Metodologia nauk empirycznych

Metodologia nauk empirycznych

Rozwijała się w latach 60-tych XX wieku. Wcześniej nie zdawano sobie sprawy czego oczekiwać od nauki.

Metodologia ogólna (Ajdukiewicz)- przedmiotem są metody stosowane we wszystkich naukach.

Metodologia ogólna nauk empirycznych(Wójcik) - to nauka fil. Obejmująca teorie empiryczne, ich struktury, związki z rzeczywistością, języki tych teorii, zdania uznane za prawdziwe, twierdzenia empiryczne, hipotezy, metody pomiarów, sprawdzanie teorii, zasięg teorii.

Metodologia szczegółowa nauk empirycznych -każda z osobna jest nauką

przedmiot m.o.n.sz. - struktura nauk empirycznych i metody badania tych nauk

Nauka - dzieło społeczne, uprawiane w zbiorowości.

Nauki empiryczne - to system zdań, praw, twierdzeń, dostatecznie stwierdzonych hipotez, tworzących wiedzę naukową o otaczającej nas rzeczywistości materialnej, która jest uważana za prawdziwą w danej fazie poznania naukowego.

Historia

Nauki przyrodnicze są szczególne, bo genetycznie wyrosły w XVII w. wskutek sformułowania przez Newtona koncepcji mechaniki. Wcześniej nauki rozumiano jako wiedzę rzetelną. Filozofia chciała aby była to wiedza prawdziwa i dowiedziona.

Bacon i Kartezjusz zaproponowali pewną metodologię: łączenie rzetelności nauki nie ze źródłem wiedzy, ale z metodą. Zaczęto poszukiwać reguł metody naukowej

Kartezjusz w „Rozprawie o metodzie” (podłoże dalszego racjonalizmu)mówi, że rozum jest źródłem kryterium prawdziwej wiedzy. Wiedzą nie są szczegółowe sądy o faktach lub rzeczach jednostkowych, lecz najogólniejsze fakty. Rozum poszukuje i intuicyjnie rozpoznaje istoty zjawisk i najbardziej istotne własności bytu. Najbardziej ogólne prawa jawią się jako oczywistości. Z tych oczywistych praw ogólnych drogą dedukcji poznajemy twierdzenia bardziej szczegółowe.

Wszystkie jego tezy były kolejno obalane przez nauki empiryczne.

Bacon w „Novum Organum” zaproponował metodologię, która była początkiem współczesnych nauk empirycznych. W naukach empirycznych kryterium prawdy ma być doświadczenie.

Empirysta - uważa empiryzm z prawdziwy kierunek.

Empiryk - bada przez doświadczenie.

Empiryści skrajni - jedynie dane zmysłowe liczą się w formowaniu zdań.

Empiryści umiarkowani - przyjmują, że dane zmysłowe odgrywają gł. rolę w formowaniu praw naukowych.

Wiedzą nie są istoty rzeczy ale znajomość faktów i to ona uogólniona przeradza się w wiedzę naukową. Źródłem pewności są zd. sprawozdawcze z opisów doświadczenia oraz reguły, które prowadzą od jednostkowych zdarzeń do ogólnych praw (indukcja).

Bacon rozróżnił 2 rodz. Indukcji:

Enumeryczną (zupełną i niezupełną)

Eliminacyjną

Indukcja eliminacyjna polegała na wypełnieniu pewnych kroków:

1. Wypisanie wszystkich założeń wykluczających się hipotez opisujących dane zjawisko,

2. Wyodrębnienie tych właściwych w pewnym, zaplanowanym eksperymencie,

3. Postępowanie w taki sposób aby choć jedna została wykluczona i dalej w ten sposób aż do uzyskania wniosku. (ogromna rolę odgrywa eksperyment, który jest celowym działeniem zależnym od teorii).

Opinie o indukcji eliminacyjnej:

Hume: to nie jest żadna metoda, to przesąd;

Kant: używanie indukcji eliminacyjnej priori i aposteriori od zawsze tworzyło naszą widzę.

Fizyka

Początek to „ Zasady matematyczne filozofii przyrody” Newtona. Powstał pierwszy paradygmat, kótry oddzielił fizykę od innych.

Pojawił się konflikt między wiedzą rzetelną a wynikami badań.

Fizyka była krytykowana przez:

- racjonalistów za pojęcie próżni i za teorię oddziaływania rzeczy na odległość;

- empirystów, którzy krytykowali genezę i naturę wiedzy empirycznej, Bacon: zaprzeczenie matematyczności nauki, Hume: fizyka to mieszanka wiedzy i wiary, Berkley postulował by nie używać rachunku różniczkowego.

Pierwszym filozofem, który zaakceptował fizykę był Kant, ale generalnie była problemem dla filozofii, bo to ona ma być zrozumieniem świata

Fakty, które próbowały podważyć wiedzę pewną:

- powstanie geometrii nieeuklidesowej;

- teoria względność I i II, teoria kwantów

(zburzyło to sen o prawdziwej metodzie)

Geometria nieeuklidesowa ma charakter sytemu aksjomatycznego. 4 aksjomaty spójne ze sobą:

1. Przez dwa pkt. Przechodzi jedna prosta;

2. Odcinek można przedłużyć z obu stron;

3. Z dowolnego punktu można zakreślić okrąg o odpowiednim promieniu;

4. Wszystkie kąty są sobie równe.

Frege i Mach

Początek empiryzmu logicznego

Frege odrzucił pogląd, że twierdzenia matematyczne mają charakter syntetyczny apriori , twierdził, iż nie są analityczne ( nie mówią nic o rzeczywistości). Prawa logiczne to prawa prawdy istniejące w trzecim świecie.

Mach sądy czystego przyrodoznawstwa nazywał skrótami myślowymi opisów i przewidywań danych zmysłowych. Przyjął stanowisko skrajnego empiryzmu - cała nasza wiedza wywodzi się z wrażeń. W języku potocznym, ten rodzaj empiryzmu, sugeruje istnienie substancjalnego podmiotu, który doznaje owych wrażeń. Może też istnieć substancjalny przedmiot, których ich dostarcza. Mach odrzucił podmiot. To co istnieje to element, fakty, wrażenia, czyli wrażenia zmysłowe. Przedmiotem naszej wiedzy są właśnie one. Mówi o przedmiotach, ale ich istnienie określa jako ciąg doznań. Zamiast opisów szczegółowych do ich określenie używamy poszczególnych słów. Poznanie jak strumień wrażeń to tylko kolejne grupy wrażeń. Podstawą są pojęcia umysłu i psychiki, fizyka i psychologia opisują to samo, ale w inny sposób.

Wittgenstein - wprowadził do tego empiryzmu logikę. Wraz z Russelem podał system współczesnej logiki: na tej podstawie zbudowali podstawy matematycznej teorii liczb.

Russel i Frege - (platonicy) ich kontynuatorem był Wittgenstein. Myśli są wiernym odzwierciedleniem świata, który widzimy. Myśląc przedstawiamy fakty prawdziwe, których ogółem jest świat. Elementy myśli i elementy sytuacji mają wspólną strukturę logiczną. Możemy dokładnie opisać w języku fakty zachodzące w świecie. Teza atomizmu logicznego, świat należy opisywać w sposób złożonej funkcji logicznej.

Zdarzenia podzielone na trzy kategorie:

1. Zd. dopuszczalne, odnoszą się do rzeczy;

2. Zd. sensowne - fakt, któremu ten fakt odpowiada;

3. Bezsensowne -

Filozofia nauki

- empiryzm ( metoda indukcji)

- relatywizm (konstruktywizm, konwencjonalizm)/tu łączone

Konstruktywizm wyrósł z konwencjonalizmu. Przedstawiciele: Feyeraband, Flech, Lohatos, Popper, Kuhn

Poincare - matematyk i fizyk, typowy konwencjonalista, który zapoczątkował dyskusję.

konstruktywizm nawiązuje do Kantyzmu. Elementem wspólny: sądy przyrodoznawstwa, fizyki są sądami syntetycznymi priori czyli posiadają element niezależny od doświadczenia. Sądy te są konieczne i dotyczą faktów rzeczywistości przyrodniczej. Pojawiają się zarówno w naukach przyrodniczych jak i w geometrii. Dla Poincare'a nie w tych sądach nic koniecznego. Są to wytwory wyobraźni twórczej. A tworzące je wyobrażenia pwstają pod wpływem umowy, którą zawiera wspólnota uczonych. Wniosek ten wziął się stąd, że zauważył iż przyczyna wyboru aksjomatów jest inna niż u Arystotelesa czy Kanta, że są systemem definicji. Definiuje pojęcia w nich zawarte. Podkreślało to konieczność wprowadzenia takiego czy innego pojęcia.

źródłem praw geometrii czy nauk przyrodniczych nie jest wspólny wszystkim rozum ale wyobrażenia. Sądy te są dla niego sądami analitycznymi ponieważ nadają terminom znaczenie. Tu następuje przesunięcie myślenia. W Kantyzmie tw. analityczne nie stanowiły problemu, w empiryzmie logicznym także. Te tw. są bardzo ważne, gdyż nie możemy ich usunąć z nauki, to one postulują ontologię zjawisk, która wykracza daleko poza zależność od zmysłów.

- Odp. Pancary - Konwenacja to najogólniejsze twierdzenia hipotez

- Odp. Poppera: na mocy decyzji przyjmujemy lub odrzucamy zdania

- Odp. Kuhna: konstruuje się pewne poszczególne pojęcia zjawisk i z nich wyabstrahowuje się teorię

- Odp. Lahotosa: na mocy decyzji przyjmuje się zarówno najbardziej podst. założenia teoretyczne, jak i zdania obserwacyjne.

Kuhn

(ur. 1922) Pokolenie Poppera, pod jego wpływem. Jego teoria bazuje na teorii fizyki. Studiował fizykę na Harvardzie. Zauważył, że model nauki, pojawiający się w historii, jest zupełnie inny niż obiegowy. W wielu kwestiach jego poglądy na temat pojęciowego uwarunkowania doświadczenia są zbliżone do poglądów Ajdukiwicza. Badania są uwarunkowane aparatem pojęciowym jaki posiadamy. To podejście wywarło wrażenie, gdyż wcześniej twierdzono, że wiedza naukowa jest podstawą wszystkiego.

Wpływ Wittgensteina i Fle…

Polemizował z obiegowymi poglądami ( nie z jakimś nurtem), mówiącymi o tym, że nauka i tylko nauka jest wiedzą rzetelną, a jej rozwój przynosi pożytek ludzkości.

Wg tego poglądu nauka musi spełniać pewne warunki metodologiczne:

- wiedza naukowa wywodzi się z wyników doświadczenia,

- fakty emp. są uzasadnieniem dla nauki,

- wszelka spekulacja jest zabroniona w nauce.

Przykładem pseudonauki spekulacyjnej może być Mechanika Arystotelesa czy teoria eteru.

Wielka rewolucja naukowa (Newton, Galileusz, Darwin) zrodziła przekonanie w niezawodność nauki, która ciągle się rozwija i zbliża do prawdy.

Nowe elementy dodaje się do nauki w 4 przypadkach:

1. Nowe odkrycia doświadczalne zgadza się z przewidywaniami teorii,

2. Na podstawie niektórych doświadczeń rozwija się teoria. Dodajemy nowe prawa do starego prawa nie zmieniając go,

3. Wyniki doświadczeń mogą prowadzić do zbudowania bardzo ogólnych teorii,

4. Fakty doświadczalne wykazują, że w pewnym zakresie teoria zawodzi. Pojawia się teoria, który w nowy sposób opisuje dane zjawisko.

Cechy nauki w tym okresie:

1. Naukowiec powinien kierować się bezinteresowną miłością do wiedzy, dążyć do prawdy i odrzucać inne wartości,

2. Naukowiec wybiera teorie najlepsze z poznawczego punktu widzenia,

3. Jeśli coś przeczy teorii, to teorię się odrzuca.

Kuhn mówi, że nic z tych rzeczy nie znajduje poparcia w historii nauki. Dynamika Arystotelesa nie jest mniej naukowa niż mechanika Newtona. Obaj wymyślili swe teorie na bazie takich samych doświadczenia, z których wyciągnęli odmienne wnioski. Wynika z tego, że poza doświadczenie musi istnieć jeszcze jakiś czynnik, który decyduje o naukowości. Droga, która prowadziła do teorii była irracjonalna, racjonalne jest uzasadnienie. Nie możemy korzystnie uzasadnić teorii bez wystarczającego aparatu pojęciowego, gdyż jest to relacja między rzeczywistością a językiem. Język de termin uje rzeczywistość a nie odwrotnie.

Filozofia nauki w empiryzmie logicznym(koło wiedeńskie)

- sformułowali ideał nauki

- przebudowali go od strony filozoficznej

- dla filozofii nauki, języka, percepcji, umysłu ważne są źródła empiryczno-logiczne

- połączenie empiryzmu klasycznego, czyli koncepcji doświadczenia zmysłowego jako uzyskiwania danych zmysłowych w wyniku oddziaływania świata zewnętrznego na aparat zmysłowy poznającego. To, co dostępne świadomości to strumień wrażeń, który ma naturę atomistyczną. Pojęcia służą do opisu doznawanych wrażeń.

Frege i Russel odrzucili empiryczność matematyki i logiki i przyjęli, że zdania tych nauk, prawa logiki i twierdzenia to zdania analityczne.

Główne myśli:

- relacja języka i rzeczywistości. Podstawową funkcją języka jest reprezentowanie rzeczywistości, język jest obrazem rzeczywistości(Wittgenstein).

Każde zdanie złożone daje się rozłożyć na funkcję prawdziwościową zdań prostych lub elementarnych i którym odpowiadają elementarne stany rzeczy.

Stan rzeczy- istniejący stan rzeczy to fakt pomyślany.

Dzielimy zdania na 3 rodzaje:

1. Zdanie sensowne- przedstawiają stany rzeczy, czyli można im nadać wartość prawdy lub fałszu. Sens zdania jest opisywany przez zdanie, stan rzeczy.

2. Zdanie bezsensowne- zdania te nie odnoszą się do faktów.

3. Zdania „niedorzeczności”- nie są ani sensowne ani bezsensowne. Nie mówią nic ani o świecie, ani o wartościach metafizycznych.

Idealna nauka

- spójna wizja wiedzy;

- istnieją czyste dane niepodzielne, elementarne informacje nie podlegają obróbce rozumu;

- wszelkie błędy pochodzą od namysłu intelektu;

- wiedza polegająca na rejestracji faktów jest wolna od błędów;

- wiedza przekraczająca percepcję jest dobra gdy pojawia się w zdaniach elementarnych;

- wiedza wyższa powstaje przez kopiowanie elementów.

Koło Wiedeńskie

Der Wiener Kreis, grupa filozofów, logików, fizyków i matematyków działająca w latach 1929-1938, głównie wokół seminarium filozoficznego Moritza Schlicka, na uniwersytecie w Wiedniu. Działalność swoją zapoczątkowali manifestem filozoficznym "Wissenschaftliche Weltauffasung Der Wiener Kreis". Swoje poglądy publikowali w czasopiśmie "Erkenntnis". Wydawali również serię "Schriften zur Wissenschaftlichen Weltauffasung". Gdy do władzy w Niemczech i Austrii zaczęły dochodzić elementy nacjonalistyczne, przenieśli się do Stanów Zjednoczonych (i Wielkiej Brytanii), gdzie założyli "Journal of Unified Science". Poglądy członków Koła Wiedeńskiego zyskały sobie zwolenników w Berlinie (Der Berliner Kreis), na uniwersytetach angielskich i wśród przedstawicieli lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej. Do Koła Wiedeńskiego należeli

• Moritz Schlick (1882-1936), fizyk, matematyk i filozof niemiecki, od roku 1918 był profesorem uniwersytetu w Kilonii, a od roku 1922 - w Wiedniu, wykładał również w Stanach Zjednoczonych;

• Rudolf Carnap (1891-1970), niemiecki filozof, logik i matematyk, Od roku 1926 wykładał na uniwersytecie w Wiedniu, od 1931 był profesorem uniwersytetu w Pradze, a od roku 1936 - uniwersytetu w Chicago - redagował tam (wraz z O.Neurathem i Ch.Morrisem) "International Encyclopaedia of Unified Science", stanowiącą próbę syntezy wiedzy naukowej;

• Otto Neurath (1882-1945), austriacki filozof, socjolog i metodolog nauk społecznych. Był profesorem na uniwersytetach Wiedeńskim i Oksfordzkim;

• Ludwig Wittgenstein (1889-1951), filozof austriacki. Od roku 1911 studiował w Cambridge, zaś w latach 1939-1947 sam był profesorem tegoż uniwersytetu.

Uczeni z Koła Wiedeńskiego zajęli się następującymi zagadnieniami:

Empiryzmem logistycznym,

Zagadnieniem filozofii jako nauki,

Problemem jedności nauki.

Według filozofii uprawianej przez członków Koła wartościowa jest tylko wiedza empiryczna, bo tylko ona informuje o rzeczywistości, a ponadto można ją sprawdzić doświadczalnie. Sprawdzenie polega na porównaniu danej tezy z rzeczywistością, którą ta teza opisuje. Wszystko, co nie jest sprawdzalne empirycznie, nie może być uważane za poznanie naukowe. Zatem sztuka, poezja, literatura, religia i teologia nie należą do nauki. Twierdzenia metafizyczne, jako niesprawdzalne empirycznie, również nie są naukowe. Elementarnymi i fundamentalnymi zarazem składnikami poznania naukowego są tzw. zdania protokolarne - proste zdania opisujące doświadczenie zmysłowe i zdające sprawozdanie z tego, co postrzegamy. Ogólne tezy naukowe dopiero wtedy można uznać za weryfikowalne empirycznie, gdy dadzą się sprowadzić do zdań protokolarnych.

Naukowe poznanie musi się więc opierać na doświadczeniu. Tymczasem filozofia posiada takie twierdzenia, których nie można sprawdzić empirycznie. Według "wiedeńczyków", tezy metafizyczne, jako pozbawione treści empirycznej, są pozbawione sensu. Stąd filozofia opierająca się na zdaniach metafizycznych nie jest nauką. Aby filozofia mogła pretendować do miana nauki, należy ja ograniczyć wyłącznie do analizy metodologicznej języka. Ta analiza języka może się dokonywać w trzech dziedzinach: pragmatyki, semantyki i syntaktyki.

Deprecjonując całkowicie metafizykę, a filozofię sprowadzając do logiki języka, uczeni Koła Wiedeńskiego usiłowali stworzyć jednolity język nauki i przezwyciężyć różnorodność języków, którymi posługują się poszczególne dyscypliny wiedzy. Język ten miał być logicznie doskonały i zrozumiały dla wszystkich - intersubiektywnie sensowny. Chodziło im o to, żeby wszyscy obserwatorzy rozmaitych zjawisk, bez względu na to, jaką dziedzinę reprezentują, rozumieli go i potrafili się za jego pomocą porozumieć. Po długich dyskusjach i rozważaniach doszli do wniosku, że jedynym językiem, który ma szansę stać się ogólnym językiem nauki, może być tylko język fizyki. A to dlatego, że jest on najbardziej obszerny, pojemny, ujmuje fakty czasoprzestrzennie i pozwala na ścisłe matematyczne ich opisanie.

4. Logika odkrycia naukowego, tłum U. Niklas, PWN 1977

Praca naukowa polega na formułowaniu i sprawdzaniu teorii.

§1. Problem indukcji.

Popper przeciwstawia się poglądowi, wg którego nauki empiryczne można charakteryzować poprzez fakt stosowanie w nich tzw. metod indukcyjnych. Wnioskowaniem indukcyjnym nazywa się takie wnioskowanie, które prowadzi od zdań jednostkowych (szczegółowych) do zdań uniwersalnych. Z logicznego punktu widzenia wcale nie jest oczywiste, czy uprawnione jest wnioskowanie wiodące od zdań jednostkowych, niezależnie od ich liczby, do zdań uniwersalnych; każdy wniosek na tej drodze osiągnięty zawsze okazać się może fałszywy, niezależnie od liczby rozpatrywanych zdań jednostkowych. Zasada indukcji nie może być prawdą czysto logiczna, jaką jest tautologia lub zdanie analityczne - musi być zatem zdaniem syntetycznym, czyli zdaniem, którego negacja nie jest wewnętrznie sprzeczna. Zasada indukcji łatwo może doprowadzić do sprzeczności. Wg jej zwolenników musiałaby być zdaniem uniwersalnym, którego prawdziwość dana jest z doświadczenia - aby ja uprawomocnić należałoby posłużyć się wnioskowaniami indukcyjnymi, a dla - uprawomocnienia tych wnioskowań należałoby założyć zasadę indukcji wyższego rzędu itd., co prowadzi do regressus ad infinitum. Trudności to są zdaniem Poppera nie do przezwyciężenia. Metoda indukcyjna może osiągnąć pewien stopień prawdopodobieństwa, jest zatem wnioskowaniem probabilistycznym (wg Poppera logika wnioskowań probabilistycznych,, jak każda inna postać logiki indukcyjnej prowadzi albo do regressus ad infinitum, albo do doktryny aprioryzmu). W opozycji do logiki indukcyjnej stoi teoria dedukcyjnej metody sprawdzania, wg której hipotezę sprawdzić można jedynie empirycznie i to wyłącznie po jej sformułowaniu. Wcześniej jednak należy odróżnić psychologie wiedzy, traktującą o faktach empirycznych, od logiki wiedzy, która zajmuje się jedynie relacjami logicznymi.

§2 Eliminacja psychologizmu.

Akt powzięcia pomysły czy wymyślenia teorii nie wymaga analizy logicznej, ani się takiej analizie poddaje. Analiza logiczna nie zajmuje się pytaniami o fakty, ale wyłącznie pytaniami dotyczącymi prawomocności lub ważności. Zadanie logiki wiedzy -w przeciwieństwie do psychologii wiedzy -polega jedynie na badaniu metod stosowanych w trakcie systematycznego sprawdzania, jakiemu poddać trzeba każda nowa koncepcje. Wg Poppera nie istnieje nic takiego jak logiczna metoda wpadania na nowe pomysły lub logiczna rekonstrukcja tego procesu; każde odkrycie kryje element irracjonalny.

§3. Dedukcyjne sprawdzanie teorii.

Z nowej koncepcje, wysuniętej prowizorycznie, która nie jest jeszcze w żaden sposób uprawomocniona, wyciąga się wnioski droga logicznej, dedukcji. Wnioski to porównuje się następnie miedzy sobą, by stwierdzić, jakie związki logiczne miedzy nimi zachodzą. Wyróżnić można cztery drogi, jakimi przebiega sprawdzanie teorii:

1. Wzajemne logiczne porównywanie wniosków, dzięki czemu sprawdza się wewnętrzna spójność systemu-,

2. badanie logicznej formy teorii, że zwróceniem uwagi na stwierdzenie, czy teoria ma charakter empiryczny (naukowy), czy tez jest tautologiczna;

3. porównywanie jej z innymi teoriami w celu ustalenia, czy teoria, o ile przetrwa rozmaite testy, stanowić będzie krok naprzód w dziedzinie nauki;

4. sprawdzanie przez zastosowanie wniosków, które można z niej wyprowadzić; jeżeli wnioski okazały się możliwe do przyjęcia, czyli zostały zweryfikowane, wówczas czasowo teoria przetrwała test: nie ma powodu by ja odrzucić; gdy wniosków nie można przyjąć, gdy zostały sfalsyfikowane, fałszywa jest również cała teoria;

Z teorii dedukuje się pewne zdania jednostkowe (przewidywania) za pomocą uprzednio przyjętych zdań. Spośród owych zdań wybiera się takie, których nie można wywieść z teorii obiegowej, a zwłaszcza te, które są z ta, teorią sprzeczne. Następnie podejmuje się decyzje co do tych wydedukowanych zdań, porównując je z wynikami zastosowań praktycznych i eksperymentów. Jeżeli jednostkowe wnioski okazały się możliwe do przyjęcia, czyli zostały zweryfikowane, wówczas teoria czasowo przetrwała test. Jeśli wnioski zostały sfalsyfikowane, falsyfikacja wniosków falsyfikuje również teorie, z której zostały one logicznie wyprowadzone. Decyzja pozytywna dostarcza teorii poparcia jedynie czasowego - teoria zostaje tu potwierdzona (zkorroborowana - corroborated) - każda późniejsza decyzja negatywna może ja obalić.

§4. Problem demarkacji.

Odrzucając metody indukcji powstaje zarzut, że pozbawia się nauki empiryczne tego, co najważniejsze, znosząc przez to bariery oddzielające naukę od spekulacji metafizycznej. Zdaniem Poppera metoda indukcyjna nie dostarcza dogodnego kryterium demarkacji.

§5. Doświadczenie jako metoda.

Empiryczny system teoretyczny musi spełniać trzy warunki:

1. musi być syntetyczny, aby mógł reprezentować niesprzeczny, możliwy świat;

2. musi spełniać kryterium demarkacji, nie może być metafizyczny, musi reprezentować świat możliwego doświadczenia;

3. musi być systemem w pewien sposób wyróżnionym spośród innych jako system reprezentujący nasz świat możliwego doświadczenia; System ten wyróżnia fakt, iż poddany został sprawdzaniu (metodą dedukcyjną) i z prób tych wyszedł zwycięsko. Doświadczenie zatem okazuje się metodą dystynktywną, pozwalającą wyróżnić pewien teoretyczny system spośród innych.

§6. Falsyfikowalność jako kryterium demarkacji.

Wg logiki indukcyjnej prawdziwość oraz fałszywość wszystkich zdań nauki empirycznej powinna być ostatecznie rozstrzygalna: powinno być możliwe zarówno ich zweryfikowanie, jak tez sfalsyfikowanie. Zdaniem Poppera nie ma czegoś takiego jak indukcja, zatem teorie nigdy nie są weryfikowane empirycznie. Tylko wówczas traktuje on pewien system jako empiryczny lub naukowy, gdy poddane się on sprawdzeniu w doświadczeniu. Za kryterium demarkacji więc należy przyjąć nie weryfikowalność; lecz falsyfikowalność systemu. System musi mieć taką formę logiczną, aby testy pozwalały na decyzję w sensie negatywnym: musi być możliwe obalenie empirycznego systemu przez doświadczenie. Propozycja to opiera się na asymetrii pomiędzy weryfikowalnością a falsyfikowalnością, na asymetrii biorącej się, z logicznej formy zdań uniwersalnych. Nie są one bowiem nigdy wyprowadzalne ze zdań jednostkowych, ale mogą stać z nimi w sprzeczności. W konsekwencji można drogą wnioskowań czysto dedukcyjnych (modus tollens) wnosić o fałszywości zdań uniwersalnych na podstawie prawdziwości zdań jednostkowych. Sposobem uniknięcia falsyfikacji może być wprowadzenie ad hoc jakiejś hipotezy; Popper to sposoby jednak wyklucza.

§7. Problem "bazy empirycznej".

Aby falsyfikowalność nadawała się na kryterium demarkacji musimy dysponować zdaniami, które mogą posłużyć jako przesłanki we wnioskowaniach falsyfikujących. Są to zdania bazowe (stwierdzające fakt jednostkowy). Związek pomiędzy doznaniami zmysłowymi a zdaniami bazowymi polega na traktowaniu owych doznań jako źródła pewnego typu uzasadnienia dla zdań bazowych. Wg Poppera zdania mogą być logicznie uzasadniane jedynie przez zdania. Odróżnić tutaj należy z jednej strony doznania subiektywne czy uczucia przekonania, które nigdy nie dostarczają uzasadnienia dla zdań, z drugiej strony obiektywne relacje logiczne zachodzące między różnymi systemami twierdzeń naukowych.

§8. Obiektywizm naukowy a przekonanie subiektywne.

Uzasadnienie jest obiektywne, jeżeli w zasadzie każdy może je sprawdzić i zrozumieć. Zdaniem Poppera teorie naukowe nigdy nie dają się uzasadnić lub zweryfikować w pełni, są jednak sprawdzalne. Obiektywizm twierdzeń naukowych tkwi w fakcie, że podlegają one sprawdzeniu intersubiektywnemu. Jeżeli pozostaniemy wierni żądaniu obiektywizmu twierdzeń naukowych, wówczas zdania należące do empirycznej bazy nauki, musza również być obiektywne, czyli sprawdzalne intersubiektywnie. Jednakże sprawdzalność intersubiektywna implikuje zawsze, że ze zdań, które mają być poddane sprawdzeniu, wydedukowad można inne zdania sprawdzalne. Zatem jefi Mania bazowe mają być z kolei same intersubiektywnie sprawdzalne, wówczas nie moie być w nauce zdań ostatecznych: nie może być w nauce Man, których w zasadzie nie można odrzucid w drodze falsyfikacji. Powstaje przypuszczenie, że pogląd ten prowadzi do regressus ad infinitum. Tak jednak me jest, gdyi dedukcyjna metoda sprawdzania nie pozwala uznad ltib uzasadnićtwierdzeń wlasnie sprawdzanych. Sprawdzanie jednak nie moie trwad wiecznie.

§9. Dlaczego rozstrzygnięcia metodologiczne są niezbędne.

Faktem jest, że zadna teoria nie zostanie obalona definitywnie, gdyż zawsze można powiedzied, że %vyniki eksperymentu nie budzq zaufania. Charakteryzując nauki empiryczne jedynie poprzez formalną lub logiczną strukturą twierdzen, nie zdołamy wykluczyć z nich metafizyki. Należy je charakteryzować poprzez ich metody.

§10. Naturalistyczne podejscie do teorii metody.

Pogląd pozytywistów, wg którego metodologia jest nauką empiryczną - badaniem faktycznych zachowań naukowych lub faktycznych procedur stosowanych w nauce - można nazwać natursą istycznym. Popper poglad ten odrzuca jako bezkrytyczny. Jego zwolennicy nie umieją dostrzec, że tam, gdzie jak im się wydaje, odkryli jakiś fakt, zaproponowali jedynie konwencję, która przez to podatna jest na przekształcenie w dogmat.

§11. Reguły metodologiczne jako konwencje.

Reguły metodologiczne traktuje się to jako konwencje. Można je scharakteryzować jako reguły gry nauk empirycznych. Przykłady reguł metodologicznych:

1. gra naukowa w zasadzie się nie kończy: uznając pewnego dnia, że twierdzenia naukowe nie wymagają dalszego sprawdzania jako ostatecznie zweryfikowane,.vycofujemy się z gry;

2. od chwili, gdy pewna hipoteza została sformułowana i sprawdzona, nie wolno jej poniechać bez podania "dobrego powodu";

Teorie.

Nauki empiryczne są systemami teorii. Logikę poznania naukowego można więc scharakteryzować jako teorie teorii. Teorie naukowe są zdaniami uniwersalnymi. Są one sieciami chwytającymi to, co nazywamy światem: służą do racjonalnego ujmowania, wyjaśniania i opanowania świata. Chodzi o to by oczka tej sieci były coraz drobniejsze.

§12. Przyczynowość, wyjaśnianie i dedukowanie przewidywań.

Podać przyczynowe wyjaśnienie jakiegoś wydarzenia to tyle, co wydedukować zdanie opisujące owo wydarzenie posługując się jako przesłankami dedukcji jednym lub więcej prawem uniwersalnym, wraz z pewnymi zdaniami jednostkowymi - warunkami początkowymi. Mamy zatem dwa rodzaje zdań będących niezbędnymi składnikami kompletnego wyjaśniania przyczynowego. SĄ to: (1) zdania uniwersalne, czyli hipotezy mające charakter praw przyrodniczych, oraz (2) zdania jednostkowe, odnoszące się do określonego przypadku, z jakim mamy do czynienia - warunki początkowe. Ze zdań uniwersalnych, w koniunkcji z warunkami początkowymi, dedukuje się zdania jednostkowe. Zdanie takie nazywa się przewidywaniem określonym lub jednostkowym. Warunki początkowe opisują to, co zwykle nazywamy przyczyna danego wydarzenia. Przewidywanie opisuje natomiast to, co zwykle nazywa się skutkiem. Popper nie odrzuca ani nie przyjmuje zasady przyczynowości - gdyż z jednej strony jest tautologiczna, z drugiej niefalsyfikowalna - zadawalając się jej wykluczeniem ze sfery nauki jako metafizycznej.

§13. Uniwersalność ścisła i numeryczna.

Wyróżnić można dwa typy zdań uniwersalnych:

(a) zdania ścisłe uniwersalne i

(b) numerycznie uniwersalne.

(a) "O wszystkich oscylatorach harmonicznych można prawdziwie orzec, że ich energia nie spada poniżej pewnego poziomu (czyli hv/2)".

(b) "0 wszystkich istotach ludzkich obecnie żyjących na ziemi można prawdziwie orzec, iż wzrost ich nigdy nie przekracza pewnej wysokości (ok. 8 stóp)".

Zdanie (a) ma być prawdziwe w każdym miejscu i w każdym czasie. Zdanie (b) mówi jedynie o skończonej klasie określonych elementów, znajdujących się w granicach skończonego, jednostkowego (czyli poszczególnego) obszaru czasoprzestrzennego. Zdania numerycznie uniwersalne są w rzeczywistości równoważne pewnym zdaniom jednostkowym, lub koniunkcji zdań jednostkowych - dysponując odpowiednia, ilością czasu można bowiem wyliczyć wszystkie elementy wchodzącej w grę skończonej klasy. Zdanie typu (a) traktuje się natomiast jako zdanie-o-wszystkich, czyli uniwersalne twierdzenie dotyczące nieograniczonej liczby indywiduów - nie można -go zastąpić koniunkcji skończonej liczby indywiduów. Kwestia, czy prawa nauki są uniwersalne w sensie ścisłym, jest sprawa konwencji. Ujmowanie ich w taki sposób jest zdaniem Poppera pożyteczne, gdyż ujmuje się je wówczas jako zdania nieweryfikowalne, przybierające następującą postać: "0 wszystkich punktach w czasie i przestrzeni prawdą jest że..."

§

14. Pojęcia uniwersalne i pojęcia indywiduowe. Powyższe rozróżnienie ściśle wiąże się z rozróżnieniem pomiędzy pojęciami lub nazwami uniwersalnymi oraz indywiduowymi. Nazwy lub pojęcia indywiduowe charakteryzuje się "albo jako imiona własne, albo jako wyrażenia, które musza być definiowane za pomocą imion własnych (np.: "Napoleon", "Ziemia"), podczas gdy pojęcia lub nazwy uniwersalne zdefiniować można bez użycia imion własnych (np.: "dyktator", "H20"). Rozróżnienie to ma znaczenie pierwszorzędne ze względu na to, że zastosowania nauki zawsze opierają się na wnioskowaniach, przebiegających od hipotez naukowych (które są uniwersalne) do przypadków jednostkowych. (zdaniem Carnapa rozróżnienie to jest bezzasadne, gdyż każde pojęcie można traktować jako indywidualne lub uniwersalne zgodnie z przyjętym punktem widzenia.)

§15. Zdania ściśle uniwersalne i egzystencjalne.

Charakterystyka zdań uniwersalnych jako zdań, w których w ogóle nie występują nazwy indywiduowe, nie jest wystarczająca. Zdania, w których występują tylko nazwy uniwersalne, a nie występują zdane nazwy indywiduowe, nazywa się zdaniami "Ścisłymi" lub "czystymi". Wśród nich szczególne znaczenie mają zdania o postaci "istnieją czarne kruki" - zdania ścisłe lub czysto egzystencjalne (zdania istnieje). Zaprzeczenie zdania ściśle uniwersalnego jest zawsze równoważne zdaniu ściśle egzystencjalnemu i vice versa. Teorie w naukach przyrodniczych, a w szczególności tzw. prawa przyrodnicze, mają logiczną postać zdań ściśle uniwersalnych: mogą zatem przybierać postać negacji zdań ściśle egzystencjalnych (zdań non-egzystencji, zdań "nie- istnieje"). Prawa przyrodnicze można zatem porównać do "proskrypcji" lub "zakazów". Nie stwierdzają, że coś istnieje, lecz temu przeczą. Kładą nacisk na nieistnienie pewnych rzeczy lub stanów rzeczy, rugują je. Dzięki owej właściwości są one falsyfikowalne. Jeżeli uznamy Prawdziwość tylko jednego zdania jednostkowego, Jak gdyby naruszającego ów zakaz poprzez stwierdzenie istnienia jakiejs rzeczy wykluczonych na mocy prawa, wówczas prawo zostaje obalone. Zdań ściśle egzystencjalnych nie da nie sfalsyfikować - żadne zdanie jednostkowe nie może być sprzeczne wzgledem zdania egzystencjalnego. Z tego powodu Popper traktuje je jako zdania nieempiryczne lub "metafizyczne". Zdania ściśle uniwersalne albo egzystencjalne nie zawierają ograniczeń czasowo-przestrzennych. Zdania uniwersalne dają się falsyfikować a nie dają nie weryfikować - nie możemy bowiem przeszukać calego swiata by upewnić się, że nie istnieje nic, co byłoby przez dane prawo wykluczone. Zdania egzystencjalne są, weryfikowalne a nie dają się falsyfikować - nie można przeszukać całego świata, aby stwierdzić, że coś nie istnieje, nigdy nie istniało i nigdy nie będzie istniało.

§16. Systemy teoretyczne.

Teorie naukowe ulegają bezustannym zmianom. Pomimo to system tymczasowy można z powodzeniem traktować jako całość zakładając, iż w danym momencie przybrał on postać dostatecznie określoną, co zapobiega ukradkowemu dołączaniu nowych założeń. Z tego powodu dąży się do nadania systemowi formy systemu zaksjomatyzowanego. System taki musi spełniać następujące warunki:

(a) musi być wolny od sprzeczności, co jest równoważne wymaganiu, by nie każde arbitralnie wskazane zdanie było z systemu, dedukowalne;

(b) musi być niezależny, czyli nie może zawierać aksjomatu dedukowalnego z aksjomatów pozostałych;

(c) aksjomaty powinny być wystarczające dla wydedukowania wszystkich zdań, należących do teorii poddanej aksjomatyzacji;

(d) niezbędne do tego samego celu, co znaczy, że nie powinny zawierać żadnych zbędnych założeń;

§17. Pewne możliwości interpretacji systemu aksjomatycznego.

Wg Poppera dopuszczalne są dwie różne interpretacje każdego systemu aksjomatów. Można je traktować bądz

(I) jako konwencje, bądź

(II) jako hipotezy empiryczne lub naukowe.

(I) jeżeli aksjomaty traktuje nie jako konwencje, wówczas zacieśniają one użycie lub znaczenie podstawowych idei (lub pierwotnych terminów lub pojęć) przez nie wprowadzanych; określają one, co można, a czego nie można o owych podstawowych ideach powiedzieć. Niekiedy o aksjomatach mówi nie, że są "definicjami uwikłanymi" wprowadzanych przez nie idei. Każdy system pojęć, spełniający system aksjomatów, nazwiemy modelem tego systemu aksjomatów. Interpretacja systemu aksjomatycznego jako systemu definicji uwikłanych (lub konwencji) polega na postanowieniu, by modele były jedynymi dopuszczalnymi podstawieniami. Podstawiwszy jednak model uzyskamy system zdań analitycznych (ponieważ będzie on prawdziwy na mocy konwencji). Sytemu aksjomatycznego w ten sposób interpretowanego nie można wiec traktować jako systemu hipotez empirycznych albo naukowych, ponieważ nie można go obalić w drodze falsyfikacji jego konsekwencji; konsekwencje to bowiem również muszą być analityczne.

(II) wedle powszechnego poglądu terminów pierwotnych, występujących w systemie aksjomatycznym, nie należy traktować jako zdefiniowanych w uwikłaniu, lecz jako "stale pozalogiczne". Uważa się, że w ten sposób zdania owego systemu aksjomatycznego stają nie zdaniami mówiącymi o przedmiotach empirycznych, zdaniami syntetycznymi. Nie jest jednak w cale jasne na czym ma polegać empiryczny sposób definiowania pojęć. Zazwyczaj mówi nie w tym wypadku o "definicjach ostensywnych". Na tej drodze można jednak ustalić jedynie znaczenia pojęć indywidualnych, natomiast pojęcia, które występować mogą w systemie aksjomatycznym powinny być pojęciami uniwersalnymi, nie dającymi nie zdefiniować poprzez empiryczne wskazanie.

§18. Poziom uniwersalności. Modus tollens.

W ramach systemu zaksjomatyzowanego wyróżnić można zdania należące do różnych poziomów uniwersalności. Zdaniami o najwyższym poziomie są aksjomaty, z których wydedukować można zdania niższych poziomów. Zdania empiryczne wyższego poziomu mają zawsze - względem dedukowanych z nich zdań poziomu niższego - charakter hipotez: mogą, zostać sfalsyfikowane przez falsyfikacje zdań mniej uniwersalnych. Wnioskowanie falsyfikujące, gdzie falsyfikacja konkluzji pociąga falsyfikacje systemu, z którego została ona wyprowadzona, przebiega wedle modus tollens logiki klasycznej: [(t->p)i ~p ] ~t ;

Rozdział IV. Falsyfikowalność.

§19. Pewne zarzuty ze strony konwencjonalizmu.

Zgodnie z konwencjonalizmem prawa przyrody nie są falsyfikowalne przez obserwacje. Prawa są bowiem niezbędne do określenia, czym jest obserwacja. Dla Poppera, mimo niesprzeczności, konwencjonalizm jest nie do przyjęcia. Podczas gdy Popper nie oczekuje od nauki ostatecznej pewności, konwencjonalizm doszukuje się w niej "systemu wiedzy opartej na podstawach ostatecznych".

§20. Reguły metodologiczne.

Reguły metodologiczne uniemożliwiające stosowanie wybiegów konwencjonalistycznych:

- jeśli chodzi o hipotezy pomocnicze, proponuje się ustanowić regułę głoszącą, że przyjmować można tylko takie, których wprowadzenie nie zmniejsza stopnia falsyfikowalności systemu, lecz przeciwnie - zwiększa go;

- jeżeli chodzi o niezdefiniowane nazwy uniwersalne, to istnieją dwie możliwości : 1) istnieją pewne pojęcia niezdefiniowane, pojawiające się jedynie w twierdzeniach o najwyższym poziomie uniwersalności i których użycie ustalone jest dzięki znajomości relacji logicznych, w jakich pozostają one do innych pojęć - można je wyeliminować w toku dedukcji (np.: "energia"); 2) istnieją inne pojęcia niezdefiniowane, których zdarzenie określa użycie (np.: "ruch", "położenie");

§21. Logiczne badanie falsyfikowalności.

Teorie nazwiemy "empiryczna" lub "falsyfikowalna", jeśli dokonuje ona jednoznacznego podziału klasy wszystkich możliwych zdań bazowych, które są z teorią sprzeczne: klasę tę nazywa się klasą potencjalnych falsyfikatorów teorii. Druga jest klasa tych zdań bazowych, które nie są z teorią sprzeczne. A zatem, teoria jest falsyfikowalna, gdy klasa jej potencjalnych falsyfikatorów nie jest pusta.

§22. Falsyfikowalność i falsyfikacja.

Falsyfikowalność to kryterium empirycznego charakteru systemu zdań. Teoria jest falsyfikowalna jedynie wówczas, gdy przyjęto sprzeczne z nią zdania bazowe. Jest to warunek niezbędny, lecz nie wystarczający. Uznamy ją za sfalsyfikowaną jedynie wówczas, gdy zostanie odkryte zjawisko powtarzalne, obalające teorię ("hipoteza falsyfikująca"). Zdania bazowe pełnią zatem dwie role: - z jednej strony mamy system wszystkich logicznie możliwych zdań bazowych, z pomocą którego dokonać zamierzamy charakterystyki logicznej zdań empirycznych; - z drugiej strony przyjęte zdania bazowe stanowią podstawę potwierdzania hipotez;

§23. Zajścia i zdarzenia.

Zdanie jednostkowe (bazowe) opisuje zajście. Niech pk będzie zdaniem jednostkowym. Klasą wszystkich zdań. równoważnych zdaniu pk, nazwiemy zajściem Pk. Zdarzenie oznacza to, co w zajściu typowe lub uniwersalne. Niech Pk, P1 , ... należy do klasy zajść, różniących się tylko co do wchodzących w grę indywiduów. Klasę tę nazwiemy zdarzeniem P. Teoria, o ile jest falsyfikowalna, zakazuje lub wyklucza nie tylko jedno zajscie, lecz zawsze co najmniej jedno zdarzenie.

§24. Falsyfkowalność a niesprzeczność.

System niesprzeczny dokonuje podziału zbioru wszystkich możliwych zdań na zdania z nim sprzeczne oraz zgodne, dlatego też niesprzeczność jest najbardziej generalnym wymogiem nakładanym na systemy empiryczne.

Rozdział V. Problem bazy empirycznej.

Popper dokonuje redukcji zagadnienia falsyfikowalności teorii do zagadnienia falsyfikowalności zdań bazowych.

§25. Doświadczenia postrzeżeniowe jako baza empiryczna: psychologizm.

Wg Friesa twierdzeń naukowych nie należy przyjmować dogmatycznie, lecz należy umieć je uzasadnić. Jeżeli domagamy się uzasadnienia drogą racjonalnego uzasadnienia w sensie logicznym, zmuszeni jestesmy wówczas do przyjęcia pogladu, że zdania mogą być uzasadnione jedynie przez zdania. Żądanie, by wszystkie zdania uzasadnione były logiczne musi zatem doprowadzić do regressus ad infinitum. Jeżeli pragnie się uniknać niebezpieczeństwa dogmatyzmu na równi z regressus ad infinitum, wydaje się, iż jedyną ucieczkę stanowi psychologizm, czyli teoria, wedle której zdania uzasadniać można nie tylko przez zdania, ale także przez doświadczenie postrzeżeniowe. W tym miejscu stajemy przed tzw. dylematem Friesa: albo dogmatyzm albo regressus ad infnitum albo psychologizm. Epistemolodzy najcześciej wybierają psychologizm. Zdaniem Poppera u podstaw tej teorii leży problem indukcji i pojeć uniwersalnych. Nie jesteśmy bowiem w stanie sformułować ani jednego twierdzenia naukowego, które nie wykraczałoby daleko poza pewność "na podstawie doświadczenia bezpośredniego". Każdy opis czyni użytek z nazw uniwersalnych. Pojęć uniwersalnych nie sposób skorelować z żadnym szczególnym rodzajem doświadczenia zmysłowego, nie można ich zredukować do klas doświadczeń.

§26. W sprawie tzw. "zdań protokolarnych".

Zdania protokolarne wg Camapa to zdania reprezentujące doznania. Logika nauki jego zdaniem badać musi formy języka nauki, nie mówi ona o przedmiotach, lecz o słowach, nie o faktach lecz o zdaniach. Zdania zaś sprawdza się porównując je nie ze stanami rzeczy lub doznaniami, lecz z innymi zdaniami. Carnap pozostaje jednak przy podstawowych ideach psychologizmu: powiada on, że zdania nauki sprawdza się za pomocą zdań protokolarnych. Ponieważ jednak zdania protokolarne uważa się za twierdzenia lub zdania, które nie wymagają konfirmacji, lecz stanowią podstawę dla wszystkich innych zdań nauki, stwierdzenie Carnapa sprowadza się do powiedzenia, że zdania protokolarne mówią o tym, co jest "dane": o "danych zmysłowych". Jest to psychologizm przetłumaczony na ujecie formalne.

§27. Obiektywność bazy empirycznej.

Zdaniem Poppera epistemologia powinna pytać: w jaki sposób twierdzenia nauki sprawdza się poprzez ich konsekwencje logiczne?

§28. Zdania bazowe.

Zdania bazowe są potrzebne do rozstrzygnięcia, czy daną teorię uznamy za falsyfikowalną, a także do potwierdzania hipotez falsyfikujących, zatem do falsyfikowania teorii. Zdania bazowe muszą więc spełniać następujące warunki:

(a) żadnego zdania bazowego nie można wydedukować z samego zdania uniwersalnego, któremu nie towarzyszą warunki początkowe;

(b) zdania uniwersalne i zdania bazowe mogą pozostawać w sprzeczności.

Warunek (b) spełniony jest jedynie wówczas, gdy z teorii, z którą pewne zdanie bazowe jest sprzeczne, można wyprowadzić negację tego zdania. Z tego, oraz z warunku (a) wynika, że zdanie bazowe musi mieć taką postać logiczną, by jego negacja sama nie była zdaniem bazowym.

Zdania bazowe mają postać jednostkowych zdań egzystencjalnych. Będą one spełniać warunek (a), gdyż jednostkowego zdania egzystencjalnego nigdy nie uda sig wydedukować ze zdania ściśle uniwersalnego, czyli ze ścisłego zdania non-egzystencji. Spełniony zostanie również warunek (b), co widać z faktu, iż z każdego jednostkowego zdania egzystencjalnego można wyprowadzić zdanie czysto egzystencjalne pomijając po prostu jakiekolwiek odniesienie do jakiegokolwiek jednostkowego obszaru czasoprzestrzennego. Oprocz tych warunkow formalnych zdania bazowe muszą spełniać wymóg materialny, dotyczący zdarzenia, które jak głosi zdanie bazowe, zachodzi w miejscu k. Zdarzenie to musi być "obserwowalne"; inaczej mowią c, zdania bazowe musza być intersubiektywnie sprawdzalne przez "obserwacjg". Zdania bazoxve są zatem twierdzeniami gloszgcymi, 2e jakies obserwowalne zdarzenie zachodzi w pewnym jednostkowem obszarze czasu i przestrzeni.

§29. Względność zdań bazowych. Rozwiązanie dylematu Friesa. Zdania bazowe, na których poprzestaje Popper, w zasadzie mają charakter dogmatów - ten rodzaj dogmatyzmu jest jednak nieszkodliwy, gdyż w razie potrzeby zdania te łatwo można poddać dalszemu sprawdzaniu. Skutkiem tego łańcuch dedukcji staje się w zasadzie nieskończony - ten rodzaj regressus ad infinitum jest również nieszkodliwy, gdyż na gruncie teorii Poppera nie powstaje problem udowadniania tą drogą żadnych twierdzeń. Jeżeli chodzi o psychologizm, to uznanie zdań bazowych rzeczywiście związane jest przyczynowo z doznaniami - z doświadczeniami percepcyjnymi w szczególności. Popper nie zamierz jednak uzasadniać zdań bazowych za pomocą doznań. Doznania mogą motywować postanowienie, a na tej drodze przyjmowanie lub odrzucanie zdań, lecz zdania bazowego nie można w ten sposób uzasadnić.

§30 Teoria i eksperyment Zdania bazowe są przyjmowane w wyniku decyzji lub umowy i w tej mierze ssą konwencjami. Decyzje są podejmowane zgodnie z procedurq okreglonq regulami. Wsrod nich szczegolnie wazna jest regula mowiaca. iż nie należy przyjmować luźnych zdań bazowych, czyli nie powią zanych logicznie, powinniśmy natomiast przyjmować zdania bazowe w toku sprawdzania teorii. Wybor, ktorego dokonujerny posrod teorii wybierając jedną z nich, nie jest skutkiem eksperymentalnego uzasadniania twierdzeń wchodzących w sklad teorii, nie jest skutkiem logicznej redukcji teorii do doświadczenia. Wybieramy taka teorię, która wypadła najlepiej w realizacji z innymi teoriami, która przeszla najsurowsze testy. Zdaniem Poppera empiryczna baza nauki obiektywnej nie kryje nic absolutnego. Nauka nie spoczywa na niewzruszonych podstawach.

Rozdział VI. Stopnie sprawdzalności.

Teorie bywają sprawdzalne w sposób mniej lub bardziej surowy. Stopień ich sprawdzalności ma znaczenie ze względu na dokonywanie wyboru migdzy nimi.

§31. Program oraz ilustracje.

Suma informacji empirycznych, jakie teoria niesie, czyli jej treść empiryczna, wzrasta wraz ze stopniem falsyfikowalności.

§32. W jaki sposób porównywać mamy klasy potencjalnych falsyfikatorow?

1 ) pojęcie liczby kardynalnej zbioru (wg Poppera nieprzydatne);

2) pojęcie wymiaru - pozwala na porównywanie klas o wiekszym i mniejszym wymiarze, rozwiazuje problem porownywania stopni sprawdzalności

3) relacja inkluzji: relacja zawierania się klas (Alfa nal. Beta);

§33. Porównywanie stopni falsyfikowalności za pomocą relacji inkluzji.

(1) zdanie x jest "falsyfikowalne w wyższym stopniu" lub "lepiej sprawdzalne" niż zdanie y, symbolicznie: Fsb(x)>Fsb(y), wtw. gdy klasy potencjalnych falsyfikatorow x-a zawiera klasy potencjalnych falsyfikatorów y-a jako podklasę właściwą;

(2) jeżeli klasy potencjalnych falsyfikatorow dwoch zdań x oraz y są identyczne, wówczas mają one ten sam stopień falsyfikowalności, czyli Fsb(x)=Fsb(y);

(3) jeżeli żadna z klas potencjalnych falsyfikatorów dwdch zdań nie zawiera się w drugiej jako podklasa Makiwa, wdwczas zdania to są nieporównywalne pod wzgl~dem stopnia falsyfikowalności (Fs b(z) || Fs b(y));

§35. Tresc empiryczna, wynikanie i stopnie falsyfikowalnści.

Treść empiryczna zdania p definiuje się jako klasę jego potencjalnych falsyfikatorów. Treść logiczna zostaje zdefiniowana za pomocą pojęcia wyprowadzalności jako klasa wszystkich nie-tautologicznych zdań, wyprowadzalnych z danego zdania. Tak więc treść logiczna zdania p jest co najmniej równa treści logicznej zdania q, jeśli q jest wyprowadzalne z p. Porównanie treści empirycznej dwdch zdań równoważne jest porównywaniu stopni ich falsyfikowalności.

§36. Poziomy uniwersalności oraz stopnie ścisłości

Jeżeli uniwersalność, jak i ścisłość dwóch zdań są porównywalne, wówczas zdanie mniej ścisłe jest wyprowadzalne z bardziej uniwersalnego.

§38. Stopnie sprawdzalności porównywane przez odniesienie do wymiarów.

Jeśli dla teorii t istnieje pole jednostkowych zdań takich, że dla pewnej liczby d teorii t nie można sfalsyfikować żadną d-tką pola (koniunkcja d róznych zdań względnie atomowych należących do pola), choć falsyfikują ją d+1-tki, wówczas d nazwiemy liczbą charakterystyczną teorii ze względu na pole.

1

---