Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy.

Charakterystyka systemu oświaty w Rosji.

Pedagogika porównawcza

Bodzioch Katarzyna Jaworska Iwona Jochna Kamila

Spis treści

Rosja to największe terytorialne państwo świata, obejmujące ponad 17 mln km² w Europie Wschodniej i Azji Północnej, zamieszkałe przez prawie 147 mln ludności. Gęstość zaludnienia wynosi 11,5 mieszkańców na 1 km². Na wsi żyje prawie 40% całej ludności. Rosja ma bardzo znaczne zasoby bogactw naturalnych: węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza. Jest to państwo licznych narodowości, z których wiele domaga się niepodległości, co powoduje tendencje odśrodkowe, zagrażające istnieniu jednego państwa w ramach dawnego terytorium.

1. Ogólna charakterystyka systemu oświaty w Rosji.

Prestiż oświaty bardzo się obniżył w Rosji po upadku komunizmu. W wielu przypadkach płace są niezależne od poziomu wykształcenia. W ustawie oświatowej z 1992r. oświata została uznana za priorytet narodowy, choć jest nadal niedostatecznie finansowana. W ustawie tej zostały ustalone zasady polityki oświatowej państwa:

• Humanistyczny charakter oświaty, wynikający z przyjęcia priorytetu wartości ogólnoludzkich,

• Jedność kulturalno-oświatowa całej Federacji Rosyjskiej,

• Dostępność oświaty dla wszystkich obywateli,

• Świecki charakter oświaty w placówkach państwowych,

• Wolność i pluralizm oświatowy,

• Demokracja i autonomia oświatowa.

Ustawa nakłada na państwo obowiązek tworzenia dobrych warunków do umysłowego, moralnego, emocjonalnego i fizycznego rozwoju ucznia i studenta, uzyskania naukowego poglądu na świat, zwartego systemu wiedzy na temat przyrody, społeczeństwa, ludzi i ich osiągnięć, by w rezultacie każdy mógł znaleźć pracę lub stworzyć dla siebie miejsce pracy.

Ustawa ta zrywa ze skrajną centralizacją polityki oświatowej, odwołując się, choćby w skromny sposób, do perspektywy humanistycznej i społeczeństwa obywatelskiego (autonomia i samorząd). Państwowe placówki oświatowe w niewielkim stopniu wykorzystują możliwości zawarte w ustawie, częściej robią to szkoły prywatne.

Nauczyciele

Kształcenie nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych odbywa się przede wszystkim w seminariach pedagogicznych na poziomie wyższych klas szkoły średniej oraz- choć w mniejszym zakresie- w szkołach wyższych ( instytutach pedagogicznych), natomiast kształcenie nauczycieli szkół średnich w uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych.

Selekcja do zawodu nauczycielskiego jest negatywna. Na studia nauczycielskie trafiają przede wszystkim ci, którzy nie dostaliby się na inne kierunki. Nie dotyczy to filologii nowożytnych i historii. Absolwenci tych kierunków mogą znaleźć pracę poza szkołą.

Program kształcenia nauczycieli, niezależnie od tego, w jakiej placówce odbywają się studia, obejmuje te same zakresy wiedzy i umiejętności:

• Wiedzę ogólną,

• Wiedzę przedmiotową,

• Przygotowanie zawodowe ( psychologia, pedagogika).

Proporcja tych składników bywa różna. Na przykład przygotowanie praktyczno-zawodowe odgrywa większą rolę w kształceniu nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych niż nauczycieli szkół średnich.

Nauczyciele szkół wyższych są wybierani spośród najlepszych studentów, którzy gdy już zaczynają pracować, biorą udział w dokształcaniu i doskonaleniu zawodowym, organizowanym na wyższych uczelniach. Nauczyciele szkół podstawowych i średnich mają również szanse doskonalenia się, uczestnicząc w różnych kursach i seminariach zarówno w szkole, jak i poza nią.

Programy nauczania

Tradycyjnie Rosja była krajem wysoce scentralizowanym również w sprawach oświaty. Ruch w kierunku decentralizacji nastąpił w połowie lat osiemdziesiątych, a w końcu tej dekady, zwłaszcza w latach dziewięćdziesiątych, decentralizacja nabrała rozmachu.

Istnieją regulacje prawne zakładające, że programy nauczania, szczególnie w zakresie treści ogólnych, muszą harmonijnie łączyć podstawowe wiadomości, np. dotyczące Rosji ( historia, geografia, biologia) oraz federacji, republiki, miasta ( miejscowości), a nawet samej szkoły.

Programy nauczania, podręczniki, podstawowe pomoce naukowe są przygotowywane przez pracowników Rosyjskiej Akademii Pedagogicznej, choć część podręczników jest pisana przez nauczycieli mających bogate doświadczenie zawodowe.

Reforma oświaty z 1984 r. wprowadziła nowość do programów nauczania. 10% czasu nauki można przeznaczyć na realizację przedmiotów do wyboru, a w przypadku szkół alternatywnych nawet 30%.

Języki obce są nauczane od III klasy szkoły podstawowej we wszystkich szkołach na terenie Rosji, choć są szkoły, zwłaszcza na terenach wiejskich, gdzie nie ma wykwalifikowanych nauczycieli do prowadzenia takich lekcji. Najczęściej wybieranym językiem jest angielski ( 60%), a w dalszej kolejności francuski i niemiecki.

Nauczyciele nie są zmuszani do stosowania ścisłych zaleceń metodycznych, jak to było w poprzedniej epoce historycznej. Mają wybór. Współcześnie częściej stosują metody aktywizujące i nauczanie grupowe.

Egzaminy

W ciągu ostatniego półwiecza było wiele zmian dotyczących przeprowadzenia egzaminów w szkole. Bezpośrednio po II wojnie światowej egzaminowano wszystkie dzieci, uzależniając przejście z klasy do klasy od osiągniętych wyników. Najważniejsze były egzaminy z każdego przedmiotu na zakończenie roku szkolnego.

W późniejszym okresie obniżono znaczenie egzaminów, ograniczając je do VIII i X ( XI) klasy. Od uzyskanych wyników zależało wydanie świadectwa ukończenia szkoły. Zasadę tę utrzymano również w latach dziewięćdziesiątych. Uznano jednak, że szkoły mają prawo decydowania, czy wprowadzać jakiekolwiek dodatkowe egzaminy poza ustalonym minimum. W innych klasach poza VIII, X (XI), przejście do następnej klasy było uzależnione od postępu w nauce, mierzonym kumulatywnie na podstawie jakości odpowiedzi uczniów na zadawane przez nauczycieli pytania.

Najwyższa ocena to ,,5”, a najniższa ,,1”. Ocena pozwalająca na zaliczenie przedmiotu to ,,3”, choć można mieć dwie lub trzy ,,2” i być promowanym do następnej klasy. Gdy jednak uczeń uzyskał tylko ,,2” z jakiegoś przedmiotu na zakończenie nauki w szkole, to z tego przedmiotu nie uzyska żadnej oceny na świadectwie końcowym. Brak takiej oceny może być przeszkodą, gdy absolwent stara się o przyjęcie na studia, na których przedmiot ten odgrywa dużą rolę.

1. Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Rosji.

Zarządzanie

Od 1990 r. odpowiedzialność za oświatę znajduje się w gestii dwóch resortów: Ministerstwa Oświaty- szkoły podstawowe i średnie- i Państwowego Komitetu Szkół Wyższych- wyższe uczelnie. Już według dekretu wydanego przez prezydenta Gorbaczowa wyższym uczelniom dano autonomię po uzyskaniu akredytacji ( ustalenie, czy wyższa uczelnia spełnia wymagania związane z jakością wykształcenia własnych studentów i absolwentów).

Już w czasach zapoczątkowanych przez ,,pierestrojkę” kierowników szkół zaczęły wybierać rady szkolne, które składały się z nauczycieli, starszych uczniów i rodziców. Rady szkolne nabyły wiele uprawnień dotyczących nie tylko wybory kierownika placówki oświatowej, wyboru pracowników, ale również w sprawach dotyczących programu nauczania w szkole. Wiele rad szkolnych zaczęło nadużywać władzy w interesie niektórych jednostek i grup społecznych. Zaczęto więc coraz częściej wracać do praktyki mianowania kierowników placówek oświatowych. Dotyczy to przede wszystkim placówek państwowych.

W szkołach alternatywnych ( gimnazjach, liceach, kolegiach) demokratyczne zmiany związane z zarządzaniem oświatą mają bardziej trwały charakter. Są one mniej zależne od Ministerstwa Oświaty nie tylko w sprawach kierowania placówką, ale również programów nauczania. Proces decentralizacji odpowiedzialności za oświatę staje się coraz bardziej widoczny, zwłaszcza w większych miastach.

Spoglądając z perspektywy historycznej oraz procesów transformacji ustrojowej w latach dziewięćdziesiątych, można stwierdzić, że przekształceniom uległy wszystkie poziomy szkolnictwa rosyjskiego i że jest to proces dynamiczny- wiele zmian jest obecnie wprowadzanych.

Transformacja ustrojowa oraz reformy edukacji spowodowały zmiany w sposobach administracji szkolnictwem. W konsekwencji powstało wiele podmiotów odpowiedzialnych za sferę edukacji. Zarządzanie szkolnictwem oparte jest na ustawie o edukacji wprowadzonej w 1992 r. oraz Konstytucji Federacji Rosyjskiej z 1993 r. Proces wprowadzania zmian i decyzji w sferze oświaty zależy od Ministerstwa Edukacji i Nauki. Ponadto w federalnej strukturze państwa rosyjskiego nadal występuje silna centralizacja w zakresie podejmowania decyzji. W wertykalnej strukturze zarządzania bezpośrednia odpowiedzialność za funkcjonowania państwowego szkolnictwa obowiązkowego spoczywa na gminach. Jest to tzw. szkolnictwo municypalne ( komunalne).

Finansowanie oświaty

Wydatki na oświatę w Rosji są dość trudne do obliczenia w stałych cenach ze względu na wysoką inflację, coraz więcej ciężarów związanych z finansowaniem oświaty zaczęły przejmować władze terenowe na poziomie republiki, miasta, dzielnicy. Niskie nakłady finansowe przeznaczane na szkolnictwo stanowią w Rosji jedną z głównych przyczyn pogarszającego się poziomu funkcjonowania instytucji edukacyjnych. Prawo oświatowe zakładało nakłady finansowe na edukację nie mniejsze niż 10% PKB ( do 2004 r.) to jednak nigdy nie zostało osiągnięte. Poziom finansowania założony przez Narodową Radę Edukacji (6-9% PKB) również nie został osiągnięty. W rzeczywistości publiczne fundusze przeznaczone na szkolnictwo pozostają na poziomie 2-4% PKB.

Uczniowie i studenci otrzymują stypendia, które jednak są bardzo niskie, więc zmuszają ich do podejmowania zleconej pracy, a nawet rezygnacji z nauki.

Szkoły prywatne mają możliwość finansowania z budżetu państwa, muszą jednak uzyskać akredytację. Dotyczy ona spełniania norm i standardów kształcenia wyznaczonych przez ministerstwo ( w zakresie zawartości programów oraz jakości kształcenia).

Choć nakłady finansowe na szkolnictwo są stosunkowo niskie, to jednak można zauważyć w Rosji wyraźny rozwój różnych typów szkół, a także wzrost liczby jednostek podejmujących kształcenie.

2. Struktura systemu oświaty.

1. Edukacja przedszkolna.

Rosyjskie przedszkola nie są obowiązkowe i obecnie uczęszcza do niech ponad poła dzieci. Od początku lat 90 zaczęły powstawać przedszkola prywatne. Opłaty są jednak bardzo wysokie. Mogą pozwolić sobie tylko na nie rodzice, którzy dobrze zarabiają.

Instytucje edukacyjne oferujące nauczanie przedszkolne realizują programy kształcenia dodatkowego na poziomie wykształcenia ogólnego w różnych kierunkach, a także zabezpieczają pielęgnację, opiekę, rehabilitację, wychowanie i nauczanie dzieci w wieku od 2 miesięcy do 7 lat. Istnieje kilka rodzajów instytucji edukacyjnych tego typu.

Pierwsze z nich są to typowe przedszkola ogólnorozwojowe.

Typem drugim jest przedszkole ogólnorozwojowe ze szczególnym uwzględnieniem jednego bądź kilku kierunków rozwoju podopiecznych( intelektualnego, artystyczno- estetycznego, fizycznego, itp.).

Kolejny typ stanowią przedszkola wyrównawcze, w których priorytetem jest prowadzenie kwalifikowanej korekcji nieprawidłowości w rozwoju fizycznym i psychicznym wychowanków. Działania takie podejmuje się także w instytucjach przedszkolnych, gdzie priorytetem jest realizacji działań i procedur sanitarnohigienicznych, profilaktycznych i rehabilitacyjnych.

Z kolei działalność przedszkoli typu mieszanego polega na łączeniu grup ogólnorozwojowych, wyrównawczych i rehabilitacyjnych. Ponadto funkcjonują centra rozwoju dziecka, w których następuje realizacja funkcji rozwoju fizycznego i psychicznego, korekcji nieprawidłowości oraz rehabilitacji wychowanków.

2. Edukacja podstawowa.

Podobnie jak w Polsce, pierwszym etapem edukacji każdego młodego Rosjanina jest szkoła podstawowa, nazywana poziomem prymarnym .

Szkoła podstawowa trwa 9 lat jest bezpłatna i obowiązkowa dla wszystkich uczniów. Dzieci rozpoczynające kształcenie w 7 roku życia przechodzą z klasy trzeciej bezpośrednio do piątej. Z kolei uczniowie rozpoczynający kształcenie w wieku 6 lat uczęszczają do czteroletniej szkoły podstawowej, kontynuując następnie kształcenie w pięcioletniej szkole podstawowej.

Jest to okres, w którym uczniowie - głównie poprzez zabawę - posiąść mają najważniejsze umiejętności, takie jak czytanie, pisanie, liczenie itd. Często również (w drugiej klasie) dochodzi do tego nauka języka obcego. Nie brakuje także zajęć z wychowania fizycznego, sztuki czy muzyki połączonej np. z rytmiką. Każda klasa ma swoją osobną salę oraz prowadzącego nauczyciela (wychowawcę), który uczy ich wszystkich bazowych przedmiotów (podobnie jak w Polsce uczenie zintegrowane). Liczba lekcji przeważnie nie przekracza czterech w ciągu dnia.

Kończąc szkołę obowiązkową uczeń otrzymuje świadectwo ukończenia.

Szkoła główna I poziom sekundarny

Po 3-4 latach uczęszczania do szkoły podstawowej dzieci przechodzą do kolejnego poziomu kształcenia, zwanego I poziomem sekundarnym, którym jest szkoła główna. Trwa ona 5 lat. Każdy przedmiot nauczany jest już przez innego nauczyciela-specjalistę w danej dziedzinie. Najważniejsze przedmioty to: matematyka (algebra i geometria), fizyka, chemia, biologia, język rosyjski - gramatyka i literatura, języki obce, historia, geografia, muzyka oraz wychowanie fizyczne. W ciągu dnia odbywa się średnio sześć lekcji. I tak oto edukacja podstawowa i ponadpodstawowa łączy się w 9-letni cykl obowiązkowego nauczania (często jednak cykl ten trwa 8 lat, jak już zostało to wspomniane powyżej), który kończy się egzaminem kontrolnym (z matematyki, języka rosyjskiego oraz dwa opcjonalne). Uczeń taki otrzymuje „Certyfikat kształcenia ogólnego”, potwierdzający fakt ukończenia szkoły głównej oraz uwzględniający otrzymane przez ucznia oceny z różnych przedmiotów.

W wieku ok. 15 lat uczniowie stają przed wyborem, czy chcą wybrać dalszą naukę ogólną, czy o konkretnym profilu, z naciskiem na poszczególne przedmioty bądź dziedziny życia.

Szkoły średnie II poziom sekundarny

Kształcenie na poziomie średnim w Rosji prowadzone jest w ramach kilku typów szkół.

Pierwszy z typów edukacji średniej stanowi dwuletnia szkoła ogólnokształcąca - prowadząca do uzyskania pełnego wykształcenia średniego. Jest to główna ścieżka na poziom szkolnictwa wyższego. Kolejnym typami szkół prowadzących do uzyskania świadectwa pełnego wykształcenia średniego są - istniejące takie jak: gimnazja (z przewagą przedmiotów humanistycznych) oraz na licea (w których głównym filarem są przedmioty ścisłe i techniczne). Instytucje te głównie przygotowują uczniów do studiów uniwersyteckich.

Kolejnym typ szkół w ramach szkolnictwa na poziomie średnim stanowią technika i koledże, które przyjmują kandydatów mających za sobą 11 lat nauki na dwuletnie kursy, lub tylko 9 letni okres nauki na kursy czteroletnie. Absolwenci tych kursów zostają np. bibliotekarzami, nauczycielami przedszkoli czy szkół podstawowych. Są to instytucje dostarczające kształcenia zawodowego w konkretnych dziedzinach wiedzy i prowadzące na poziomie szkolnictwa wyższego.

Po ukończeniu szkoły średniej uczeń (w wieku ok. 17 lat) zdaje egzamin państwowy - porównywalny z naszą polską maturą. Składa się na niego egzamin z: matematyki, języka rosyjskiego (w postaci napisania eseju na konkretny temat) oraz trzy egzaminy do wyboru.

3. Szkoły zawodowe.

Obok kształcenia na II poziomie sekundarnym istnieje również możliwość kształcenia zawodowego, które oferuje dwa programy nauczania. Uczniowie mający za sobą 9 lat nauki trafiają na 3 letnie kursy zawodowe o dość mocnej podbudowie ogólnej. Uczniowie, którzy ukończyli 11 lat nauki, są kierowania na jednoroczne kursy zawodowe.

Wykształcenie zawodowe można uzyskać w instytucjach kształcenia zawodowego stopnia podstawowego. Szkoły te zapewniają przygotowanie pracowników wykwalifikowanych w zakresie odpowiadającym podstawowym kierunkom kształcenia.

W rzeczywistości nabór na poziomie szkolnictwa zawodowego dotyczy uczniów, którzy zwykle gorzej radzą sobie w nauce. Jednostki takie wybierają kształcenie w szkole zawodowej, aby zyskać możliwość pracy jako robotnicy wykwalifikowani.

Równocześnie trzeba zauważyć, że instytucje kształcenia zawodowego są w różnorodny sposób powiązane z typem szkól średnich prowadzących do poziomu wyższego. Instytucje takie dostarczają możliwości dokształcania i uzupełniania kwalifikacji prowadzących do szkolnictwa pomaturalnego bądź nawet na poziom szkolnictwa wyższe. Kursy tego typu mogą trwać od roku do nawet 4 lat.

4. Szkolnictwo wyższe.

Uczeń w wieku ok. 17 lat, po zdaniu matury, ma możliwość dokonania wyboru: albo chce kontynuować naukę, albo chce iść od razu do pracy.

Do tej pory każda uczelnia przeprowadzała własne egzaminy wstępne, osobne dla każdego kierunku. Od 2009 roku jednak egzaminy te zostały wyeliminowane przez wprowadzenie jednolitego egzaminu państwowego na koniec szkoły średniej, który stał się jednocześnie przepustką na studia. W Rosji - podobnie jak w Polsce - funkcjonuje tzw. system boloński, który charakteryzuje się podziałem na studia dwustopniowe: licencjackie oraz uzupełniające magisterskie.

Kształcenie na poziomie wyższym w Rosji dostępne jest w instytucjach państwowych oraz prywatnych. Istnieją przy tym trzy główne typy placówek edukacji wyższej- uniwersytety, akademie oraz instytuty.

Kształcenie uniwersyteckie realizowane jest w kilku cyklach. Pierwszy cykl edukacji na tym poziomie obejmuje 2 lata kształcenia i prowadzi do uzyskania ( dyplomu ukończenia niepełnej edukacji wyższej). Absolwent może podjąć wówczas pracę zawodową niewymagającą dyplomu pełnych studiów uniwersyteckich lub kontynuować kształcenie.

Kształcenie w cyklu drugim edukacji wyższej w Rosji trwa 4 lata i prowadzi do zdobycia dyplomu ,,bakałarza'' - jest on odpowiednikiem polskiego licencjata. Po studiach na tym poziomie można podjąć 2 studia magisterskie, które prowadzą do uzyskania tytułu magistra. Tytuł magistra - jeżeli nie robi się żadnej przerwy po drodze - można już uzyskać w wieku 22 lat. Uczelnie publiczne ustawowo są wolne od opłat za czesne (w trybie dziennym).

Inna ścieżką kształcenia, będącą najbardziej popularną w Rosji są studia pełne trwające 5 lat, które prowadzą do uzyskania stopnia ,, specjalisty".

Kolejny tok studiów stanowi kształcenie podyplomowe. Po ich ukończeniu dostaje się tytuł ,, aspitantury". Nauka w trybie aspirantiry może przebiegać w trybie dziennym bądź zaocznym. Okres nauczania w ramach aspitantury dziennej nie powinien przekraczać 3 lat, natomiast w trybie zaocznym 4 lat.

Aspirant to osoba, która posiada wyższe wykształcenie zawodowe, ucząca się w trybie aspiranckim i przygotowująca pracę pisemną w celu uzyskania stopnia naukowego ,,kandydata nauk".

Z kolei studia doktoranckie stanowią jedną z form przygotowania wysoko wykwalifikowanych kadr nauczycielsko- pedagogicznych i naukowych. Przyjmowane są na nie osoby posiadające stopień naukowy ,, kandydata nauk". Okres trwania studiów doktorskich nie powinien przekraczać 3 lat. Doktorant opracowuje pisemną pracę naukową, której celem jest uzyskanie stopnia naukowego ,, doktora nauk"( jest to odpowiednik polskiego ,,doktora habilitowanego").

5. Szkolnictwo specjalne i edukacja dorosłych.

Szkoły specjalne

W roku szkolnym 1991/92- 1,5% dzieci i młodzieży w wieku 6-17 lat uczęszczało do szkół specjalnych dla niepełnosprawnych. Opieka nie objęto jednak wszystkich potrzebujących ze względu na brak odpowiednich funduszy.

Edukacja dorosłych

Jedną z podstawowych funkcji oświaty dorosłych w Rosji jest możliwość uzupełnienia wykształcenia w zakresie szkoły podstawowej, średniej, a nawet wyższej. W 1992 r. 10% wszystkich uczących się w szkole znalazło się na kursach wieczorowych, a 40% chcących uzyskać wyższe wykształcenie wybrało kursy zaoczne, korespondencyjne lub zdalne. Zajęcia dydaktyczne na kursach dla dorosłych są realizowane przede wszystkim przez pracowników wyższych uczelni oraz prywatne organizacje i stowarzyszenia. Nauka jest płatna. Do działalności tej ostatnio włączają się szkoły średnie i technika, które zaczynają świadczyć usługi oświatowe na warunkach rynkowych.

Praktycznie w czasach współczesnych nie ma w Rosji ludzi nie umiejących pisać i czytać; są jednak analfabeci funkcjonalni, którzy z trudnością dają sobie radę w zmieniającej się rzeczywistości.

2. Najważniejsze problemy edukacji.

Główne problemy edukacji w Rosji to: niedoinwestowanie, a także procesy komercjalizacji i prywatyzacji. Stanowią one wyznaczniki wpływające na kształt oświaty rosyjskiej - determinując równocześnie jej dostępność. Państwo Rosyjskie jest mocno podzielone na warstwy społeczne. Widać to także w oświacie. Dzieci i młodzież z najmniej uprzywilejowanych warstw społecznych mają trudny dostęp do edukacji. Statystyki wskazują, że 9 mln dzieci żyje w rodzinach biednych, w których poziom dochodów jest poniżej minimum socjalnego, a około 3 mln dzieci jest bezdomnych bądź zaniedbanych - tworząc grupę wykluczenia społecznego. Co więcej, około 5 mln dzieci wychowuje się w rodzinach niepełnych, a ponad milion wykazuje zachowania antyspołeczne, takie jak nadużywanie alkoholu, narkotyków czy udział w grupach przestępczych.

Dodatkowo w sferze edukacji rosyjskiej widoczny jest wyraźny kryzys instytucji, które mają zapobiegać i przeciwdziałać tym problemom społecznym. Wychowawcza rola szkoły istotnie się zmniejszyła. Przykładem braku kontroli nad procesem wychowawczym dzieci i młodzieży są powszechne zjawiska wagarowania i żebractwa, które często prowadzą do wypadania jednostek z systemu edukacji.

Dynamika tych procesów selekcyjnych jest zależna od czynnika społecznego i stanowi bardzo istotny problem w szkolnictwie rosyjskim. Nie istnieje efektywna ochrona nad wypełnieniem obowiązku szkolnego. Tak jak już wyżej wspominałam, istnieją ogromne dysproporcje w zakresie dostępu do edukacji w zależności od takich czynników, jak poziom wykształcenia rodziców oraz status socjoekonomiczny rodziny. O nierówności warstw społecznych w Rosji a przez to o utrudnionym dostępie do edukacji na poszczególnych szczeblach, można by opowiadać długo, niestety ogranicza nas czas, tak więc tylko ogólnie nakreślamy ten palący problem.

2.1. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji.

W Rosji widocznie istnieje zróżnicowanie pomiędzy kobietami i mężczyznami co do specjalizacji szkolnej na poziomie średnim. Zjawisko to powiązane jest bezpośrednio z perspektywami kariery zawodowej. Wybór przez mężczyzn kształcenia zawodowego podyktowany jest zwykle podjęciem pracy w sektorze przemysłu. W odróżnieniu od kobiety mężczyzna posiadający wykształcenie zawodowe lub średnie uzyskuje relatywnie satysfakcjonujące zarobki. Równocześnie dla kobiet możliwości uzyskania wyższych zarobków powiązane są ściśle z posiadaniem wykształcenia wyższego. Tym również można tłumaczyć tendencję do podejmowania przez dziewczęta kształcenia średniego ogólnokształcącego prowadzącego na poziom szkolnictwa wyższego, jak również zdecydowanie mniejszą liczbę kobiet podejmujących kształcenie zawodowe.

Zróżnicowanie pomiędzy kobietami i mężczyznami w sferze edukacji dostrzegalne jest najwyraźniej na poziomie szkolnictwa wyższego. W uczelniach niepaństwowych kobiety w roku akademickim 2006/2007 stanowiły prawie 64 % studentów, zaś na niepaństwowych 57%. Wynika z tego, iż kobiety, aby zarabiać dogodne pensje muszą być bardziej wykształcone od mężczyzn.

Drugi istotny element konstruujący zróżnicowanie pomiędzy kobietami i mężczyznami na poziomie szkolnictwa wyższego dostrzegalny jest w sferze podejmowanych kierunków. Kobiety częściej podejmują studia z zakresu nauk humanistycznych a mężczyźni z zakresu nauk technicznych. Warto w tym miejscu zauważyć, że choć kobiety w Rosji częściej niż mężczyźni podejmują kształcenie wyższe i uzyskują dyplomy, to jednak ich pozycja na rynku pracy jest o wiele słabsza niż mężczyzn. Należy również dodać, że kobiety posiadające podobny poziom wykształcenia i pracujące na porównywalnych stanowiskach dostają mniejsze wynagrodzenia. Stają się też one o wiele częściej, pomimo wyższego wykształcenia, ofiarami bezrobocia.

2.2. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji.

Poziom rozwoju poszczególnych regionów Rosji jest bardzo zróżnicowany pod względem gospodarczym, demograficznym i społeczno-kulturowym. Współcześnie niezwykle istotny staje się ekonomiczny potencjał regionów. W badaniach podkreśla się również wagę możliwości przemieszczania się, infrastruktura transportowa posiada bowiem znaczący wpływ na formowanie się nierówności w sferze uczestnictwa społecznego. Rosje można podzielić na trzy strefy: centra regionalne i obszary rozwijające się, prowincje, a także obszary daleko położone. Z badań wynika, że obszary daleko położone i słabo rozwinięte stają się coraz bardziej zacofane. Zjawiska te warunkuje trudny dostęp do edukacji na każdym poziomie, spowodowane przez warunki naturalne czy infrastrukturę komunikacyjną. Dodatkowym powodem są także migracje ludności do bardziej rozwiniętych regionów i opuszczanie tych terenów słabiej rozwiniętych. Ludzie młodzi, aby przetrwać, są zmuszeni do wyjazdów z rodzinnych domów do wielkich aglomeracji, gdyż tylko tam mogą podjąć studia i później w konsekwencji znaleźć pracę. Nie zawsze jednak ich na to stać. W mniejszych aglomeracjach nie ma uczelni wyższych, co sprawia, że mieszkańcy odmiennych regionów nie mają podobnych możliwości skorzystania z konstytucyjnego prawda do edukacji.

Drugim kontekstem funkcjonowania nierówności społecznych i edukacyjnych jest zróżnicowanie istniejące w ramach poszczególnych jednostek administracyjnych. Dychotomia miasto-wieś wpływa istotnie na uzyskiwany przez populację poziom wykształcenia, formując odmienne możliwości dalszego kształcenia i awansu społecznego, jakie posiadają absolwenci szkół w miastach i na wsiach.

Warto także zwrócić uwagę na zjawisko niewielkiej dostępności edukacji przedszkolnej. Jedną z jego przyczyn jest fakt, że w pojedynczej wsi jest niewiele dzieci w wieku przedszkolnym, co sprawia, iż tylko niektóre miejscowości mają przedszkole. Dostępność utrudniają także zły stan dróg oraz duże odległości pomiędzy miejscowościami, co przy braku odpowiedniego transportu uniemożliwia udział w edukacji na tym poziomie wieli dzieci ze wsi.

Współczesne szkoły wiejskie stają przed licznymi problemami, z których najważniejsze to: zmniejszenie się liczby dzieci ( na skutek migracji ludności i obniżającego się wskaźnika urodzeń), system finansowania, który w znikomym stopniu odpowiada na potrzeby instytucji edukacyjnych funkcjonujących na wsi. Brak wykwalifikowanej kadry pedagogicznej ( dostrzegalne są istotne różnice w wykształceniu pomiędzy nauczycielami pracującymi w szkołach miejskich i wiejskich ), a także brak odpowiedniej infrastruktury społecznej i kulturowej - co utrudnia proces socjalizacji szkolnej. Przykładem podstawowego problemu dzieci i młodzieży z obszarów wiejskich jest choćby dojazd do szkoły. Trzeba zauważyć, że w wielu obszarach nie ma odpowiedniej liczny dróg i wiele z nich jest zimą nieprzejezdnych. W konsekwencji dzieci mają problem z dotarciem do szkoły.

Na wsiach występują swoiste paradoksy w sposobach myślenia i postrzegania edukacji na wsi. Często pojawia się teza, że im lepszą edukację zapewnia szkoła wiejska, tym szybciej będzie ona zamknięta i tym szybciej zniknie miejscowość, w której ona funkcjonuje, ponieważ dobrze wykształceni młodzi ludzie nie będą chcieli pozostać na wsi. Wzrasta ich świadomość i ich możliwości.

Trzeba przyznać, że warunki panujące w szkołach wiejskich są o wiele gorsze niż w szkołach w miastach. Kolejnym czynnikiem wpływającym na pogłębianie się nierówności jest systematyczny proces likwidacji szkół, głownie z powodu fatalnego stanu budynków szkolnych. Dodatkowo, co może nas zainteresować to kadra na obszarach wiejskich jest niezwykle nisko wynagradzana. Nauczyciele w szkołach wiejskich zarabiają o 20% mniej niż w miejskich.

2.3. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie rosyjskim.

Współczesne podejście władzy państwowej na szczeblu centralnym wobec grup mniejszościowych może być scharakteryzowane jako odcięcie się od problemu. Oznacza to często obojętność wobec sposobów funkcjonowania mniejszości etnicznych i narodowych. W edukacji skutkuje to opracowaniem podręczników, książek i innych materiałów kształcenia zwykle nie uwzględniających specyfiki kulturowej i językowej grup mniejszościowych. Kolejny czynnik powiązany jest z niską jakością świadczonych usług edukacyjnych, niewielką liczbą szkół i zróżnicowaniem ich typów, a także ograniczonym wyposażeniem instytucji w materiały kształcenia. Czynniki te wpływają negatywnie na możliwości wyboru i edukacyjnego, powodując w konsekwencji wychładzanie aspiracji edukacyjnych młodych ludzi pochodzących z mniejszości.

Warto w tym miejscu podkreślić, że niezwykle ważne są także kwestie polityczne powiązane z integralnością państwa. Polityka rosyjska zdecydowanie zmierza w kierunku zachowania charakteru mocarstwowego i modelu „Wielkiej Rosji”, nie zaś w stronę tworzenia demokratycznego, pluralistycznego i wielokulturowego społeczeństwa. Dodatkowo warto zaznaczyć, iż stan znajomości rdzennych języków wśród populacji mniejszościowych stanowi wyznacznik procesów asymilacji.

Można zatem stwierdzić, że rosyjski system edukacyjny - funkcjonujący w logice nowoczesnego społeczeństwa kapitalistycznego - jest w niewielkim stopniu zdolny do pozytywnego odpowiadania na potrzeby tradycyjnych społeczności etnicznych i grup mniejszościowych ( w sferze zachowania ich tożsamości, tradycji i języka).

3. Porównanie systemu w wybranych obszarach Rosji do systemu w Polsce.

Szkoła podstawowa w Rosji :

• Szkoła podstawowa w Rosji trwa 9 lat i jest obowiązkowa dla wszystkich uczniów.

• Dzieci rozpoczynające kształcenie w 7 roku życia przechodzą z klasy trzeciej bezpośrednio do piątej. Z kolei uczniowie rozpoczynający kształcenie w wieku 6 lat uczęszczają do czteroletniej szkoły podstawowej, kontynuując następnie kształcenie w pięcioletniej szkole podstawowej.

Szkoła podstawowa w Polsce :

• Szkoła podstawowa w Polsce trwa 6 lat.

• Dzieci rozpoczynają naukę w zależności od decyzji rodziców od 6 roku życia, bądź 7 roku życia.

Szkolnictwo wyższe w Rosji :

• Rok akademicki rozpoczyna się 1 września i w związku z tym trwa 10 miesięcy do 30 czerwca.

• Dodatkowo studenci w lipcu zazwyczaj odbywają praktyki studenckie lub prowadzą badania, więc mają tylko jeden miesiąc wolnego.

• Niezbędne do podjęcia nauki jest przeprowadzenie badania na AIDS, potwierdzającego, że nie cierpi na tę chorobę.

• Stypendia dla obcokrajowców uczących się w Rosji nie są przewidziane.

• Studia rozpoczyna się w wieku 17 lat.

Szkolnictwo wyższe w Polsce:

• Rok akademicki rozpoczyna się 1 października i trwa 9 miesięcy.

• Polscy studenci mają 3 miesiące wolnego.

• Przy rekrutacji nie wymaga się badań na obecność AIDS.

• Stypendia przydzielane są bez względu na pochodzenie.

• Studia rozpoczyna się w wieku 19 lat.

Bibliografia:

1. Gmerek T ., Edukacja i nierówności społeczne. Stadium porównawcze na przykładzie

Anglii, Hiszpanii i Rosji, Kraków 2011.

2. Pachociński R., Współczesne systemy edukacyjne, Warszawa 2000.

3. http://www.jrosyjski.pl/Rosjanie/Mloda-Rosja-System-szkolnictwa-w-Rosji.html

stan obecny na 14.03.2012.

12

---