Wiktor Hugo, Katedra Marii Panny w Paryżu,
przeł. Hanna Szumańska-Gross, Wrocław 2005.
Przedmowa autora - przed kilku laty autor, zwiedzając katedrę Marii Panny, zauważył wyryte na ścianie greckie słowo ΑΝΑΓΚΗ napisane w średniowieczu; później katedrę otynkowano i napis zniknął; „O tym słowie napisana została ta książka. Marzec 1831”.
Przypis autora do wydania z roku 1832 - dodane zostały rozdziały, ale nie „nowo napisane”, powstały razem z rękopisem; nie można dopisywać niczego do książki już wydanej, trak jak rodzice nie mogą nic zmienić w dziecku już urodzonym; przy pierwszym druku teczka z doda-nymi tutaj rozdziałami zaginęła; architektura jest królową nauk, upadek architektury, obrona historycznych gmachów, Paryż, 20 października 1832.
KSIĘGA.
Wielka sala.
6 stycznia 1482 r. dzwony zbudziły mieszkańców Paryża - dzień Trzech Króli i święto Błaz-nów, wszyscy tłoczą się do Pałacu Sprawiedliwości, by uczestniczyć w wybieraniu papieża błaznów, godziny czekania, rozdrażnienie (zimno), szyderstwa żaków, m.in. Jana z Młyna, z mistrzów.
aktor informuje publiczność, że jeszcze musza nieco poczekać.
Piotr Gringoire.
ktoś poleca aktorowi zacząć misterium, obiecując uspokoić gniew kardynała, dwie dziewczy-ny zagadują nieznajomego, to Piotr Gringoire, autor misterium.
„najlepszym sposobem na to, aby publiczność czekała cierpliwie, jest zapowiedź, że przed-stawienie rozpocznie się za chwilę”.
rozpoczyna się misterium; przerwane przez żebraka; ponownie przerwane przez wejście kar-dynała.
Kardynał.
kardynał - człowiek dobroduszny.
wejście poselstwa, kardynał wita zwłaszcza Wilhelma Ryma, radcę i dostojnika miasta Gan-dawy.
Mistrz Jakub Kopenol.
mistrz Jakub Kopenol, pończosznik z Gandawy, jeden z posłów.
rozmowa Jakuba z żebrakiem, Klopinem Postraszgłupcem; kardynał każe wyrzucić żebraka, Jakub protestuje, to jego przyjaciel szacunek i mir wśród publiczności.
zapomniany Piotr Gringoire i jego misterium; miesza się w tłum i woła o dokończenie przed-stawienia; kardynał zezwala; odźwierny obwieszcza nowo przybyłych posłów, a gdy kończy, mistrz Jakub krytykuje misterium; chce już wybierać papieża błaznów; Piotr zrozpaczony.
Quasimodo.
Kopenol dyryguje pospólstwem, zbity z tropu kardynał wycofuje się.
Gringoire poleca aktorom grać, jest jedynym widzem poza jurystą.
zawody na papieża głupców wygrywa Quasimodo, dzwonnik; jest głuchy; przyodziano go w tekturową tiarę i płaszcz koronacyjny, posadzono na noszach, pochód przez miasto.
Esmeralda.
Piotr cieszy się, że pochód wychodzi, pozostanie jego publiczność.
przedstawienie ostatecznie skończone, gdy na placu pojawia się Esmeralda i wszyscy wybie-gają z gmachu; Piotr zrozpaczony.
KSIĘGA.
Z Charybdy w Scyllę.
Piotr nie ma gdzie spać, decyduje się na dołączenie do pochodu świątecznego - będzie mógł coś zjeść i ogrzać się.
Plac Greve.
opis placu.
Besos para golpes.
Piotr widzi piękną Cygankę tańczącą przy ognisku, po tańcu dziewczyna zbiera datki, ale Piotr nie ma, czego jej dać, zamieszanie; Piotr już rozpaczał (nędza, głód, chłód), gdy usły-szał śpiew Cyganki; śpiew przerywa wrzask pustelnicy.
na plac wkracza pochód z papieżem błaznów, Quasimodo zostaje „zrzucony z tronu” Klau-diusz Frollo, archidiakon, bractwo błaznów chce go wziąć w obronę, ale Quasimodo zabronił im dostępu do księdza, odchodzą.
Na co naraża się ten, kto w nocy wędruje ulicami w ślad za ładną dziewczyną.
Piotr idzie za Cyganką, zauważyła go, ale szła dalej spokojnie.
Quasimodo próbuje porwać Cygankę, odrzuca Piotra, próbującego ją bronić; dziewczynę ra-tuje kapitan przybocznych łuczników królewskich, Febus de Chateaupers, Quasimodo skrę-powany, jego towarzysz uciekł, Cyganka ucieka.
Dalszy ciąg niepowodzeń.
Piotr budzi się w rynsztoku.
biegną dzieci z siennikiem zmarłego mistrza, rzucają go na Piotra i chcą podpalić, Piotr zrywa się z miejsca, przerażone dzieci, że to duch zmarłego, uciekają.
Stłuczony dzban.
Gringoire biegnie, gubi się wśród uliczek, zauważa ognisko, gonią go ślepy, kulawy i beznogi; znajdują się na Dziedzińcu Cudów (męty społeczne; „kalecy” przestają udawać chorych), że-bracy prowadzą Piotra do ich „króla” - Klopina Postraszgłupca, który skazuje Piotra na śmierć przez powieszenie; Piotr chce przystać do tego „bractwa krótkiego miecza”, ma okraść mane-kin obwieszony dzwoneczkami, próba nieudana; Klopin pyta, czy któraś z kobiet poślubi ska-zanego, Gringoire'a wybiera na męża Esmeralda; Gringoire rzuca o ziemię gliniany dzban małżeństwo na 4 lata.
Noc poślubna.
w izdebce Esmeraldy Gringoire nabrał ochoty na amory, Esmeralda broni się sztyletem; „w gruncie rzeczy Gringoire (…) był <<bardzo mało lubieżny>>, Gringoire je; Esmeralda nie chce ani męża, ani kochanka, a przyjaciela „być może”.
Gringoire wypytuje ją o imię, ukochanego, jak się uwolniła ze szponów Quasimodo, kim są jej rodzice, opowiada o sobie; ona go pyta, co znaczy „Febus”, odchodzi.
Piotr kładzie się do snu.
KSIĘGA.
Katedra Marii Panny.
opis fasady kościoła Marii Panny z XV wieku - Tempus edax, homo edacior.
Paryż z lotu ptaka.
opis Paryża z XV wieku - rekonstrukcja.
widok z wysokości wież katedry Marii Panny w roku 1482 - rekonstrukcja.
KSIĘGA.
Litościwe dusze.
Quasimodo - nazwa liturgiczna pierwszej niedzieli po Wielkiejnocy, zwanej przewodnią.
16 lat wcześniej znaleziono po mszy w katedrze dziecko-potwora, ok. 4-letnie.
cztery panie z bractwa wzdrygają się, protonotariusz twierdzi, że to czarownik, należy go spa-lić na stosie; dziecko adoptuje młody ksiądz, Klaudiusz Frollo, oszołomienie zebranych.
Klaudiusz Frollo.
opis Klaudiusza Frollo, „rzeczywiście nie był człowiekiem pospolitym”.
ukończył teologię, prawo, medycynę, sztuki wyzwolone, studiował łacinę, grekę, hebrajski.
zaraza w 1466 r. zabrała mu rodziców, przeżył tylko jego brat, niemowlę, na karmienie oddał małego Jana na do młyna; „potworka” przygarnął z miłosierdzia.
Immanis pecoris custos, immanior ipse.
Quasimodo został dzwonnikiem w katedrze, stał się jej częścią, niejako jej wypełnieniem; mó-wić nauczył go Klaudiusz; „nieszczęście uczyniło go złym. // Tak, był naprawdę zły, gdyż był dziki, a był dziki, gdyż był brzydki”; kochał katedrę - maszkary były podobne do niego, słyszał jeszcze tylko dzwony, najbardziej lubił największy - Marię.
Quasimodo był duszą katedry, dzisiaj jest ona pusta, umarła.
Pies i jego pan.
Quasimodo kochał jeszcze tylko Klaudiusza.
O Klaudiuszu Frollo ciąg dalszy.
w 1842 r. Quasimodo miał ok. 20 lat, Klaudiusz ok. 36.
brat Klaudiusza, przezwany Janem z Młyna, był leniwy, ignorantem i rozpustnikiem rozgo-ryczenie Klaudiusza, zagłębienie w nauce, „coraz bardziej uczony (…) coraz bardziej surowy jako ksiądz, coraz bardziej smutny jako człowiek”.
dziwne zachowanie archidiakona - poszukiwanie kamienia filozoficznego?
miłość do katedry - niewielka, odosobniona cela w jednej z dwóch wież, nikt bez jego zezwo-lenia nie mógł tam wejść.
stronienie od kobiet, nienawiść do Egipcjanek i Cyganek.
Niepopularność.
Quasimodo uznany za diabła, a Klaudiusz za czarownika.
KSIĘGA.
Abbas beati martini.
Klaudiusza odwiedza jego przyjaciel, Jakub Coictier, lekarz króla, z Tourangeau, który jest bardzo chory i przychodzi do Klaudiusza jako do medyka, Klaudiusz „Medycyna jest córą snów. Jamblich”, Klaudiusz nie wierzy w lekarzy i astrologię, wierzy w Boga i alchemię.
Tourangeau jest opatem klasztoru św. Marcina z Tuors.
od tego spotkania Klaudiusz miewał częste narady z Ludwikiem XI.
To zabije tamto.
strach całego stanu kapłańskiego przed drukiem.
„Każda cywilizacja rozpoczyna się od teokracji, a kończy demokracją”.
dzieje architektury.
„Wynalazek druku jest największym wydarzeniem w historii”.
„Całe życie uchodzące z architektury przechodzi w druk”.
KSIĘGA.
Bezstronny rzut oka na dawne sądownictwo.
od dwóch lat Robert d'Estonteville piastował urząd starosty Paryża (bardzo długo); 7 stycznia obudził się w złym humorze.
audytor (sędzia) głuchy, nie rozpraszał go przynajmniej żaden hałas.
wyroki komentuje Jan Frollo z Młyna.
głuchy Quasimodo przesłuchiwany przez głuchego sędziego, który na dodatek zamknął oczy i nie widział, że Quasimodo nic mu nie odpowiadał.
wkracza starosta, pyta oskarżonego, za co tu stoi, Quasimodo odpowiada, jak ma na imię itp. - skazany na chłostę i obracanie na kole.
Szczurza nora.
bałagan na placu Greve po wczorajszym święcie.
przy placu cela pustelnicy Rolandy (zamknęła się po śmierci ojca 20 lat temu, po jej śmierci, cela nigdy długo nie była pusta).
wiele cel z pustelnikami (prawie wszystkie zajęte).
Historia placka na rozczynie z kukurydzy.
w 1482 r. cela w Wieży Rolanda zamieszkana.
rozmowa trzech pań - w celi mieszka siostra Gugula, jedna z pań opowiada o Stokrotce Wio-sence - miała 14 lat, gdy z biedy została prostytutką, 19, gdy urodziła córkę, Agnieszkę, którą porwali dziewczynę, w zamian podrzucili „potworka”, postarzała się w ciągu jednego dnia i za-ginęła; arcybiskup odprawił nad „potworkiem” egzorcyzmy i odesłał do Paryża.
jedna z pań chce zanieść pustelnicy placek, pustelnica okazuje się Stokrotką Wiosenką.
Łza za kroplę wody.
pręgierz, Quasimodo obnażony, śmiech gawiedzi, chłosta, pić daje mu Esmeralda, Quasimo-do roni łzę.
Zakończenie historii placka.
placek zjadł chłopiec, syn jednej z pań z rozdziału 3.
KSIĘGA.
O niebezpieczeństwie powierzania kozie tajemnic.
marzec, kapitan łuczników królewskich, Febus, zaręczony z Lilią do Gondelaurier, ale nieza-kochany; towarzystwo ogląda z balkonu tańczącą Cygankę, patrzy na nią też Klaudiusz; na prośbę pań Febus woła Cygankę, ona przychodzi do domu; Febus zagaduje ją o porwanie; panie krytykują jej strój; przychodzi też kózka; dziecko rozwiązuje zawieszony na szyi zwie-rzęcia woreczek z „tajemnicą” Esmeraldy, kózka układa z literek słowo „Febus”, Lilia mdleje, Cyganka wychodzi, a za nią Febus.
Ksiądz i filozof to nie to samo.
Cygankę oglądał Klaudiusz ze swojej celi w katedrze, Frollo wychodzi na zewnątrz, Quasimo-do też wpatrzony w Esmeraldę, ona znika, Cygance towarzyszył Piotr Gringoire, zagaduje go Klaudiusz.
Piotr z biedy został kuglarzem, Cyganka jest znajdą, na szyi nosi amulet, który pozwoli jej od-naleźć rodziców, jest dziewicą, Piotr opowiada o sztuczkach kozy (kocha ją tak samo jak Es-meraldę), ksiądz wypytuje Piotra, czy na pewno nie tknął Cyganki, mimo że jest jej mężem.
Dzwony.
od czasu chłosty ostygł dzwonniczy zapał Quasimodo.
ΑΝΑΓΚΗ.
Janowi Frollo zabrakło pieniędzy, idzie do brata, po raz pierwszy ogląda tajemniczą celę Klaudiusza, brat zajęty księgami nie zauważa go, ryje na ścianie na ścianie ΑΝΑΓΚΗ (Fatum, przeznaczenie), Jan przekonuje się, że brat jest opanowany tylko na zewnątrz, udaje, że do-piero przyszedł, Klaudiusz narzeka na wybryki Jana.
ktoś nadchodzi, Klaudiusz daje florena Janowi i każe mu się skryć.
Dwaj ludzie w czerni.
Klaudiusz wypytuje mistrza Jakuba o proces czarownika, Marka Cenaine'a.
Jakub pyta, czy ma się zająć Esmeraldą, Klaudiusz odwodzi go od tego pomysłu.
widzą muchę zaplątaną w sieć i zajadającego ją pająka.
wychodzą.
Ile zdziałać może siedem przekleństw wymówionych na ulicy.
Jan wychodzi z kryjówki, kradnie kilka szklanych amuletów dla kochanki, na schodach mija Quasimodo, spotyka przeklinającego Febusa, Jan zaprasza go na wino, ich rozmowie przy-słuchuje się Klaudiusz, Febus dziś wieczorem ma schadzkę z Cyganką (nie pamięta jej imie-nia).
Mnich-widmo.
po kilku godzinach Febus i Jan wychodzą z karczmy (Klaudiusz czekał na nich na zewnątrz), Jan zasypia.
mnich-widmo (Klaudiusz) zagaduje przestraszonego (zabobony) Febusa, daje mu pieniądze na schadzkę.
O użyteczności okien wychodzących na rzekę.
Klaudiusz widzi schadzkę Esmeraldy i Febusa, zabija kapitana, Esmeralda aresztowana.
KSIĘGA.
Talar w zeschły liść zamieniony.
Gringoire i cały Dziedziniec Cudów niepokoją się miesięczną nieobecnością Esmeraldy.
Gringoire spotyka Jana przed Pałacem Sprawiedliwości - jest sądzona kobieta, która zamor-dowała żołnierza, to Esmeralda, przesłuchiwana, będzie torturowana.
Talar w zeschły liść zamieniony, ciąg dalszy.
tortury, Esmeralda przyznaje się do wszystkiego.
Talar w zeschły liść zamieniony, dokończenie.
wyrok: śmierć przez powieszenie (dla kózki też).
Lasciate ogni speranza.
Esmeralda siedzi w celi, dzień przed jej śmiercią przychodzi Klaudiusz, ona się go boi (mor-derca), on jej wyznaje miłość, ona odrzuca propozycję ucieczki, on mówi, że Febus nie żyje.
Matka.
pustelnica rozpacza nad utratą dziecka, dziś jest dzień śmierci Esmeraldy.
Trzy męskie serca niepodobne do siebie.
Febus jednak nie zmarł, uciekł, po dwóch miesiącach przyjechał do Lilii, oglądają egzekucję; Klaudiusz chce wyspowiadać Esmeraldę, ona zauważa Febusa, Quasimodo ją porywa, krzy-cząc „Azyl!”; tłum go oklaskuje.
KSIĘGA.
Gorączka.
Klaudiusz uciekł, gryzie go sumienie, wieczorem widzi Jana z ladacznicą, wraca do katedry, widzi zjawę Esmeraldy i kózki.
Garbaty, jednooki, kulawy.
Quasimodo zaniósł Esmeraldę do celi w katedrze - azylu (miejsce, w którym złoczyńca jest bezkarny, ale nie może wyjść z niego), przyniósł jej ubranie (dar niewiast dla mieszkanki azy-lu) i jedzenie, przestrzegł ją, by nie wychodził z katedry, kózka przyszła za Quasimodo.
Głuchy.
Quasimodo patrzył na śpiącą Esmeraldę, ona woła go do siebie, próbuje się oswoić z jego brzydotą, on daje jej gwizdek.
Glina i kryształ.
mijają dni, Esmeralda wraca do równowagi, wspomina Febusa.
pewnego dnia zobaczył ukochanego, ale on nie usłyszał jej krzyku, Quasimodo: „Więc takim trzeba być! Więc wystarczy być pięknym po wierzchu!”, obiecuje jej przyprowadzić Febusa, widzi jego schadzkę z Lilią, Febus nie chce spotkać się z Cyganką.
Quasimodo mówi Esmeraldzie, że nie znalazł Febusa, on jest zła, on jej unika.
Klucz od czerwonej furty.
Klaudiusz dowiaduje się o ocaleniu Cyganki, na kilka tygodni zamyka się w celi - ogląda przez okno Esmeraldę i Quasimodo (zazdrość).
Klucz od czerwonej furty, ciąg dalszy.
Esmeralda budzi się i widzi w celi Klaudiusza, gwiżdże, Quasimodo broni ją, poznaje Klaudiu-sza, ten odchodzi.
KSIĘGA.
Na ulicy Bernardyńskiej Gringoire ma kolejno kilka dobrych pomysłów.
Piotr Gringoire nie chciał pakować się w nic, co grozi „sznurem, powieszeniem i innymi przy-krościami”, zainteresował się architekturą, spotyka Klaudiusza; Piotr „Najpierw kochałem ko-biety, później zwierzęta. Teraz kocham kamienie. Są równie zajmujące jak zwierzęta i kobie-ty, a mnie przewrotne…”; ktoś postarał się o powtórny wyrok i Esmeralda za trzy dni będzie stracona, Klaudiusz zastanawia się, czy żebracy jej pomogą, chce, żeby Piotr zamienił się z Cyganką miejscami; Piotr ma lepszy pomysł.
Przystań do cechu złodziei!
w katedrze Klaudiusz spotyka brata; gdy Jan nie otrzymuje pieniędzy, chce wstąpić do cechu złodziei; przez okno Klaudiusz rzuca mu sakiewkę i wysyła brata do diabła.
Niech żyje radość!
na Dziedzińcu Cudów - gospoda: dziś chrzest bojowy Jana.
żebracy idą do katedry po Esmeraldę.
Niezręczny przyjaciel.
Quasimodo od kilku dni czuł niepokój, broni katedry przed żebrakami; Jan znajduje sposób na wejście do katedry, Quasimodo go zabija.
Zacisze, w którym odmawia pacierze jego królewska mość Ludwik Francuski.
Ludwik XI przebywał akurat w Bastylii, razem z nim Wilhelm Rym i Jakub Kopenol, pończosz-nik; „Rebelia pospólstwa w Paryżu” przeciwko bajliwowi w Pałacu Sprawiedliwości, król prze-słuchuje jednego z żebraków (stracony) i Piotra (puszczony wolno); lekarz królewski wyciąga od króla bogactwa; Jakub Kopenol - zapowiedź zburzenia Bastylii; bunt nie przeciwko bajli-wowi, ale przeciwko królowi, król się wścieka, rozkazuje wyciąć pospólstwo i powiesić cza-rownicę (mimo azylu).
Pałasz i zabawa.
Gringoire spotyka księdza - wykradną Esmeraldę.
Chateaupers, na odsiecz!
Quasimodo zrozpaczony, odsiecz Febusa; Quasimodo wchodzi do pustej celi Esmeraldy.
KSIĘGA.
Trzewiczek.
Esmeralda obudziła się (gwar i zaniepokojenie kózki); przychodzi po nią Piotr z milczący czło-wiek; płyną łódką, Piotr ratuje kózkę i ucieka, Klaudiusz ciągnie Esmeraldę na plac Greve, ona go odrzuca, Klaudiusz każe Guguli (pustelnicy) przytrzymać Esmeraldę, sam biegnie po straż; pustelnica jest matką Esmeraldy (dziecięcy bucik); Gugula udaje, że wypuściła czarow-nicę, strażnicy odchodzą, Esmeralda słyszy głos Febusa, woła do niego, strażnicy rozkuwają celę, wyciągają obie kobiety, pustelnica umeira, kat wciąga Esmeraldę na szubienicę.
La creatura bella bianco vestita.
Quasimodo szuka w katedrze Esmeraldy, myśli, że żołnierze są jej przyjaciółmi; rozpacza, przypomina sobie, że klucz do schodów miał jeszcze ksiądz.
o świcie zobaczył Klaudiusza, ten z wieży patrzył na szubienicę i śmierć Esmeraldy; Quasi-modo zrzuca go z wieży, płacze; ksiądz, zaczepiony o fragment muru, walczy o życie, prze-grywa.
Ślub Febusa.
tego dnia wieczorem Quasimodo zniknął z katedry; archidiakona nie pochowano w poświęco-nej ziemi (czarownik); Ludwik XI zmarł rok później; Piotr uratował kózką i osiągnął sukces w tragedii; Febus też skończył tragicznie - ożenił się.
Ślub Quasimodo.
ciało Esmeraldy wrzucone do lochów Montfaucon; półtora roku - dwa lata później zabierano z lochów czyjeś ciało i znaleziono dwa szkielety: jeden, mężczyzny ze skrzywionym kręgosłu-pem, ale nie powieszonego, trzymał w objęciach drugi, kobiety w strzępach niegdyś białej sukni; gdy próbowano je rozdzielić, szkielet mężczyzny rozsypał się w proch.
pocałunki za ciosy.
Czas zżera, lecz człowiek jeszcze bardziej.
Stróż dzikiego stada jest jeszcze dzikszy.
Opat błogosławionego Marcina.
Porzućcie wszelką nadzieję.
Cudne stworzenie w białej szacie.
7