WOLTER - ,,KANDYD, CZYLI OPTYMIZM”
Przeł. T. Żeleński Boy
Wolter - naprawdę nazywał się François Maria Arouet (1694-1778) i choć ukończył gimnazjum jezuickie to zasłynął jako niestrudzony propagator idei oświecenia, tolerancji religijnej, postępu cywilizacyjnego i technicznego, a także postulatu niezależności jednostki ludzkiej. Pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką, w której poczesne miejsce zajmuje powiastka filozoficzna.
Był współtwórcą “Encyklopedii”, autorem “Słownika filozoficznego” i “Listów filozoficznych”.
"Kandyd, czyli optymizm. Dzieło przełożone z niemieckiego rękopisu doktora Ralfa" - ten przydługi tytuł stwarzał pewną mistyfikację, którą posłużył się autor, by uniknąć represji. Utwór wymierzony był przeciwko optymistycznemu nurtowi filozofii oświecenia, który reprezentowali Rousseau i Leibniz. Tytułowy bohater, o znaczącym imieniu (“candide” oznacza: uczciwy, poczciwy) i jego mistrz Pangloss są zwolennikami tej filozofii. Jednak perypetie bohaterów stają się konfrontacją ich poglądów z przykrą rzeczywistością, w wyniku czego obydwaj raz po raz narażeni są nie tylko na śmieszność, ale i poważne niebezpieczeństwa.
Fabuła jest parodią opowieści podróżniczo-przygodowej, której znaczące zakończenie (Kandyd odnajduje ukochaną Kunegundę i postanawia ograniczyć swe życie do “uprawy własnego ogródka”) z całą bezwzględności podsumowuje niedorzeczności wyznawanych wcześniej poglądów.
TREŚĆ
Dzieło przełożone z niemieckiego rękopisu dr Ralfa z przyczynkami znalezionymi w kieszeni tegoż doktora zmarłego w Minden, R. P. 1759.
1. Kandyd chował się w Westfalli, w zamku barona de Thunderten-trackh. Tu wraz z baronówną Kunegundą pobierał nauki u filozofa Panglossa, który głosił, że wszystko, co się dzieje jest dobre. Kandyda przyłapano na pocałunku z Kunegundą i wypędzono go z zamku.
2. K. dostaje się do wojska Bułgarów. Zostaje posądzony o dezercję i ma do wyboru-tysiące rózeg lub kula w łeb. Wybrał rózgi. Po 4 tys. Rózeg sam prosi o kulę w łeb, ale szczęśliwie zjawia się król Bułgarów i go ułaskawia. Leczy go lekarz.
3. Ma miejsce straszna bitwa. K. oglądając trupy arabskie i bułgarskie , decyduje się uciec. Udaje się do Holandii. Tu pomaga mu i zatrudnia poczciwy anabaptysta Jakub.
4. K. spotyka chorego( na syfilis?) żebraka. Jest to Pangloss. Opowiada on , że baron i baronówna nie żyją. Ona została zgwałcona przez Bułgarów i rozpruto jej brzuch. Pangloss zaś zaraził się francą od Pakity- służącej pani. Anabaptysta płaci za lekarza dla filozofa i ten zdrowieje. Traci tylko 1 oko i 1 ucho.
5. Jakub, K. i Pangloss udają się statkiem do Lizbony. Burza niszczy statek. Ratują się tylko K., Pangloss i majtek z Batawii. W Lizbonie ma miejsce trzęsienie ziemi. K. i P. zostają za swoje poglądy aresztowani przez inkwizycję.
6. Podczas publicznej egzekucji K. zostaje wychłostany , a P. powieszony, aby zapobiec dalszym gniewom Boga (tj. trzęsieniom ziemi), gdyż uznano , że są oni heretykami. Po egzekucji znowu jest trzęsienie.
7. Jakaś stara kobieta pomaga K., leczy jego rany, a potem prowadzi do baronówny Kunegundy.
8. Kunegunda opowiada jak została zgwałcona, zraniona i uratowana przez kpt. Bułgarów, któremu potem służyła. Kpt. Sprzedał ją Żydowi, który tutaj mieszka. Pokochał ją też wielki Inkwizytor i od tej pory co drugi dzień należy do innego: na zmianę Żyd i Inkwizytor.
9. Zjawia się Żyd, bo to jego dzień. K. go zabija. Potem wchodzi Inkwizytor i jego K. też zabija. K. , Kunegunda i stara służąca uciekają na koniach z Lizbony.
10. W drodze Kunegunda zostaje okradziona z kosztowności. Sprzedają więc konia i jadą do Kadyksu. Wsiadają na okręt do Paragwaju. Stara opowiada im swoją historię:
11. Jest córką papieża , była piękna i bogata. Otruto jej narzeczonego, napadli na nich korsarze, została niewolnicą w Maroko, gdzie trwała walka. Ludzie bili się o niewolników, wielu rozszarpano, ona cudem ocalała.
12. Została sprzedana do Algieru, gdzie wybuchła zaraza. Znów cudem przeżyła dżumę i znów została sprzedana. W czasie głodu Rosjanie odcięli jej pół tyłka i zjedli. Potem była ogrodniczką, posługaczką, itp., aż trafiła do Kunegundy. Twierdzi ,że jest najnieszczęśliwsza z ludzi na świecie.
13.Statek przypłynął do Buenos Aires. Tu gubernator zakochał się w Kunegundzie. K. musi uciekać przed pościgiem Inkwizytora. Kunegunda i stara zostają z gubernatorem.
14. K. z służącym Kakambo uciekają przed pościgiem, trafiają do Jezuitów w Paragwaju. Tu okazuje się, że młody przełożony Jezuitów to syn starego barona tj. brat Kunegundy.
15. Baron, gdy dowiaduje się, że jego siostra żyje , jest u gubernatora, a K. chce ją poślubić, wpada w złość i chce zabić K., leczo K. zabija barona. Przebiera się potem za Jezuitę i ucieka.
16.W puszczy K. zabija 2 małpy , które gonią dziewczyny. Okazuje się, że byli to ich oblubieńcy .W nocy plemię Uszaków (tych od dziewczyn) związało K. i Kakambę. Chcieli zjeść jezuitę , bo nienawidzą ich. Kakambo wyjaśnia, że oni zabili jezuitę i przebrali się w jego ciuchy . Wypuścili ich.
17. K. i Kakambo trafiają do krainy Eldorado, gdzie jest dużo złota, diamentów, srebra. Tu poznają dobrych ludzi, ich obyczaje. Są szczęśliwi i bogaci.
18. Na czerwonych baranach ,obładowani złotem i kamieniami, K. i Kakambo opuszczają Eldorado.
19. W czasie podróży K. traci dużo skarbów, padają im barany. Kakambo jedzie do Buenos Aires, aby uratować Kunegundę. K. poznaje Marcina- biednego uczonego, razem wsiadają na statek do Bordeaux.
20.Na morzu są świadkami bitwy morskiej. K. odzyskuje 1 czerwonego barana.
21. Jadą do Paryża.
22. Chodzą tu do teatru. K. poznaje młodego człowieka, który prowadzi go do pewnej damy. Ta dowiedziawszy się o jego miłości do Kunegundy, wykorzystuje to i go okrada. Potem jako podejrzani cudzoziemcy K i Marcin zostają aresztowani i oskarżeni o zamach. Udaje im się wykupić za pomocą diamentów. K. i Marcin odpływają do Anglii.
23. w Anglii widzą jak na nabrzeżu zostaje stracony admirał. Oszołomiony K każe się wieść do Wenecji, bo był tu umówiony na spotkanie z Kunegundą i Kakambo.
24. W Wenecji spotyka Pakitę( obecnie dziwkę, dawną służącą Kunegundy) i brata Żyrofli. Wspomaga ich pieniędzmi.
25.W poszukiwaniu najszczęśliwszego człowieka udają się K. i Marcin do prokuranta. Okazuje się ,że jest on znudzony tym co posiada i nie jest szczęśliwy.
26. W gospodzie K. je obiad z 6 cudzoziemcami- obalonymi królami(Ahmet III, Ivan, Karol Edward, August III, St. Leszczyński).
27. W gospodzie pojawia się Kakambo, który oznajmia ,że Kunegunda jest w Konstantynopolu. Płyną więc tam. Ona jest pomywaczką u Rakoczego. Na statku, którym płyną, galernikami są Pangloss i młody baron. Obaj cudem przeżyli i są niewolnikami.
28.Baron stał się niewolnikiem ,bo kąpał się z muzułmaninem, a Pangloss, bo podał kobiecie bukiet, który upuściła. K. ich wykupuje.
29. K. odnajduje w Konstantynopolu brzydką i starą już Kunegundę. Baron nadal nie chce się zgodzić na ślub siostry.
30. K. odsyła barona do Rzymu, aby bez przeszkód poślubić jego siostrę. Kupuje mały folwark i zaczyna uprawiać ziemię. Kunegunda jest gospodynią, Pakita haftuje, stara szyje, brat Żyrofla jest stolarzem. Żyją w zgodzie na swoim małym folwarku.
THE END
1