bądź sami, bądź przy pomocy nauczyciela.

2. Metoda dedukcji polega na podaniu reguły ortograficznej, a następnie na wyszukiwaniu wyrazów z tą samą zasadą ortograficzną (porównanie, analizowanie) oraz ich zapisaniu. Można ją stosować od czasu do czasu w klasie III.

3. Metoda analogii jest najczęściej stosowaną metodą nauczania ortografii w klasie I. Nauka poprawnej pisowni opiera się na porównaniu nowych ortografów z grupą już znanych, a podlegających tej samej zasadzie ortograficznej. Pewne szczególne podobieństwo materiału językowego umożliwia przenoszenie reguł i twierdzeń o jednym zjawisku językowym na inne.

   W okresie wczesnoszkolnym należy łączyć aktywność manipulacyjną z aktywnością poznawczą i rozwijaniem myślenia.

Takie działanie najogólniej można nazwać metodami działania językowego. Należą do nich:

• ćwiczenia poprawnej wymowy;

• analizowanie trudności ortograficznych;

• wyjaśnianie pisowni wyrazów;

• pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów;

• praca ze słownikiem ortograficznym;

• gry i zabawy dydaktyczne;

• kontrola własnoręcznie napisanego tekstu.

W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń ortograficznych:

1.Przepisywanie.

2.Pisanie z pamięci.

3.Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające).

4.Pisanie z komentowaniem.

5.Dyktando twórcze

- Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci młodszych ze względu na ich predyspozycje.

- Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu. Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania, które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną.

- Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:

– pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów;

– drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i ewentualna korekta.

Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę na występujące trudności.

- Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, następnie rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie go.

W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand:

• dyktando wprowadzające

• dyktando utrwalające

• dyktando sprawdzające.

Ważnym elementem w procesie kształtowania umiejętności ortograficznych jest kontrola prac pisemnych. Spełnia ona ważną funkcję dydaktyczną i wychowawczą. Pozwala na wysnucie wniosków dotyczących opanowania umiejętności ortograficznych przez uczniów i ustalenie braków w tym zakresie. Jest też czynnikiem pobudzającym do systematycznej pracy.
- Zauważone błędy u jednego ucznia czy kilku mogą wynikać z przyczyn niezależnych od nauczyciela, natomiast błędy popełniane przez większość uczniów, świadczą o wadliwym opracowaniu materiału ortograficznego.
- Systematyczna obserwacja postępów w opanowaniu ortografii pozwala na ustalenie, jakiego rodzaju błędy uczniowie popełniają i jakie są tego przyczyny.

- Niepoprawność pisowni występuje w postaci błędu i omyłki. Są one wynikiem osłabienia pamięci i uwagi. Błąd występuje wówczas, gdy uczeń źle pisze, bo nie ma utrwalonego poprawnego zapisu.

* Omyłki wynikają z chwilowej nieuwagi czy roztargnienia i pojawiają się mimo znajomości zasad pisowni.
Nie zawsze łatwo jest ustalić, czy w źle zapisanym wyrazie występuje błąd czy omyłka.

Przy sprawdzaniu prac pisemnych przez nauczyciela i uczniów wykorzystywane są takie sposoby poprawy, które, eliminując błędy, pozostawiają w zeszycie poprawne zapisy wyrazów.

- Konieczne jest wyeliminowanie z praktyki szkolnej sposobu sygnalizowania błędu przez kilka- krotne podkreślenie go czerwonym długopisem. Wyraz podkreślony zostaje wyróżniony wśród innych. Uczniowie z dobrą pamięcią wzrokową utrwalają sobie zniekształcony obraz graficzny wyrazu. Dlatego źle napisany wyraz zamazuje się i pisze nad nim poprawną formę. Dla utrwalenia poprawności zapisu wyrazu należy go jeszcze raz napisać pod pracą.

- Sporadycznie popełniane błędy mogą być poprawiane indywidualnie przez uczniów. Natomiast w przypadku powtarzających się błędów w wielu pracach należy organizować ćwiczenia utrwalające dla całej klasy.
- Prace klasowe (dyktanda) powinno się poprawiać w jak najkrótszym czasie po ich napisaniu. Uczniowie wtedy jeszcze przeżywają ćwiczenie i wykorzystanie tego czynnika emocjonalnego jest niezmiernie ważne dla wyników.

- Bardzo dobre wyniki daje poprawianie pracy w obecności ucznia (ma miejsce korygowanie i wyjaśnianie błędów) oraz gdy nauczyciel sygnalizuje istnienie błędu, uczeń szuka go i poprawia sam lub w razie potrzeby korzysta ze słownika ortograficznego bądź odwołuje się do pomocy nauczyciela. Należy pamiętać, że świadomy wysiłek ucznia jest niezbędnym czynnikiem przy poprawianiu błędów, im jest on większy, tym lepsze i trwalsze będą osiągnięcia.

Ze sprawą błędu wiąże się zagadnienie oceny. Ocena ma wyrażać zarówno aktualny poziom nauczania, jak i postępy poszczególnych uczniów. Powinna być impulsem do podejmowania przez nich wysiłku.

- Przy ocenianiu poziomu nauczania nauczyciel powinien posługiwać się określonymi kryteriami, które pozwolą na obiektywną ocenę. Warunkiem obiektywności jest taka konstrukcja sprawdzianu, która dopuszcza w każdym zadaniu tylko jedną poprawną odpowiedź.

Wychodząc naprzeciw potrzebom dzieci proponuję stosowanie różnych atrakcyjnych form oceniania, np. nagrody w postaci żetonów, odznaki mistrza ortografii, nagród rzeczowych oraz oceny ustnej. Ważne jest, aby ocena (ustna czy pisemna) spełniała funkcję informującą o aktualnym poziomic umiejętności ucznia, pełniła funkcję stymulującą i motywacyjną.

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH

• rebusy

• podpisz obrazki

• 
  
  
  wskaż każdej literce jej miejsce:

• wpisz literę ch, przeczytaj wyraz i zapamiętaj ich pisownie

- uzupełnij zdania wyrazami poniżej.

Itp.