Alexis de Tocqueville (1805 - 1859)

Dzieła:

„O demokracji w Ameryce”

„Dawny ustrój i rewolucja”

• Alexis de Tocqueville był historiografem

• na marginesie informacji historiograficznych w jego pracach wyłania się socjologia

• był postacią przełomową, jako ostatni z wymierającego typu badacza - niezależnego arystokraty, działającego dla własnej satysfakcji, zapoczątkował jednocześnie nowy typ naukowca

• zamierzenia badawcze Tocqueville'a były bardzo skromne - socjologia i teoria społeczna były przez niego niezamierzone

Analiza demokracji w Stanach Zjednoczonych:

1. Ameryka (USA) jest specyficzna ze względu na uwarunkowania:

1. historyczno - geograficzne

• USA było pustym kontynentem, „tabula rasa”

• Społeczeństwo odległe od wojen i ważnych elementów wypływających z zewnątrz

• Społeczeństwo było tu z założenia równe, m.in. w poziomie zamożności. Ludzie którzy tam przebywali byli emigrantami, mieli „równy start”

• USA odróżniało od ówczesnej Europy istnienie niewolnictwa

2. kulturowe

• duże społeczeństwo było względnie równe pod względem języka i religii

• tendencja do unifikowania się (zacierania różnic)

• podobny poziom wykształcenia (np.: niski poziom umiejętności pisania)

• brak zróżnicowania prowadzi do braku tendencji rewolucyjnych

• religia była purytańska, podstawę stanowiła dyscyplina i porządek moralny

• z powodu braku arystokracji w USA, istniała władza państwa (prawodawstwo, wymiar sprawiedliwości), jednostki nie były w stanie przeciwstawić się państwu

2. Opisując społeczeństwo USA Tocqueville zauważył:

1. miało ono charakter przejściowy pomiędzy arystokracją a demokracją

2. model demokracji w USA:

• zmiana znaczenia życia rodzinnego, podstawą stają się uczucia, a nie stan posiadania jak w Europie

• wolny sposób rozmowy, nieskrępowany statusem i konwenansami

• stosunek pracodawcy i pracownika dotyczył tylko części osobowości tego ostatniego, a nie całości

• rozszerzenie współczucia wobec innych członków społeczeństwa (niezdeterminowane statusem czy klasą jak w ówczesnej Europie)

• szerzący się komercjalizm ingerujący we wszystkie dziedziny życia (wszystko można kupić)

• życie w USA to ciągły biznes - wartość ma tylko to co materialne, zanik tzw. „prawd wiecznych”

• sposób sprawowania władzy: decentralizacja: istnienie systemu federalnego, poszczególne stany potrafiły właściwie wymierzyć interes grupowy i partykularny; Tocqueville nie potrafił określić czy przeważają tendencje do decentralizacji, czy wręcz odwrotnie - do scentralizowania państwa

• niezależność sądownictwa (na straży praw)

• wolność słowa i gromadzeń

• rozdział kościoła od państwa

• Teoria społeczna A. Tocqueville'a:

1. Pierwsze wzory pojęć socjologicznych stworzone zostały nieświadomie

2. Metoda badawcza

1. Tocqueville wzorował się na Monteskiuszu - przejął od niego:

• determinizm (fatalizm społeczny - przekonanie, że pewne rzeczy muszą się zdarzyć)

• klasyfikacje społeczne wg form ustrojowych

2. wzorował się na G. Guvier (paleontolog)

• na wzór badań paleontologicznych wierzył, że społeczeństwo stanowi zwarty, powiązany wzajemnie organizm, a żaden jego element nie jest przypadkowy

3. Cechy teorii społecznej Tocqueville'a:

• w każdym społeczeństwie istnieją tendencje

• w każdym społeczeństwie ciągle przebiegają procesy społeczne

• procesy społeczne są nieuchronne, nie można im zapobiec

4. Społeczeństwo to zintegrowana całość złożona z:

• władzy

• prawa

• obyczajów

• myśli, uczuć

• polityki gospodarczej

• życia rodzinnego

• sztuki

• nauki

5. Podstawowe pojęcia, stworzone przez Tocqueville'a:

1. Stan społeczny - obraz społeczeństwa istniejący w określonym momencie

2. Typ społeczny - pojęcie abstrakcyjne, które może przejawiać się w wielu społeczeństwach

• 2 podstawowe typy to demokracja i arystokracja

• typ określa charakter powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami społeczeństwa

• decyduje nawet o tym jak ludzie myślą

3. Determinizm

4. Holizm (ujęcie całości)

6. Cechy 2 podstawowych typów społecznych:

1. Demokracja

1. społeczeństwo egalitarne

• brak różnic w statusie prawnym

• ludzie są równi pod względem możliwości

2. różnice między członkami społeczeństwa uwarunkowane indywidualnie

3. etos demokracji - zasady życia w niej

• zanik posłuchu i autorytetu

• zanik podziałów

• płaszczyzna odniesienia jest uniwersalna dla wszystkich (nie zdeterminowana klasowo jak w arystokracji)

• wiara w możliwości i postęp

• indywidualizm jako element kultury oznacza inny typ uczuć jednostek wobec siebie (zbliżenie jednostek, złamanie barier, traktujemy wszystkich tak samo, z drugiej strony oznaczał izolację np.: w sferze materialnej, konkurencję)

• istnieje sprzeczność w haśle „wolność, równość, braterstwo” - z wolności wynika indywidualizm, dążenie do autonomii prowadzące do decentralizacji, natomiast równość to sprawiedliwość i pośrednio konieczność centralizacji

1

---