SIELANKA ORAZ POWIEŚĆ SENTYMENTALNA W OŚWIECENIU. Sielanka Wywodzi się z tradycji antycznej (twórczość Teokryta, Wergiliusza). Gatunek ten nazywany był również idyllą, bukoliką, a w tradycji poezji staropolskiej: skotopaską, wilanoską, pasterką czy pastuszką. Łączyła elementy epiki i liryki w konwencjonalnym świecie idealizowanej rzeczywistości wiejskiej w przypadku sielanki konwencjonalnej. Sielanka realistyczna (np.”Żeńcy” Szymonowica) oddawała rzeczywisty obraz wsi. Sielanaka sentymentalna, która najlepsze realizacje zyskała w twórczości F.Karpińskiego (np. „Laura i Filon”), łączyła prostą fabułę z lirycznymi monologami eksponującymi wzruszenie i emocje. Wzbogaciła literaturę Oświecenia o elementy subiektywne i wprowadziła plebejskiego bohatera. W sielance występuje realistyczny, prawdziwy obraz wsi, lecz została ona odmalowana jako kraina pełna uroku i spokoju, gdzie mieszkańcy żyją bez kłopotów, zachowują się jak postacie wzięte z modnych powieści dla wyższych sfer, noszą wyszukane imiona i jedynymi ich problemami są kłopoty miłosne. Powieść sentymentalna Sentymentalizm zainteresował się jednostką i sięgnął do wewnętrznego życia człowieka. Jan Jakub Rouseau - „Nowa Heloiza” oparta na głośnym romansie z czasów średniowiecznych mieszczki Heloizy i teologa Abelarda. Powieść sentymentalna ukazywała spychane dotąd na margines życia wewnętrznego postaci, uczuciowe motywy ich postępowania i intymne doznania miłosne. Zajęła się sprawami serca, analizą przeżyć ludzkich. KANDYD - INTERPRETACJA. Wolter pisząc Kandyda dokonuje wnikliwej charakterystyki i analizy życia obyczajowego , kulturalnego i społecznego współczesnego mu świata. Jego opowieść o nieślubnym synu jest pretekstem do podjęcia polemiki ze stereotypowymi poglądami i opiniami dotyczącymi podatawowych sfer życia człowieka (religii , poszanowania więzi rodzinych , zawierania małżęństw , obrony kraju przed najeźdzcą , w stosunku do innych społeczeństw i kultur ) Wolter przedstawia w ten sposób wspólczesnych sobie ludzi jako zakłamanych egocentryków przeświadczonych o swojej wyższości i doskonałości. Pokazuje przy tym wartośc ich ducha i charakteru oraz relatywizm. Poznajemy np. inkwizytora i rabina , którzy chociaż w prokatolickiej Hiszpani są śmiertelnymi wrogami wo w życiu prywatnym i poza oczyma osób trzecich potrafią zgodnie korzystać z usług jednej prostytutki. Innym bulwersującym przypadkiem jest brat Kunegundy , który mimo szeregu dowodów szlachetności Kandyda nie chce się zgodzić na to aby został on jego szwagrem. Jego postanowienie nie zmienia nawet faktu , że Kandyd uratował mu życie , a wcześniej ocalił także Kunegundę. Krytycznie odnosi się Wolter do problemu działań wojennych i postępowania żołnierzy. Perypetie wojenne Kandyda dowodzą , że każdy prowadzący wojnę przywódca potrafi umiejętnie interpretować fakty na swoją korzyść i przekonywać żołnierzy do bezwzględności wobec wroga. Wolterowi nie podoba się , że armia nie pozwala samodzielnie myśleć i oceniać , że uprzedmiotowia żołnierza. Szokującxe jest rownież to , jak okrutnymi bywają zwycięzcy wobec pokonanych. Kandyd widzi wieś splądrowaną i spaloną przez wojsko. Natrafia na liczne świadectwa mordów i gwałtów - a wszystko to w imię sprawiedliwości.
POWIASTKA FILOZOFICZNA NA PRZYKŁADZIE KANDYDA WOLTERA. Powiastka filozofczna stworzona została przez Woltera w XVIII wieku we Francji i sięgało po nią wielu innych pisarzy (np. Diderot), ponieważ panujący absolutyzm uniemożliwiał otwartą krytykę i rzeczową dyskusję. Sensacyjna fabuła i wątki baśniowe stanowiły doskonały kamuflaż, stwarzając możliwość krytyki pośredniej, chroniąc autora przed konsekwencjami głoszonych poglądów. Konwencja umownej fabuły pozwalała autorom powiastki filozoficznej propagować nowe oświeceniowe poglądy. Krytycyzm powiastki filozoficznej zwrócony był przeciwko przesądom i zabobonom religijnym, zastanej filozofii, instytucjom Kościoła i monarchii absolutnej, które bezlitośnie obnażał i ośmieszał. Powiastka filozoficzna pełna była rozważań i refleksji nad naturą człowieka i nad mechanizmami stosunków społecznych. Postawa i poglądy, które głosił w swych utworach Wolter, zyskały u potomnych miano wolterianizmu. Fundamentalną jego cechą jest bezkompromisowy krytycyzm, odrzucanie wszelkich autorytetów, nadrzędna idea tolerancji dla różnorodności postaw ludzkich, a także libertynizm (od fr. liberte - wolność) i racjonalizm prowadzące do deizmu, uznającego co prawda Boga, ale odrzucającego wszelkie religie objawione i instytucję Kościoła. Wolterianizm to wzór osobowy człowieka - prześladowanego za krytycyzm, śmiałość poglądów, popadającego w konflikty z powodu swojej stanowczej postawy w obronie praw rozumu i własnej niezależności myśli. W literaturze wolterianizm to pewien rodzaj stylu literackiego, charakteryzującego się błyskotliwością, sięganiem do paradoksów, dowcipem i elegancją, w powiastkach zaś także sentencjonalnością służącą do wyrażania ogólnych refleksji o świecie i o człowieku. Styl ten szczególnie przydatny był w krytycznych polemikach, esejach i traktatach o charakterze publicystycznym. Utwór ten był wymierzony przeciwko optymistycznemu nurtowi filozofii oświecenia. Według tej koncepcji rzeczywistość została zaprojektowana przez Boga tak, że zasadniczo nie istnieje w niej zło. Wszystkie jego przejawy są pozorne i ostatecznie służą jakiemuś dobru, choćby w danej chwili ukrytemu. Tytułowy bohater powiastki, o znaczącym imieniu (fr. candide - uczciwy, poczciwy) i jego mistrz Pangloss są zwolennikami tej filozofii. Perypetie bohaterów są konfrontacją ich poglądów z przykrymi doświadczeniami życiowymi, w wyniku których obaj narażeni są nie tylko na niebezpieczeństwo, ale i śmieszność ukazującą z całą bezwzględnością niedorzeczność wyznawanych poglądów. Fabuła jest parodią opowieści awanturniczo-przygodowej, w której Kandyd, po wielu trudach podróży, a także pobycie w cudownej krainie Eldorado, odnajduje wreszcie swą ukochaną Kunegundę i postanawia ograniczyć swe życie do bezpiecznej „urprawy własnego ogródka”.