Różne rodzaje pomiaru światła.

Autor-Paweł Duma

Współczesne aparaty fotograficzne oferują wiele sposobów pomiaru światła. W zależności od modelu będziemy mieli do wyboru od tylko jednego rodzaju pomiaru, do 3-4, i to z możliwościami konfiguracyjnymi przy każdym z nich.
Zasadą jest, że aparaty amatorskie w tej materii są konstruowane jak najprościej, aby użytkownik nie musiał się zajmować ustawieniami. Innymi słowy producenci wychodzą z założenia, że posiadacz takiego aparatu chce się skupić na robieniu zdjęć, głównie pamiątkowych, a nie na dobieraniu parametrów ekspozycji, ew. będzie to robił sporadycznie.

Bardziej zaawansowany użytkownik, oprócz podstawowego pomiaru światła ma do wyboru dodatkowo jeden lub dwa. I sam może decydować o tym, jak z nich skorzysta. Zaawansowany użytkownik żąda, aby aparat był wyposażony we wszystkie możliwe pomiary światła i chce mieć nad nimi całkowita kontrolę i, co więcej potrzebna mu jest możliwość łatwego ich zmieniania w dowolnej chwili. Zawodowiec dodatkowo wymagać będzie precyzji, szybkości, niezawodności i działania nawet w najtrudniejszych warunkach oświetleniowych.

Różnica pomiędzy aparatami kompaktowymi a lustrzankami, pomimo z pozoru wielu podobieństw, przy pomiarze światła  jest ogromna.
Pomiar w lustrzance będzie czulszy, skuteczniejszy i w większości wypadków precyzyjniejszy. Ale skuteczność pomiarów światła i powtarzalność uzyskiwanych wyników wynikać będzie także z faktu, że sam sposób pracy, tzw. powiedzmy filozofia pracy, jest inna. Równocześnie osoby decydujące się na lustrzankę zazwyczaj oczekują wyższej jakości zdjęć i większych możliwości aparatu.

Tak więc już na wstępie tego odcinka zaznaczę, że nie należy oczekiwać w aparatach z niższej półki cenowej takich funkcjonalności, szybkości i precyzji działania, jaka jest dostępna w modelach ze średniej czy wyższej półki. Niestety, za wszystko trzeba zapłacić. Wykonanie sprzętu dla wymagających użytkowników nie jest tanie, więc i koszt zakupu takowego będzie spory.

Poniższe przykłady nie są wykonane na bazie konkretnego modelu aparatu, tak więc proszę każdego czytelnika, aby te informacje zweryfikował z instrukcją obsługi swojego aparatu. W różnych modelach aparatów pod tymi samymi określeniami kryją się czasem mocno różniące się funkcjonalności.

Pomiar punktowy

Pomiar punktowy, zazwyczaj kojarzony z bardziej zaawansowanymi modelami aparatów, dawniej dostępny był tylko w lustrzankach pół- i profesjonalnych. Obecnie znajduje się w większości aparatów. Jednak jest pewne ale... "Prawdziwy" pomiar punktowy, jaka sama nazwa wskazuje, powinien umożliwiać dokonanie pomiaru w jednym punkcie. Tylko ile to jest ten jeden punkt? Aby określić jego wielkość można posiłkować się procentami, czyli określić ile procent kadru obejmuje pole pomiarowe. I tak właśnie zostało to zrobione.

Najlepszym osiągiem jest 1% powierzchni kadru, taki pomiar faktycznie będzie bardzo skuteczny i umożliwi fotografowi dokonanie precyzyjnego pomiaru. Jednak ta wartość wśród aparatów jest raczej rzadkością. Można założyć, że osiąg rzędu do 2% będzie dobrym rezultatem.
Ale producenci, aby rozszerzyć możliwości aparatów amatorskich, wprowadzili do nich pomiar punktowy, który obejmuje większą powierzchnię, 3% i więcej.

Ale, jak to widać na ilustracji, to już nie jest "punkt" i należy świadomie używać go wiedząc, jak duży jest to już obszar na matówce. Unikniemy w ten sposób szeregu wpadek, gdy przekonani, że używamy pomiaru punktowego, faktycznie otrzymujemy wynik uśredniający większą powierzchnię niż to co nam się wydawało.

W aparatach z automatycznym nastawianiem ostrości często istnieje możliwość powiązania pomiaru punktowego z aktywnym czujnikiem AF. Oznacza to, że pomiar jest dokonywany dokładnie tam, gdzie jest aktualnie nastawiana ostrość. Często może być to bardzo przydatne, ale istnieje  też szereg sytuacji, gdy miejsce dokonania pomiaru powinno być inne niż punkt nastawienia ostrości. W aparatach, gdzie nie ma takiej możliwości, pomiar punktowy jest dokonywany w samym środku kadru.

Nieodłączną funkcją, którą się wykorzystuje razem z pomiarem punktowym, jest pamięć pomiaru. Warto zerknąć do instrukcji obsługi aparatu, aby zapoznać się z tą funkcją (w jaki sposób ona działa), gdyż w kolejnych odcinkach będzie można zobaczyć wiele sposobów jej praktycznego wykorzystania. W zależności od modelu aparatu będzie ona związana ze spustem migawki lub pojawi się osobny przycisk, lub będziemy mieli możliwość wyboru kiedy i jak ma ta funkcja działać.

Pomiar selektywny

Pomiar selektywny, czasem też określany mianem skoncentrowanego, jest to w pewnym sensie rozszerzona wersja pomiaru punktowego. Różnica polega na znacznie większym polu, w którym dokonywany jest pomiar światła. W aparatach pozbawionych pomiaru punktowego jest to jego namiastka. A gdy pomiar punktowy znajduje się w aparacie, można pomiar selektywny traktować jako precyzyjniejszą wersję pomiaru centralnie ważonego.

Idea działania tego pomiaru polega na zebraniu informacji z pola, które stanowi najczęściej od 4-5 do kilkunastu procent kadru.

W praktyce może posłużyć jako zastępstwo pomiaru punktowego lub pomiar służący do mierzenia światła na w miarę równomiernych powierzchniach, czy obiektach w obrębie których może dojść do jego uśrednienia.

Pomiar centralnie ważony
Pomiar światła najstarszy stażem w fotografii i chyba taki, który ma najwięcej terminów go określających. Nazywany bywa także pomiarem uśredniającym, pomiarem z uwypukleniem środka, środkowo ważonym.
Ogólna zasada jego działania jest taka, że pomiar jest dokonywany w całym kadrze, jednak powierzchnia kadru nie jest "równo cenna". Spójrzmy na poniższą ilustrację, która pokazuje przykładowy rozkład tego pomiaru spotykany w starszych aparatach na tradycyjny film.

W kadrze można wyróżnić zasadniczo dwa obszary: ten bardziej czuły, środkowy, i pozostałą część kadru. Z pola środkowego, które mogże mieć różne kształty (od takiego, który widać na ilustracji po niemal idealne koło) czujnik zbierał większość informacji, od 60 do 90 %, natomiast reszta pochodziła z pozostałej części kadru. Oczywiście przejście z centrum do brzegów było płynne, ale na granicy tych obszarów następował znaczący wzrost czułość czujnika w kierunku centrum.

Współczesne aparaty, ten "czulszy" obszar mają zazwyczaj w kształcie koła i znajduje się on w centrum kadru. Czasem jest on specjalnie wyróżniony na matówce, tak aby użytkownik mógł precyzyjnie posługiwać sie tym pomiarem światła. Różny też może być rozkład czułości tego pomiaru - w jednych modelach aparatów czułość będzie się stopniowo zmieniać w kierunku od brzegów do środka, bez wyraźnej granicy pomiędzy obszarem mniej i bardziej czułym; są modele, gdzie ta granica jest bardzo wyraźna, oraz takie gdzie obszar poza kołem pomiarowym ma niewielki udział w pomiarze światła. Istnieją także aparaty, w których możemy ręcznie wybrać średnicę pola pomiarowego.

Powyższa ilustracja pokazuje nam w pierwszej linii różne średnice pól pomiarowych - tak aby wizualnie można było się zorientować, ile to właściwie jest. Druga linia - to sytuacja, gdy czułość pomiaru stopniowo maleje od centrum w kierunku brzegów, co zobrazowane zostało łagodnym przejściem tonalnym od bieli do czerni (kolor biały odpowiada polu o najwyższej czułości). Trzecia linia pokazuje nam sytuację, gdy pomiar faktycznie koncentruje się w centrum kadru, i tu analogicznie biel oznacza maksymalną czułość.

Pomiar matrycowy
Ten rodzaj pomiaru jako ostatni pojawił się w aparatach fotograficznych, po raz pierwszy zastosowano go w połowie lat 80-tych ubiegłego stulecia. Obecnie jest najpopularniejszy, występuje w zdecydowanej większości aparatów. Aparaty posiadające tylko jeden rodzaj pomiaru mają najczęściej właśnie matrycowy pomiar światła.

Bywa nazywany pomiarem wielosegmentowym, wielostrefowym czy analizującym.
Porównywany jest do plastra miodu.
Ale bez względu na nazwę ogólna zasada działania jest taka sama. Powierzchnia kadru jest podzielona na pola pomiarowe. Tych pól może być od kilku aż do 1005 (to chyba obecny rekord), w zależności od modelu aparatu. W każdym z tych pól dokonywany jest pomiar światła i następnie te dane spływają do komputera, który według specjalnych algorytmów analizuje zebrane dane, dokonuje uśrednienia i podaje wynik w postaci parametrów ekspozycji. I tu warto sie zatrzymać na dłużej, gdyż to jest ten moment, gdzie zauważymy różnicę w stosunku do pozostałych pomiarów. Mianowicie w pomiarach punktowym, selektywnym i centralnie ważonym następowało proste uśrednienie zebranej informacji przez czujnik. Natomiast w pomiarze matrycowym dokonywana jest analiza. Pola pomiarowe nie są równo cenne i może zostać im przypisana różna waga, co więcej niektóre z ich mogą zostać odrzucone, a inne mogą mieć decydujące znaczenie.
W najbardziej zaawansowanych pomiarach matrycowych do obliczeń wykorzystuje się szereg danych dodatkowych, takich jak informacje, w którym polu znajduje się punkt ostrości (co powoduje, że automatycznie to pole staje się niejako wzorcem), dokonywany jest ogólny pomiar kontrastu sceny (rozpiętości tonalnej), niektóre z nich wykorzystują także dane na temat temperatury barwowej światła. Bardziej zaawansowane analizują zdjęcie i porównują mierzoną scenę z bazą scen wzorcowych. Wszystko po to, aby pomiar był jak najbardziej niezawodny i podawał jak najdokładniejszy wynik.

I faktycznie pomiar matrycowy jest najbardziej uniwersalnym pomiarem; jest idealny dla osób, które nie chcą się zagłębiać w tajniki mierzenia światła. Dla pozostałych użytkowników też będzie wygodnym sposobem dokonaniu pomiaru światła w większości standardowo oświetlonych scen.

Jednak jest jedno ale. Przecież gdyby było tak wspaniale, to po co w aparatach ciągle byłyby dostępne pozostałe pomiary światła i co więcej są one dalej rozwijane? Odpowiedź jest prosta. Pomiar matrycowy nie jest w 100% skuteczny. O ile fotografowana scena jest równo oświetlona, to wszystko będzie raczej dobrze. Natomiast w scenach kontrastowych lub gdy fotograf chce uzyskać konkretny rezultat, niekoniecznie zgodny z założeniami inżynierów, którzy programowali aparat - to wtedy okazuje się on całkowicie nieprzydatny. I jeszcze jedna kwestia: pomiar matrycowy, w przeciwieństwie do wcześniej omówionych pomiarów, jest w pewnych sytuacjach nieprzewidywalny. Tzn. nie jesteśmy w stanie przewidzieć efektu, co z kolei dla wprawnego użytkownika jest wymogiem koniecznym, aby uzyskać zamierzony rezultat.

Wniosek jest jeden: nie ma uniwersalnego pomiaru który byłby w stanie sprostać każdej sytuacji. Dla osób fotografujących nieskomplikowane sceny pomiar matrycowy będzie standardem. Osoby wymagające precyzji i pełnej przewidywalności bardziej przydatne będą pozostałe rodzaje pomiarów światła.

 

Pomiar wielopunktowy
Pomiar wielopunktowy można uznać za pewną modyfikację pomiaru matrycowego. Różnica polega na tym, że pomiar nie jest dokonywany w polach, które są później analizowane, a w punktach rozmieszczonych w obszarze kadru.

Przydatność poszczególnych pomiarów światła każdy fotografujący musi określić sobie sam.

---