Rozwój w 1 roku życia

Noworodek:

Raczkowanie:

Ułożenie zgięciowe – ogólne ułożenie zgięciowe jest typowe dla noworodka. Od palców rąk aż po palce u nóg wszystkie kończyny są zgięte w stawach. Głowa ułożona jest asymetrycznie, najczęściej zwórcona do boku. W łonie matki dziecko musiało zadowolić się tą pozycją, zajmującą jak najmniej miejsca. Przewaga mięśni zginaczy trwa jeszcze jakiś czas po urodzeniu.

Pełzanie – czuwający zdrowy noworodek przeważnie nie leży bez ruchu, lecz energicznie zgina i prostuje kończyny. W położeniu na brzuszku prostuje na przemian nóżki i wyciąga rączki w pobliże twarzy. Jeśli uciśnie się delikatnie jego stoppę, to odbije się on skokami do przodu. Podniesie na moment chwiejnie główkę i z wielkim wysiłkiem zwróci ją na drugą stronę.

Siadanie:

Główka ułożona na boku – noworodek nie potrafi jeszcze siedzieć. Nie umie nawet trzymać prosto głowy. W położeniu na plecach jego głowa nie leży po środku, lecz obraca się stale to na jedną, to na drugą stronę

Chodzenie:

Chód automatyczny – w pierwszych tygodniach życia dziecko wykazuje ciekawy odruch, który przy dotknięciu stopy wywołuje wyprostowanie tej nogi i jednoczesne zgięcie drugiej. Jeśli przytrzyma się dziecko prosto na stałym podłożu i będzie się podążać za jego ruchami, to zacznie ono "maszerować" po stole. Ten odruch musi zniknąć po kilku tygodniach, aby umożliwić dalszy rozwój świadomego chodzenia.

Chwytanie:

Odruch chwytny ręki – podobnie jak pełzanie i chodzenie, także chwytanie jest czysto odruchowe. Jeśli powierzchnia rączki zostanie przez coś dotknięta, szybko zaciskają się kciuki oraz pozostałe palce i dociskają "łup" przez kilka sekund do powierzchni dłoni. Zamknięta dłoń z zaciśniętymi kciukami jest częścią ogólnej pozycji zgiętej czuwającego zdrowego noworodka.

Percepcja:

Reaguje na mocne światło i dźwięki – noworodek reaguje już na silne światlo i dźwięki. Marszczy czoło, mruga oczkami, pokazuje tzw. reakcję strachu z rozpościeraniem rączek, lub nawet płacze. Już jedna z wyżej opisanych rekacji wystarczy, aby przekonać się, że dziecko potrafi dostrzegać silne światło i dźwięki poprzez swoje narządy zmysłu.

Zachowanie społeczne:

Mały człowiek nawiązuje swój pierwszy kontakt z otoczeniem przez skorę. Odbiera przez nią pierwsze ważne wrażenia swojego życia: zimna i ciepła, miękkości i twardości. Zdrowy noworodek uspokaja si przez dotknięcie, jak tylko zostanie wzięty na ręce i może przytulić się do ciepłego matczynego ciała. Jeśli nie da się uspokoić w ten sposob, może to być oznaką głodu lub bólu.

Kontakt przez skórę jest szczególnie intensywny podczas karmienia piersią. Podanie ciepłej, miękkiej matczynej piersi jest w stanie uspokoić płaczące niemowlę. W ten sposób podczas karmienia piersią przekazuje się niemowlęciu pierwsze podstawowe pozytywne doświadczenia z kontaktów z innymi ludźmi.

Wydawanie dźwięków:

Rozwój mowy u człowieka musi rozpocząć się od mocnego krzyku. Zdrowy noworodek krzyczy "na całe gardło" w reakcji na każde nieprzyjemne uczucie i początkowo nie da się tego zróżnicować.

Pierwszy miesiąc:

Na krótko unosi głowę:

Już przez samo ułożenie ciała w pozycji na brzuszku dziecko jest zachęcane do podnoszenia główki. W pierwszych tygodniach głowa może być podnoszona i utrzymywana – zwykle w płaszczyźnie ukośnej (odwrócona do boku) – przynajmniej przez 3 sek. Wędruje ona chwiejnie przez linię środkową od jednego do drugiego boku i z powrotem. Niemowlę dla odpoczynku kładzie przy tym raz po raz swoją główkę na podłodze.

Siadanie:

Przy przenoszeniu dziecka do pozycji siedzącej głowa opada do tyłu – mięśnie szyi są jeszcze zbyt słabe aby móc ciężką głowę utrzymać. Także drogi nerwowe odpowiedzialne za koordynację prostego utrzymania głowy sią jeszcze niedojrzałe. Tułów i kończyny wykazują jednak umiarkowane napięcie: dowód na to, że nie ma u dziecka chorobowej wiotkości.

Na krótko unosi głowę trzymane w pozycji siedzącej – jeśli podniesie się młode niemowlę do pozycji siedzącej, jego głowa opadnie do przodu. Jeśli trzymamy prosto tułów dziecka udaje mu się już z tej pozycji na krótko – 1-2 sek. - unieść główkę. Nie powinno to być jednak codziennym ćwiczeniem, ponieważ w tej niewygodnej pozycji dziecku bardzo trudno jest oddychać.

Jeśli dziecko leży na plecach, możemy zaobserwować jeszcze coś innego: głowa coraz częściej trzymana jest pośrodku, nie przechyla się stale z pozycji środkowej na boki. Po kilku tygodniach dziecko potrafi już skierować twarz do przodu i utrzymywać taką pozycję głowy przez ponad 10 sek.

Chodzenie:

Odruchowe reakcje podporowe – podczas postawienia na stopy trzymanego pionowo niemowlęcia dochodzi do wyprostowania nóg. Często wyprost ten przeniesiony jest dalej na tułów i kark, tak że nawet głowa na krótko prostuje się. Ta reakcja jest jeszcze automatyczna, podobnie jak wiele ruchów noworodka i młodego niemowlęcia.

Chwytanie:

W rozwoju chwytania w pierwszym miesiącu nie dzieje się nic nowego. Odruch chwytny isnieje nadal, a rączki są wciąż jeszcze zaciśnięte w piąstki.

Percepcja:

"Fiksowanie" – jeśli potrzyma się czerwoną grzechotkę przed oczami dziecka w odlleglości ok. 20 cm, kieruje ono na nią swój wzrok. Jeśli dziecko czemuś się przypatruje, mówi się o "fiksowaniu". Potrafi to już wiele noworodków, ale tylko przez krótką chwilę. Aby upewnić się, czy dziecko rzeczywiście fiksuje, przesuwamy grzechotkę wolniutko z jednej strony na drugą. Jeśli dziecko wodzi wzrokiem z pozycji środkowej odrobinę do boku (45 stopni), to mozna być pewnym, że potrafi już ono optycznie dostrzec coś więcej niż tylko jasność i ciemność. Ta obserwacja rzadko udaje się za pierwszym razem. Z regóły konieczne jest przeprowadzenie kilku cierpliwych prób.

Zachowanie społeczne:

Karmienie piersią – podczas karmienia piersią twarz dziecka zwrócona jest bezpośrednio do ciała matki. Obserwuje ono ciągle jej twarz, ciepły kontakt przez skórę uzupełniony jest przez pełen miłości kontakt spojrzeń. W tym harmonijnym związku matka powinna całkowicie należeć do dziecko i nic nie powinno jej przeszkadzać. W ten sposób także matki, którym nie dane jest karmienie piersią, mogą dać swym maleństwom poczucie bezpieczeństwa i przywiązania.

Uspokaja się przez wzięcie na ręce – tak jak w przypadku noworodka, zdrowe dziecko uspokaja się jak tylko zostanie wzięte na ręce i poczuje ciepło matczynego ciała. Jedynie przy mocnych nieprzyjemnych bodźcach nie udaje się uzyskać trwałego zadowolenia.

Wydawanie dźwięków:

Krzyk – w krzyku dziecka można już po kilku tygodniach zauważyć pewne różnice. Głód i ból (przeważnie ból brzucha) wywołują nagły, nieustający krzyk, natomiast zmęczenie – krzyk łagodny, trochę przytłumiony i żalący się. U pierwszego dziecka matka zauważa te różnice wyraźnie często dopiero po drugim miesiącu.

Drugi miesiąc:

Raczkowanie:

Unosi główkę pod kątem 45 stopni – głowa jest już podnoszona także z pozycji środkowej. Dziecko może ją utrzymać przez ponad 10 sem. Przy tym chwieje się ona jeszcze wyraźnie na boki. Twarz i podłoże tworzą kąt około 45 stopni.

Siadanie:

Także w pozycji siedzącej trzymanie głowy, zrobiło mały krok naprzód. Niemowlę potrafi utrzymać prosto główkę – wprawdzie jeszcze nieco chwiejnie – co najmniej przez 5 sek.

Chodzenie:

W rozwoju chodzenia drugi miesiąc jest jeszcze fazą przejściową. Odruchowe podpieranie si na nogach i chód automatyczny zanikają, tzn. nie można ich już wywołać

Chwytanie:

Dłonie często są już lekko otwarte ogólnie ułożenie zgięciowe w drugim miesiący gwałtownie zanika. Tak więc np zamknięte trzymanie dłoni coraz częściej jest przerywane, a okresy w których dłonie są lekko otwarte, wydłużają się coraz bardziej.

Percepcja:

Nieruchmieje na dźwięk dzwonka – rekacje na dźwięki i odgłosy jest coraz bardziej zróżnicowana. Jeśli np rozlegnie się głos dzwonka w pobliżu dziecka, nie odpowiada ono już tylko mruganiem lub lękiem. Jego zachowanie wyraża się pewnym nasłuchiwaniem: na moment zatrzymuje spojrzenie lub ruchy.

Zachowanie społeczne:

Pierwszy uśmiech – matka pochyla się nad dzieckiem, zbliża wolno głowę i przemawia do niego miłymi słowami. Dziecko najpierw wszystko uważnie obserwuje, aż któregoś dnia matka zauważa, że jego usta zaczynają układać się do nieśmiałego, pierwszego uśmiechu.

Wydawanie dźwięków:

Samogłoski – dwumiesięczne niemowlę wydaje dźwięki, które najbardziej przypominają samogłoski "a" lub "e". W tym czasie są one łączone z "h" ("ehe", "he"). Są słyszalne, gdy dziecko leży na plecach z lekko otwartymi ustami – przed zaśnięciem lub po obudzeniu się.

Trzeci miesiąc:

Raczkowanie:

Unosi głowę, trzymając ją około jednej minuty – dziecko pewnie trzyma głowę przynajmniej przez jedną minutę. Twarz i podłoże tworzą kąt do 90 stopni. Wyprostowanie mięśni karku, ramion i pleców umożliwia niemowlęciu wyciągnięcie ramion dalej do przodu i oparcie się na przedramionach. Miednica spoczywa prawie płasko na podłożu.

Siadanie:

Unosi na krótko głowę podciąganie do pozycji siedzącej – także przednie mięśnie szyi stały się mocniejsze. Głowa nie opada już natychmiast do tyłu, lecz – przynajmniej na początku podciągania – jest na krótko uniesiona. Siła ta jednak nie wystarcza, aby unieść ją aż do pozycji siedzącej. Nogi są zgięte pod małym kątem.

Utrzymuje głowę prosto przez pół minuty – pod koniec pierwszego kwartału niemowlę potrafi utrzymać prosto głowę w pozycji siedzącej przynajmniej przez pół minuty. Wymaga to od niego jeszcze dosyć dużego wysiłku, co można zauważyć po niepewnym trzymaniu głowy. Plecy są okrągłe, w pozycji siedzącej nie mogą być jeszcze wyprostowane.

Chodzenie:

Zgina nogi przy oparciu stóp o podłoże – reakcja podporowa i chód automatyczny wygasły. Jeśli chce się dziecko postawić na nogi, pozostają one zgięte. Czas trwania tego stopnia rozwoju jest różny. W prawidłowym rozwoju ważne jest tylko to, żeby nóżki niemowlęcia nie były stale wyprostowane i możliwie nie bardzo przykurczone, lecz pozostawały w stanie gotowym do zgięcia.

Chwytanie:

Porusza daną mu do rączki grzechotką – jeśli włoży się do rączki dziecka grzechotkę, zaciska ją mocno. Próbuje ojąć ją naprawdę w posiadanie: włożyć do buzi, złapać także drugą rączką i wiele innych. Z większości tych niezaradnych prób pozostaje jednakże tylko potrząsanie nią.

Percepcja:

Wodzi oczami za grzechotką od jednego do drugiego kąta oka – tak jak opisaliśmy to już w pierwszym miesiącu, należy poruszać wolno czerwoną grzechotką przed twarzą dziecka z jednej strony na drugą aż do podłoża. Dziecko wodzi za nią oczami aż do osiągnięcia kąta oka. W większości przypadków kręci też głową, decydujący jest jednak ruch oczu.

Zachowanie społeczne:

"Uśmiech społeczny" – uśmiech pojawia się coraz częściej i staje się trwałym składnikiem zachowania niemowlęcia. Jeśli dostrzeże poruszającą się przed nim ludzką twarz, będzie do około 6 miesiąca stale reagować na nią uśmiechem. W tym wieku każda obca twarz może wywołać uśmiech. Jest to jednak typowa reakcja na twarz – sposób zachowania się w kontakcie społecznym.

Wydawanie dźwiękow:

Połączenie "rrr" – głoski gardłowe – pod koniec pierwszego kwartału dziecko wydaje z siebie połączone dźwięki "'r". Brzmi to jak gruchanie lub płukanie gardła. Ponadto, gdy leży na plecach i jest zadowolone, wydaje dźwięki takie jak: "e-che", "ek-che", "e-rrhe". Można zaobserwować również niewyraźne jeszcze sylaby lub kombinacje sylab.

Raczkowanie:

"Pływa" – dziecko nie zadowala się swoim podparciem na przedramionach w pozycji na brzuszku, które jest wprawdzie pewne ale zbyt statyczne. Wypróbowuje wszystkie mięśnie, które tym wieku intensywniej się rozwijają: przede wszystkim mięśnie pleców i mięśnie odpowiedzialne za prostowanie nóg. Tak więc dziecko często rezygnuje z podparcia na przedramionach, przy czym głowa, klatka piersiowa i ramiona są uniesione, a nogi wyprostowane. Barki są podciągnięte do tyłu, ramiona zgięte, a dłonie otwarte. Poprzez energiczne ruchy całe ciało kołysze się na brzuch.

Siadanie:

Podciąganie do pozycji siedzącej unosi głowę – podczas całego podciągania do pozycji siedzącej dziecko utrzymuje głowę w przedłużeniu kręgosłupa. Podczas tego ruchu jest bardzo skoncentrowane.

Miesiąc czwarty:

Siadanie:

Trzyma glowę prosto przy przechyleniu na bok – w pozycij siedzącej niemowlę trzymane jest za tułów lub za ramiona i ostrożnie przechylane na bok. Głowa także w pozycji ukośnej utzymuje się stale pionowo w stosunku do podłoża. Jeśli dziecko jest trochę "leniwe", można je pobudzić do podniesienia głowy, np przez łagodne dmuchnięcie lub zawołanie.

Chodzenie:

W rozwoju chodzenia czwarty miesiąc nie przynosi istotnych zmian. Tak jak miesiąc wcześniej nogi pozostają jeszcze przeważnie w pozycji zgiętej. Może ona jednak być przerwana przypadkowo przez krótki wyprostowanie w stawach skokowych i kolanowych (jeszcze nie w biodrowych). To wyprostowanie nie wystarcza jednak, aby przjąć ciężar ciała dziecka. Należy tutaj zaznaczyć, że właśnie w tej fazie rozwoju chodzenia mogą zaistnieć czasowe przesunięcia bez istotnego znaczenia. Dziecko w czwartym miesiącu może zacząć aktywnie opierać sie na nogach, ale nie musi być to regułą.

Chwytanie i percepcja:

Bawi się rączkami – dla coraz bardziej uważnego dziecka jego własne rczki stają się zabawką, którą stale może dysponować. Ale najpierw musiało je odkryć. Prowadzi je przed twarz, często je ogląda, a nastpęnie, mniej lub bardziej przypadkowo łączy je razem. Należy przy tym zauważyć, że dziecko po raz pierwszy jest zdolne osiągnąć środkową linię ciała.

Wkłada zabawkę do buzi – ruch rączką do buzi staje sie coraz bardziej precyzyjny. Dziecko wkłada rączkę, ale także i przedmioty do buzi. Pojmowanie zaczyna się u niemowlęcia badaniem przez usta i ręce. Przez wiele miesięcy będzie wszystko wkładało do buzi. Ta forma ruchu nie jest już przypadkowa lecz jest to skoordynowany proces w dowolnym przebiegu. Postrzeganie jest ściśle powiązane z tym, co zostało powiedziane o ruchu ręki. Dziecko odkrywa nie tylko swoje własne ręce lecz chętnie obeserwuje także przedmioty, które przez swoje ręce może wziąć w posiadanie.

Zachowania społeczne i wydawanie dźwięków:

Śmieje się głośno – im więcej zadowolenia dzicko doświadcza przy uśmiechaniu się, tym częściej to robi. Ta zdolność wzrasta z tygodnia na tydzień, aby w 4 miesiącu przeobrazić się w głośny wesoły śmiech – szczególnie w reakcji na zaczepki innych osób. W wyrażaniu radości coraz większy udział bierze całe ciało: dziecko uśmiecha się i śmieje rączkami oraz twarzą. W 1 roku życia uśmiechanie się i śmiech osiągają swój szczyt. Małe dziecko śmieje się już rzadziej niż niemowlę.

Okrzyki radości, głoski szczelinowe – wesołe usposobienie niemowlęcia i jego intensywny kontakt z otoczeniem wyrażają się w pełnym eksprecji okrzyku radości. Charakteryzuje się on krótkimi wybuchowymi dźwiękami z nagłą zmianą tonu głosu. Oprócz okrzyku radości dziecko w czwartym miesiącu wydaje również głoski szczelinowe. Tłoczy powietrze między zamkniętymi eargami, przez co powstają dźwięki które mobą brzmieć podobnie do "w" lub "f" oraz "s" i angielskie "th".

Piąty miesiąc:

Raczkowanie:

Przekręca się z brzucha na plecy – kołysanie się na brzuskzu z czasem coraz częściej przerywane jest przez podparcie się na ramionach. Wyprostowane są raz oba, raz jedno ramię. W drugim przypadku głowa i górna część klatki piersiowej są zwrócone lekko do boku. Jeśli dziecko obserwuje coś, co wisi w ukośnie nad jego głową, skręca ją tak daleko, aż straci równowagę. Względnie jeszcze duża głowa ciągnie za sobą całe ciało i dziecko przekręca się biernie – dość nieoczekiwanie dla samego siebie – na plecy. Można to wszystko określiś trafniej niż przewrócenie się. Różni się to wyraźnie od aktywnego obrotu ciała starszego niemowlęcia.

Siadanie:

Przy podciąganiu do pozycji siedzącej zgina głowę, ramiona i nogi – niemowlę znow znajduje się w fazie rozwoju, w której zgięcie jest dominujące. Ale w odróżnieniu od noworodka, zgięcie to jest już aktywne. Przy powolnym podciąganiu do pozycji siedzącej można to klasycznie zademonstrować. Głowa zgina się do przodu, tak że podbródek dotyka prawie klatki piersiowej. Ramiona przynajmniej na początku, podciągają ciało jak na drążku. Napięcie mięśni brzucha i miednicy powoduje silne zgięcie bioder, tak że uda prawie dotykają brzucha. Całość ruchu jest zakończona przez zgięcie kolan.

Chodzenie:

Na krótko przejmuje swój wlasny ciężar ciała – znodlność opierania się na nogach stale się wzmaga. W tym wieku wystarczy przytrzymać niemowlę tylko lekko pod pachami. Nogi prostują się, upodobniając się do słupków, przez co ciężar ciala jest przejmowany przez samo dziecko na jedną lub dwie sekundy. Lekkie zgięcie w biodrach można jeszcze zaobserwować przez kilka miesięcy. Z regóły dziecko stoi na palcach, które czepiają się podłoża. Od czasu do czasu opada ono jednak na stopy.

Chwytanie:

Wyciąga rączkę do zabawki dotykając ją – jeśli dziecko leży na plecach mozna mu tak podsunąć ciekawy kolorowy przedmiot, że będzie go moglo dosięgnąć. Jeśli obudzona zostanie ciekawość dziecka, zobaczenie zabawki wywoła radosne poruszanie rączkami. Jest ono już w stanie podnieść obie rączki w kierunku przedmiotu i dotknąć go. Nie potrafi go jednak jeszcze złapać.

Percepcja i zachowanie społeczne:

Od czwartego do szóstego miesiąca skora nie odgrywa już wiodącej roli w postrzeganiu. Poruszające się optyczne bodźce mogą zafascynować niemowlę już kilka minut bez zmęczenia mięśni oczu. Zwraca ono też uwagę na coraz słabsze bodźce akustyczne.

Odróżnia surowy ton głosu od serdecznego – dziecko poznaje z mimiki i tonu, gdy maka zurowiej zwraca się do niego. Jego rysy twarzy zdradzają pewną bezradność, lęk lub zdziwienie. To jest pierwszy ważny znak dla rodziców, że ich różne sposoby zachowania się są już rejestrowane przez dziecko. Ma się rozumieć – także negatywnie.

Wydawanie dźwięków:

Są okresy w rozwoju mowy, kiedy niemowlę pozornie niewiele się uczy nowego. Dotyczy to wielu dzieci w 5 miesiącu. Są jednak także bardziej gadatliwe, które ćwiczą opanowane dotychczas dźwieki w najrozmaitszych kombinacjach.

Szósty miesiąc:

Raczkowanie:

Opiera się na wyprostowanych ramionach – pod koniec pierwszego półrocza niemowlę opiera się dowolnie długo na wyprostowanych ramionach. Teraz i dłonie powinny być także częściowo lub całkowicie otwarte: ułożenie w piąstki ostatecznie się już zakończyło. Przy normalnym rozwoju ramiona znajdują się z reguły przed główką, mniej więcej równolegle do siebie, a nie wyciagnięte na ukos lub na boki. Przez to cała klatka piersiowa odrywa się od podłoża: ciężar ciała spoczywa na brzuchu i na ramionach. Jeśli dziecku pokaże się interesującą zabawkę na wysokości oczu, i znajdzie się ona w zasięgu jego wzroku, to przeniesie ono ciężar na jedno ramię, a wolną ręką chwyci przedmiot. Może balansować w tej pozycji już ponad 2 sek. Jeśli natomiast chce dosięgnąć czegoś, co leży przed nim, wyciąga po to ręce i ewentualnie wykonuje ruchy pływające, nie jest jednak jeszcze zdolne posunąć się naprzód.

Siadanie:

Większość niemowląt w 6 miesiący pozwala się podciągnąć do pozycji siedzącej. Jeśli dorosły chwyci rączki dziecka, pojmuje ono to jako zachętę do podciągania. Jeśli trzymamy je mocno w pozycji siedzącej, to przy jakimkolwiek skłonie górnej części ciała dziecko dobrze kontroluje proste trzymanie głowy,

Chodzenie:

W odróżnieniu od 5 miesiąca nie da się stwierdzić żadnej istotnej zmiany. Przejęcie ciężaru staje się stopniowo coraz pewniejsze i dłuższe.

Chwytanie:

Precyzyjnie chwyta zabawkę – w tym miesiącu powinniśmy szczególnie uważnie śledzić rozwój ruchów dłoni. Dziecko powinno, gdy pokażemy mu interesującą zabawkę chwycić ją bez zbędnych okrężnych ruchów rączką, o ile wielkość przedmiotu będzie prawidłowym stosunku do wielkości jego dłoni.

Chwyta całą powierzchnią dłoni – możemy również dokładnie zaobserwować, jak dziecko chwyta przedmiot. Otwierają się kciuki i wszystkie palce. Wewnętrzna powierzchnia dłoni jest zawsze położona na przedmiocie, a kciuk i palce obejmują go natychmiast. Dziecko potrzebuje więc jeszcze całej powierzchni dłoni do chwytania. Także małe przedmioty może uchwycić tylkwo w ten prymitywny sposób.

Przekłada zabawkę z rączki do rączki – pierwszą rzeczą jaką dziecko robi z przedmiotem, jest włożenie go do buzi. Jest to niepowstrzymywany popęd, który nie powinien jednak martwić rodziców. Na więcej uwagi zasługuje nowa sprawność: przedmiot jest przekładany z ręki do ręki. Czasem za pomocą buzi lub innych części ciała. Oczywiście przebieg tego ruchu jest również wysoką miarą koordynacji.

Percepcja:

Odwraca głowę w kierunku szleszczącego papieru – półroczne niemowlę dysponuje wyczulonym słuchem i znaczną uwagą. Poprzez obustronne słuchanie potrafi ono już zlokalizować kierunek źródła odgłosu. Przykładowa próba: jeśli ktoś w cichym pomieszczeniu zaszeleści cienkim papierkiem w pobliżu jego ucha, czego dziecko przedtem nie widziało, to zwraca głowę jednoznacznie w tym kierunku, skąd pochodzi szeleszczący odgłos.

Zachowanie społeczne:

Odróznia osoby znajome od obcych – różnicuje się uśmiech, natychmiast uśmiecha się tylko do osób bliskich, podczas gdy wobec obcych twarzy jest bardziej powściągliwe. Jego mina zdradza dokładną obserwację nieznanych rysów twarzy. Często dopiero radosny gest obcego nastraja dziecko przyjaźnie. Jeśli nie widzi ono kogoś przez kilka dni również może potraktować go jako obcego.

Wydawanie dźwięków:

Rytmiczne łańcuchy sylab – dziecko łączy te same sylaby w sposób łańcuchowy jak np da-da-da itp. Czasami poszczególne sylaby z jednego łańcucha są różnicowane pod względem wysokości tonu i głośności, tak że dochodzi do rytmicznego podziału dźwięków.

Siódmy miesiąc:

Chodzenie:

Sprężynuje – około 7 miesiąca życia dziecko odkrywa nową formę ruchu, która sprawia mu szczególnie dużo radości: kiedy jest trzymane przez doroslego pod pachami, przykuca i odpycha się znowu przez wyprostowanie bioder, kolan i stawów skokowych. Dokonuje się to w wyniku sprężynowania, które charakteryzuje się prostowaniem i zginaniem.

Chwytanie:

Chwyta obiema rączkami – w 7 miesiącu dziecku przeważnie udaje się już chwycić precyzyjnie dwa przedmioty jednocześnie obiema rączkami. Z regóły trzyma je mocno przez kilka sekund, tak że nie wypadają mu one od razu z ręki jak kilka tygodni temu.

Obraca zabawkę w rączkach – aby lepiej przyjrzeć się przedmiotowi, niemowlę bierze go chętnie w obie ręce i obraca nim. Przy tym często przekłada przedmiot z ręki do ręki i podnosi go, gdy mu wypadnie.

Percepcja:

Szuka przedmiotu, który mu upadł – dziecko zaczyna się uczyć, że wiele rzeczy istnieje nawet wtedy, gdy nie można ich chwilowo widzieć ani słyszeć. Na podstawie tego procesu doświadczeń niemowlę śledzi także przedmiot, który upadł. Zwykle traci go przy tym na chwilę z oczu. W tym czasie dziecko nie zwraca uwagi na coś innego, lecz schyla głowę i górną część ciała szukając przedmiotu aż znów go znajdzie, wie więc że przedmiot nie leci gdzieś do góry lecz spada w dół.

Zachowania społeczne i wydawanie dźwięku:

Zabawa w a kuku – jedną z pierwszych społecznych zabaw z dzieckiem jest tzw zabawa w a kuku. Matka lub jakaś inna bliska osoba nakłada dziecku na oczy ręcznik i woła radośnie a kuku i zdejmuje ręcznik z dziecka śmiejąc się przy tym. Po kilku pierwszych próbach dziecko samo zdejmuje ręcznik z twarzy i śmieje się radośnie do matki.

Gaworzenie – niemowlę opowiada często i chętnie oraz wyraża wszystkie głoski, jakie w tym czasie poznało. Te głoski łączone są przez dziecko w formie sylab i przypominają: mem-mem-mem. Podczas gaworzenia dziecko zmienia raz po raz głośność i wysokość tonacji. Oczywiście gaworzenie to nie ma jeszcze określonego sensu.

Ósmy miesiąc:

Raczkowanie:

Obraca się wokół własnej osi – opanowanie wszystkich sprawności wymaga czasu. Często da się już zaobserwować pierwsze skłonności do wykonania nowego ruchu lub nowej zdolności, zanim one w pełni się wykształcą. Tak się np zdarza w ósmym miesiącu, w którym dziecko próbuje posuwać się w jakikolwiek sposób. Z reguły jeszcze nie potrafi ono wprawdzie pełzać do przodu, ale udaje mu się przynajmniej obrócić wokół własnej osi i w ten sposób zmienić swoje położenie.

Siadanie:

Podciąga się do siadania – dziecko chwyta podane palce rodziców (kciuki lub palce wskazujące) i podciągają się na nich – jak na drążkach – do pozycji siedzącej. Rodzice tym razem już nie muszą trzymać mocno rączek dziecka, jak w ubiegłych miesiącach.

Samo siedzi przez kilka sekund – teraz niemowlę potrafi już także przez kilka sekund całkiem samodzielnie siedzieć – oczywiście tylko wtedy, gdy jest podciagnięte lub posadzone. Często podpiera się jeszcze jedną lub dwiema rękami, aby się nie przewrócić. Plecy także nie są jeszcze całkiem proste. Ale wystarczy to na tyle, aby nie stracić natychmiast równowagi i nie przewrócić się.

Podpiera się z boku – jeśli ktoś będzie mocno trzymać dziecko za bark lub ramię i lekko pchnie je na bok, to podeprze się ono ręką z boku, aby obronić się przed upadkiem.

Chodzenie:

Podobnie jak w rozwoju raczkowania, także chodzeniu dziecko nie nabywa w 8 miesiącu żadnej nowej zdolności. Niemowlę sprężynuje chętnie i wytrwale, gdy jest trzymane pod pachami i opiera się całymi stopami lekko o podłoże. Przy tym biodra pozostają jeszcze wyraźnie zgięte.

Chwytanie:

Zarówno w rozwoju raczkowania, jak i chodzenia 8 miesiąc jest fazą przejściową, w której dotychczas poznane funkcje są ćwiczone, a nowe rozpoczęte. To samo dotyczy chwytania. Dziecko bawi się często przedmiotami, które obraca w rączkach, próbuje utrzymać zabawkę w obu rękach. Złapany przedmiot wędruje przy tym od środka dłoni aż do końca palców zgodnie z postępującym rozwojem funkcji.

Zachowanie społeczne:

Obserwuje dorosłych przy ich pracy – daniej jedynie twarz wywoływała u dziecka ożywione zainteresowanie. W tym wieku dziecko zaczyna interesować się również tym, co ludzie robią w jego otoczeniu.

Interesuje się swym odbiciem w lustrze – dziecko odkrywa odbicie w lustrze i nawiązuje z nią kontakt, uśmiechając się do niej i patrząc jej w oczy.

Wydawanie dźwięków

Szepcze – widzieliśmy, że już siedmiomiesięczne niemowlę może zmieniać głośność dźwięków, którymi opowiada. Na ogół dopiero jednak w 8 miesiącu następuje szeptanie. Teraz dziecko odkrywa, że może także sobie bardzo cicho gaworzyć, szepcząc i samo słucha siebie z napiętą uwagą.

Dziewiąty miesiąc:

Siadanie:

Podpiera się z tyłu – jeśli przez lekkie popchnięcie spróbujemy wytrącić z równowagi siedzące dziecko, to podeprze się ono już teraz nie tylko z przodu i z boku, lecz również z tyłu.

Chodzenie:

Stoi trzymane za rączki – jeśli postawimy dziecko i będziemy trzymać je tylko za rączki, to będzie ono stało przez kilka sekund mocno na nogach i przejmie cały swój ciężar ciała. Obie stopy są w pełni obciążone. Ta pozycja stojąca utrzymywana jest jednak tylko przez krótką chwilę, ponieważ dziecko nie opanowało jeszcze równowagi w pozycji wyprostowanej.

Chwytanie:

Celowo upuszcza przedmiot – podczas gdy dawniej przedmioty wypadały dziecku z ręki na ogół przypadkowo, np gdy chwytało coś bardziej atrakcyjnego, to teraz kieruje ono całą swą uwagę na proces upuszczania. Robi przy tym z tego zabawę i chętnie to powtarza.

Percepcja:

Interesuje się cichymi odgłosami – także młodsze dziecko reagowało już na bodźce akustyczne. Tak więc już jako małe niemowlę było wystraszone, gdy w jego pobliżu powstał nagle jakiś głośny dźwięk. Jako sześciomiesięczne dziecko odwracało głowę w kierunku, z ktorego dał się słyszeć szelest. Teraz koncentruje całą swą uwagę na cichych dźwiękach i odgłosach, np na tykaniu zegara. Słucha radośnie i uważnie przez dłuższą chwilę.

Sięga do naczynia – w tym wieku bardziej zróżnicowane staje się nie tylko postrzeganie akustyczne, ale również optyczne. Dziecko rozróżnia dokładniej stosunki przestrzenne, tzn: góra i dół tył i przód oraz wewnątrz i na zewnątrz. Można to poznać po tym, że dziecko precyzyjnie sięga do naczynia, w którym leży przedmiot w innym kolorze.

Zachowanie społeczne:

Zabawa w chowanego – Matka zaczyna chować się za meblami i kieruje uwagę dziecka na siebie, wychylając się w krótkich odstępach czasu i wołając kuku, tutaj itp. Dziecko czeka z napięciem, nawet kilka sekund i wyciąga głowę, szukając matki aż wychyli się ona z kryjówki. Wtedy śmieje się do niej radośnie.

Wydawanie dźwięków:

Wyraźne podwójne sylaby – teraz coraz częściej przechodzi do łączenia tylko dwóch takich samych sylab, wyraźnie je artykułując. Te podwójne sylaby mogą być rozumiane jako pierwsze słowa jak np. ma-ma.

Dziesiąty miesiąc:

Raczkowanie:

Kołysze się oparte na dłoniach i kolanach – dziecko coraz częściej podnosi swoje ciało z podłoża i opiera się tylko na dłoniach i kolanach. Jest to pozycja wyjściowa do późniejszego raczkowania. Przez kołysanie się w tyl i przod w tej pozycji dziecko ćwiczy się w przenoszeniu ciężaru ciała, co znów jest warunkiem raczkowania.

Siadanie:

Samo siada – dziecko potrafi teraz samodzielnie podnieść się z położenia na brzuszku do siedzenia. Aby z tej pozycji samodzielnie usiąść, musi bez problemów umieć podeprzeć się na dłoniach i bez trudu samo siedzieć. Elementem łączącym jest opisany w 7 miesiącu obrót tułowia między biodrami i barkami. Te warunki są spełnione w 10 miesiącu.

Siedzi samo z wyprostowanymi nogami i prostymi plecami – dziecko potrafi samo usiąść bez pomocy dorosłego. Siedzi ono stabilnie z wyprostowanymi plecami i prostymi nogami. Palce u stóp pozostają w lekkim zgięciu podeszwowym. W tej pozycji dziecko może bawić się przez dłuższy czas, nie tracąc równowagi.

Chodzenie:

Podciąga się na meblach do pozycji stojącej – tak jak widzieliśmy już to obserwując rozwój raczkowana, 10 miesięczne dziecko potrafi podnieść się do pozycji czworaczej. Wychodząc z niej, podciąga się na meblach do pozycji stojącej. Z postawy klęczącej lub półklęczącej podnosi nogę do przodu, stawia stopę i podciąga się na rękach.

Stoi, trzymając się mocno – jeśli dziecko może przytrzymać się mebli lub innych odpowiednich przedmiotów, to będzie stało samodzielnie dłużej niż pół minuty. Całe stopy nie tylko końce palców dotykają przy tym podłogi.

Chwytanie:

Chwyt pęsetowy – dziecko umie już teraz uchwycić kciukiem i palcem wskazującym małe przedmioty, jak np okruszek chleba. Wyciaga przy tym kciuk i palec wskazujący i trzyma mocno przedmiot jakby pęsetą. Jest to początek koordynacji ruchów palców, niezbędnej dla całej motoryki precyzyjnej.

Koordynacja obu rąk – w 10 miesiącu współdziałanie obu rąk jest tak zaawansowane, że niemowlę potrafi uderzać o siebie dwoma łatwymi do uchwycenia przedmiotami, np dwiema kostkami.

Percepcja:

Ćwiczy odrzucanie przedmiotów – dziecko zaczyna teraz nie tylko upuszczać rzeczy, lecz wyrzucać ją z zamachem. Przy tym różne rzeczy sprawiają dziecku radość podczas tej zabawy, np hałas, który jest przez to wywołany, jak również możliwość aktywnego panowania nad przedmiotami. Oprócz tego taka zabawa dziecka jest zazwyczaj aprobowana przez otoczenie, które wydaje się być rozbawione jego zachowaniem, co wyraża się poprzez podnoszenie wyrzuconych przedmiotów.

Interesuje się przedmiotami – zdolność postrzegania u niemowlęcia w tym czasie tak się udoskonaliła, że coraz bardziej interesuje się ono małymi przedmiotami. Ponieważ nauczyło się także precyzyjnie używać wszystkich palców, używa ich chętnie, aby dotykać różnych ciekawych elementów na przedmiotach.

Naśladuje gesty – coraz bardziej ożywione zainteresowanie okazywane swoim bliskim znajduje wyraz także w tym, że dokładnie obserwuje ono pokazane mu gesty i po kilki powtórzeniach próbuje je naśladować. Do gestów, które najczęściej uczy się dzieci w naszym społeczeństwie należą: pa pa, kosi kosi łapki itp.

Zachowania społeczne:

Cieszy się aprobatą – bliski kontakt z matką, rodzicami lub innymi osobami wyraża się w tym czasie u dziecka także radością z ich aprobaty. Powtarza chętnie gesty, które są przez nich pochwalane i w ten sposób coraz bardziej skupia na sobie uwagę dorosłych.

Wydawanie dźwięków i rozumienie mowy:

Dialog – gdy matka sama ze swoim dzieckiem, tak że całkowicie jest ono na niej skoncentrowane, może przeprowadzić z nim krótką rozmowę w następujący sposób: jeśli powie mu kilkakrotnie i wyraźnie jedną sylabę lub kilka sylab podójnyh, które dziecko częściej wypowiadało, to dziecko odpowie po krótkiej chwili, powtarzając przed chwilą wypowiedziane sylaby.

Zapytane szuka znanych przedmiotów lub osoby – dziecko zna już pierwsze pojęcia, które stale mu się powtarza. Są to przede wszystkim zabawki lub inne przedmioty w mieszkaniu. O wiele lepiej wie już także, kto jest mamą a kto tatą. Kiedy dziecko zostanie np zapytane gdzie jest tata, światło lub podobnie, to odwraca swą głowę, aby znaleźć szukany przedmiot lub osobę. Jeśli nie odnajdzie tego od razu zapomina szybko, o co było pytane, jeżeli jednak odkryje człowieka lub przedmiot, zatrzymuje na nim swój wzrok.

Jedenasty miesiąc:

Raczkowanie:

Raczkuje na czworakach – raczkowaniem nazywamy posuwanie się dziecka na dłoniach i kolanach. Jak każdy ruch, który musi być wyuczony, także raczkowanie na początku jest jeszcze nierównomierne i niepewne. W wieku 11 miesięcy dziecko powinno jednak umieć posuwać do przodu w rytmicznej zmianie każdorazowo prawą rękę i lewą nogę lub lewą rękę i prawą nogę i tym sposobem skoordynować raczkowanie.

Siadanie:

Siedzi samo, dobrze utrzymując równowagę – umiejętność siadania jest już osiągnięta. Nawet przez powolne uniesienie nóżek dziecko nie traci równowagi. Siedzi ono zupełnie pewnie z wyprostowanymi nogami i prostymi plecami dowolnie długo.

Chodzenie:

Chodzi bokiem przy meblach – rosnąca pewność podczas stania, pozwala teraz dziecku przesuwać swój ciężar raz jedną, raz drugą nogę. W ten sposób stawia pierwsze kroki w miejscu lub na bok.

Chodzi do przodu trzymane za ręce – jeśli chwyci się dziecko za obie rączki, to będzie próbowało chodzić. Jedną nogę stawia do przodu, wyduwa miednicę do przodu i obciąża całkowicie stopę. Te kroki są jeszcze ostrożne i na szerokiej podstawie.

Chwytanie:

Chwyt szczypcowy – w 11 miesiąu zręczność w chwytaniu coraz bardziej się doskonali. Kciuk i palec wskazujący przy chwytaniiu drobnych przedmiotów są zgięte i tworzą szczypce, tak że dziecko może bez trudu podnieść i utrzymać nawet najmniejsze przedmioty. Różnica mięszy chwytem pęsetowym a szczypcowym polega na tym, że przy pierwszym kciuk i palec wskazujący są wyprostowane, podczas gdy przy drugim, zgięty jest przynajmniej palec wskazujący.

Percepcja:

Znajduje ukryty przedmiot – teraz można już coraz lepiej zaobserwować zdolność przypominania sobie rzeczy i ich zapamiętywania przez krótką chwilę. Tak więc dziecko potrafi przypomnieć sobie zabawkę, którą na jego oczach schowano właśnie pod przewróconym naczyniem. Szuka ono ukrytego pzedmiotu pod pojemnikiem i z wielką radością chowa go tam znowu.

Przyciąga zabawkę na sznurku – niemowlę odkrywa, że może osiągnąć pożądane przedmioty nie tylko wtedy, gdy chwyci je bezpośrednio rączkami, lecz także gdy przyciągnie je z pomocą innego przedmiotu. Tak na przykład można dosięgnąć auto lub kaczkę, pociągając za sznurek, lub zdjąć kwiaty ze stołu, pociągając za obrus. Dziecko demonstruje tym samym, że prawidłowo pojmuje pierwsze związki i potrafi wykorzystać je do własnych celów.

Zachowania społeczne:

Samodzielnie je, trzymając jedzenie rękami – rozwój społeczny dziecka to oprócz opanowania umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi – również usamodzielnienie i włączenie do społeczeństwa. Miarą tego procesu u dziecka jest jego samodzielne jedzenie i picie, ubieranie się i rozbieranie oraz opanowanie funkcji wydalniczych. Początkiem tego usamodzielnienia jest jedzenie przy pomocy rąk. Jedenastomiesięczne dziecko potrafi samo jeść sucharek, herbatniki i podobne rzeczy.

Pije z filiżanki – podczas picia z filiżanki dziecko ujmuje ją obiema rączkami, potrzebując już tylko lekkiego podparcia ze strony matki.

Wydawanie dźwięków i rozumowanie mowy:

Pierwsze sensowne sylaby – dziecko probuje teraz spontanicznie używać tej samej sylaby, sylaby podwójnej lub innego dźięku dla określenia znanych sytuacji, przedmiotów lub osób. Tak np mówi brrr za każdym razem gdy widzi samochów. Te pierwsze dziecięce słowa nie zawsze i nie u wszystkich dzieci pojawiają się już w jedenastym miesiącu, wiele z nich zaczyna je wymawiać dopiero później.

Rozumie zakazy – jeśli tylko dziecko rozumie treść poszczególnych słów, wyraźnie reaguje na zakazy. Na słowo "nie" przerywa, choćby na moment, swą czynność. Przed powtórzeniem zabronionej czynności spogląda przez chwilę pytająco lub filuternie na dorosłego. Charakterystyczne dla tego wieku jest jednak to, ze wypowiedziane zakazy są szybko zapominane i muszą zostać powtórzone.

Dwunasty miesiąc:

Raczkowanie:

Raczkowaniem zakończony jest rozwój w położeniu na brzuchu. Jednoroczne dziecko wprawdzie jeszcze chętnie raczkuje, ale może się już podnieść, a jeśli trzyma się czegoś, postąpić parę kroków. Po ukończeniu pierwszego roku życia wyraźną przewagę ma pozycja prosta i poruszanie się. Raczkowanie służy głównie do zabawy.

Siadanie:

Jeśli chodzi o siadanie, to w porównaniu z 11 miesiącem nie zachodzą już żadne zmiany: rozwój funkcji został zakończony.

Chodzenie:

Chodzi trzymane za rękę – jeśli weźmie się dziecko za rękę, to potrafi ono pod koniec 1 roku życia postawić parę pierwszych kroków. Są one jeszcze bardzo niepewne i na szerokiej podstawie. Niemowlę syzbko traci rownowagę, tak że dorosły musi je jeszcze trzymać i w miarę potrzeb chronić przed upadkiem.

Chwytanie:

Podaje przedmiot do ręki – w 9 miesiącu dziecko celowo upuszczało trzymane w ręce przedmioty. Przy tym było mu jesczcze obojętne, gdzie w końcu wyląduje wyrzucona zabawka. Roczne dziecko potrafi jednak precyzyjnie włożyć do wyciągniętej ręki innego człowieka lub do pojemnika przedmiot, który właśnie trzyma w rączce. Niemowlę widzi więc rękę lub naczynie i dokładnie celuje w tym kierunku, aby w odpowiednim momencie przekazać trzymany w rączce przedmiot.

Percepcja:

Wrzuca mały przedmiot przez wąski otwór – aby móc wypełnić to zadanie, dziecko musi umieć już bardzo wiele: przede wszystkim precyzyjnie uchwycić mały przedmiot i świadomie go wypuścić. Przy wykonywaniu tej czynności ręce i oczy muszą osiągnąć odpowiednią koordynację: konieczne jest też rozpoznawanie przez dziecko związków przestrzennych. Dopiero w wyniku osiągnięcia tych wszystkich sprawności dziecko będzie umiało wrzucić np guzik do butelki.

Zachowanie społeczne:

Zabawa w łapanego – kontakt między rodzicami i dzieckiem wraz ze zbliżaniem się do końca pierwszego roku życia coraz wyraźniej nabiera charakteru wspólnej zabawy. Dziecko np znajduje się ogromną przyjemność w zabawie, która polega na tym, że matka na czworakach raczkuje za nim i próbuje je złapać.

Wydawanie dźwięków i rozumienie mowy:

W dziecięcym rozwoju mowy 12 miesiąc, podobnie jak 11 charakteryzuje się tym, że dziecko nie wydaje już z siebie wyłącznie niezrozumiałych sylab, lecz zaczyna używać pierwszych sensownych dziecięcych słów jak np hau-hau (pies). Jest to początek właściwej ludzkiej mowy.

Rozumie proste polecenia – charaktetystyczne dla dziecka rocznego jest przy tym to, że bardzo często zapomina ono o poleceniu, jeszcze podczas próby wykonania go. Wydaje się, że chce spełnić żądanie, jednak napotkane po drodze interesujące rzeczy zupełnie je rozpraszają.