Agnieszka Krajewska-Werecka

Skrypt do historii muzyki

K L A S Y C Y Z M

PSM I i II stopnia

w Olsztynie

SPIS TREŚCI ................................................................. strony

1. Okres przedklasyczny .......................................... 3

2. Ogólna charakterystyka muzyki w epoce ............ 7

3. Reforma operowa Ch. W. Gluck'a ....................... 8

4. Józef Haydn ......................................................... 10

5. Wolfgang Amadeusz Mozart ............................... 13

6. Ludwig van Beethoven ........................................ 17

7. Muzyka klasyczna w Polsce ................................ 22

OKRES PRZEDKLASYCZNY

Przełom dziejów muzycznych między barokiem a klasycyzmem jest najbardziej charakterystycznym okresem przejściowym. To lata w przybliżeniu 1720 - 1760. Pojawiają się nowe tendencje w muzyce. Dominującą techniką staje się homofonia, akordyka, okresowość, praca tematyczna. Charakterystyczna jest prostota i przejrzystość formy - symetria.

W końcowej fazie baroku sztuki plastyczne zdominował styl rococo. Jest to nurt stylistyczny, który powstał na dworach francuskich w 20 latach XVIII w i stamtąd rozprzestrzeniał się na inne dwory Europy.

Cechą charakterystyczna było odejście od monumentalnego, pompatycznego stylu panującego we Francji za panowania Ludwika XIV i dążenie do miniaturyzacji, delikatności zdobień, lekkości, elegancji a także poruszania tematów baśniowych, pastoralnych sielankowych. Styl rokoko zwany jest stylem Ludwika XV. Nazwa rococo wywodzi się od nazwy fr. rocalle, co ozn. muszlę o bogatym kształcie. Taka muszla często stanowiła element dekoracji w plastyce i architekturze.

W dziedzinie muzyki, styl rokoko najwcześniej wystąpił na gruncie francuskiej opery baletowej i muzyki klawesynowej. Głównym elementem opery baletowej była muzyka taneczna i tematyka pastoralna zapoczątkowana przez J. B. Lully'ego i kontynuowana przez m.in. A. Campra i J. PH. Rameau (teoretyk i klawesynista).

Także w twórczości klawesynowej taniec był podstawą lub punktem wyjścia do małych form muzycznych, (rondo, suita) prostych w konstrukcji ale bogatych w treści. To pierwsza w historii muzyki idea tworzenia miniatury.

Główne założenia stylu rokoko:

1. Przejrzystość formy w postaci prostych struktur mel-rytm,

2. Powtórzenia motywów, zdań i okresów dające układy symetryczne

3. Stosowanie delikatnych ozdobników

4. Porzucanie tragicznej i patetycznej tematyki na rzecz sentymentalnej sielankowości.

Pod nieco inną postacią narodził się w Niemczech i we Włoszech styl galant, jest on odpowiednikiem stylu rococo w muzyce.

Na lata 1720-1760 przypadają następujące zdarzenia:

1. zmiany w twórczości operowej

2. muzyka klawesynistów francuskich

3. muzyka Domenica Scarlattiego

4. twórczość synów J. S. Bacha

5. działalność i twórczość kompozytorów szkół przedklasycznych.

1. Twórczość operowa

W operze seria poszukiwano nowych możliwości pogłębienia wyrazu dramatycznego. W tym czasie opera docierała do mieszczaństwa i przez to osłabiła się dramaturgia dzieł a druga sprawa było to, że wystawiano głównie opery komiczne. Jednym z pierwszych i zarazem głównym propagatorem pogłębienia czynnika dramatycznego w operze seria był Pietro Metastasio - poeta, librecista, śpiewak i kompozytor. Według niego każda postać powinna mieć inną oprawę muzyczną. Inni kompozytorzy to:

Leonardo Leo, Leonardo Vinci, G. B. Pergolesi.

W twórczości Nicolo Jommellego i Tommasa Traetty - chór zyskał większe znaczenie, koloratura przestała być wyłącznym popisem wokalnym a stała się środkiem do podkreślenia kulminacji

2. Muzyka klawesynistów francuskich

Termin „klawesyniści francuscy” obejmuje kilka generacji kompozytorów działających we Francji w latach 1650-1750. Główną zasługą klawesynistów było wykształcenie formy suity oraz rozwinięcie faktury klawesynowej. Do wielkich mistrzów we Francji w tej dziedzinie należeli osiemnastowieczni klawesyniści: Francois Couperin zwany Wielkim (Le Grand) (1668-1733), Jean Philippe Rameau (1683-1764) i Luis Daquin (1694-1772).

Francois Couperin - fr. komp., klawesynista i organista. Nauczyciel królewskich dzieci .Jego utwory (miniatury) zawarte są w czterech księgach i opatrzone programowymi tytułami np. Zakochany słowik, Dzwonki z wieży zegarowej, Budzik, Fale, Motyle. Niektóre w podtytułach wskazują na taniec inne sugerują nastrój: wesołość, nostalgię, zadumę, melancholię. Uzyskanie tych efektów było możliwe dzięki bogatej ornamentyce. Tytuły tworzą jakby obrazy, portrety możnych, przyjaciół, ptaki, kwiaty, symbole i alegorie.

Jean Philipp Rameau - fr. kompozytor i teoretyk. Twórca muz. instr: klawesynowej i zespołowej oraz oper. Stworzył teoretyczne podstawy harmoniki funkcyjnej dur-moll. Jego utwory klawesynowe to podobnie jak u F.C. miniatury zawarte w czterech zbiorach, są suitami tańców. W jednej z tych suit jest utwór pt. Tamburyn, utrzymany w formie ronda, basowe dźwięki klawesynu imitują uderzenia w bębenek a nad nimi unosi się prosta pełna wdzięku melodia. (nazwę tamburin -nosił również stary taniec prowansalski w żywym tempie).

3. Muzyka D. Scarlattiego

Domenico Scarlatti (1685-1757), syn Aleksandra, twórcy oper. Muzyka D. S. Jest żywa, pełna prostych, pomysłowych melodii i jak na owe czasy pełna pomysłów technicznych i harmonicznych. Zasady kompozycji traktował w sposób niekonwencjonalny: wprowadzał niedozwolone następstwa interwałów, nie rozwiązywał dysonansów zgodnie z regułami i inne „błędy”. Najbardziej znany nowatorski zbiór to Essercizi per gravicembalo, które później otrzymały nazwę sonat, choć były jednoczęściowe. Wprowadził:

1. różne układy następujących po sobie w szybkim tempie, w obu rękach w jednym kierunku lub rozbieżnie,

2. rytmicznie powtarzanie akordów,

3. „łamane” seksty, oktawy,

4. szybkie powtarzanie dźwięku ze zmianą palców na jednym dźwięku,

5. przekładanie i krzyżowanie rąk,

6. bogata ornamentyka,

7. szybkie tempa,

8. wykorzystanie melodii i rytmu z ludowej twórczości.

We Włoszech mistrzem muzyki w nowym stylu był również Antonio Vivaldi (1678-1741). Kompozytor i wykonawca swych dzieł. Tworzył niemal wszystkie formy uprawiane w tym okresie.

Cechy indywidualnego stylu najbardziej widoczne są w jego dziełach instrumentalnych, głównie w concerto grosso i koncertach solowych. Ta forma zmienia się u niego w układzie cyklicznym i w wewnętrznej budowie części na wzór włoskiej sinfonii: allegro-adagio-allegro.

Zdobyczą jest zróżnicowanie obsady concertina przez wykorzystanie niemal wszystkich ówczesnych instrumentów: wiolonczeli, fletu prostego i poprzecznego, oboju, fagotu, klarnetu, rogów, trąbek, lutni, mandoliny, organów czy cymbala. Do uprzywilejowanych instrumentów należą smyczkowe, a zwłaszcza skrzypce. A. Vivaldi jako skrzypek wirtuoz wzbogacił technikę gry wprowadzając nowe sposoby wydobywania dźwięku, figury techniczne.

Malarstwo dźwiękowe znalazło zastosowanie głównie w koncertach solowych. Do najbardziej znanych należą Cztery pory roku op.8, poprzedzone literackim komentarzem z sonetów nieznanego autora. W każdym z nich ukazany jest krajobraz danej pory roku.

Vivaldi wprowadził ostre kontrasty melodyczne, rytmiczne i harmoniczne, wyraziste tematy, motywy gamowe, na rozłożonych trójdźwiękach. Dominowała faktura homofoniczna.

W twórczości operowej wykorzystywał różne style. Napisał ok. 46 oper głównie w Wenecji, do librett A. Zeno i Metastasia. Coraz rzadziej pojawia się b.c.

4. Twórczość synów Bacha

Dwóch synów J. S. Bacha: Carl Philipp Emanuel Bach (1714 - 1788, zwany Bachem „berlińskim” lub „hamburskim”) oraz Johann Christian Bach (1735-1782, zwany „mediolańskim” lub „londyńskim”) rozpowszechniło melodykę kantylenową o budowie okresowej. Do nowych środków należały również śmiałe, jak na owe czasy rozwiązania harmoniczne, kontrasty rytmiczne i cieniowania dynamiczne. Dynamika stała się bardzo ważnym elementem wyrazowym.

Na przykładzie dzieł Johanna Christiana można śledzić proces kształtowania się budowy form cyklicznych. Przewagę ma układ trzyczęściowy: szybka - wolna - szybka. J. Ch. przyczynił się również do rozpowszechnienia fortepianu. Jego twórczośc wysoko cenił W. A. Mozart, wykorzystując niektóre fragmenty kompozycji do swoich utworów.

Wilhelm Friedemann (1710-1784) i Johann Christopf Friedrich (1732-1795) zyskali mniejszą sławę niż poprzednicy.

W Niemczech przejawy stylu występują u Georga Philippa Telemanna (1681-1767), głównie w utworach instrumentalnych. W ogóle reprezentował zasadę mieszania różnych stylów.

5. Szkoły przedklasyczne

W czasie przejściowym między barokiem a klasycyzmem szczególna rolę odegrały trzy ośrodki: Mannheim, Berlin i Wiedeń. Kilka generacji kompozytorów związanych z tymi ośrodkami stworzyło odrębne szkoły: mannheimską, berlińską i tzw. starowiedeńską.

Działalność szkół miała charakter rozwojowy w związku z tym nie była jednolita i każda podlega osobnemu omówieniu.

Szkoła mannheimska

W II poł. XVIII wieku miasto Mannheim było wyróżniającym się ośrodkiem ze względu na wysoki poziom wykonawczy. Orkiestra Palatynatu Nadreńskiego znana była w całej Europie. Tak więc szkoła ta odegrała ważną rolę w rozwoju muzyki symfonicznej, w szczególności symfonii klasycznej.

Utworzony zespół orkiestrowy nie był jednolity narodowościowo - skupiał muzyków i kompozytorów pochodzących z Czech, Niemiec, Włoch i obejmuje 3 pokolenia twórców:

1. Frantisek Xawer Richter (1709-89), Jan Stamic (1717-57), Ignaz Holzbauer (1711-83);

2. Carl Joseph Toeschi (1731-88), Ernest Eichner (1740-77), Christian Cannabich (1731-98);

3. Synowie Jana Stamica: Carl (1745-1801) i Anton (1754-1809), Franz Danzi (1763-1826).

Działalność szkoły rozciąga się na około 60 lat a największy rozkwit nastąpił w okresie 1750 - 1770. Największe osiągnięcia szkoły to:

1. rozpoczął się proces kształtowania nowoczesnej instrumentacji, który zarzucał barokowe basso continuo, fakturę głosową na rzecz faktury z 2 planami: melodycznym i harmonicznym.

2. Krystalizacja obsady orkiestry; początkowo podstawę stanowił kwartet smyczkowy (I i II skrz., alt., wiolonczele z kontrabasami), później partia kontrabasów usamodzielniła się i doszło do powstania kwintetu smyczkowego. Równocześnie ustaliła się obsada podwójna instrumentów dętych drewnianych .

3. Realizacja dynamiki przez odpowiednia instrumentację a także pojawiły się w zapisie nutowym oznaczenia artykulacyjne i wykonawcze (legato, staccato...). Do tej pory wykonawcy sami od siebie realizowali te elementy.

4. Pojawiła się modelowa, klasyczna postać czteroczęściowego cyklu sonatowego:

• forma ( allegro) sonatowe

• część wolna

• menuet (część taneczna)

• finał (zwykle w formie ronda).

5. Nowe osiągnięcia w zakresie formy i instrumentacji widoczne są w utworach kameralnych i koncertach solowych z towarzyszeniem orkiestry. Usamodzielniają się takie instrumenty jak obój i klarnet.

Szkoła berlińska

To nazwa na grupę kompozytorów działających w Berlinie od połowy XVIII w. związanych z dworem Fryderyka Wielkiego. Głównymi reprezentantami byli:

Johann Joachim Quantz (1697 - 1773),

Carl Heinrich Graun (1703/4 - 1795)

Carl Philipp Emanuel Bach (1714 - 1788)

Friedrich Wilhelm Marpurg (1718 - 1795)

Johann Philipp Kirnberger (1721 - 1783)

Christian Gottfried Krause (1719 - 1770).

Kompozytorzy kładli szczególny nacisk na poziom wykonawczy, czego dowodem były podręczniki do nauki gry na instrumentach, np. szkoły na instrumenty klawiszowe - C. Ph. E. Bacha oraz szkoły na flet J. J. Quantza.

Kompozytorzy najczęściej uprawiali formy instrumentalne takie jak sonata, suita, symfonia koncertująca i koncert zaś z muzyki wokalno - instrumentalnej opery, pieśni ( szkoła pieśni C. Ph. E. Bacha) i kompozycje religijne.

W twórczości kompozytorów zaznaczyło się krzyżowanie wpływów włoskich, francuskich i lokalnych - niemieckich.

Szkoła starowiedeńska

Około połowy XVIII wieku Wiedeń stał się ważnym ośrodkiem muzycznym. Przyczynili się do tego kompozytorzy włoscy i austriaccy. Głównymi przedstawicielami byli:

Matthias Georg Monn (1717-1750)

Georg Christoph Wagenseil (1715-1770)

Florian Leopold Gassmann (1729-1774)

Leopold Hofmann (1738-1793)

W związku z zapotrzebowaniem na muzykę taneczną i rozrywkową, wykonywana na wolnym powietrzu, a także ze względu na modę muzykowania domowego - tzw. Hausmusik, pojawiły się liczne zespoły instrumentalne tak zawodowe jak i amatorskie. Grano i komponowano symfonie ale były one zbliżone do formy suity: miały wiele części i rytmikę taneczną. Stopniowo rozwój muzyki symfonicznej doprowadził do zarzucenia praktyk i technik barokowych zwłaszcza snucia motywicznego.

Późny okres działalności szkoły starowiedeńskiej zbiegł się z twórczością Józefa Haydna i odznaczał się rosnącym wpływem dokonań tego kompozytora.

Ogólna charakterystyka muzyki w epoce

Klasycyzm - od łac. słowa classicus ozn. obywatel pierwszej klasy; później to pojęcie stało się ponadczasowe i wyraża to co wzorowe, doskonałe, dążące do harmonii, zgodności. Inne znaczenia to: nawiązanie do kultury starożytnej Grecji i kierunek w sztuce XVIII w. Klasyk - to artysta, twórca dzieł o nieprzemijającej wartości.

Klasycyzm, jako kierunek w muzyce, rozwinął się głównie we Francji, gdzie objął muz. operową (reforma Gluck'a ) i w Austrii. Wykrystalizowany styl klasyczny to II poł. XVIII w. i pocz. XIX w. (1760 - 1820). Rozpoczął się nowy rozdział w historii muzyki: walka o publiczność, o powodzenie, bo aż do XVIII w. każda muzyka była w zasadzie użytkową, pisaną na zamówienia. Niewiele było instytucji, które udostępniały muzykę szerokim kręgom publiczności. Z prywatnych koncertów powstały publiczne, dostępne dla wszystkich (Teatr 1637). Muzyka przeobraziła się ze sztuki użytkowej w sztukę wyrazu i stała się ulubiona sztuką różnych warstw społecznych a szczególnie mieszczan. Wykształcone wówczas formy życia muzycznego istnieją do dziś: koncerty publiczne, muzykowanie domowe, podróże wirtuozów, krytyka muzyczna Popularna była forma serenady i muzyka instrumentalna. Zmieniło się też społ. stanowisko kompozytorów. Pisali z myślą o nieśmiertelności, a więc chcieli, aby ich dzieła były jedyne, niepowtarzalne.

Trzon okresu klasycznego na gruncie muzycznym stanowi działalność tzw. klasyków wiedeńskich, którzy tworzyli głównie w Wiedniu. Wiedeń był wówczas metropolią środkowej Europy poprzez położenie geograficzne, wiodły przez W. szlaki handlowe i kulturalne, często osiedlali się cudzoziemcy z Niemiec, Czech, Włoch, Węgier - w ten sposób tworzyła się inna, zróżnicowana kultura.

Najistotniejsze zmiany zaszły:

• w traktowaniu melodii: polifonia zanikała na rzecz homofonii,

• powstał tzw. akompaniament obbligato (obowiązkowo)- większa samodzielność w partii towarzyszącej linii melodycznej, pomijanie szablonowego basu Albertiego.

• ostateczna krystalizacja tonalnego systemu funkcyjnego dur-moll,

• faktura homofoniczna i harmonia funkcyjna wpłynęły na budowę dzieła - podział na symetryczne odcinki- zdania, okresy,

• budowa okresowa pojawia się coraz częściej a w niektórych utworach stała się zasadą np. taniec,

• dynamika, falowanie napięć wynika z systemu dur-moll (cresc. i decresc.), a nie tylko z ilości wykonawców,

• rozwinięcie faktury instrumentalnej, zwłaszcza orkiestrowej i fortepianowej,

• podział na muzykę kameralną (dla małych pomieszczeń) i symfoniczną (charakter monumentalny, na większą salę koncertową)

• stosowanie kontrastów głównie melodycznych, rytmicznych, dynamicznych i szukanie nowych środków do wyrażenia dramaturgii dzieła,

Wzajemne powiązania powyższych zdobyczy doprowadziły do powstania nowych form muzycznych:

• cyklu sonatowego ( z jego wariantami wynikającymi z różnej obsady- sonata, symfonia, koncert, kwartet) w dwóch schematach:

1. 3-cz.: 1 cz. szybka forma sonatowa: Ekspozycja Przetworzenie Repryza, 2 cz. wolna, 3 cz. szybka, na wzór uwertury włoskiej, schemat popularny w koncercie,

2. 4-cz. 1 cz. forma sonatowa, 2 cz. adagio 3 cz. menuet, 4 cz. allegro - typowy układ cyklu sonatowego.

• formy wariacyjnej

Charakterystyczne jest dążenie do równowagi treści i formy oraz logicznego pomysłu, przejrzystości, zwięzłości, wykończenia.

Reforma operowa C. W. Gluck'a

Operę w XVIII wieku można by nazwać operą koncertową w przeciwieństwie do opery dramatycznej w XVII w., ponieważ najważniejszą rolę miały:

• arie da capo,

• popisowe numery śpiewaków,

• recytatywy głównie w operach seria.

Wszystko koncentrowało się wokół głównych postaci. Treść opery, historyczna i mitologiczna najczęściej z intrygą miłosną, była układana zgodnie z życzeniami śpiewaków, którzy w tym czasie byli traktowani wyżej od kompozytorów i librecistów, słowem - rządzili operą. Uwertura wprowadzająca, nie była z dziełem związana tematycznie. Dla osiągnięcia łatwych sukcesów niektórzy kompozytorzy przenosili udane arie z jednej opery do drugiej.

Najwybitniejszymi librecistami włoskiej opery seria byli:

Pietro Metastasio (1698-1782) i Apostolo Zeno (1668-1750), którzy działali na dworze wiedeńskim.

Czynnikiem wywierającym znaczny wpływ na postać opery włoskiej była commedia dell'arte, która stanowiła punkt wyjścia dla rozwoju opery komicznej. Miejsce arii zajęła piosenka o charakterze ludowym, recytatyw secco (szybka recytacja, z towarz. b.c.).

Pierwszą samodzielna operą tego typu była Orontea F. Zirilla (1654) a wielkim sukcesem w 1733 roku La serva padrona (Służąca panią) G. Pergolesiego.

Włoska opera buffa i francuska opera comique (w Angli o. balladowa, w Niemczech singspiel), wprowadziły z czasem elementy obniżające wartość dzieł. Kompozytorzy i libreciści pracowali nad doskonała forma opery tak seria jak i buffa.

Wśród tych różnych reform i kierunków operowych w XVIII wieku, największe znaczenie ma reforma Christofa Willibalda Glucka (1714-1787).

To niemiecki kompozytor pochodzenia czeskiego. Początkowo kształcił się w Pradze, potem w Mediolanie u G. B. Sammartiniego (skomponował tam 10 oper), w Londynie spotkał się z G. F. Haendlem, był w Hamburgu dyrygentem zespołu operowego. W 1752 roku wyjechał do Wiednia i objął stanowisko kapelmistrza opery dworskiej. Uzyskał tam poparcie królowej Marii Antoniny, swej dawnej uczennicy. W Wiedniu pozostał do śmierci.

Ch. W. Gluck rozpoczął reformę od baletu, starał się, aby:

• balet był przejawem akcji dramatycznej: najważniejsza jest akcja dramatyczna, która powinna przyciągać uwagę słuchaczy,

• główną ideą reformy miała być równowaga między muzyką a słowem. (muzyka winna służyć poezji ),

• techniki kompozytorskie powinny być uproszczone i uzasadnione,

• wstępna sinfonia, czyli uwertura powinna przygotowywać na to, co się stanie, co ma być przedmiotem akcji dramatycznej, powinna być streszczeniem akcji,

• w treści reforma dotyczyła podejmowania tematów starogreckich - chwała i miłość ojczyzny to główne hasło. Wyrazem tych przemian są trzy opery do tekstów librecisty Rainiera de Calzabigiego, który przeciwstawiał się koncepcjom P. Metastasia.1- „Orfeusz i Eurydyka” 1762, 2- „ Alceste” 1767, 3- „Paride et Elana” 1770, wystawione jeszcze w Wiedniu.

Jednak w Wiedniu reforma opery nie była akceptowana. G. przeniósł się do Paryża i świadomie korzystał z koncepcji fr. opery, głównie dramatów J. B. Lully'ego:

- odwrót od popisowej o. baroku, zerwanie z bogatą ornamentyką w celu lepszego zrozumienia tekstu,

• aria zbliżona do pieśni a nie aria da capo,

• rozwinął recitativo accompagniato, główny środek ekspresji, ( praca tematyczna )

• chóry:

1dramatyczny - który bezpośrednio bierze udział w akcji,

2 komentujący,

3 obrzędowy, czasem związany z baletem,

4 błagalny.

Od nowej opery wykonanej w Paryżu pt. Ifigenia w Aulidzie rozgorzał spór między zwolennikami opery fr. a opery wł. buffa. Do historii muzyki owa polemika przeszła pod nazwą spór Piccinnistów z Gluckistami.

Po 7 latach zwycięstwo odniósł G. sukcesem oper: Armida 1777, a Ifigenia na Taurydzie 1779 - uznana za arcydzieło muzyki dramatycznej.

Ponad to napisał ok. 100 dzieł scenicznych: oper, baletów, pantomimy, kantaty dramatyczne, pieśni.

Nowe cechy opery utrzymały się do czasów R. Wagnera.

JÓZEF HAYDN - ur. 31 III 1732 r. w Rohrau - zm. 31 V 1809 r. w Wiedniu.

Najstarszy z wielkich klasyków, przeżył Mozarta i był świadkiem narodzin muzyki Beethovena. Żył w złotym wieku arystokracji, jeszcze w tym czasie, gdy muzyk na dworze pańskim był traktowany na równi ze służbą. Nosił nawet liberię. Nie odczuwał jednak upokorzeń, gdyż był z natury niezależny i miał poczucie własnej wartości.

Przebywał na dworze książąt Esterhazych w Eisenstadt, gdzie pełnił funkcję nadwornego kapelmistrza. Służba u tych książąt pozbawiała Haydna kontaktów z ośrodkami ówczesnego życia muzycznego ale dawała możliwość rozwinięcia swoich pomysłów twórczych. Miał on bowiem do dyspozycji orkiestrę, zespół kameralny i scenę teatralną. Był dyrygentem i kierował zespołem grając na klawesynie lub na skrzypcach. Z tego okresu pochodzi wiele dzieł muzycznych: ok. 60 symfonii, 40 kwartetów, 30 sonat fort., 11 oper i innych form.

W 1790 roku zmarł książę a jego następca rozwiązał orkiestrę i Haydn wyjechał do Wiednia i tam osiadł na stałe. Został sławnym na całą Europę i otrzymywał zaproszenia do prowadzenia koncertów we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Rosji. Dwukrotnie wyjeżdżał do Anglii. Tam brał udział w licznych koncertach, komponował na zamówienia, napisał m.in. 12 symfonii nazwane później „londyńskimi”. Otrzymał w uniwersytecie w Oksfordzie tytuł doktora h. c. Ostatnie lata życia spędził otoczony sławą i szacunkiem.

Twórczość jest bardzo bogata, ponieważ komponował przez całe życie.

1. Symfonie - napisał 108, (4 zaginęły),

Haydn został nazwany „ojcem symfonii”, ponieważ sam , na drodze własnych poszukiwań nadał im ostateczny kształt formalny i doprowadził do doskonałości. Dał początek nowoczesnej muzyce orkiestrowej, której podstawą stał się kwintet smyczkowy: I i II skrzypce, altówki, wiolonczele, i kontrabasy a także instrumenty dęte drewniane, blaszane i perkusyjne. Z orkiestry zniknęło b.c., realizowane przez klawesyn.

W długim szeregu tych dzieł można wyróżnić trzy okresy:

• To symfonie nawiązujące do stylu szkoły starowiedeńskiej, często komponowane pod gusta swoich chlebodawców. Zewnętrznie mają układ 3- i 4-ro częściowy, ale praca motywiczna jest bardzo uboga. Często pojawiają się elementy ilustracyjno - programowe. „Treść” utworów określają tytuły kompozytora:

-cykl 3 symfonii pt. „Pory dnia” -„ Poranek”, „ Południe”, „Wieczór”.

-tematyka myśliwska pt.: „Z sygnałem rogu”, „Na stanowisku”

-inne pt.: „Filozof”, „Pożegnalna”( związana z udzieleniem urlopu muzykom), „Maria Teresa”.

• To „Symfonie paryskie”- reprezentują wykształcony styl kompozytora. Są już samodzielne i wyraźne tematy i motywy szczególnie w I części w której przetworzenie nabiera właściwego znaczenia - spowodowanie napięcia poprzez modulacje i zmiany materiału muzycznego. Z dużej liczby tych symfonii znanych jest 6 dzieł:

1 D-dur nr 73 „Polowanie”

2 C-dur nr 82 „Niedźwiedź”

• g-moll nr 83 „Kura”

• B-dur nr 85 „Królowa”

• G-dur nr 88 ( wstęp Adagio mógł posłużyć Beethovenowi za Finał w VIII symfonii - podobieństwa głównych tematów)

• G-dur nr 92 „Oksfordzka”

• Trzeci okres działalności symfonicznej Haydna to przede wszystkim „Symfonie londyńskie”, napisane podczas dwóch sezonów zimowych 1791-92 i 1794-95 w Londynie. Wyróżniają się doskonałą techniką i logiką konstrukcji. Cechą charakterystyczną jest powolny wstęp rozpoczynający I części., to jakby patetyczna introdukcja, która bezpośrednio łączy się z dwutematowym allegrem sonatowym. Części powolne to zwykle cykl wariacji, a Menuet przypomina tanecznego ludowego lendlera a nie taniec dworski. Ogólnie symfonie mają pogodny charakter, styl. Jest ich 12, m.in.:

1 D- dur nr 93 otwiera cykl

2 G-dur nr 94 „Z uderzeniem w kocioł”, w II cz. Andante następuje nieoczekiwane uderzenie w kocioł.

• Es-dur nr 99, pierwszy raz pojawiają się klarnety, które już pozostaną w stałym składzie ork. Haydna.

• G-dur nr 100 „Wojskowa”, o jej charakterze decyduje dobór tematów i zastosowanie odpowiedniej instrumentacji

• D-dur nr 101 „Zegarowa”, II cz. Andante ma temat z akompaniamentem fagotu - staccato i skrzypiec - pizz. które naśladują tykanie zegara.

• Es-dur nr 103 „Z werblem na kotłach”, kotły rozpoczynają ja z cichym werblem. To dzieło jest syntezą twórczości symfonicznej. W III cz. Menuecie melodia tematu zaczerpnięta została z opery W. A. Mozarta „Uprowadzenie z Seraju”

• D-dur nr 104, zamyka cykl i jest równie doskonała co powyższa.

2. Utwory kameralne:

kwartety smyczkowe - napisane na wzór czteroczęściowego cyklu symfonii. Cechą charakterystyczną jest technika przetworzeniowa, zmiany wariacyjne, proporcje formalne, dostosowanie polifonii do wymogów klasycznej homofonii.

Kwartety szybko stały się podstawową formą domowego muzykowania w kręgach arystokracji i mieszczaństwa. Dzieła kameralne Haydna, stały się modelem dla Mozarta, Beethovena i następnych twórców. Niektórzy dedykowali mu swoje np. Mozart pisząc „Kwartety Haydnowskie”.

Nie jest znana dokładna liczba kwartetów, zwykle podaje się 83 a z nich 75 odnaleziono i ich autorstwo jest pewne.

Najwcześniejszą fazę twórczości stanowi 12 Kw. po 6 z op. 1, 2, w których pojawiają się cechy takie same jak w divertimencie i suicie, są 5 - cio cz. z dwoma menuetami (allegro- menuet- adagio- menuet - presto).

Op. 3, i 9 to kwartety o 4-ro cz. budowie.

Z tej dużej liczby dzieł na szczególną uwagę zasługują kwartety z:

-op. 17, - cechą charakterystyczną jest brzmienie skrzypiec w wysokich partiach i wirtuozeria, kontrasty, zmiany trybu.

-op. 20, - dedykował je węgierskiemu dyplomacie i zarazem miłośnikowi muzyki kameralnej N. Z. Von Domanovce. Dzieła są znane jako kwartety „Słoneczne”, ponieważ na okładce wydania z 1779 r. była litografia z wschodzącym słońcem. Nowością tego cyklu są trzy fugi w finałach kwartetów C- dur, f-moll, A-dur, a także znakomite połączenie środków techniki polifonicznej, przetworzeniowej, wariacyjnej i koncertującej nadające utworom żywy, urozmaicony przebieg.

-op. 33, - te kwartety znane są pod wieloma nazwami: „Żarty muzyczne”, bo zamiast menueta kompozytor umieścił scherza; „Kwartety dziewicze”, nazwa pochodząca od okładki dawnego wydania; „Rosyjskie”, ponieważ dedykowane wielkiemu księciu Pawłowi, późniejszemu carowi, który odwiedził Wiedeń wraz z księżną Marią Fiodorowną. Cykl tych kwartetów ma tak skonstruowane tematy aby z tworzących je motywów można było zestawiać nowe myśli muzyczne i poddawać je przetwarzaniu i to od początku ekspozycji. Najpopularniejszym w tym cyklu jest kwartet C-dur „Ptasi” (op.33 nr 3), z powodu licznych motywów „ornitologicznych”.

-op. 50, - to cykl 6 kwartetów, które osiągnęły klasyczną dojrzałość. Dedykowane zostały pruskiemu królowi Fryderykowi Wilhelmowi II, jako podziękowanie za wspaniały diamentowy pierścień przesłany w dowód uznania za symfonie paryskie, dlatego nazwa ich „Pruskie”

-op. 64, - dedykowane skrzypkowi Johannowi Tostowi. Najpopularniejszy jest kwartet 5 pod nazwą „Skowronkowy” ze względu na temat umieszczony w wysokim rejestrze oraz staccato niższych instrumentów.

Ostatnim kwartetem jest d-moll op.103 bez dwóch środkowych części, który zakończył zdaniem w 1806 roku: „brak mi już zupełnie sił, starym ja i słaby”.

Tria fortepianowe:

Obok kwartetów tria należą do popularniejszych utworów kameralnych Haydna. Napisał ich 45.

Tria na baryton, altówkę i wiolonczelę - 126, spisane w latach 1762 - 75. Baryton to rodzaj sześciostrunowej violi da gamba. Był to bardzo trudny instrument, szczególnie do nastrojenia, ale Haydn był zobowiązany pisać m.in. na taki skład, ponieważ był ulubionym instrumentem księcia M. Esterhazy'ego.

Istnieją też inne utwory kameralne na różne składy instrumentalne.

3 Koncerty:

Należą do grupy utworów, które powstały głównie na zamówienia, życzenia, bez szczególnego zamierzenia Haydna.

24 na fortepian,

4 na skrzypce,

5 na wiolonczelę,

4 na 1 lub 2 rogi,

5 na lirę korbową,

po 1 na flet, obój, trąbkę, i inne.

4 Twórczość wokalno-instrumentalna:

24 opery przeznaczone głównie dla teatru w Esterhaz m.in. „Aptekarz”, „Armida”, „Księżycowy świat”.

14 mszy m.in. „Nelsońska” d-moll, „Missa Solemnis” B-dur, i „Missa Sancte Caeciliae” - jedyna msza kantatowa, charakteryzująca się tym, że poszczególne części tworzą samodzielne utwory, kontrastujące ze sobą pod każdym względem. Msza została napisana na święto wiedeńskiego Bractwa Cecyliańskiego na 22 listopada.

Wszystkie msze cechuje pogodny styl koncertujący, lekki rokoko, czasem wirtuozowski sprzeczny ze stylem liturgicznym, dlatego przez jakiś czas było zabronione wykonywanie ich w kościołach.

Oratoria, powstały pod wpływem twórczości oratoryjnej Haendla. Można wyróżnić dwa typy:

1 posiadające wpływy muzyki operowej, z przewagą partii solowych np. „Powrót Tobiasza”

2 powstałe pod wpływem muzyki angielskiej z przewagą partii chóralnych, np. „Stworzenie świata” i „Pory roku”.

„Stworzenie świata” - powstało wg tekstu Miltona pt. „Raj utracony”. Utwór składa się z trzech części: dwie pierwsze przedstawiają dzieło stworzenia a trzecia życie w raju. Rolę narratora przejęły 3 postacie, archaniołowie: Gabriel (sopran), Uriel (tenor) i Rafael (bas), a w trzeciej części Adam i Ewa.

„Pory roku” - pod względem budowy odbiegają od formy oratorium. Mają swobodną, luźną budowę co czyni z dzieła cykl czterech kantat. Troje solistów i chór opowiadają o czterech porach roku.

Innym typem oratorium jest „7 słów Chrystusa na krzyżu”, początkowo Haydn napisał dzieło symfoniczne i później opracował je na kwartet smyczkowy i na fortepian. W 1792 roku kapelmistrz J. Fribert dopisał tekst przekształcając dzieło w oratorium. Dzieło nie spodobało się Haydnowi, więc sam stworzył nową wersję oratorium. Składa się ze wstępu i 7 wolnych części oraz szybkiego epilogu kończącego dzieło.

Inne utwory wok.-instr. to:

Te Deum, Stabat Mater, 55 kanonów, 47 pieśni.

WOLFGANG AMADEUSZ MOZART - ur. 27 I 1756 r. w Salzburgu - zm. 5 XII 1791r. w Wiedniu.

Od najmłodszych lat wykazywał niezwykle zdolności muzyczne w postaci słuchu absolutnego i pamięci muzycznej. Pierwsze lekcje dawał mu ojciec Leopold, który był skrzypkiem w kapeli arcybiskupiej i nauczycielem gry na tym instrumencie. Od szóstego roku życia koncertował z siostrą Marią Anną pod bacznym okiem ojca najpierw w Monachium potem w Wiedniu na dworze cesarskim i w domach arystokracji. Po tych wydarzeniach mówiono o nim „cudowne dziecko”. Od 1773 roku podróżował nadal z ojcem i siostrą jako klawesynistką po wielu miastach Europy: Monachium, Wiedeń, Paryż, gdzie ukazały się drukiem pierwsze sonaty Mozarta. Z Paryża cała trójka pojechała do Londynu. Tam Mozart spotkał się z Janem Chrystianem Bachem, zwanym „Bachem londyńskim” (najmłodszym synem Bacha), który udzielał mu oprócz wspólnego muzykowania wiele rad co do komponowania. Po powrocie (1766 rok - Mozart miał 10 lat!) rozpoczął naukę kompozycji na podstawie wybitnego dzieła „Gradus ad Parnassum” J. J. Fuxa. W 1769 został mianowany kapelmistrzem kapeli arcybiskupiej w Salzburgu i komponował głównie muzykę kościelną. W tym czasie wyjechał do Włoch, tam w Mediolanie poznał G. B. Sammartiniego i N. Picciniego i otrzymał zamówienie na pisanie oper na najbliższy sezon. W między czasie zjawił się w Rzymie i tam w Kaplicy Sykstyńskiej słuchał znanej tylko z tego miejsca kompozycji „Miserere” G. Allegriego wykonywaną przez chór zakonników. Od razy zapisał utwór czym wzbudził podziw i sensację.

Żył tylko 35 lat, lecz pozostawił wspaniałe dzieła. Był największym kompozytorem swej epoki i wszechstronnym geniuszem muzycznym wszystkich czasów. Osiągnął sukces jako twórca oper, symfonii, koncertów, muzyki kameralnej, wokalnej, chóralnej: jako pianista, organista i dyrygent.

Był cudownym dzieckiem, od 6 roku życia koncertował z siostrą i ojcem, który również komponował i był dyrygentem, po całej Europie. Ale nie udało mu się znaleźć odpowiedniego stanowiska jako kompozytor w dorosłym życiu. Rozpoczął więc samodzielne życie bez mecenasa. Był jednym z pierwszych w historii muzyki, który uczynił ten krok. W sensie artystycznym zwyciężył ale zapłacił za to niedostatkiem. Umarł w biedzie i pochowany został we wspólnym grobowcu dla nędzarzy.

Muzyka Mozarta jest łatwa do słuchania ze względu na bogactwo pięknych melodii, wdzięk, i zarazem trudna ze względu na jej głębię, subtelność i namiętność ograniczoną konwencjami epoki. Mozart rozbudował i skrystalizował formę sonatową, udoskonalił formę koncertu solowego.

Jego twórczość wokalna i instrumentalna przedstawia ideał harmonii, ładu, i równowagi elementów muzycznych oraz śmiałe traktowanie akordów harm., które wpływają na kolorystykę, barwę brzmienia instrumentów.

Dzieła W. A. Mozarta ułożone są wg chronologoczno-tematycznego katalogu zebranego przez Ludwika Kochla w Kochel - Verzeichnis skrót: KV w 1862 r. w Lipsku.

Twórczość instrumentalna:

I Symfonie - zachowało się 41.

Mozart pisał symfonie w ciągu całego życia nawet, gdy przez pewien czas tworzył utwory wok-instr. zawsze myślał o symfonii. W czasie, kiedy Mozart komponował, forma symfonii miała inne założenia estetyczne - miała służyć rozrywce tak jak divertimenta czy serenady, a nie przenosić poważnych treści. I właśnie większość symf. utrzymana jest w lekkim, wiedeńskim stylu II poł. XVIII w. w stylu rokoko, choć kilka wyłamuje się z tego stylu i ma cechy zwiastujące wielkie zmiany widoczne już w twórczości Beethovena.

1 Symfonia g-moll KV 183 jest zapowiedzią przemian.

2 Symfonia D-dur „Paryska” KV 297 , 3-cz.,ma liczne wzory: włoskie, a przede wszystkim franc. I aby zdobyć publiczność Mozart nie powtarza dłuższych fragmentów, aby nie psuć smaku. Więcej też użył instr. dętych drewnianych a szczególnie klarnetów.

3 Symfonia B-dur KV 319 i

4 Symfonia C-dur KV 338, te dwie nazwane „Salzburskimi”, bo powstały w okresie kiedy M. na nowo podjął pracę u arcybiskupa w Salzburgu i był po podroży w Mannheim i w Paryżu. Są one 3-cz. bez menueta.

5 Symfonia D-dur „Haffnerowska” KV 385, w stylu serenadowym, bo w istocie powstała z serenady napisanej dla uczczenia rodzinnego święta Haffnerów - rodziny zaprzyjaźnionej z Mozartem.

6 Symfonia C-dur „Linzka” KV 425, napisana w szybkim czasie na koncert w Linzu, do którego po drodze z Salzburga do Wiednia udał się Mozart i nie miał przy sobie żadnej kompozycji. Jest ona w stylu Haydna.

7 Symfonia D-dur „Praska” KV 504, została wykonana rok po napisaniu w Pradze stąd nazwa. Wzbudziła wyjątkowy zachwyt. Ma motywy znanych oper np. Wesela Figara czy uwertury Czarodaiejski flet. Charakteryzuje się dobrą równowagą elementów muzycznych.

Ostatnie 3 symfonie napisane w przeciągu 3 miesięcy tworzą tryptyk muzyczny, są to:

1 symf. Es-dur KV 543, 4-cz., nazwana przez pewnego romantyka „Łabędzim śpiewem”, to dzieło pełne energii, radości życia.

2 symf. g-moll KV 550, 4-cz., nazwana przez Schumanna „zwiewna grecką Gracją”; to dzieło pełne smutku i tragizmu.

3 Symf. C-dur „Jowiszowa” KV 551, ma najmniej indywidualne cechy Mozarta, ale doskonała przejrzystość, proporcje, mocne (jowiszowe) akordy.

II Uwertury:

Kilka uwertur stanowi repertuar koncertów:

1 Uprowadzenie z Seraju - ma formę u. Włoskiej a orientalnymi elementami muzyki janczarów.

2 Wesele Figara - żywiołowa muzyka, która nie ma związków z późniejszymi motywami opery. To samodzielne dzieło ale daje nastrój , charakter i tło - konflikty polityczne, elementy rewolucyjne.

3 Don Juan - uwertura wprowadza w nastrój jest w typie francuskiej uwertury, części: wolna-szybka-wolna. Napisana została w jedną noc.

4 Czarodziejski flet - to mistrzowska uwertura, charakteryzuje się żywiołowością co stwarza technika fugata. Jest trzy częściowa.

Divertimenta, serenady, nokturny około 31 pozycji, m.in. „Eine kleine Nachtmusk” KV 525 (mały nokturn), to przykład rokokowej muzyki rozrywkowej. 4-cz.,na kwartet sm., przejrzysta faktura, klasyczna.

III Koncerty:

1. 28 na fortepian: wywarły duży wpływ na rozwój tej formy:

Pierwsze koncerty powstały dość późno jak na Mozarta, bo w 17 roku życia i nie miały indywidualnego stylu. Później jednak wykształcił się styl nacechowany lekkością, śpiewnością, cieniowaniem dynamicznym, efektownymi pasażami i figuracją. Akompaniament orkiestry spełnia rolę równorzędną z solo fortep. Koncerty powstawały dzięki różnym okazjom i styl ich zawsze zależał od tego kto będzie odbiorcą muzyki. Do najbardziej znanych należą:

• A-dur KV 488 powstał w 1786 r., podczas pracy kompozytora nad operą Wesele Figara;

• d-moll KV 466, posiada cechy romantyczne, jest swego rodzaju symfonią z instr. solo, pełny dramaturgii, rozpoczyna okres „burzy i naporu” w muzyce co kontynuuje Beethoven.

• c-moll KV 491, jest jeszcze bardziej dramatyczny od poprzedniego, dzięki m.in. zastosowaniu większego składu orkiestry szczególnie instr. dętych. To bardzo oryginalne dzieło napisane na tle wydarzeń smutnych, osobistych Mozarta. Chromatyka, gwałtowne kontrasty dynamiczne, synkopy, urywane motywy to główne cechy tego koncertu. Te dwa jedyne mollowe koncerty odbiegają od stylu galant.

• B-dur KV 595, to ostatni koncert, wykonując go wystąpił ostatni raz na estradzie.

2. 5 (7) skrzypcowych: najbardziej popularne to D-dur KV 218 i A-dur 219, zwany „Tureckim”.

3. 4 na róg: D-dur i 3 w Es-dur napisane dla zaprzyjaźnionego waltornisty.

4. 2 na flet: G-dur KV 313 i D-dur KV 314 powstały w Mannheimie.

5. 1 na flet i harfę.

6. 1 na klarnet.

Twórczość kameralna:

Dorobek kameralny Mozarta jest wyjątkowo wszechstronny. Z początku tworzył muzykę rozrywkową na instr. dęte jak i na kwartet smyczkowy tzw. muzykę plenerową czy salonową. Po zapoznaniu się z twórczością kameralna Haydna a zwłaszcza jego kwartetami, Mozart stworzył swój styl, dojrzały, pod względem technicznym jak i wyrazowym. Ważniejsze kompozycje to:

• 6 kwintetów smyczkowych,

• 24 kwartety smyczkowe:

• 6 „Mediolańskich”, „Wiedeńskich”, „Haydnowskich”,

• 3 „Pruskie”, „Symfonie salzburskie”(Divertimenti).

• 6 triów na skrz., wioloncz., i fortep.

• Sonaty kościelne na 2 skrz. i organy.

• 32 sonaty na skrz. i fortepian.

• 18 sonat na fortepian: m.in. A-dur z „Marszem tureckim”

• 15 cykli wariacyjnych na fortepian.

Twórczość wokalno - instrumentalna:

24 opery w twórczości Mozarta obejmują trzy gatunki: poważną, komiczną i singspiel.

Opera poważna - seria: Mozart nawiązał do stylu szkoły włoskiej -neapolitańskiej, przejmując arię, recytatyw secco i accompaniato. Dominuje w nich tematyka historyczna, mitologiczna i są napisane w języku włoskim:

- „Mitrydas, król Pontu”,

• „Idomeneo, król Krety”

• „Łaskawość Tytusa”

Opera komiczna - buffa: również początkowo Mozart wzoruje się na op. Włoskiej, co widać w stosowaniu krótkich motywów i zestawianiu obok siebie elementów kontrastujących np. partii solowych i zespołowych. W późniejszych dziełach wzrosła rola orkiestry i partii zespołowych np. 14 duetów w Weselu Figara czy 16 duetów w Don Juanie.

• „Udana naiwność”

• „Rzekoma ogrodniczka”

• „Wesele Figara” to wspaniałe dzieło ukazujące komizm sytuacyjny i charaktery pełne zalet, przywar i śmiesznych cech ludzkiej natury. Wszystkie postaci otrzymały trafną charakterystykę muzyczna, tak w ariach jak i partiach zespołowych.

• „Tak czynią wszystkie, czyli szkoła kochanków”

Opera tragikomiczna zwana dramma giocoso to przede wszystkim „Don Giovanni” (Don Juan) - najbardziej charakterystyczną cecha muzyki jest oddanie szekspirowskiej atmosfery dzieła, w którym łączą się elementy komedii z akcją dramatyczna pełną napięcia, grozy.

Opera z mówionymi dialogami w języku niemieckim czyli singspiel - śpiewogra:

Mozart napisał trzy tego typu opery.

• „Czarodziejski flet” w którym występują postacie ze świata rzeczywistego i fantastycznego. Tłem opery jest bań i tak jak w baśni, bohaterowie muszą poddać się różnym próbom wymagającym od nich siły ducha i woli, a Dobro walczy ze Złem i jak w baśni Dobro zwycięża. Akcja toczy się w państwie Królowej Nocy ( słynna aria koloraturowa Królowej Nocy) oraz w świątyni Słońca i jej pobliżu. Najważniejszym środkiem wyrazu jest melodyka, za pomocą której przedstawia charakterystyczne osoby jak i sytuacje.

• „Uprowadzenie z Seraju”

• „Bastien i Bastienne”.

Muzyka religijna:

Msze - 19 m.in. C-dur „Koronacyjna”, napisana na uroczystość koronacji obrazu Matki Bożej, c-moll zwana „Wielką” ze względu na monumentalne rozmiary i msza za zmarłych „Requiem” d-moll, którą napisał na zamówienie tajemniczej osoby. Fakt ten zbiegł się ze złym stanem zdrowia i Mozart nie ukończył swego dzieła, zmarł. Zdążył naszkicować 8 taktów ostatniej części sekwencji „Dies irae” -„Lacrimosa...”. Dzieło dokończył uczeń Mozarta - Sussmayr, który wspaniale wtopił się w styl swego mistrza. Jest to muzyka pełna uczucia, poważna i smutna. Pod względem formy muzycznej klasycznie zrównoważona.

„Ave Verum corpus” to motet na 4-gł. z towarzyszeniem zespołu smyczkowego lub partii organów.

„Exultate, Jubilate” motet na sopran z towarzyszeniem zespołu smyczkowego.

„Te Deum”

Motety: Veni Sancte Spiritus,

Nieszpory, Litanie, Offertorium, Graduały.

Świeckie: 59 arii koncertowych włoskich, 39 pieśni na gł. i fort. -niem., 43 kanony na 2-4 gł. wok..

Całą twórczość charakteryzuje śpiewność wywodząca się z opery. Mozart najbardziej postępowy jest w zakresie:

1 śpiewności Tematu w formie sonatowej,

2 stosowania chromatyki,

3 usamodzielnienia instrumentów dętych blaszanych

4 wprowadzenia klarnetu.

LUDWIK VAN BEETHOVEN - ur. 16 (17 ochrzczony) XII 1770r. w Bonn - zm. 26 III 1827r. w Wiedniu.

Urodził się w rodzinie z zawodowymi tradycjami muzycznymi.

Podobnie jak Mozart był cudownym dzieckiem wykorzystywanym przez ojca i zmuszanym do wysiłku ponad miarę. Buntował się przeciw ojcu i bunt przeciw wszelkim autorytetom stał się trwałą cecha jego charakteru.

W 1779 roku został przyjęty na systematyczną naukę muzyki (organy, fortepian, kompozycja) do Ch. G. Neefego. W 1783 roku został klawesynistą i akompaniatorem w dworskiej orkiestrze a rok później organistą.

W 1787 roku pierwszy raz udał się do Wiednia, tam spotkał się z Mozartem i chciał się u niego uczyć ale po dwóch tygodniach wrócił do Bonn ze względu na ciężki stan zdrowia matki. Po jej śmierci utrzymywał rodzinę ( ojciec alkoholik ).

W 1792 roku znowu wyjeżdża do Wiednia -tam studiuje u J. Haydna, J. Schenka a potem u A. Salierego.

W Wiedniu zdobył sławę jako wirtuoz fortepianu. W tym czasie dużo podróżował: do Norymbergii, Pragi, Drezna, Berlina. Około 1800 roku poznał Giuliettę Guicciardi, której dedykował sonatę księżycowa (i która długo uchodziła za adresatkę listów „Do nieśmiertelnej ukochanej”).

Około 1789 roku pojawiły się pierwsze oznaki głuchoty, kiedy Beethoven zyskał sławę i popularność wykraczającą poza kręgi wiedeńskie. Choroba stała się powodem załamania nerwowego a nawet myśli o samobójstwie. W 1802 powstał tzw. Testament heiligenstadzki (w H. pod Wiedniem), słynny list do braci, w którym ukazuje swoją tragedię a równocześnie silną wolę tworzenia, poświęcenia się muzyce. I od tej pory powstały naprawdę niezwykłe kompozycje. W 1809 roku trzej mecenasi - arcyksiążę Rudolf, ks. Lobkovitz, hr. Kinski, przyznali B. dożywotnią rentę umożliwiającą pozostanie w Wiedniu i oddaniu się pracy twórczej.

W 1812 roku w czasie pobytu w czeskich kąpieliskach: Cieplicach i Karlovych Varach B. spotkał się z Goethem.

Szczyt powodzenia, koncertowania przypadł na lata Kongresu Wiedeńskiego.

25 I 1815 Beethoven dał ostatni publiczny koncert dla uczczenia urodzin cesarzowej Rosji. Narastająca głuchota pozbawiała go kontaktów z otoczeniem i porozumiewał się za pomocą zeszytów, które otrzymały nazwę konwersacyjnych ( z 400 zach. się 140). Do głuchoty doszły inne choroby: oczu, żółtaczka, opuchlina wodna a bezpośrednią przyczyna śmierci było zapalenie płuc 2 XII 1826 roku. 3 I spisał ostatnią wolę a 26 III 1827 r. zmarł przed wieczorem podczas burzy. Umarł a jego pogrzeb stał się wielką manifestacją.

Sławę zdobył jako pianista i uchodził za największego improwizatora swoich czasów. Miał uczniów, pieniądze i wtedy zauważył, że traci słuch. Na początku załamał się ale potem zaczął walczyć - grał, nadal komponował i dyrygował. Nie był mu aż tak potrzebny słuch zewnętrzny, bo miał wielka wyobraźnie dźwiękowa i umiejętność słyszenia brzmienia głosów i instrumentów. Od 1819 r. Beethoven porozumiewał się za pomocą zeszytów konwersacyjnych. Od 1825 r. pogorszył się stan zdrowia i w ciągu dwóch lat przechodził kilka operacji na oczy ale bez rezultatów.

Muzyka B. powstała na pograniczu dwóch epok: klasycznej i romantycznej. Wiele cech tej nowej epoki można znaleźć w jego twórczości. B. To indywidualista, przekraczający normy, zasady konwencji klasycznych. Poszukiwaniem i stosowaniem nowych środków ekspresji rozpoczął nową epokę w historii muzyki.

Twórczość B. można podzielić na trzy okresy:

I do 1800r.,

II od 1800 - do 1815r.,

III od 1815r.

Do 1800 roku B. koncentrował się na gatunkach muzyki fortepianowej i kameralnej. Wzorował się na muzyce klawesynowej francuskiej, niemieckiej -C. Ph. E. Bachu. W twórczości widać krzyżowanie się różnych stylów muzyki wł., fr., niem., i głównie szkoły mannheimskiej. Swoje młodzieńcze utwory przeznaczał na różne instr. klawiszowe: klawikord, klawesyn, fortepian i organy. Również często komponował pieśń solową z towarzyszeniem fortepianu (- Schubert), np. „Znaszli ten kraj” do słów Goethego.

Główną pozycją jest sonata wraz z formą sonatową, w której następuje nowe podejście do pracy tematycznej, zwiększenie kontrastów dynamicznych, harmonicznych oraz rozwój środków wirtuozowskich. w muz. fortep., skrz., a także forma wariacji.

W II okresie zainteresowania rozszerzyły się przede wszystkim na muzykę symfoniczną, która oddziaływała na inne gatunki. Tu widać krystalizację indywidualnego stylu. Z tego czasu pochodzi prawie cała muz. orkiestrowa:

Znamiona symfonizacji:

• zwiększył objętość i zagęszczenie skali dźwiękowej,

• wzbogacił dynamikę przy jednoczesnym rozwinięciu techniki gry dzięki temu fortepian uzyskał barwę typu orkiestrowego np. Appassionata.

• wzbogacił melodykę ornamentami, ale też wprowadził recytatyw Sonata d-moll po.31 nr2.

Powstała też jedyna opera „Fidelio” i oratorium „Chrystus na Górze Oliwnej”

W III okresie kontynuował gatunki rozwinięte wcześniej i mimo tego, że tworzył ich mniej to charakteryzowały się nową faktura, formą i wypracowanymi przez B. środkami wyrazu. Stworzył głównie kwartety smyczkowe i dwa największe dzieła IX Symfonia i Missa solemnis.

• Zwiększył skalę instrumentów smyczkowych

• Pokazał większe bogactwo środków artykulacyjnych (pizz.), dynamicznych

• Zerwał z zasada 4-ro częściową

• Stosował polifonię w rodzajach

• Stworzył nowoczesny typ faktury kwartetu, który kontynuowali dopiero kompoz. XX w.: Maurycy Ravel i Bella Bartok.

Beethoven tworzył na przełomie dwóch stuleci, epok - klasycyzmu i romantyzmu. Jego światopogląd ukształtowały humanistyczne tendencje oświecenia: heroizm, bohaterstwo, okres „burzy i naporu”: sentymentalny sposób rozważania natury i idee Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Akcenty programowo-ilustracyjne są przejawem sielankowości i „wzmożonej uczuciowości” lat 70-ych XVIII w., zwiastujących romantyzm.

Beethoven ciągle poszukiwał nowych środków wyrazu w muzyce, które zaczęły rozsadzać klasyczną formę, dlatego często pomija klasyczne układy.

Twórczość instrumentalna:

Symfonie -

I C-dur, op.21, 4-ro cz.

II D-dur, op.36, 4-ro cz., pierwszy raz pojawia się ozn. „scherzo” zamiast Menueta.

III Es-dur, op.55, 4-ro cz. „Eroica”, czyli „Symfonia bohaterska, skomponowana dla uczczenia pamięci wielkiego człowieka” . W Finale - wariacje ciągłe, oparte na dwóch tematach i zastosowana technika fugowana. Powiększona liczba rogów (3).

IV B-dur, op.60, 4-ro cz.

V c-moll „ op. 67, 4-ro cz., „ Symfonia przeznaczenia”, lub „S. Losu”. Jest uważana za najbardziej dramatyczne dzieło tego gatunku. Motyw początkowy, o charakterystycznym rysunku mel-rytm. przenika całą formę (- praca motywiczna), i integruje dzieło. Pogłębieniu wyrazu dramatycznego służy rytm- dynamizuje formę. III i IV cz. połączone są ze sobą attacco. Nowe instrumenty: flet piccolo, kontrafagot, 3 puzony - pierwszy raz! oraz instr. perkusyjne. IV cz. rozpoczyna się w C-dur i kończy też durowo - optymistycznie.

VI F-dur op.68 5-cio cz., „Pastoralna”: to symfonia programowa, ponieważ zawiera program, treść poza muzyczną na co wskazują tytuły części:

1cz. Obudzenie się pogodnych uczuć z chwilą przybycia na wieś

2cz. Scena nad strumykiem

3cz. Zabawa wiejska

4cz. Burza

5cz. Pieśń pasterska. Radosne i dziękczynne uczucia po burzy.

To dzieło, które nawiązuje do estetyki naśladownictwa barokowego i jednocześnie jest próbą nowego romantycznego typu programowości. Zadaniem tytułów jest sugerowanie konkretnych treści. Malarstwem dźwiękowym jest naśladowanie dźwięków natury: ptaków, burzy poprzez odpowiednie środki techniczne np. tremolo, chromatyka, figuracja.

VII A-dur, op.92 4-ro cz., nazwana przez R. Wagnera „apoteozą tańca”, ze względu na formotwórczą rolę rytmu w tańcach.

VIII F dur, op.93, 4-ro cz., z Menuettem. Pogodny charakter.

IX d-moll, op.125, 4-ro cz, w której doskonale współdziałają różne techniki kompozytorskie: wariacyjna, fugowana i przetworzeniowa. Czwarta część to Finał syntetyczny, w którym pojawiają się motywy tematów poprzednich części przedzielane recytatywami wiolon. I kontrabasów przed „Odą do radości” F.Schillera. Wykonują ją chór i 4 solistów Oda jest rodzajem kantaty. Beethoven rozszerzył skład instr.: fl.pc.,kfg, 4 rogi, 3 puzony, w. bęben, talerze i triangiel. Dzieło to stało się wzorem dla symfonii romantycznych - programowych ze względu na partie wokalne.(H. Berlioz, F. Liszt, G. Mahler).

Symfonie odzwierciedlają głównie bohaterstwo i tragizm a także odmienne nastroje: radość - smutek, nadzieję - zwątpienie, ufność - niepokój. Są arcydziełami stylu klasycznego jednak w każdej jest coś co narusza zasady ustalone i tym samym wytycza nowe drogi, kierunki rozwoju formy. Jest to niezwykły fakt, zważając na stan zdrowia - postępująca utrata słuchu- a więc brzmienie wszystkich S. jak i innych dzieł rodziło się w wyobraźni kompozytora.

Uwertury -

I „Twory Prometeusza” - op.43, muzyka do baletu,

II „Coriolan” - op.62, do tragedii H. J. Von Collina

III „Egmont” - op. 84, muzyka do dramatu J. W. Goethego.

IV „Zwycięstwo Wellingtona czyli Bitwa pod Vittorią” - ilustracyjna fantazja symfoniczna

V „Ruiny Aten” - op. 113, na otwarcie teatru w Peszcie. muz. do sztuki A. Kotzebuego

VI „Na imieniny” - na każdą okazję.

VII „Król Stefan” op.117.miastu Peszt.

VIII „Poświęcenie domu” op. 124. Na otwarcie teatru wiedeńskiego.

IX uwertury do jedynej opery „Fidelio”: „Leonora I”, „Leonora II”, „Leonora III”, „Fidelio”.

Uwertury obok symfonii zajmują ważne miejsce w muzyce orkiestrowej Beethovena.(11). Można je podzielić na związane z utworami dramatycznymi i okolicznościowe. Zawartość treści muzycznej wykracza poza funkcję wstępów do sztuk teatr., czy oper. Są to samodzielne utwory tj. UWERTURY KONCERTOWE (prototyp poematów symfonicznych - Liszta), których podstawą budowy jest forma sonatowa.

Koncerty -

Fortepianowe: napisał 6, w tym młodzieńczy Es-dur op.4 z 1784 r.

1 C-dur op.15, dominuje element wirtuozowski, Beethoven - pianista w I okresie twórczości.

2 B-dur op.19, równowaga między solistą a ork.

3 c-moll op.37, to dzieło przełomowe; wzrasta rola ork., formotwórcze oddziaływanie harmonii( Temat solisty w Ekspozycji w tonacji C-dur), silnie udramatyzowany.

4 G-dur op.58, T rozpoczyna solista, symfonizacja formy koncertu -zwiększenie rozmiarów i brzmienia.

5 Es-dur op. 73, fortepian traktowany jest czasami jak jeden z głosów ork., sama ork. jest typowo symfoniczna. Zmieniona została kolejność i rola części koncertu, charakterystyczne są 3 kadencje wirtuozowskie:

-cadenza I

-E ork.,

-E solisty,

-P

-cadenza II

-R

-cadenza III

-coda

Głównym czynnikiem jest dynamika

Skrzypcowe:

1 C-dur op.5 fragment

2 D-dur op.61

3 dwa Romanse na skrzypce i orkiestrę G i F, Podobno pierwszy raz pojawia się nazwa Romans - oznaczająca utwór z cechami uczuciowości i subiektywizmem.

Koncert potrójny op.56 na skrz., wiol.,i fort.

Muzyka fortepianowa:

Sonaty: 32

Na gruncie sonaty pojawiło się więcej niż u innych klasyków zmian i nowych rozwiązań. Swoboda w traktowaniu cyklu sonatowego przejawia się :

-Różną liczbą części w sonatach,

-Zaburzeniem ich ustalonego porządku,

-Wprowadzaniem fragm. lub całych ogniw typowych dla innych gatunków muz. Do tych charakterystycznych sonat należą:

• c-moll op.13 „Patetyczna”, rozpoczyna się wolnym wstępem - typowe dla symfonii, na którym opiera się cała praca tematyczna a raczej motywiczna. Stwarza to napięcie, dramatyzm.

• Op.14 nr 1

• As-dur Op.26- pominięcie formy sonatowej. W 3-cz. cyklu:1 Andante z wariacjami, 2 Scherzo 3 Marsz.

• Cis-moll op.27 nr 2, tzw. „Księżycowa” - forma sonatowa na końcu cyklu, następuje gradacja ruchu 1cz. wolna, 2 cz. umiarkowana, 3 cz. szybka.

• d-moll op.31 nr 2 , fragmenty charakterze recytatywu.

• Es-dur op. 31 nr 3 bez części powolnej ale ze Scherzem i Menuetem.

• C-dur op.53 „Waldsteinowska”- symfonizacja.

• F-dur op.54, to 2-cz. bez formy sonatowej.

• F-moll op.57 „Appassionata” symfonizacja.

W sonatach późnych z op.101, 106, 110, 111,- środki polifoniczne, materiał tematyczny fug służy do pracy tematycznej na gruncie faktury homofonicznej.

Wariacje:

Dominacja form z tematem i poddawanie go zmianom zadecydowały o wielkim znaczeniu techniki wariacyjnej szczególnie na gruncie muz. fortepianowej. O popularności zadecydowała także idea kontrastu.

• 32 c-moll op.80 na temat własny,

• 33 C-dur op.120 na temat walca Diabellego.

• 15 Es-dur z fugą na końcu, na temat z finału symfonii „Eroiki”,

• 6 G-dur na temat arii „Nel cor piu non mi sento” z opery „La molinara” G. Paisiello i wiele innych.

Beethoven wypracował i zapoczątkował 3 cz. układ przebiegu wariacji: introdukcja- szereg wariacji-finał. Stworzył typ wariacji charakterystycznych, polegają one na zmianach w strukturze Tematu.

5. Muzyka kameralna:

Tria smyczkowe (na skrz., altówkę lub parę skrz. i wioloncz.), powstawały głównie w pierwszym okresie twórczości Beethovena.

Tria fortepianowe (głównie na fortep., skrz., wiolon.).

Tria dęte(na 2 oboje i rożek angielski).

Kwartety smyczkowe - 16.

Umownie porządkuje się je w 3 grupach, które wyznacza chronologia.

1 wczesne:

cykl kwartetów z op.18.

2 środkowe:

z op.59 „Kwartety Rozumowskie”, op.74, op.95; główną cechą jest powiększenie rozmiarów oraz symfonizacja brzmienia, którą kształtują dwie zasady: podobieństwo odcinków długich i zróżnicowanie krótkich epizodów. (kontrasty)

3ostatnie:

Stanowi je pięć pojedynczych z op.127, 130, 131, 132, 133 „Wielka Fuga”- początkowo ostatnia część Kwartetu 130, 134 - transkrypcja na 4 ręce., i op.135.

Ostatnie kwartety pod wieloma względami łamią dotychczasowe tradycje gatunku:

1. Od 4-7 części

2. Niektóre części traktowane są jak główne inne jak intermezza.

3. Krzyżowanie się form: sonatowej, ronda, wariacji, fugi, formy ABA,

4. Wyrafinowana praca motywiczna,

5. Polifonia ścisła i swobodna,

6. Faktura burdonowa i cantus firmus,

7. Linearyzm,

8. Wpływ muzyki wok.: śpiewne tematy i recytatywy,

9. Nowa artykulacja,

10. Kontrasty: melodii, rytmu faktury, nagłe zmiany tempa, dynamiki, rejestru i śmiałe modulacje.

Brzmienie, forma i wyraz nie zgadzały się z oczekiwaniami ówczesnej publiczności. Pełnego uznania doczekały się wiele lat po śmierci swego twórcy a kontynuowali go kompozytorzy XX wieku.

Twórczość wokalno-instrumentalna:

1. Opera „Fidelio” op.72, w trzech wersjach ( I -3 akty, II -2 akty, III - 2 akty), wg dramatu „Leonora czyli Miłość małżeńska Jeana Bouilly”.

2. Oratorium „Chrystus na Górze Oliwnej” op.85, na 3 gł., chór i ork.

3. 2 Msze -C-dur op.86 i Missa Solemnis D-dur op.123 (czyli uroczysta) na 4 gł., chór, ork., i organy.

4. Kantaty np. „Cisza morska i szczęśliwa podróż” do słów J. W. Goethego.

5. Pieśni np. „Obraz dziewczyny”, „Do ukochanej dalekiej”, pisał do tekstów m.in. Goethego.

Kompozytorzy współcześni klasykom

W cieniu klasyków wiedeńskich działali i komponowali muzycy innych ośrodków.

Zdominowani przez muzykę wiedeńską nie osiągnęli wysokiej pozycji ale przyczynili się do muzycznej edukacji społeczeństwa.

W dziedzinie muzyki instrumentalnej zasłynęli trzej muzycy włoscy:

1. Muzo Clementi (1752 - 1832), napisał „szkołę gry na fortepianie” i przyczynił się do techniki pianistycznej: przebiegi gamowe i pasażowe, podwójne tercje, grę akordową,, kontrasty dynamiczne i artykulacyjne. Jego uczniami byli m.in. J. B. Cramer, I. Moscheles.

2. Luiggi Boccherini (1743 - 1805), przedstawiciel muzyki wiolonczelowej. Pisał tria i kwartety smyczkowe i ok. 200 kwintetów na różne obsady.

3. Giovanni Battista Viotti (1755 - 1824), skrzypek, jego utwory należą do klasycznej literatury muzycznej na ten instrument. Napisał 29 koncertów pojedynczych, 3 - na 2 skrz,. Opracował podręcznik gry skrzypcowej.

Czołowym przedstawicielem muzyki operowej był Włoch Domenico Cimarosa (1749 - 1801) i we Francji Luiggi Cherubini (1760 -1842).

Muzyka polska w klasycyzmie

Muzyka czasów stanisławowskich znalazła się pod wpływem stylu europejskiego - klasycznego i galante, ale posiadała narodowe cechy w literaturze czy w innych dziedzinach sztuki dzięki wykorzystaniu folkloru.

Opera

Najbardziej reprezentatywną formą muzyczną tego okresu była opera. Nie tylko „bawiła słuch”, ale dzięki jej librettu umoralniała w trudnych czasach rozbiorów Polski.

Pierwsze opery powstawały na dworze królewskim w Warszawie i na dworach magnatów: Radziwiłłów w Nieświeżu, Ogińskich w Słonimiu, Czartoryskich w Puławach.

U Radziwiłłów w 1784 roku przebywał król St. August Poniatowski i z tej okazji wystawiono operę Agatka z tekstem Macieja Radziwiłła i muz. Jana Dawida Hollanda. Kompozytor uchwycił typowe cechy polskiej muzyki ludowej i połączył je z panującym stylem galante.

Teatrowi w Słonimiu patronował Mikołaj K. Ogiński (1728 - 1800), wielki hetman litewski, poeta, muzyk grający na kilku instrumentach. Stworzył w rezydencji scenę teatralną na której wystawiał włoskie opery oraz swoje utwory sceniczne m.in. „ Filozof zmieniony” w 1771 roku.

W Puławach działał Wincenty Lessel muzyk pochodzący z Czech, autor 9 oper m.in. Piast, Matka Spartanka, Cyganie. Wzorował się na muzyce Haydna i Mozarta a także J. S. Bacha, co należało do rzadkości.

W 1778 roku w Warszawie w Teatrze (otwarty w 1765 r. ) odbyła się premiera opery Macieja Kamieńskiego „Nędza uszczęśliwioną”, na podstawie komedii ks. jezuity Franciszka Bohomolca, odpowiednio przystosowana przez Wojciecha Bogusławskiego (wtedy miał 21 lat) zwanego później „ojcem teatru polskiego”. Opera ta uważana jest za pierwszą operę narodową. Jest to dzieło przystępne dla przeciętnego słuchacza i bogate w proste melodie, ze względu na sielankowy charakter.

M. Kamieński uznany jest za twórcę polskiej opery narodowej. Druga jego opera również cieszyła się powodzeniem „Zośka, czyli wiejskie zaloty”. Następne opery (7), nie zdobyły już takiej popularności.

Inną ważną operą była „Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale” z muzyką Jana Stefaniego do libretta W. Bogusławskiego. Dzieło to charakteryzuje się cytatami autentycznych melodii ludowych, tańców np. krakowiaka, mazura, poloneza, obfituje w aluzje polityczne, które w tamtym czasie sprawiły, że premiera przekształciła się w burzliwą manifestację patriotyczną i po trzech przedstawieniach na rozkaz władz rosyjskich została zdjęta ze sceny Teatru Narodowego.

Muzyka instrumentalna

W cieniu opery rozwijała się muzyka instrumentalna.

Uprawiana była na dworach magnackich jak i w środowisku mieszczańskim. Wielką rolę odgrywały też kapele przy kościołach i klasztorach, które uprawiały muzykę religijną i świecką.

1. Jakub Gołąbek kompozytor pochodzenia śląskiego lub czeskiego. Twórca symfonii.

2. Jan Wański kompozytor i skrzypek autor 3 symfonii. Utrzymane są w pogodnym klimacie, mają żywą i dobraną instrumentacje.

3. Antonii Milwid twórca muzyki religijnej i symfonicznej, wykorzystywał melodie ludowe i m.in. Lulajże Jezuniu w Glorii z Mszy in Dis.

4. Wojciech Dankowski twórca około 60 kompozycji religijnych i symfonii z których tylko jedna zachowała się D-dur. Twórczość stanowi syntezę elementów zaczerpniętych z muzyki włoskiej zwłaszcza z neapolitańskiej szkoły operowej, z elementami muzyki polskiej zwłaszcza rytmy tańców ludowych: poloneza, mazura.

5. Feliks Janiewicz był wybitnym twórcą muzyki instrumentalnej, był jednym z największych skrzypków swoich czasów. Grał w kapeli królewskiej i otrzymał stypendium na studia w Nancy. Pobierał prawdopodobnie lekcje kompozycji u Haydna w Wiedniu. Mozart był zachwycony grą Janiewicza tak, że skomponował dla niego Andante A-dur (KV 470). Dużo podróżował po Europie i w końcu osiadł w Londynie, gdzie był jednym z organizatorów Londyńskiego Towarzystwa Filharmonicznego i dyrygentem festiwali w Edynburgu. W jego komp. przeważają utwory skrzypcowe: 5 koncertów, sonaty, tria. Cechą charakterystyczna jest cytowanie melodii ludowych głównie tańców.

Pieśni

W XVIII wieku powstało dużo pieśni religijnych, które przetrwały do dziś np.

• Wisi na krzyżu

• Kłaniam się Tobie

• Serdeczna Matko

• U drzwi Twoich stoję Panie

• Święty Boże

Wielkim wydarzeniem było wydanie śpiewnika 1792 roku „Pieśni nabożne” do słów Franciszka Karpińskiego:

• Kiedy ranne wstają zorze

• Wszystkie nasze dzienne sprawy

• Bóg się rodzi - nazywana królową polskich kolęd ze względu na rytm poloneza.

Powstawało też szereg p a s t o r a ł e k - pełnych humoru i radości pieśni o tematyce ludowej, zwłaszcza pasterskiej.

W tym trudnym dla Polski czasie powstawały pieśni patriotyczne np.

- Mazurek Dąbrowskiego, który powstał w atmosferze walki o niepodległość. Jego żywotność i popularność sprawiły, że po I wojnie światowej, pieśń została podniesiona do rangi hymnu narodowego.

• Pieśń na dzień 3 maja na parafie z 1792 roku

• Polonez 3 maj (Zgoda sejmu to sprawiła).

Najpopularniejszą pieśnią biesiadną zdobył Kurdesz - to staropolska nazwa wesołej pieśni biesiadnej a także rodzaj tańca ludowego.

Najpopularniejszą pieśnią sentymentalną była Laura i Filon do tekstu F. Karpińskiego.

Wielką popularnością cieszyły się miniatury taneczne. Najpopularniejszym kompozytorem polonezów był Michał Kleofas Ogiński (1765-1833), napisał poloneza pt. „Pożegnanie Ojczyzny”.

Szkolnictwo

Głównymi ośrodkami edukacji muzycznej były dwory a także szkoły zakonne jezuitów, cystersów czy pijarów, oraz szkoły prywatne.

Powstały dwie szkoły muzyczne w Warszawie które stworzyły podwaliny pod pierwsze polskie konserwatorium muzyczne, które powstało w 1821 r. z inicjatywy J. Elsnera.

Dzięki publikacji podręczników muzycznych, wzrastał poziom kształcenia muzycznego, poziom śpiewu.

Kompozytorzy polscy przełomu klasycyzmu i romantyzmu

W historii Polski pocz. XIX wieku zaznaczył się jako czas walki o odzyskanie niepodległości. W walce o zachowanie narodowej odrębności ogromną rolę odegrała kultura muzyczna. Uczucia patriotyczne określiły profil muzyki polskiej tego czasu, reprezentatywną formą muzyczna była nadal opera, pieśń, i muzyka taneczna z cechami muzyki ludowej.

Największe zasługi dla kultury muzycznej w tym czasie położyli: Józef Elsner (1769-1854) i Karol Kurpiński (1785-1857).

J. Elsner - kierował Operą w Teatrze Narodowym,

• zainicjował wydanie miesięcznika nutowego pt. „Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych...”,

• napisał podręczniki: „Szkoła śpiewu”, „Leksykon muzyczny”,

• wykłada teorię muzyki i kompozycji przede wszystkim w Szkole Głównej Muzyki.

Jako kompozytor tworzył:

• 38 oper:

1 „Leszek Biały czyli Czarownica z Łysej Góry”

2 „Król Łokietek czyli Wiśliczanki”

3 „Jagiełło w Tenczynie”

• muzykę instrumentalną”

• symfonia C-dur op.11 poświęcona W. Bogusławskiemu.

2 ronda a la mazurek,

Rondo a la krakowiak,

sonata na fort. D-dur.

• muzykę religijną około 130 utworów m.in.:

1. Msza op.72 z melodią pieśni „Kiedy ranne...”

2. Stabat Mater op.93

3. Oratorium pasyjne „Męka Jezusa Chrystusa czyli Triumf Ewangelii”

K. Kurpiński - w 1810 roku objął stanowisko kapelmistrza w Teatrze Narodowym,

• był redaktorem czasopisma założonego przez siebie „Tygodnika Muzycznego”

• 20 lat był dyrektorem Opery w Warszawie: utworzył stały chór, zwiększył skład orkiestry i podniósł jej poziom.

• zajmował się pracą dydaktyczną

Jako kompozytor tworzył:

• opery:

1. „Zabobon czyli Krakowiacy i Górale” , 3 aktowa z 1816 roku albo „Nowe Krakowiaki” ze względu na podobny tytuł opery z muzyką J. Stefaniego.

2. „Jadwiga królowa polska”

3. „Zamek na Czorsztynie czyli Bojomir i Wanda”

• muzyka do baletów:

1. „ Wesele krakowskie w Ojcowie” - nawiązuje do opery „Krakowiacy i Górale”

2. „Mars i Flora”

3. „Trzy gracje”

• pieśni:

1. patriotyczne np. „Warszawianka” do tekstu fr. poety.

2. historyczne do tekstów J. U. Niemcewicza

3. solowe: dumki, ballady, sentymentalno-miłosne.

• 6 mszy do tekstu polskiego.

• Utwory instrumentalne: koncert klarnetowy, fantazje fortepianowe o zabarwieniu programowym, fugi, polonezy.

Inni kompozytorzy i wykonawcy to:

Karol Lipiński (1790-1861) zasłynął jako skrzypek-wirtuoz i kompozytor utworów szczególnie dla siebie. W 1818 roku zmierzył się z Niccolo Paganinim. Uznano wówczas grę Lipińskiego wyjątkową pod względem intonacji i wibracji tonu. Początkowo grał na wiolonczeli co pomogło uzyskać to wibrato.

Tworzył:

Koncerty skrzypcowe, polonezy koncertowe, Kaprysy skrzypcowe op.3,10, 27, 29, rondo alla polacca, wariacje i fantazje na temat oper i pieśni polskich.

W grze stosował dwudźwięki oraz struktury trzy-czterogłosowe, szybkie pasaże figuracje gamowe, pojedyncze i podwójne tryle, arpeggia, pochody oktaw, flażolety, wysoki rejestr.

Maria Szymanowska (1789-1831) rozsławiła polską muzykę fortepianową. Dużo koncertowała, była wielbiona przez artystów m.in. J.W. Goethego, A. Mickiewicza czy A. Puszkina. Największą zasługą jej było rozwinięcie wszystkich rodzajów miniatur fortepianowych.

1

2

Agnieszka Krajewska-Werecka, Skrypt do historii muzyki, PSM Olsztyn.

---