Alexis de Tocqueville (1805-1859)

„O demokracji w Ameryce”

opracowanie: Gosia Małocha

Ideał, ku któremu zmierzają społeczeństwa demokratyczne według Alexisa brzmi:

„Skoro nikt nie będzie tedy różnił się od swych bliźnich, nikt nie będzie mógł sprawować władzy tyrańskiej. Ludzie będą doskonale wolni, ponieważ wszyscy będą całkowicie równi, i będą doskonale równi, ponieważ będą całkowicie wolni.”

►Dlaczego społeczeństwa demokratyczne są bardziej rozmiłowane w równości niż w wolności

WOLNOŚĆ	RÓWNOŚĆ
Nie jest ściśle związana z jednym tylko układem społecznym i istnieje nie tylko w ustroju demokratycznym	Jest szczególnym i dominującym zjawiskiem, jakie wyróżnia demokrację- jest dla niej charakterystyczna
Jest ją łatwo utracić- „wystarczy jej nie zatrzymywać- sama ucieknie”	Jej zniszczenie/ograniczenie w społeczeństwie wymaga dużego wysiłku- przekształcenia układu społecznego, obyczajów itp., ludzie wierzą więc w jej trwałość
Zło, jakie wynika z jej wynaturzeń jest natychmiastowe, dla wszystkich widoczne i przez wszystkich doświadczane	Zło, jakie przynosi w swej krańcowej postaci jest najpierw ledwie zauważalne, a gdy staje się wyraźniejsze ludzie są już do niego przyzwyczajeni
Dobro, jakie przynosi ujawnia się po dłuższym czasie, jego przyczyna ulega zapomnieniu	Dobro, jakie przynosi jest odczuwalne natychmiast, a jego źródło- widoczne
Daje od czasu do czasu głęboką satysfakcję małej liczbie obywateli	Daje małe korzyści każdemu obywateli
Aby móc się nią cieszyć, trzeba ją zdobyć za cenę wyrzeczeń		Płynąca z niej radość narzuca się sama
Rozwinęła się jako konsekwencja równych możliwości		Jest starsza od wolności, już długo przed nią kształtowała społeczeństwa

Na zakończenie tematu cytacik podsumowujący:

„Społeczeństwa demokratyczne mają naturalne upodobanie do wolności. Pozostawione sobie samym poszukują jej, kochają ją i z bólem się z nią rozstają. Lecz dla równości żywią gwałtowną, nienasyconą, trwałą i nieprzezwyciężoną namiętność. Pragną równości w stanie wolności, a jeżeli nie mogą tego osiągnąć, to pragną jej także w zniewoleniu. Będą znosiły nędzę, jarzmo niewoli, barbarzyństwo, ale nie ścierpią arystokracji.”

►O indywidualizmie w krajach demokratycznych

EGOIZM	INDYWIDUALIZM
Namiętna & przesadna miłość własna, która sprawia, że człowiek odnosi wszystko do siebie i że własna osoba interesuje go najbardziej	Uczucie spokojne & umiarkowane, które sprawia, że każdy obywatel izoluje się od zbiorowości i trzyma się na uboczu wraz ze swą rodziną i przyjaciółmi. Stwarzając sobie w ten sposób na własny użytek swoje małe społeczeństwo, pozostawia wielkie społ. jego własnym losom
Rodzi się ze ślepego instynktu	Powstaje z niewłaściwego sposobu myślenia, nie z deprawacji uczuć
Wysusza źródło wszelkich cnót	Najpierw zabija zalążek cnót publicznych, potem pozostałe, w końcu przekształca się w egoizm
Nie łączy się z żadną określoną formą społeczną, istniał zawsze	Ma źródło w demokracji, rośnie w miarę rozwoju różnych możliwości

W społeczeństwie arystokratycznym hierarchia łączyła ludzi- każdy miał kogoś „nad sobą” i „pod sobą”, ludzie byli powiązani zależnościami. W społeczeństwie demokratycznym, po zburzeniu hierarchii nie ma już tych więzów, demokracja popycha człowieka ku sobie samemu, izolacji, a wręcz ku samotności.

►Dlaczego indywidualizm jest najsilniejszy w końcowym okresie rewolucji demokratycznej

→ ludzie upajają się świeżo uzyskaną niezależnością, nie wyobrażają sobie, żeby kiedykolwiek musieli liczyć na pomoc innych

→ nienawiści powstałe w okresie walki o demokrację ciągle trwają i odpychają ludzi od siebie

→ ci, którzy zajmowali wysokie miejsca w hierarchii, nowym społeczeństwie uważają się za obcych, we współobywatelach widzą prześladowców, a dawnych ziomali stracili z pola widzenia- nie mają już wspólnych interesów

→ ci, którzy zajmowali niskie miejsca w hierarchii z niepokojem i rezerwą odnoszą się do dawnych panów, którym teraz są równi i trzymają się od nich z daleka.

Cytatos:

„ Demokracja odstręcza ludzi od zbliżania się do bliźnich, ale rewolucja demokratyczna każe im wręcz od siebie uciekać i pośród równości podtrzymuje nienawiści zrodzone przez nierówność.”

►W jaki sposób Amerykanie zwalczają indywidualizm za pomocą wolnych instytucji

▪ skutki despotyzmu i demokracji są podobne:

„Równość umieszcza ludzi w jednym rzędzie, nie wiążąc ich ze sobą w żaden sposób. Despotyzm wznosi między nimi bariery i dzieli ich. Równość pozbawia ludzi myśli o bliźnich, despotyzm z obojętności czyni cnotę publiczną.”

Na to niebezpieczeństwo, jakie niosą ze sobą równość i indywidualizm jest tylko jedno lekarstwo- wolność polityczna:

▪ jeśli chce się zdobyć mandat, trzeba zjednać sobie ludzi, trzeba do nich „wyjść”, a więc przestać się izolować

▪ ludziom należy dać możliwość kierowania drobnymi sprawami, na poziomie lokalnym, a nie powoływać ich do rządzenia całym państwem. Aby coś osiągnąć, będą musieli się jednoczyć, współdziałać ze sobą.

„Wolne instytucje, jakie posiadają mieszkańcy Stanów Zjednoczonych, oraz prawa polityczne, z których robią tak wielki użytek, nieustannie, i to na mnóstwo sposobów, przypominają każdemu obywatelowi, że żyje w społeczeństwie. Przy każdej okazji naprowadzają go na myśl, że zarówno obowiązkiem, jak i interesem ludzi jest być pożytecznym dla bliźnich.”- najpierw z konieczności, później z wyboru.

►Dlaczego żyjąc w takim dobrobycie Amerykanie są tak pełni niepokojów

~ zamiłowanie do dobrobytu + system społeczny, który nie ogranicza dążenia do niego = człowiek nigdy nie osiąga tego, czego chce- bo ciągle widzi, że może hapnąć jeszcze więcej;)

~ nikt nie jest skrępowany w dążeniu do dobrobytu, ludzie stanowią więc dla siebie konkurencję

~ nigdy nie nastanie absolutna równość (np. pod względem inteligencji), ale im jest ona większa, tym bardziej dostrzegalne są wszelkie nierówności.

►Dlaczego amerykańskie społeczeństwo robi wrażenie ożywionego i monotonnego zarazem

~ w społeczeństwie arystokratycznym poszczególni ludzie są bardzo różni, choć każdy ma stałą pozycję, układ jest statyczny

~ w społeczeństwie demokratycznym istnieje dynamika, ale wszyscy ludzie są podobni i powtarzają te same sukcesy i niepowodzenia; wszystko kręci się wokół pieniądza i sfery produkcji i przemysłu-a ten musi prosperować w oparciu o ustalone zasady i jednostajne działania.

►Dlaczego w Stanach Zjednoczonych jest tak wielu ambitnych ludzi i tak mało wielkich ambicji

~ wielkim ambicjom stoi na przeszkodzie wysiłek, jaki trzeba włożyć w ich zrealizowanie w społeczeństwie demokratycznym

~ awans jest powolniejszy ze względu na równość ludzi

~ wielka ambicja, jeśli już pojawi się w społ. demokrat. jest inna niż w społ. arystokrat.- chaotyczna i nieograniczona

~ ludziom brakuje dumy, bardziej niż zuchwałość zagraża im mierność pragnień, dlatego rządzący powinni powierzać im od czasu do czasu trudne i niebezpieczne zadania.

►Jaki rodzaj despotyzmu zagraża demokratycznym narodom

▪ Nie tyrania, lecz władza opiekuńcza- w demokracji ludzie mają niewielkie namiętności, łagodną moralność, porządne i prawowite zwyczaje, dlatego mało jest prawdopodobne, aby ktoś zechciał zostać klasycznym tyranem

▪ Ta potężna i opiekuńcza władza chciałaby zaspokajać wszystkie potrzeby obywateli, ale także je kształtować. Obywatele mają myśleć tylko o własnym dobrobycie, a najlepiej nie myśleć w ogóle- władza chętnie uczyni to za nich. Ogranicza ona ich wolę i działania

▪ Absolutna, drobiazgowa, pedantyczna, przewidująca & łagodna

▪ Cym taka nowa władza despotyczna różni się od klasycznej tyranii:

„Nie łamie woli, lecz ją osłabia, nagina i opanowuje. Rzadko zmusza do działania, lecz zawsze staje na przeszkodzie wszelkiemu działaniu. Nie niszczy, lecz dba, by nic się nie rodziło. Nie tyranizuje- krępuje, ogranicza, osłabia, gasi, ogłupia i zamienia w końcu każdy naród w stado onieśmielonych i pracowitych zwierząt, których pasterzem jest rząd.”

▪ Ludzie pozwalają się krępować i prowadzić, bo sami wybierają tę władzę, społeczeństwo samo ją sobie narzuca

▪ Wybór władzy to jednak raczej iluzja, bo gdy ludziom odbiera się niezależność w sprawach małej wagi i prowadzi ich za rękę, nic nie może dać niezależność w sprawach dużej wagi, jak właśnie wybór władzy, z której to niezależności korzysta się dużo rzadziej, w wyjątkowych sytuacjach- nie może to przeciwdziałać stopniowemu zanikowi umiejętności samodzielnego myślenia, odczuwania i działania

▪ Głosowanie zniewolonych ludzi nie może powołać rządu „silnego, liberalnego i mądrego”- takiego, który przywrócił by im wolność.

►O wszechwładzy większości w Stanach Zjednoczonych

„Większość posiada więc w Stanach Zjednoczonych ogromną władzę faktyczną i niemal równie wielką potęgę moralną”- opiera się to na założeniach, że:

~ wielu ludzi zgromadzonych razem ma więcej wykształcenia i rozumu niż 1 człowiek, a w konsekwencji, że liczba prawodawców jest ważniejsza niż ich dobór

~ interesy większej liczby ludzi powinny być stawiane przed interesami niewielu ludzi

Zagrożenia płynące z wszechwładzy większości:

♦ zwiększa ona niestabilność ustawodawczą i administracyjną właściwą demokracjom- legislatura może szybko i bezapelacyjnie zrealizować każde swoje życzenie, a jej przedstawicieli wybiera się bardzo często→ wydaje się dużo ustaw, ale krótko obowiązują

♦ w Ameryce brak zabezpieczenia przed tyranią większości- mniejszość nie może zaprotestować przeciwko niesprawiedliwemu prawu, bo nie ma się gdzie odwołać, gdyż: opinia publiczna, ciało ustawodawcze, władza wykonawcza, armia, sąd przysięgłych wyrażają wolę większości. Większość, która ma przywilej stanowić prawa ma również możliwość, by nie być tym prawom posłuszna.

♦ powoduje despotyzm urzędników

♦ sprawuje władzę nad sposobem myślenia społeczeństwa: „W demokratycznych republikach tyrania (…) pozostawiając ciało w spokoju, zmierza prostą drogą do zawładnięcia duszą.” Władza większości nie toleruje krytyki; pewne niepopularne poglądy nie mogą znaleźć dla siebie trybuny, n. p. ateizm

♦ wywiera wpływ na charakter narodowy Amerykanów. „Podłość zawsze będzie towarzyszyła sile, a pochlebstwo władzy, niezależnie od charakteru rządów.”- ale w demokratycznych republikach łatwiej dotrzeć do tej władzy

♦ mądry wniosek Alexisa:

„Jeżeli kiedykolwiek wolność przestanie istnieć w Ameryce, trzeba będzie to przypisać wszechwładzy większości, która może doprowadzić mniejszość do rozpaczy i zmusić ją do użycia siły fizycznej. Nastanie wtedy anarchia, i nastanie ona jako konsekwencja despotyzmu.”

►Główne przyczyny, które sprawiają, że ustrój demokratycznej republiki utrzymuje się w Stanach Zjednoczonych (o roli religii)

~ religia wnosi porządek do życia rodzinnego, a przez to- politycznego

~ religia ułatwia korzystanie z wolności

~ „Tak więc prawo zezwala amerykańskiemu narodowi na wszystko, a jednocześni religia przeszkadza projektować wszystko i zabrania na wszystko się ośmielać”

~ religia zawdzięcza swoje spokojne panowanie całkowitemu rozdziałowi od państwa- w systemach demokratycznych rządy szybko się zmieniają, a religia upadała by razem z nimi- łącząc się z władzą naraziłaby się na niebezpieczeństwo szybkiego przeminięcia.

---