Kierunek behawiorystyczny
Zwolennicy podejścia behawiorystycznego (behavioristic approach) interesują się zachowaniami zewnętrznymi, które można rejestrować w sposób obiektywny. Nie zajmują się procesami biochemicznymi ani wewnętrznymi motywami, które są wyprowadzonymi drogą wnioskowania zjawiskami „psychicznymi". Psychologowie o orientacji behawioralnej zbierają dane w postaci konkretnych, dających się zmierzyć reakcji (np. mruganie, naciskanie dźwigni lub wypowiedzenie słowa „tak"), które następują po możliwych do zidentyfikowania bodźcach, takich jak światło lub dźwięk dzwonka.
Głównym celem analizy behawiorystycznej jest zrozumienie, jak poszczególne bodźce środowiskowe kontrolują określone rodzaje zachowania (tzw. ABC psychologii). Najpierw behawioryści analizują uprzednie (antecedentne) warunki środowiskowe, które poprzedzają zachowanie i stwarzają możliwość zareagowania lub powstrzymania się od reakcji. Następnie zajmują się reakcją behawioralną, która jest głównym przedmiotem badań - czynnością, którą trzeba zrozumieć, przewidywać i sterować. Na koniec rozpatrują obserwowalne konsekwencje, które wynikają z tej reakcji, czyli jej wpływ na środowisko. Jest to molekularny poziom analizy. Według modelu behawiorystycznego zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez warunki środowiskowe. Ludzie nie są ani dobrzy, ani źli, ale po prostu reagujący na swoje środowisko. Ich zachowanie można zmienić, organizując odpowiednio warunki środowiskowe. Mimo iż dziedziczność może nakładać pewne ograniczenia na efektywność oddziaływania środowiska, to jednak psychologowie behawioralni zakładają, że to, czym ludzie się stają, jest w głównej mierze wynikiem wychowania (doświadczenia), a nie ich wrodzonej natury.
Behawioryści z reguły zbierają swoje dane za pomocą kontrolowanych eksperymentów laboratoryjnych; mogą stosować urządzenia elektroniczne i komputery do podawania bodźców i rejestrowania reakcji. Kładą nacisk na bardzo ścisłe definicje badanych zjawisk i rygorystyczne normy zbierania danych, które zwykle dadzą się ująć w formie ilościowej. Często prowadzą swoje badania na zwierzętach, ponieważ w takich badaniach kontrola wszystkich warunków może być znacznie pełniejsza niż w badaniach przeprowadzanych na ludziach. Wychodzą z założenia, że podstawowe procesy, które badają u zwierząt, podlegają ogólnym zasadom, które obowiązują u różnych gatunków, lecz łatwiej jest je badać na zwierzętach. Behawioryzm (behaviorism) głosi, że jedynie zewnętrzne zachowanie organizmów stanowi właściwy przedmiot badań naukowych, Pogląd ten powstał w początkach XX w. wraz z pracami Johna B. Watsona. Watson, pierwszy amerykański behawiorysta, był pod wpływem prac rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa. Pawłów odkrył, że fizjologiczną reakcję wydzielania śliny, którą uważano za wywoływaną wyłącznie przez spożywanie pokarmu, może wywoływać także widok lub dźwięk czegokolwiek, co regularnie kojarzono z podawaniem pokarmu. Pawłów interesował się przede wszystkim fizjologią tego wyuczonego związku, zwanego warunkowaniem. Przed Watsonem instynkty uważano za nieobserwowalne dziedziczne mechanizmy, które mogą wyjaśnić osobowość i zachowanie. Watson zdał sobie sprawę z tego, że gdyby można było wykazać, iż wszelkie zachowania są wynikiem uczenia się, otworzyłoby to nowe możliwości zmiany niepożądanego zachowania. Był przekonany, że zjawisk psychicznych nie można badać naukowo, więc skazał introspekcję i wszystkie formy procesów psychicznych na wygnanie ze swego behawiorystycznego królestwa. Ustanowił nowy kierunek w psychologii - poszukiwanie przyczyn w środowisku, zamiast w osobie - i pierwszy domagał się, żeby psychologowie badali tylko dające się obserwować zachowanie. Jeśli Watson położył fundamenty pod behawioryzm, to profesor Uniwersytetu Harvarda, B. F. Skinner, był głównym architektem behawioryzmu. Aż do jego śmierci w 1990 r., przez wiele dziesięcioleci plany i wizje Skinnera kształtowały behawioryzm. Był przekonany, że dom naukowej psychologii może pomieścić tylko jednego lokatora - obserwowalne zachowanie. Nie było tam miejsca dla nauki o mózgu, nauki o procesach poznawczych ani dla żadnych sublokatorów, którzy robią zbyt wiele hałasu wokół motywacji, myślenia czy mózgu. Według projektów Skinnera psychologię można określać jako naukową tylko wtedy, gdy ogranicza się ona do badania, jak zachowanie oddziałuje na otoczenie i jak konsekwencje tego oddziaływania zmieniają zachowanie. Przez znaczną część XX wieku model behawiorystyczny dominował w amerykańskiej psychologii. Nacisk, jaki w tym modelu kładzie się na potrzebę ściśle zaplanowanych i realizowanych eksperymentów oraz dokładnie określonych zmiennych, wywarł wpływ na większość dziedzin psychologii. Mimo że Skinner i jego uczniowie swoje podstawowe badania przeprowadzali na zwierzętach (przeważnie na gołębiach i szczurach), to jednak zasady behawioryzmu stosowano powszechnie do problemów ludzi. Zasady behawiorystyczne zasugerowały bardziej ludzkie podejście do wychowania dzieci (przez stosowanie pozytywnych wzmocnień zamiast kar), umożliwiły opracowanie nowych metod terapii zaburzeń zachowania i przyczyniły się do stworzenia modelu utopijnych społeczności. Behawioryzm Skinnera jest równie praktyczny, co prowokacyjny - prowokacyjny, ponieważ krytycy utrzymują, że wąska perspektywa behawioryzmu opóźniła rozwój psychologii o dziesięciolecia. Stało się tak ich zdaniem dlatego, że kierunek ten odwraca uwagę (i umiejętności) wielu uczonych od badania najwyższych form ekspresji gatunku ludzkiego - języka, myślenia i świadomości.