funkcje i zagrożenia współczesnej rodziny


SPIS TREŚCI

Wstęp

Rozdział I. BEZROBOCIE - DEFINICJE, PRZYCZYNY, CECHY

  1. Różne ujęcia pojęcia bezrobocia

  2. Przyczyny powstania bezrobocia w Polsce

  3. Cechy bezrobocia

Rozdział II. RODZINA - PODSTAWOWE POJĘCIA, FUNKCJE,

PRZEMIANY I ZAGROŻENIA WSPÓŁCZENEJ

RODZINY

  1. Podstawowe pojęcia rodziny

    1. Definicje rożne ujęcia rodziny

  2. Funkcje wypełniane przez rodzinę, klasyfikacja

    1. Klasyfikacja funkcji rodziny

    2. Funkcje rodziny- definicje

  3. Przemiany i zagrożenia współczesnej rodziny

    1. Zagrożenia rodziny

    2. Przemiany życia rodzinnego

Rozdział III. METODOLOGIA BADAŃ

  1. Postawienie problemu badawczego, hipotezy badawcze.

  2. Metody i techniki badawcze.

  3. Charakterystyka zmiennych

  4. Teren badań

Rozdział IV

Wstęp

Zmiany strukturalne i gospodarcze, które dokonały się w naszym kraju w związku z przejściem na gospodarkę rynkową, spowodowały wystąpienie zjawiska bezrobocia.

Od początku lat dziewięćdziesiątych bezrobocie stało się bardzo ważną kwestią społeczną, jak też dużym wyzwaniem dla polskiej gospodarki zupełnie nowej sytuacji w gospodarce naszego państwa, jak i w życiu wielu rodzin. Sytuacja ta wywołuje w ludziach poczucie strachu       

i niepewności, budzi lęk i niepokój.

Następstwa bezrobocia można odnieść do całego społeczeństwa, jak i do jednostki, do rodziny. Uważam, że ograniczenie możliwości materialnego zabezpieczenia rodziny wpływa destrukcyjnie na pełnienie przez nią podstawowych funkcji. W niniejszej pracy chcę określić, jakie skutki wywołuje bezrobocie dla funkcjonowania rodziny w społeczeństwie. Uważam, że problem ten jest bardzo istotny, a w ostatnich latach nabrał dużego, znaczenia, gdyż bezrobocie obejmuje swoim zakresem coraz większą liczbę polskich rodzin, co powoduje, że staje się problemem społecznym.

Rozdział I . BEZROBOCIE- DEFINICJE, PRZYCZYNY, CECHY

POLSKIEGO BEZROBOCIA.

  1. Różne ujęcia pojęcia ,, bezrobocie,, .

Istnieje wiele propozycji definiowania bezrobocia oraz kryteriów definiowania osoby bezrobotnej. Inaczej definiują to zjawisko socjologowie, psychologowie, ekonomiści. Zjawisko to jest bowiem złożone, wielowymiarowe, na co zwraca uwagę wielu badaczy. Według wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN bezrobocie to ,,zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i poszukujących jej. 1

Według słownika polityki bezrobocie to ,, zjawisko społeczno- ekonomiczne, które polega na pozostawieniu bez pracy pewnej części ludności w wieku produkcyjnym, gotowej do jej podjęcia na typowych warunkach istniejących w gospodarce,, .2  Natomiast w stosunku socjologicznym bezrobocie ujęte jest jako,, sytuacja społeczna, w której podaż osób chcących pracować przewyższa popyt na pracowników oraz rzeczywiste zapotrzebowanie gospodarki, stąd pewna liczba ludzi pozostaje bez pracy,, .3

Na podstawie powyższych definicji można stwierdzić, iż

Natomiast w ujęciu normatywnym, zgodnie z Ustawą z dnia 14 grudnia 1994 o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu ,,pod pojęciem bezrobotnego należy rozumieć osobę niezatrudnioną i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie uczącą się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania( stałego lub czasowego) rejonowym urzędzie pracy, jeżeli nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego oraz prowadzi działalności gospodarczej,, 4

Bezrobocie jako zjawisko społeczne i gospodarcze ma wiele istotnych aspektów, dlatego może być rozpatrywane z różnych punktów widzenia. Poniżej przedstawię definicje bezrobocia w aspekcie ekonomicznym, socjologicznym oraz psychologicznym.

  1. definicje ekonomiczne

  1. definicje socjologiczne

  1. definicje psychologiczne

Jak wynika z przedstawionych powyżej definicji bezrobocia, inaczej definiują to zjawisko ekonomiści, inaczej socjologowie, inaczej psychologowie. W definicjach ekonomicznych bezrobocie rozpatrywane jest bardziej przedmiotowo, jako kategoria rynku pracy, natomiast w definicjach socjologicznych, jako zjawisko społeczne, w psychologicznych rozpatrywane jest od strony jednostek, w nim uczestniczących, czy w kategorii podmiotowej. 5

2. Przyczyny powstawania bezrobocia w Polsce.

W latach powojennych bezrobocie w Polsce nie  jest problemem ani społecznym, ani gospodarczym. ” W Polsce Ludowej doktryna zatrudnienia stała się jednym z elementów ideologii socjalistycznej” 6 w formie jawnej całkowicie zlikwidowano bezrobocie, co najwyżej przybierało postać ukrytą. W wielu zakładach pracy zatrudniano więcej osób niż było potrzebne, łatwo było uzyskać pracę, jednak wiązało się to z   małą wydajnością pracy oraz niską efektywnością przedsiębiorstwa. „W gospodarce centralnie planowanej, zgodnie z założeniami socjalizmu o powszechnym prawie i obowiązku pracy, mnożono liczbę miejsc pracy bez względy na rzeczywiste zapotrzebowanie. Ukryte bezrobocie w postaci nieracjonalnego zatrudnienia, biurokracja, wysoka fluktuacja kadr, mniejsza efektywność powodowały liczne zdecydowane negatywne skutki ekonomiczne. W sferze psychologicznej jednak taka sytuacja zapewniła komfortowe poczucie bezpieczeństwa, gdyż stracić pracę było niezwykle trudno, a znaleźć inną łatwo.”7

Po gwałtownej zmianie ustrojowej, która nastąpiła w 1998r. sytuacja uległa radykalnej zmianie. Na początku lat dziewięćdziesiątych podjęto reformy, które zmierzały do przekształcenia gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę rynkową. Reformy, które miały za zadanie zlikwidować inflacje, doprowadziły do spadku popytu i ograniczenia produkcji. Dramatycznie zmieniła się sytuacja na krajowym rynku pracy, gdzie nadmierny popyt na pracę, który występował w gospodarce planowej, został zastąpiony przez zjawisko przeciwne - przez nadmierną podaż pracy. W ten sposób pojawiło się w Polsce zjawisko masowego bezrobocia. T. Borkowski zauważa, iż „ ... zmieniające się propozycje zatrudnienia w różnych działach gospodarki oraz spadek popytu na prace stanowiły widoczne oznaki zmian na rynku pracy. Największą zmianą było jednak pojawienie się masowego bezrobocia.”8 Sądzono, iż bezrobocie będzie miało niewielkie rozmiary, będzie eliminować z zakładów nadmiar siły roboczej, zmusi ludzi do lepszej pracy, większej wydajności i dyscypliny pracy. „ Kiedy podejmowano 1989r. proces transformacji ustrojowej zakładano pojawienie się bezrobocia, lecz miało ono być konsekwencją przekształceń strukturalnych, racjonalizacji zatrudnienia i eliminacji zatrudnienia nadmiernego oraz miało sprzyjać efektywności gospodarowania i podniesienia konkurencyjności polskiej gospodarki”9. Ponieważ bezrobocie jest jednym z nieodłącznych elementów każdej, gospodarki wolnorynkowej, toteż pojawienie się ludzi bezrobotnych w skutek restrukturyzacji gospodarki, ekonomiści potraktują jako coś normalnego. Jednak rozmiary bezrobocia zaskoczyły prawie wszystkich. Lawinowe narastanie liczby bezrobotnych zaskoczyło nie tylko ludzi, ale i władzę. Nikt w Polsce nie był bowiem na to przygotowany do masowego bezrobocia, brak było doświadczeń, jak walczyć z tym zjawiskiem, brak było wzorów postępowania, brakowało gotowych wypracowanych i sprawdzonych w kraju wzorów radzenia sobie ze zjawiskiem bezrobocia, do których można byłoby nawiązać. Trafnie ujęła to J. Reszke pisząc: „ Charakterystyczne dla polskiego bezrobocia była jego nowość, nagłość pojawiania się, kontrast z okresem minionym i wielka dynamika (...) w pośpiech uchwalano pierwszą dotyczącą go ustawę i organizowano urzędy pracy”10.

Poszczególni autorzy wymieniają kilka różnych przyczyn powstawania bezrobocia w Polsce. Poniżej przedstawię przyczyny bezrobocia według A. Bańki, J. Reszke, E. Kundery oraz K. Monek.

A. Bańka stwierdza, że do powstania bezrobocia doprowadził zespół zmiennych - splot przyczyn, procesów i skutków, przyczyny to:

A. Bańka stwierdza, że te wyznaczniki spowodowały uruchomienie kilku procesów: ekonomicznej modernizacji( czego przejawem jest reforma gospodarczej, psychologicznej akulturacji- czyli nakładania się i łączenia się kultur ( czego przejawem jest proces dopasowywania się do standardów EWG ) oraz procesy psychologicznej asymilacji czyli dostosowywania się przez jednostkę do zmieniających się okoliczności( czego jednostkę do zmieniających się okoliczności - czego przejawem jest m.in. zmiana stosunku do pracy i nie pracy). Natomiast konsekwencje tych uwidaczniają się na dwóch poziomach:

I. Reszke na przyczynę bezrobocia wskazuje na:12

,, przekształcenie całego systemu gospodarczego i różnicowanie się rynku pracy oraz nałożenie się nowych stosunków, rynkowych na starą strukturę gospodarczą i rządzące w nie mechanizmy.” Ponadto podaje się do wzrostu bezrobocia.

Podobne przyczyny powstania bezrobocia w Polsce podaje E. Kundera: 13

Natomiast K. Mlonek uważa, iż bezrobocie było następstwem kilku czynników:

Jak wynika z powyższego, bezrobocie nie jest następstwem jednego, ale wielu czynników. Każdy z przedstawionych powyżej autorów wymienia kilka przyczyn powstania bezrobocia w Polsce, ale można stwierdzić, iż w głównej mierze masowe bezrobocie zapoczątkowane zostało zmianami strukturalnymi i gospodarczymi ustrojowej, a pozostałe przyczyny albo przyczyniły się do dokonania się owej transformacji, albo są jej skutkami.

3.Cechy bezrobocia.

K. Mlonek analizując główne cechy bezrobocia w latach 1990-1997 za najważniejsze uznaje: 15

kategorie bezrobotnych: osoby, które straciły pracę, zrezygnowały z pracy, powracają po przerwie, poszukują pierwszej w życiu pracy zawodowej;

Natomiast J. Witkowski uważa, że polskie bezrobocie charakteryzuje: 16

tyś. W 1990r. do 2,5 mln w lutym 2000r.;

K. Mlonek oraz J. Witkowski wymieniają podobne cechy jakimi charakteryzuje się bezrobocie. I. Reszke stwierdza, że oprócz tego, iż bezrobocie ma charakter masowy, cechuje je także:17

Reasumując można stwierdzić, iż stałą cechą bezrobocia jest silne zróżnicowanie przestrzenne, długotrwałość bezrobocie oraz najwyższe bezrobocie wśród młodzieży i kobiet.

Rozdział II.RODZINA - POJĘCIA, FUNKCJE I ZAGROŻENIA

WSPÓŁCZESNEJ RODZINY.

  1. Podstawowe pojęcia rodziny

Rodzina występuje we wszystkich historycznie znanych typach społeczeństw. Od najdawniejszych czasów stanowiła też przedmiot rozważań badaczy. Teoretyczne analizy na temat rodziny i jej miejsca w społeczeństwie podejmowane były już w starożytności. Platon na przykład ( V w.p.n.e. ) będąc zwolennikiem wychowania państwowego domagał się ograniczenia wpływów na dziecko. Z kolei Arystoteles ( IV w.p.n.e. ) uznał rodzinę za podstawowe środowisko człowieka, ważniejsze i bardziej konieczne niż państwo. W życiu rodzinnym Arystoteles upatrywał istotny czynnik rozwoju uczuciowego człowieka, wzbogacający jego całą działalność. Przyjmował, że ludzie są bardziej stworzeni do życia we dwoje, niż do życia w większej społeczności państwowej. Z tego też względu właśnie rodzina stanowi najlepszą formę zaspokajania wewnętrznej potrzeby bliskości. Już z powyższych analiz wyraźnie widać, że rozważania na temat rodziny muszą być prowadzone na dwóch poziomach: rodzina - społeczeństwo oraz rodzina - jednostka - członkowie. Rodzina jest podstawową komórką społeczeństwa w tym18 sensie, że przez nią jednostka wchodzi do społeczeństwa. Stanowi zatem pomost między społeczeństwem, a jednostką.

1.1 Definicje rożne ujęcia rodziny.

Powszechnie przez rodzinę rozumie się parę małżeńską i dzieci. Członkowie rodziny mieszkają zazwyczaj razem i tworzą jedno gospodarstwo domowe. Takie podejście zwęża rodzinę do grupy osób, które łączą stosunki małżeńskie i rodzicielskie. W literaturze naukowej funkcjonuje wiele definicji rodziny. Socjologowie podają różne definicje rodziny, jednak wszyscy zgodnie podkreślają, iż rodzina jest podstawową grupą społeczną. „ Spośród wszystkich organizacji - dużych i małych, jakie wytwarza społeczeństwo żadne nie przewyższa rodziny pod względem znaczenia socjologicznego. Rodzina uważana jest zgodnie przez wszystkich socjologów za podstawową grupę społeczną19

J. Szczepański ujmuje rodziną jako „ ... grupę złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim (...) oznacza się silną spójnością wewnętrzną, która powoduje, że rodzina jest istotną grupą pierwotną, tworzy się w sposób naturalny w toku spontanicznego zaspokajania potrzeb.20

A. Wachowiak za najbardziej ogólną definicję rodziny proponuje przyjąć „ to grupa osób połączonych więziami małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji na ogół wspólnie zamieszkujące i współdziałające wewnętrznie odpowiednio do społecznie określonego i uznanego podziału ról i również społecznie określonego zestawu jej zadań.21

Z. Tyszka jako definicję rodziny podaje „ Rodzina jest to instytucja i zarazem grupa społeczna oparta na więziach małżeńskich, więzi pokrewieństwa, powinowactwa lub adaptacji.22

Analiza przedstawionych definicji pozwala uznać rodzinę za małą grupę społeczną posiadającą, również znamiona instytucji społecznej. Jest grupą podstawową ( pierwotną ) liczącą niewielu członków i stwarzającą jednostce pierwsze i zarazem podstawowe środowisko społeczne, ale posiada także cechy przypisywane instytucjom - jest grupą powołaną do realizacji ważnych spraw dla całej zbiorowości.

Rodzina jak każda mała grupa posiada strukturę czyli „ pewien układ wszystkich elementów i zasad ich wzajemnego podporządkowywania, umożliwiający funkcjonowanie grupy

Rodzina jak każda mała grupa posiada strukturę czyli „ pewien układ wszystkich elementów i zasad ich wzajemnego podporządkowywania, umożliwiający funkcjonowanie grupy.23

F. Adamski jako strukturę rodziny podaje „ system modelowych zachowań pomiędzy członkami rodziny oraz rodziną a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziaływają” 24 i zalicza do struktury rodziny:

  1. formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nimi to uznanie społecznie zasady, formy zawierania małżeństwa i jego rozwiązywania, zasady regulujące struktury dziedziczenia majątku, nazwiska;

  2. wzory, które określają zasady współżycia w rodzinie i wyznaczają hierarchię władzy i autorytetu;

układ wzajemnie powiązanych ról i charakter stosunków między członkami rodziny ( np. rodzicami i dziećmi ) fazy życia małżeńskiego i rodzinnego.

Z. Tyszka uważa że struktura rodziny składa się z wielu elementów do których zalicza liczbę i rodzaj pokrewieństwa członków rodziny układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne usytuowanie, siłę więzi instytucjonalnych i psychicznych, które występują między poszczególnymi członkami rodziny i świadczą o stopniu spójności rodziny, podział czynności, strukturę władzy i autorytetów, rozkład miłości i względów.25

2. Funkcje wypełniane przez rodziny

2.1 Klasyfikacja funkcji rodziny

Socjologowie podają różną liczbę funkcji rodziny. Funkcje wymienione przez jednych autorów pomijane są przez innych. Omawianie funkcji rodziny sprowadzę do czterech najbardziej znanych i wyczerpujących przedstawionych przez czterech znanych autorów F. Adamskiego, J. Szczepańskiego, Z. Tyszkę, oraz M. Ziemską.

Klasyfikację funkcji przedstawiona przez F. Adamski. 26

Punktem wyjścia dla wyodrębnienia funkcji jest:

  1. pojmowanie rodziny jako grupy, jako instytucji społecznej,

  2. ze względu na trwałość i zmienność funkcji. Pierwsze kryterium uwzględnia dwie funkcje: instytucjonalne i osobowe. Do funkcji instytucjonalnych, które dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznej należą:

Funkcje osobowe, natomiast dotyczą rodziny jako grupy społecznej:

Podstawą dla drugiej klasyfikacji jest trwałość i zmienność funkcji. Należą tu funkcje pierwszorzędne, istotne oraz drugorzędne, akcydentalne. Funkcje istotne są to takie ,w realizacji których rodzina nie może być zastąpione i należą tutaj : funkcje prokreacyjne, socjalizujące i funkcje miłości. Do funkcji drugorzędnych, bez których rodzina i społeczeństwo może funkcjonować bez większej szkody

F. Adamski zalicza funkcję: ekonomiczną, opiekuńczą, stratyfikacyjną, rekreacyjną,

Socjolog J. Szczepański pełnione przez rodzinę funkcje ujmuje jako:27

  1. utrzymywanie ciągłości biologicznej społeczeństwo- płodzenie, pielęgnacja, kształcenie, wychowywanie dzieci, wynikają stąd funkcje ekonomiczne rodziny: prowadzenie gospodarstwa domowego, zgromadzenie majątku rodziny, kumulowanie bogactwa, zabezpieczenie bytu dzieci i zabezpieczenie starości;

  2. utrzymywanie ciągłości kulturalnej- przekazywanie potomstwu języka obyczajów, wzorów zachowań, procesu socjalizacji( prasa, magazyny ilustrowane, radio, telewizja);

  3. zapewnienie pozycji dzieciom wraz z przekazywaniem, dziedzictwem kulturalnym; pozycja rodziców, poziom, wykształcenie, miejsce zamieszkania- są czynnikami wpływającymi na karierę życiową potomstwa;

  4. zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, zwierzenia się z przeżyć konfliktowych- daje poczucie bezpieczeństwa, równowagi emocjonalnej;

sprawowanie kontroli nad zachowaniem swoich członków, zwłaszcza młodego pokolenia- kontrola zachowań seksualnych, więź emocjonalna łączy członków rodziny

Z. Tyszke wyodrębnia 11 funkcji rodziny, które klasyfikuje w następny sposób:28

I. Funkcje biopsychiczne.

  1. funkcja prokreacyjna - pozwala na zaspokajanie rodzicielskich potrzeb małżonków ( ojcostwa i macierzyństwa) oraz reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa;

  2. funkcja seksualna - małżeństwo jest społecznie akceptowaną fazę współżycia płciowego; w społeczeństwach ludzkich istnieje system zakazów i nakazów regulujący zaspokajanie potrzeb seksualnych;

II. Funkcje ekonomiczne.

1) funkcja materialno - ekonomiczna - dzięki wypełnianiu tej

funkcji jest możliwe zaspokajanie materialnych potrzeb członków

rodziny; składają się na nią cztery podfunkcje: