Stanowiska i poglądy naturalizmu pedagogicznego
Na przełomie XIX i XX wieku wzrost wiedzy biologicznej o człowieku, czyli również o dziecku wywołał ogromne zmiany w dziedzinie wychowania. Dzięki badaniom psychologicznym, socjologicznym, medycznym rozszerzyła się wiedza o fazach rozwojowych, potrzebach i zainteresowaniach dziecka, co wywołało reakcję przeciwko dawnej szkole z jej mechanicznymi metodami kształcenia.
W szkole tradycyjnej - herbartowskiej dominował formalizm dydaktyczny, rygoryzm wychowawczy, jednostronność intelektualistyczna oraz traktowanie ucznia jako biernego przedmiotu wszelkich zabiegów dydaktycznych i wychowawczych.
Naturalizm pedagogiczny (zwany również pedagogiką funkcjonalną czy pajdocentryzmem) to nurt teoretyczny pedagogiki XX wieku, który zapoczątkował ruch reformatorski - „Nowe Wychowanie”, wspierając się na osiągnięciach nauk biomedycznych i psychologicznych.
Naturalistyczna koncepcja wychowania utożsamia proces wychowania jednostki ludzkiej z procesem jej naturalnego, fizycznego, psychicznego spontanicznego rozwoju i wzrostu. Wszelki przymus w tymże procesie, wg założeń tej koncepcji, powinien zostać usunięty, a wychowawca nie jest przewodnikiem w wychowaniu, lecz opiekunem i obserwatorem.
Postulaty te ma realizować, jak określił Edouard Claparede, o którym będzie mowa przy pragmatyzmie pedagogicznym, „szkoła na miarę dziecka”.
Wychowanie powinno stwarzać jak najszersze pole dla aktywności i samowychowania się młodzieży. Szkoły i klasy szkolne oraz grupy wychowawcze powinny być organizowane na zasadzie doboru pedagogicznego, np. „system mannheimski” Josefa Antona Sickingera, polegający na organizowaniu szkół na podstawie wrodzonych uzdolnień dzieci; plan daltoński, stworzony przez Helenę Parkhurst w mieście Dalton, zyskał popularność również w Polsce. Plan ten zakładał likwidację systemu klasowo - lekcyjnego i schematu przedmiotowego nauczania. Ich miejsce zajęło indywidualne uczenie się młodzieży w pracowniach szkolnych przez wykonywanie przydziałów pracy, których efekty podlegały kontroli nauczycieli.
Innym poczynaniem w tym kierunku była metoda winnetkowska, nazwana od przedmieścia Chicago - Winnetką. Jej twórcą był Carleton Washburne. Na istotę tej metody składały się: wyodrębnienie w programie nauki jednostek pracy z uwzględnieniem zasady stopniowania trudności, próba powiązania indywidualnej pracy dzieci z zajęciami grupowymi oraz rozwijanie twórczych sił jednostki w połączeniu z jej społecznym zespoleniem się ze środowiskiem.
Pedagogika naturalistyczno - liberalna pragnęła przystosować jednostkę do wymagań panującego porządku społecznego. Głosiła realistyczny program wychowania mający ułatwić jednostce walkę o byt i przystosowanie się do świata współzawodnictwa i wolnej konkurencji.
Jedną z odmian pedagogiki naturalistyczno - liberalnej była pedagogika psychobiologiczna. Przedstawiciel tego kierunku to Herbert Spencer, socjolog angielski, dla którego celem wychowania było przygotowanie człowieka do życia doskonałego, do życia jak najlepiej przystosowanego do indywidualnych warunków istnienia. Przedmiotem wychowania czynił Spencer "zdobycie, w sposób możliwie zupełny i doskonały, wiadomości przyczyniających się najlepiej do wszechstronnego rozwoju życia indywidualnego i społecznego". Wg Spencera jedyną prawdziwą metodą wychowania umysłowego jest zastosowanie systemu naturalnego, polegającego na przechodzeniu od rzeczy i pojęć pojedynczych do złożonych, od nie oznaczonych do oznaczonych, od konkretnych do oderwanych. Przy analizowaniu teorii pedagogicznej Specera należy wspomnieć o jej indywidualizmie, która domaga się bezwzględnego uszanowania natury dziecka. Przedstawicielami tego kierunku są również E. Key, G. S. Hall, F.E. Bolton, J. Kretzschmar, T. P. Nunn.
Pragmatyzm pedagogiczny - kolejny kierunek w pedagogice naturalistyczno - liberalnej, który każde pojęcie ocenia według jego praktycznej użyteczności.
Jednymi z reprezentantów tego kierunku są W. James, E. Claparede. Według Williama James'a proces wychowania przebiega w trzech okresach, niejako zgodnie z trzema fazami rozwoju dziecka. W fazie pierwszej dziecko wyzwala swoje popędy i nabywa w związku z tym coraz to nowe doświadczenia, w fazie drugiej uczy się dokładniej poznawać świat, zapoznaje się z pojęciami i wyobrażeniami i z wolna tworzy sobie system zasobów umysłowych; w fazie trzeciej ustala sposób swego postępowania i życia moralnego przez wyćwiczenie w sobie uwagi dowolnej.
Edouard Claparede natomiast, jako jeden z niewielu psychologów starał się swoimi pracami badawczymi objąć problematykę zastosowań psychologii w praktyce pedagogicznej. Teorię, którą stworzył nazwał wychowaniem funkcjonalnym i przedstawił w pracy pod takim samym tytułem, według tej teorii życie psychiczne jest narzędziem, konformizm społeczny to cel wychowania funkcjonalnego.
W. C. Bagley, E. L. Thorndike, J. B. Watson, W. McDougall, J. B. Saxby, P. Bovet. to przedstawiciele psychobehawioryzmu pedagogicznego, koncepcji, która zakładała, że charakter jednostki jest wytworem sił wrodzonych i otoczenia, a znajomość wszelkich instynktów dziecka jest niezbędnym warunkiem wszelkiej celowej pracy wychowawczej.
Kierunek terapeutyczny to również odłam pedagogiki naturalistyczno - liberalnej. Głównym jego przedstawicielem jest Zygmunt Freud. Psychoanaliza Freuda - polegająca na analizie niekontrolowanych wytworów psychicznych człowieka, jego przeżyć i pragnień stłumionych i osadzonych w podświadomości, których najważniejsze źródło upatrywał autor w popędzie seksualnym; "- usiłowała uwolnić jednostkę od przykrych przeżyć i zaburzeń przez uświadomienie jej pochodzenia i istoty własnych konfliktów wewnętrznych, a następnie zlikwidować ich metodą sublimacji.
Psychoanaliza dała początek pedagogice seksualnej. Przedstawiciel tego kierunku Albert Dryjski twierdził, iż od ewolucji osobowości zależy w jakim kierunku podąży seksualizm jednostki.
Koncepcja wychowawcza psychologii indywidualnej Alfreda Adlera sprowadzała się do metody równoważenia w człowieku poczucia niższości i dążenia do przewagi i mocy poprzez rozwijanie uczuć społecznych".
Psychagogika, albo psychoterapeutyczna teoria wychowania to kierunek, który stara się pogodzić i wysnuć wnioski z psychoanalizy i psychologii indywidualnej.
Odmienną koncepcję do freudowskiej interpretacji psychiki ludzkiej przedstawili m.in. Erich Fromm.
Zdaniem E. Fromma natura ludzka jest wytworem historii i kultury, zaś podstawowymi zjawiskami psychiki są potrzeby społeczne człowieka, takie jak: miłość, czułość i współżycie. Człowiek nie jest istotą samowystarczalną, która jedynie wtórnie jest zmuszona liczyć się z innymi.
Ludwika Jeleńska - przedstawicielka pedagogiki integralnej w "Sztuce wychowania" stara się rozwiązać zagadnienia wychowawcze. Uważa, że idealny człowiek jako pełna osobowość, zwarta w sobie, czujna, zaradna myślowo i praktycznie umiejąca zorganizować swoje życie wewnętrzne i czynności praktyczne, godzi całkowicie wymagania społeczno - narodowe z indywidualnymi, jak i ogólnoludzkimi oraz czyni spór pomiędzy pedagogiką indywidualistyczną i społeczną zupełnie bezprzedmiotowym.
Kolejny kierunek w pedagogice naturalistyczno - liberalnej to personalizm pedagogiczny, gdzie poprzez pojęcie osobowości wyrażona zostaje cała treść. Osobowość właśnie jest idealnym celem wysiłków wychowawczych, w niej tkwi wyższy porządek wewnętrzny i społeczny.
Wilhelm Wundt to przedstawiciel pedagogiki wspólnoty życia. Zastanawiając się nad stosunkiem jednostki do społeczeństwa i do wspólnoty kulturalnej, będącej podstawą życia narodowego, doszedł do wniosku, że jednostka to wytwór woli zbiorowej, odrzucał więc indywidualizm.
Natomiast pedagogika egzystencjalistyczna akcentowała tragiczną sytuację życia ludzkiego: troskę, trwogę, wewnętrzne rozdarcie, osamotnienie i brak poczucia bezpieczeństwa. Eberhardt Grisebach pod wpływem S*rena A. Kierkegaarda i teologii dialektycznej zaczął uważać, że życie konkretne, rzeczywiste, teraźniejsze w swojej odpowiedzialności różni się od przeszłości martwej, ujmowanej przy pomocy sztywnych pojęć. E. Grisebach przeciwstawia się wiązaniu wychowania z historyzmem, zwalcza też łączenie wychowania z filozofią humanistyczną, która kulturę pojmuje jako sumę poszczególnych dzieł ludzkich. Zatem Grisebach uważa, że człowiek wychowuje się przez żywe uczestniczenie w spełnianiu konkretnych zadań, szanujących wzajemne wymagania jednostek.
Bibliografia
Ludwik Chmaj, Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1963r.
Stefan Wołoszyn, Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1964r.
Stefan Wołoszyn, Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku, Dom Wydawniczy STRZELEC, Kielce, 1998r.
Ludwik Chmaj, Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa, 1963r.
Stefan Wołoszyn, Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku, Dom Wydawniczy STRZELEC, Kielce, 1998r.
Stefan Wołoszyn, Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1964r.
Stefan Wołoszyn, Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku, Dom Wydawniczy STRZELEC, Kielce, 1998r.
Herbert Spencer, O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym, Warszawa, 1880r. Cyt. za Ludwik Chmaj, op cit.
Ludwik Chmaj, op.cit.
Ludwik Chmaj, op.cit.
Ibidem
Ibidem
Ibidem
Ibidem
1