Pedagogika

Analizując współczesne kierunki pedagogiczne rozważamy te sytuację w współczesnej myśli pedagogicznej.

Polska myśl pedagogiczna najczęściej analizowana jest w obrębie nurtów pedagogiki europejskiej i światowej.

S. Wołoszyn podkreśla, że perspektywa ta jest słuszna bowiem polska pedagogika stanowi ograniczoną część zachowując swoiste cechy determinowane jak we wszystkich innych krajach czynniki lokalne i warunki cywilizacyjne.

Analizując współczesne nurty i kierunki należy podkreślić, że mimo licznych monografii pedagogicznych nie mamy opracowanego w sposób syntetyczny i spójny podziału na nurty i kierunki w pedagogice. Istnieje wiele różnych klasyfikacji i podziałów. Pierwsze próby takiej analizy na tle ped. Europejskiej i światowej dokonali min. B. Nawroczyński - Współczesne prądy pedagogiczne, L. Chmaj, oraz K. Sośnicki

Podobnie analizy takowej dokonali historycy wychowania np. S. Wołoszyn należy zwrócić uwagę na (obok ped. Międzywojennej) myśl ped. W Polsce ludowej. Te myśli podobnie jak w - odrzuceniu wszelkich niezgodnych z marksizmem prądów ped. oraz odrzuceniu wszelkich rozwiązań praktycznych słusznych z ideologią marksistowską.

Każda poza marksistowska teoria określana była jako bezużyteczna czy wręcz toksyczna. Ped. uprawiana w tym nurcie miała więc charakter pozytywistyczny, instrumentalny i praktyczny.

Współczesność w polskiej ped. po okresie zmian społ. - polit. (lata 80-90) dokonuje się rekonstrukcji nurtu i kierunków ped. tradycyjnej oraz podejmuje się próby analizy nowych nurtów i kierunków ostatnich dziesięcioleci, które znacznie wcześniej pojawiły się od ped. zachodniej np. ped. krytyczna, ped. emancypacyjna czy też ped. międzykulturową, ped. postmodernistyczną. W dalszej części podejmuje się różne próby klasyfikacji nurtów i kierunków ped. Przykładowe klasyfikacje:

L. Chmaj - proponuje klasyfikację opartą na założeniu, że teoria ped. wyrasta nie tylko z myśli filozoficznej ale również z życia, z określonych stosunków społ. Przestawiona przez autora klasyfikacja obala podstawy szkoły tradycyjnej (Herbartowskiej) jej formalizmu i werbalizmu. Autor wyodrębnia 5 nurtów w ped. i w ramach każdego nurtu kierunki ped. które w owym czasie się rozwinęły:

1. Pedagogika naturalistyczna - liberalna, w ramach tego nurtu

• ped. psychobiologiczna

• pragmatyzm pedagogiczny

• psychobehawioryzm ped.

• personalizm ped.

• ped. wspólnoty życia

• ped. egzystencjalistyczną

2. Pedagogika socjologiczna wyodrębnia:

• ped. nacjonalistyczną

• ped. narodową

• ped. społeczną

• ped. idealistyczną

3. Pedagogika kultury wyodrębnia:

• kierunek aksjologiczny

• kierunek aktualistyczny

4. Pedagogikę religijną

5. Pedagogikę materializmu historycznego, a w jego ramach:

• ped. socjodemokratyczną

• ped. socjalistyczną

K. Sośnicki skoncentrował się na typowych systemach i kierunkach ped. i wyodrębnił oraz zanalizował:

• Szkołę tradycyjną

• Ped. pozytywizmu

• Ped. funkcjonalną

• Ped. eksperymentalną

• Ped. głębi

• Ped. kultury

• Pedagogikę społeczną

• Esecjalizm ped.

• Ped. egzystencjalizmu

Najbardziej typową dla polskiej myśli ped. jej nurtów i kierunków przedstawił w swej monografii S.Wołoszyn Proponowana klasyfikacja też nie jest wolna od krytyki. Autor wyodrębnia:

1.Wielkie nurty teoretyczne:

• Ped. psychologiczną

• Ped. socjologiczną

• Ped. kultury

• Ped. o orientacji egzystencjonalistycznej

• Ped. marksizmu

2.Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci

• Ruchy kontestacyjne i kontrkultura

• New age

• Nurt radykalnej krytyki szkoły

• Koncepcja społeczeństwa wychowawczego

• Nowe alternatywy ped. humanistycznej i antypedagogika

3. Pedagogika ideologiczna - ideologia wychowania wg autora są to:

• Ped. wychowania narodowego

• Ped. wychowania społecznego o orientacji liberalno-demokratycznej

• Ped. wychowania państwowego

• Ped. wychowania socjalistycznego

• Ped. wychowania religijnego z dominującym nurtem wych. Katolickiego w tej klasyfikacji autor wyodrębnia

- ped. teologiczną

- ped. ideologiczną

Odwołując się do współczesnej myśli pedagogiki reprezentowanej min. Przez Z.Kwiecińskiego, M. Dudzikową, J.Rutkowiak, czy też A.Folkierską. Poprawniej było by pedagogikę ideologiczną nazywać pedagogią lub ideologią wychowania istnieje bowiem zasadnicza różnica pomiędzy teorią a ideologią.

H.Krϋger przegląd ped. oraz koncepcji oraz różnych stanowisk w naukach o wychowaniu, wyodrębnia:

1. Teoretyczne koncepcje i stanowiska

• Ped. kultury

• Ped. empiryczna

• Ped. krytyczna

2. Inne kierunki w naukach o wychowaniu

• Ped. prakseologiczna

• Ped. transcendentalno - filozoficzna

• Ped. historyczno - materialistyczna

• Ped. psychoanalityczna

• Ped. fenomenologiczna

3. Systemy ped. w naukach o wychowaniu:

• Koncepcje strukturalistyczne

• Koncepcje ekologiczne

• Koncepcje feministyczne

• Koncepcje postmodernistyczne

Przedstawiono klasyfikację nurtów i kierunków w pedagogice która jest szczególnie charakterystyczna dla współczesnej polskiej pedagogiki.

Analiza nurtów i kierunków w pedagogice pozwala określić nam co je łączy i co jest dla nich wspólne, czym determinowane są różnice w ramach kierunków ped. wyodrębnionych przez autora. Prowadzi nas analiza ta również do bliższego poznania prawdy o kształceniu i wychowaniu. Pozwala również dokonać zmian w praktyce edukacyjnej.

S. Wołoszyn, B. Świderski podkreślają, że analizując kierunki ped. stajemy się refleksyjnymi turystami podróżującymi przez teorię i światy, które opisują i wyjaśniają dzięki takiej wędrówce uzyskujemy możliwość rzeczywistego poznania i zrozumienia odmienności kulturowej zarówno teorii jak i praktyki edukacji znajomość tych kierunków pozwala nam na różnego rodzaju eksperymenty poznawcze, na modyfikację własnej pedagogii, ale również modyfikacji programy kształcenia czyli reformę szkoły.

Burgie podkreśla, że dzieło jest napisane nie dwa razy ,ale sto razy a nawet tysiąc razy ale wszystkich którzy w sposób krytyczny i refleksyjny będą ją odczytywać.

Analizując myśl ped. należy pokreślić, że przez całe wieki była i jest pochodna poglądów filozoficznych, każdy bowiem kierunek w ped. inspiracji poszukuje w ontologii filozoficznej, epistemologii, antropologii i metodologii.

Analizując przedstawione klasyfikacje należy uznać jako klasyfikację najszerszą bowiem łącząca tradycję z ponowoczesnością - propozycję S. Wołoszyna. Charakteryzując wybrane nurty i kierunki należy mieć świadomość, że równolegle do nich rozwija się różnorodne ideologie wychowania, w tym kontekście analiza wybranych nurtów i kierunków w pedagogice obejmować będzie:

• Ped. personalistyczna

• Ped. międzykulturowa

• Ped. krytyczna

• Antypedagogika

• Ped. emancypacyjna

Analizując kierunki ped. nie można pominąć zróżnicowania praktyki edukacyjnej. Zróżnicowanie to zostanie zhirahizowane poprzez przywołanie i omówienie ideologii wychowania tzn. wychowania państwowego, narodowego, chrześcijańskiego.

Analiza kierunków w pedagogice

Pedagogika personalistyczna

Analizując definicję słownikową i teksty ped. można przyjąć, że kierunek ped. oznacza pewną elementarna wspólnotę pojęć, założeń i/lub przesłanek ontologicznych, epistemologicznych, antropologicznych, aksjologicznych i metodologicznych na temat idei wychowania, wartości rzeczywistości

Kierunek obejmuje zazwyczaj dorobek wielu autorów, których szczegółowe idee ped. są różne ale jednocześnie zgodne z jakąś wspólną zasadniczą myślą tego kierunku rozwijaną, wielowątkową często doskonaloną czy też bronioną.

Kierunek pedagogiczny istniej nawet po śmierci jego twórców.

Kierunek ped. czy też myśl ped. zawsze zakorzenione są w określonej myśli filozoficznej. Personalizm jako kierunek w myśli filozoficznej staje się głównym źródłem, podstawą, inspiracja w myśleniu ped. i naukach o wychowaniu.

Personalizm choć ma wiele odmian i nurtów to ich wspólną cecha jest zainteresowanie sprawą wychowania i pedagogiczny charakter.

Personalizm z uwagi na zainteresowanie tematyką wychowania stał się inspiracją ped. personalistycznej, ale również jako kierunek filozoficzny interesował pedagogów i dydaktyków stając się impulsem do opracowania małych szkół, nauczania i wychowania.

Personalizm jako jeden z kierunków we współczesnej filozofii łączony jest z postacią, działalnością Emanuela Maumouriera (1905 - 50) uznany jest za głównego twórcę personalizmu choć personalizm przyjmował różne oblicza i różnie się rozwijał.

Marian Nowak wyodrębnia następujące nurty:

1. Nurt personalizmu amerykańskiego powiązanego z pragmatyzmem

2. Nurt personalizmu powiązany z chrześcijańskim egzystencjalizmem

Autor ten podkreśla, że w ramach personalizmu można wyróżnić następujące orientacje:

1. Personalizm metafizyczny

2. Personalizm etyczny

3. Personalizm społeczno - moralny

4. Personalizm religijny

5. Personalizm egzystencjalno - fenomenologiczny

6. Per. Neotomistyczny

Personalizm wywołał również wielki wpływ na polskich pedagogów i psychologów np. okres międzywojenny są to: K. Górski, J. Pieter, S. Balej, S. Szumań

Po drugiej woj. światowej wśród personalistów polskich: S. Kunowski, F. Adamski, Jan Paweł II. Całe środowisko KIK-u okupione wokół miesięcznika „Więź”

Pedagogika personalistyczna: geneza sięga tradycji chrześcijańskiego wychowanie.

Podstawowe kategorie w ped. personalistycznej:

1. Personalizm

2. Osoba

3. Wspólnota

a)Personalizm: nazwa pochodzi z języka greckiego tak więc dotyczy tych wszystkich poglądów i nurtów w teoriach edukacyjnych, które jednocześnie eksponują w swoich poglądach, osobę jej godność, wolność i rozumność.

Elementem konstytutywnym dla personalizmu - afirmowane zdolności osoby do miłości, samoświadomości jako podstawy jej aktów, działań, rozumnych i wolnych.

b)osoba: analizy etymologiczne uwzględniają również kontekst społeczno kulturowy pozwala stwierdzić, ze w pojęciu osoba zawarte jest stwierdzenie o człowieku jako człowieku w jego formie indywidualności egzystencji, sposobie życia jako bytu osobistego czyli oddzielnego od rzeczy otoczenia czyli bytu niepowtarzalnego i jednostkowego. Być osobą to łączy się z pojedynczością i niepowtarzalnością.

M. Nowak zwraca uwagę na interpretację osoby w dwóch wymiarach:

*istnienie ontyczne ,substancjonalne (osoba o sobie i tożsama z sobą)

*istnienie deontyczne, istnienie dla…. W sensie egzystencji osoba czyli zdolna do doskonalenia się i kontaktu z drugim człowiekiem, albo pozostająca sama sobą. Z tej interpretacji wypływają dwie tradycje ujęcia osoby

1)bardziej podkreślająca substancjonalność i osobowość w terminie osoba

2)pojmowanie osoby w sensie wzajemnego otwarcia na siebie, wzajemnych relacji, współistnienia, podkreśla się tutaj bycie dla… zakłada się egzystowanie w historii społeczności, życie we wspólnocie

c)wspólnota: w rzeczywistości życia społecznego wyróżnia się społeczność i wspólnotę.

Społeczność to zbiorowość ludzi, która powstaje najczęściej z motywów racjonalnych i ze względu na osiągnięcie konkretnego celu i jest fenomenem szczególnym ponieważ odnosi się do relacji międzyludzkich. Tu podkreśla się relacje i bytu w relacji wspólnota powstaje ze względu na dobro danych osób i wartość samą w sobie. Zadanie wspólnoty jest majetyka(???) osoby (wzbudzania)

Podstawy antropologiczne i założenia pedagogiki personalistycznej

1. Człowiek jest istotą bytowo zróżnicowaną stanowi połączenie elementów materialnych i niematerialnych (ciało i dusza) Ciało inicjuje wewnętrzne „ja” człowieka jako podmiotu. Dusza natomiast integruje materialne elementy bytu, organizuje całość życia człowieka.

2. W naturze człowieka wyodrębnia się życie biologiczne - wegetatywne ten … włącza nas w widzialny świat materialny i życie psychiczno-duchowe. Ten poziom sprawia, że wykraczamy poza świat materialny. Stąd wyodrębnia się materialne i niematerialne działanie człowieka.

3. W ujęciu człowieka jako osoby społeczeństwo jest niezbędnym środowiskiem (warunek pełnego rozwoju osoby)

4. Osobowe wymiary istnienia i rozwoju człowieka to rozumność, wolność i wewnętrzność osoby i dialogiczność istnienia osobowego. Rozumność przejawia się w działaniu tzn. w intelektualnym poznaniu i zdolności do samokierowania sobą. Wolność zaś jest konsekwencją rozumności, wyraża się w samo decydowaniu. Rozumność wyraża się w wolności wyboru - można ją interpretować i jako wolność od … czyli wolność zewnętrzna( np. wolność od przymusu) wolność wew. jest niezbędnym prawem człowieka czyli wolność do … czyli wolność woli a ta wolność wymaga wysiłku moralnego czyli opowiadaniem się człowieka za dobrem to wolność wewnętrzna jak podkreśla Jan Paweł II można osiągnąć jedynie przez miłość. A miłość to umiejętność kierowania sobą, to poczucie odpowiedzialności za życie swoje i innych, to zdolność moralnego doskonalenia się.

Wewnętrzność osoby - czyli sfery osobowego istnienia człowieka, jego wewnętrznej struktury, należy przywołać fenomen osoby i osobowości. Fenomen osoby reprezentowanej przez indywidualność stanowioną przez wewnętrzność.

Fenomen osobowości - czyli osoba, osobowość to forma indywidualności ukazująca się przez samoświadomość i wyrażająca się przez wolność stąd człowiek jako osoba należy do samej siebie, przynależy sobie, nie może być posiadana przez innego, ani też zastąpiona przez innego. Człowiek jako osoba jest wartością autonomiczną samą w sobie i nie może być zagrożony w swoim istnieniu jako osoba.

Dialogiczność istnienia osobowego - personalizm zakłada rzeczywistość osobową na wszystkich poziomach. Od poziomu cielesnego i materialnego do zmysłowego i od poziomu biologicznego do psychologicznego stąd uznaje także rzeczywistość środowiska w którym dokonuje się egzystencja osoby i która ma znaczenie dla rozwoju osoby. Jedność osoby ukazuje się w konkretności historii i w relacjach każdego z innym manifestuje się więc w dialogu z pytaniem i odpowiedzią, osoba, która mówi „ja” zwraca się do tych które jest „ja dla drugiego” taka relacja jest możliwa tylko wtedy gdy uwolnimy się gdy ustanie relacje podmiot - przedmiot.

Definicje wychowania w tym kontekście powinna koncentrować się na relacji podmiot - przedmiot czyli spotkanie dwóch osób.

Wartość i cele oraz treści i relacje wychowawca - wychowanek w pedagogice personalistycznej J. Tarnowskiego

Ped. personalistyczna w polskim ujęciu, której twórcą jest J. Tarnowski bywa nazywana różnie pedagogiką personalizmu egzystencjalnego lub ped. chrześcijańską personalistyczno - egzystencjalną. Autor definiuje wychowanie następująco „wychowanie to sposoby i procesy, które w istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie. Autor podkreśla, że należy oddzielić ziarno od plew czyli wychowanie od pseudowychowania.

Do kategorii opisujących pseudowychowanie zalicza: tresurę, administrowanie, trening czyli oswajanie w wymiarze techn. Obejmujące określoną część człowieka a nie całość, moralizowanie - perswazja zmuszająca do pożądanego zachowania, zew. podmiotowe formułowanie człowieka, kształcenie jako przekształcanie człowieka.

W tym kontekście głównym celem wychowania jest człowiek jako osoba w kontekście uzdolnienia podmiotu do przejęcia kontroli nad własnym procesem rozwoju czyli toku ujmowanie osoby w wychowaniu, podstawową wartością w tym procesie jest osoba ludzka oraz jej pełna integracja urzeczywistnia się jako osoba.

Autor podkreśla że wychowanie powinno sprzyjać doskonalenia się człowieka w procesie personalizacji. Proces wychowania rozgrywa się w napięciu pomiędzy naturą i kulturą a także transcendencją. Człowiek jest istotą naturalną, kulturową i nadkulturową (transcendentalną) podkreśla się tutaj oprócz wartości osoby w wymiarze indywidualnym znaczenie wspólnoty akcentuje się wspólne dobro podkreślając, że wartość dobra …??? osoba zawsze jest celem.

Relacja wychowawca - uczeń

W procesie wychowania wychowanka uważa się za pierwsze i podstawowe w procesie wychowania. Wychowawca zaś jest osobą wspomagającą. Wychowanek jako osoba nigdy nie może być rzeczą tak więc wychowawca powinien charakteryzować się postawą szacunku wobec wychowanka - powinien mieć respekt dla tajemnicy dziecka. Aktywność wychowawcy musi odpowiadać aktywności wychowanka gdyż jest się aktywnym wtedy gdy się chce. ..

Treść wychowania w pedagogice personalistycznej podkreśla się ze treścią wychowania - nauczania jest integralny humanizm. Podkreśla się też, że treścią w tym procesie jest kultura, jest ona również składnikiem wychowania. Kulturę ujmuję się jako cechę jakościową bytu, interpretuje się ją w wymiarze przedmiotowym i podmiotowym, mówimy tu więc o kulturze materialnej i nie materialnej (duchowej). Kultura jako źródło treść i jej rola w procesie nauczania jest widziana jako narzędzie, środek a nie jako cel.

W pedagogice jest konstytutywną i konieczną w tym kontekście wychowania do wartości jest swoistym wprowadzeniem wychowanka w świat wartości lub duchowym zagrożeniem. Chodzi tu o to by w tak rozumianym wychowaniu w osobie, która wychowujemy wzbudzić wrażliwość na wartość, wzniecić wolę do realizowania tych wartości.

Podstawową kategorią pedagogiczną wykorzystywanie przez to autentyczność, dialog i zaangażowanie. Tarnowski uważa , że istotą wychowania jest spotkanie i dialog. Autor podkreśla, że należy wyróżnić 3 rodzaje dialogu:

1. Dialog jako metoda czyli sposób komunikowania się wychowawcy z uczniem w trakcie, którego oba podmioty dążą do zrozumienia, zbliżenia się, współdziałania

2. Dialog jako proces, ma miejsce wówczas kiedy z trzech komponentów został wdrążony w życie

3. Dialog jako ogólna postawa, gotowość otwierania się obu stron na rozumienia, zbliżenie i współpracę

Autentyczność - autor podkreśla, że rozumiana jest jako uwolnienie się od maski, jako działania zgodne z własnym ”ja”, wierność samemu sobie warunkuje głębię wew. Jednostki.

Zaangażowanie - rozumiane jest jako pochodzące z wolnego wyboru oddanie się pewnej sprawie lub osobie. W toku tego procesu jednostka nie przestaje być sobą, nie zatraca się na rzecz innych ale wzbogaca swoją osobowość o np. bezinteresowną życzliwość przekraczając własny egocentryzm, człowiek pełni pewna misję, misję bez względu na zewnętrzne konsekwencje lub zapłatę

Antypedagogika

jak podkreśla B. Świderski nie jest kierunkiem jednorodnym ani w refleksji pedagogicznej ani praktyce edukacyjnej. Autor opisując te różnorodność wyodrębnia 3 nurty antypedagogiki:

1. Nurt rewolucyjno - kompestacyjny

2. Nurt radykalno - emancypacyjny

3. Nurt romantyczno - idealizacyjny

Twórcy antypedagogiki przyjmują radykalne odmiany. Antypedagogiczny świat przyjmując więc odmienne od pedagogicznych założenia ontologiczne, epistemologiczne, metodyczne dotyczące teorii i praktyki stosunków intra i interpersonalnych, dążą do tego aby przez kontrastowość formułowania tez zaakceptować protest przeciwnika wszelkiej pedagogice i wszelkiemu wychowaniu, interpretowaną w sposób założeniowy (intencjonalny i instrumentalny)

B. Świderski dokonuje porównania dwóch światów świata antypedagogicznego i będącego w opozycji do niego, świata pedagogicznego. Autor porównuje te dwa światy opisuje zróżnicowanie w zakresie roli społeczeństwa, interpretacji prawa oraz mentalności pedagogicznej.

Świat pedagogiczny świat Antypedagogiczny

Antypedagogikę można sytuować w nurcie myślenia krytycznego. Antypedagogika bywa określana jako postpedagogika czasami jako ped. negatywna

Przedstawiciele główni: Hunerstun fon Schoenebech oraz Kupffer, A. Miller

Główne twierdzenia charakterystyczna dla opisywania antypedagogiki można ująć następująco:

- w pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że antypedagogika swych źródeł poszukuje w romantycznych, jej neoromantyzm wynika z stąd, że w swych założeniach nawiązuje do romantycznej tradycji ruchów wolnościowych na przełomie XIX w. oraz postrzegania człowieka w sposób zbliżony do wizji romantycznej.

- twórcy tej antypedagogiki przyjmują radykalne poglądy na wychowanie odmienne od pedagogicznego. Podkreślają relacyjny charakter stosunków człowieka, stosunki interpersonalne wśród ludzi bez względu na wiek płeć rasę i wyznanie.

- antypedagogika refleksją teoretyczną i praktyką edukacyjną stała się w początkach lat 70-tych. Do polski pierwsze nurty przenikały pod koniec lat 80-tych

- antypedagogika Jako teoria wprowadzał do nauk o wychowaniu konkurencyjnym i kontrowersyjne hipotezy o wzajemnych stosunkach międzyludzkich.

- antypedagogika jest radykalną krytyką pedagogiki jako nauki uwikłanej w konteksty polityczne oraz zrywa z pojęciem i fenomenem wychowania jako działalności celowej, świadomej, intencjonalnej, wychowania jako instrumentu przemian społ. - polit. I kształtowania określonej wizji człowieka czyli procesu kreującego przymus

- wspólnym mianownikiem wszelkich antyped. Wobec różnych pedagogii jest:

a) negacja konkretnej tradycyjnej praktyki wychowawczej

b) negacja zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia jako źródła dehumanizacji stosunków międzyludzkich

c) negacja pedagogicznych teorii ich podstaw i rozwoju

str. 12

---