WLADYSLAW BRONIEWSKI WIERSZE I POEMATY

• Życiorys

Władysław Broniewski urodził się 17 grudnia 1897 roku. Wywodził się z rodziny inteligenckiej o szlacheckich korzeniach i żywej tradycji patriotycznej. Był synem Zofii z Lubowidzkich i Antoniego Broniewskiego , miał dwie starsze siostry Zofię i Janinę . Uczył się w Gimnazjum Polskim w Płock, był współzałożycielem półtajnej drużyny skautów, nawiązującej do tradycji Konstytucji 3 maja i powstania styczniowego. Uważał się za socjalistę, cenił sobie osobistą niezależność. W 1915 roku mając 17 lat wstąpił do Legionów Piłsudskiego . Walczył w 4 pułku piechoty Legionów. Brał udział w bitwie pod Jastkowem koło Lublina, gdzie jego pułk poniósł bardzo ciężkie straty. Za zasługi wojenne otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyż Walecznych. W 1918 r. wziął udział w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudzkiego.

Za udział w kryzysie przysięgowym Broniewski był internowany w Szczypiornie.

Zwolniony z obozu zdał maturę jako ekstern, po czym wstąpił Uniwersytet Warszawski.

Jednocześnie działał w konspiracji w Polskiej Organizacji Wojskowej. Po odzyskaniu niepodległości niezadowolony z reform w powojennej Polsce stawał się coraz bardziej radykalny w swoich poglądach i w konsekwencji, po śmierci Gabriela Narutowicza, zbliżył się do KPP.

W 1930 był na krótko aresztowany i osadzony wraz z Janem Hemplem i Aleksandrem Watem w areszcie miejskim w Warszawie. Aresztowanym udzielił pomocy Bolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant marszałka Piłsudzkiego, ówczesny dowódca 1 Dywizji kawalerii i szef garnizonu warszawskiego. Wówczas powstał wiersz „Rozmowa z Janem”

W 1939 w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim opublikował wiersz „Bagnet na broń”. We wrześniu 1939 roku zgłosił się do wojska na ochotnika. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty w Zbarażu. Zanim jednak miał okazję stanąć do walki nastąpił sowiecki najazd na Polskę. Broniewski był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa we wrześniu 1939 roku. Broniewski nie mógł pogodzić się z tym że Związek Radziecki napadł na Polskę, czemu dawał wyraz w swojej późniejszej więziennej twórczości spisanej po wrześniu 1941 roku. W grudniu Broniewski sprowadził do Lwowa Marię Zarębińską z którą od 1938 roku był w nieformalnym związku i jej córkę Majką. Na terenach okupowanych przez ZSRR znalazły się także pierwsza żona Broniewskiego -Janina Broniewska i ich córka Joanna(Anka). Okupanci sowieccy rozpoczęli tymczasem politykę pozyskiwania polskiej inteligencji. Wielu literatów zwłaszcza o poglądach lewicowych (Jerzy Borejsza, Jan Kott, Stanisław Jerzy Lec, Tadeusz Peiper , Julian Przyboś, Jerzy Putrament, Mieczysław Jastrun, Julian Stryjkowski, Aleksander Wat, Adam Ważyk)oczekując wojny niemiecko-radzieckiej i obawiając się policyjnych represji zaczęło się pod wpływem Wandy Wasilewskiej ściśle współpracować z władzą sowiecką. Władze sowieckie rozpoczęły wydawanie polskojęzycznego „ Czerwonego Sztandaru”-publikował on również przedwojenne wiersze Broniewskiego. Broniewski nie identyfikował się z linią programową tego czasopisma , próbował jednak wykorzystać je do przypomnienia „sprawy polskiej” , nieobecnej w polityce sowieckiej. Broniewski sądził ze przebywając na terenach zajętych przez sowietów będzie mógł bez przeszkód publikować swoje wiersze. Cenzura sowiecka nie dopuściła jednak do wydania jego utworów o treści patriotycznej. Dał do druku między innymi słynny wiersz „Żołnierz polski” wiersz ten nie został oczywiście opublikowany. Wszystkie publikowane w prasie lwowskiej utwory literackie musiały być bowiem zaakceptowane przez sowieckiego cenzora. . 24 stycznia 1940 roku Władysław Broniewski został wraz z Aleksandrem Watem i innymi literatami aresztowany przez NKWD we lwowskiej restauracji w zorganizowanej przez NKWD prowokacji. 27 stycznia trzy dni po aresztowaniu w Czerwonym Sztandarze ukazał się tekst spreparowany przez NKWD, podpisany pod groźbą aresztowania przez Witolda Kolskiego pod tytułem „Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną” w którym autor szkalował w stylu stalinowskim aresztowanych literatów i uzasadniał ich aresztowanie motywami kryminalnymi. Aresztowani zostali przewiezieni do aresztu śledczego na Zamarstynowie. Zgodnie z relacjami współwięźniów trzymał się bardzo dzielnie i kategorycznie odmówił współpracy z NKWD. Po czterech miesiącach w maju 1940 roku Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD w Łubiance gdzie spędził 13miesiecy . Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej wywieziono go Saratowa, a następnie do Ałma Aty, gdzie został wypuszczony z więzienia po amnestii wynikającej z układu Sikorski-Majski 7 sierpnia 1941 roku. Wypuszczony z więzienia wstąpił do armii polskiej formowanej przez ZSRR pod dowództwem generała Andersa. Pracował w Ambasadzie Polskiej w Kujbyszewie . W 1942 ewakuował się wraz z oddziałami polskimi do Iranu., później wraz z 2 Korpusem Polskim poprzez Irak do Palestyny. Do kraju wrócił do długich wahaniach w 1945 roku. W okresie powojennym początkowo tworzył poezję polityczno-propagandową , później utwory refleksyjne o motywach osobistych . W czasach stalinizmu był poeta głęboko zaangażowanym w budowę nowej rzeczywistości. Odmówił jednak napisania nowego hymnu polskiego z czego propozycją zwrócił się do niego Bolesław Bierut. Broniewski wręczył mu podobno tylko kartkę z napisem „Jeszcze Polska nie zginęła” 1 września 1954 roku tragicznie zmarła córka Broniewskiego Joanna(Anka)- jej śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę . Stworzył on wtedy cykl wierszy, porównywalny z Trenami Kochanowskiego.

Poeta zmarł na raka krtani 10 lutego 1962 roku w Warszawie. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Orderem Budowniczych Polski Ludowej i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Twórczość poetycka Broniewskiego

 1925 (Warszawa) - Wiatraki

 1925 (Warszawa) - Trzy salwy. Biuletyn poetycki (razem z Witoldem Wandurskim i Stanisławem Ryszardem Stande)

 1927 (Warszawa) - Dymy nad miastem

 1929 (Warszawa) - Komuna paryska (pierwsze wydanie poematu skonfiskowano, kolejne pojawiły się w 1947 i 1950 roku)

 1932 (Warszawa) - Troska i pieśń

 1932 (Moskwa) - Wybór poezji 1923-1931

 1938 (Warszawa) - Krzyk ostateczny

 1943 (Jerozolima, Londyn) - Bagnet na broń

 1944 (Jerozolima) - Wybór poezji 1925-1944

 1945 (Londyn) - Drzewo rozpaczające

 1946 (Warszawa) - Wiersze wybrane

 1948 (Warszawa) - Wiersze warszawskie

 1949 (Warszawa) - Okop i barykada

 1948 (Warszawa) - Słowo o Stalinie

 1951 (Warszawa) - Dla małych dzieci

 1951 (Warszawa) - Nadzieja

 1952 (Warszawa) - Mazowsze i inne wiersze

 1952 (Warszawa) - Młodym do lotu

 1953 (Warszawa) - Będzie radość i będzie śpiew

 1956 (Warszawa) - Anka

 1962 (Warszawa) - Wiersze i poematy

Broniewski był m.in. autorem wierszy dla dzieci:

• Zegary

• Sam do szkoły

• Literki

• Wróżby

• Gramy w zielone

• Parowóz

• Kominiarz

• Popieli Piast

Broniewski był także tłumaczem literatury rosyjskiej i niemieckiej. Tłumaczył m.in.:

• Fiodora Dostojewskiego „ Białe noce”

• Aleksego Tołstoja „ Droga przez mękę”

• Mikołaja Gogola „ Martwe dusze”

• Bertolda Brechta

Twórczość Władysława Broniewskiego inspiruje twórców muzyki popularnej. Do najbardziej znanych piosenek napisanych do jego wierszy należą:

• „Bagnet na broń” śpiewają Marcin Świetlicki i Cezary Ostrowski

• „Bar pod Zdechłym Psem” śpiewa Michał Bajor

• „Kalambury”- Muniek Staszczyk

• „Szczyt”- Enigma

WYBRANE WIERSZE

• „Bagnet na broń”

W okresie drugiej wojny tematyka społeczna w poezji Władysława Broniewskiego ustępuje pod presją aktualnej sytuacji historycznej tematyce patriotycznej
Wiersz Władysława Broniewskiego Bagnet na broń ukazał się na kilka miesięcy przed największym konfliktem zbrojnym w historii świata - wybuchem II wojny światowej. Został opublikowany 9 kwietnia 1939 roku w tygodniku „Czarno na białem”, a w kilka dni później rozpoczął się proce przedrukowywania go w niemal całej polskiej prasie. W formie książkowej ukazał się w tomie Bagnet na broń w 1943 roku. Wzbudził ogromne zainteresowanie, ponieważ był apelem do ludzi, którzy wieczorem poszli spać w swoich łóżkach, a już nad ranem musieli uciekać do najciemniejszych i najniżej położonych zakamarków atakowanych miast. W kilka dni po wybuchu wojny zaczęto powielać tekst Broniewskiego. Był publikowany w konspiracyjnych tomach poezji przez cały okres walk. Wiersz ma jednoznaczną wymowę i uniwersalny charakter. Traktuje o najważniejszych wartościach człowieka: wolności, autonomii, samodzielności, prawie do bezpiecznego życia oraz obowiązku walki o ojczyznę, podczas której jedynym celem będzie wyzwolenie Polski. Jego aktualności dowodzi fakt, iż odnosi się do każdego niebezpieczeństwa zewnętrznego, zagrażającego suwerenności kraju oraz bezpieczeństwu obywateli. Broniewski w omawianym wierszu, nazywanym przez badaczy jego twórczości oraz literatury wojennej poetyckim rozkazem mobilizacyjnym, ujawnił nie tylko zdolności artystyczne, ale także swój wizjonerski talent. Pisząc Bagnet na broń, był pewien, że prędzej czy później przesłanie wiersza będzie aktualne, ponieważ był doskonałym obserwatorem procesów i problemów targających Europą lat 20. i 30.
Poeta ujawnił w wierszu wszystkie obawy, jakie narastały w nim od dawna: lęk przed utratą domu (Kiedy przyjdą podpalić dom), nagłe nocne wyrwanie ze snu, gdy trzeba stanąć na baczność i albo poddać się - albo - jak przekonywał - bronić siebie oraz Polski, stanąć u drzwi:

Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę, kiedy rzucą przed siebie grom kiedy runą żelaznym wojskiem i pod drzwiami staną, i nocą kolbami w drzwi załomocą - ty, ze snu podnosząc skroń, stań u drzwi.

Broniewski chciał przestrzec rodaków przed nadchodzącym niebezpieczeństwem, a że najlepiej wyrażał się w poezji - napisał Bagnet na broń.
Rolą wiersza była także mobilizacja do podjęcia walki, do wysączenia krwi z piersi i z pieśni. Podobnie jak sobie, powierzył tę funkcję kolegom po piórze, określając nowe miejsce i rolę poety i poezji. Wołał do każdego artysty:

Ogniomistrzu i serc, i słów, poeto, nie w pieśni troska. Dzisiaj wiersz-to strzelecki rów, okrzyk i rozkaz: Bagnet na broń!

Zdawał sobie tym samym sprawę, że w obliczu kataklizmu, jakim jest wojna, w zetknięciu się z kryzysową rzeczywistością, na nic zda się poezja romantyczna, symboliczna czy sentymentalna. Liryka miała pełnić rolę strzeleckiego rowu, a słowa powinny płynąć, jak krew z piersi. Należało tworzyć utwory zagrzewające do walki, krzyczeć Bagnet na broń!, zapominając o wszelakich nieporozumieniach, konfliktach, o których istnieniu wiedział doskonale. Nie gloryfikuje przeszłości ojczyzny. Pisze przecież:

Są w ojczyźnie rachunki krzywd, obca dłoń ich też nie przekreśli (…).

Zaraz jednak stara się połączyć wszystkich rodaków, stworzyć solidarny, jednomyślny organizm, który będzie gotowy świadomie oddać życie za wolność, suwerenność i niepodległość ojczyzny. Dożywotnią wolę walki ma wyrazić wspomnienie napoleońskiego generała Cambronne'a, który podczas bitwy pod Waterloo skwitował propozycję poddania się słowami: Gwardia umiera, ale się nie poddaje (inne wersje mówią, że powiedział tylko jedno słowo rozpoczynające się literą g…).

Wiersz Bagnet na broń należy do nurtu poezji patriotycznej, przypominając zarówno pieśń rewolucyjną, hymn narodowy jak i patriotyczną lirykę proletariacką.
Składa się z czterech nierównych części. Liryk należy do liryki apelu. Jest wezwaniem odznaczającym się prostym, lecz bardzo emocjonalnym, a zarazem „głębokim” i szczegółowo dobranym słownictwem. Poza tym wiersz ten ma charakter inwokacyjny (podmiot zwraca się bezpośrednio do czytelnika oraz do poety, któremu daje rady, nazywając go Ogniomistrzem i serc, i słów) i stanowi przykład nieregularnego wiersza tonicznego. Niektóre wersy są dłuższe, inne liczą zaledwie cztery sylaby, np. tytułowe krótki Bagnet na broń!, powtarzające się trzykrotnie i stanowiące rodzaj wojskowego zawołania, rozkazu.
Podmiotem lirycznym jest osoba zagrzewająca do obrony ojczyzny, nawołująca do podjęcia walki. Jej słowa są skierowane zarówno do adresata indywidualnego, o czym świadczą zakończenia czasowników oraz komendy (dom, / ten, w którym mieszkasz - Polskę; ty, ze snu podnosząc skroń, / stań u drzwi), jak i do odbiorcy zbiorowego, do wszystkich rodaków którzy tak samo jak podmiot liryczny kochają swoją ojczyznę i są gotowi oddać życie za jej wolność:

„ale krwi nie odmówi nikt: wysączymy ją z piersi i z pieśni. (…) A gdyby umierać przyszło, przypomnimy, co rzekł Cambronne, i powiemy to samo nad Wisłą.”

W trzeciej części widzimy także, że adresatem jest poeta, do którego Broniewski-podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio:

„Ogniomistrzu i serc, i słów, poeto, nie w pieśni troska. „

Dzięki temu zabiegowi artysta dostrzega swoją misję: ma działać, zagrzewać do walki, a nie biernie obserwować i przelewać swoje troski na papier.
Wśród środków poetyckiego wyrazu na uwagę zasługuje porównanie Polski do domu, zaś napastników do podpalaczy, którzy nocą przychodzą pod drzwi. Istotne są także epitety: żelazne wojsko, więzienny chleb, strzelecki rów, które tworzą prostą, lecz niezwykle sugestywną wizję napaści oraz kierują uwagę czytelnika na bogate militarne rzeczowniki i wyrażenia, którym posłużył się Broniewski na wzbogacenie przekazu.
Bagnet na broń jest wierszem bardzo przemyślanym. Broniewski posłużył się stopniowaniem napięcia, zwiększając tempo wraz z każdą kolejną linijką. Początkowy leniwy rytm przypominający początek opowiadania (Kiedy przyjdą podpalić dom, / Ten w którym mieszkasz - Polskę) zamienia się w ciąg dynamicznych rozkazów i komend, skandowanych niczym w wojsku: Stań u drzwi, Bagnet na broń!; Trzeba krwi!; Okrzyk i rozkaz: / Bagnet na broń! Bagnet na broń!
Broniewski ujawnił w języku, stylistyce czy kompozycji wiersza zaangażowanie w podjęty temat. Otrzymaliśmy mieszankę wzburzenia, gwałtowności, a zarazem niezadowolenia i frustracji.

• „Słowo o Stalinie”

Słowo o Stalinie jest panegirykiem opiewającym cnoty Józefa Stalina, wiernopoddańczym hołdem dla „ojca narodów”. Broniewski napisał ten tekst w 1949 roku. Wygrał nim konkurs zorganizowany z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin dożywotniego dyktatora Związku Radzieckiego, kontynuatora myśli i dzieła Lenina, pokonując między innymi Wiktora Woroszylskiego i jego Balladę o Stalinie w Krakowie i o krokach rewolucji (ze zwrotką o katowanych w międzywojennej Polsce komunistach).Utwór cieszył się tak ogromną popularnością od chwili opublikowania 1950 roku, iż był stale przedrukowywany aż do pierwszego po śmierci wodza, przełomowego, XX zjazdu KPZR w lutym 1956 roku, który - jak wiadomo - zapoczątkował destalinizację ZSRR. Po 1956 roku utwór traktujący o cudownym charakterze, nieskazitelnych cnotach autora powiedzenia: Jedna śmierć to tragedia, milion - to statystyka, stał się niewygodnym punktem biografii i twórczości Broniewskiego, który nie mógł zrozumieć, dlaczego jego artystyczny, ekspresywny poemat będący według niego swoistym podsumowaniem epoki - stał się tekstem niecenzuralnym, wstydliwym, zapomnianym. Poetę zaczęto obrzucać inwektywami, oskarżać o współpracę z sowietami, wypominać mu Słowo o Stalinie. Ocenzurowane peerelowskie podręczniki nie wspominały przecież o tym, że siedemnastoletni Broniewski zgłosił się w 1915 roku do Legionów Piłsudskiego, że w wojnie 1920 roku walczył przeciw Rosji Radzieckiej, że za odwagę został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyżem Walecznych. Zapomniano, że w pierwszych latach kształtowania się po studwudziestoletniej niewoli niepodległego państwa polskiego czynnie walczył o nową Polskę, po wybuchu II wojny światowej przesiedział najpierw kilka miesięcy w lwowskim więzieniu na Zamarstynowie, potem 13 miesięcy w więzieniu na Łubiance (okryte najgorszą sławą więzienie NKWD), a w końcu był więziony w ZSRR (najpierw w Saratowie, później w Ałma-Acie). Pisarz i poeta zaczął być postrzegany jako piewca czynu robotniczego i rewolucji proletariackiej. Te wszystkie ataki bolały go i wręcz zaszczuły tak bardzo, że Jerzy Giedroyć w swojej Autobiografii na cztery ręce wspomina, że każde jego spotkanie z Broniewskim, którego bardzo lubił i szanował, zaczynało się od pytania: Panie Jerzy, czy Pan mi poda rękę? Przecież >>Poemat o Stalinie<< był doskonałym poematem. Nie można nazywać Broniewskiego zdrajcą ani szpiegiem, nie można ujmować mu nic jako artyście, ponieważ nie był on jedynym twórcą, któremu w tamtych latach zdarzyło się popełnić komunistyczny panegiryk, dokładając swoją cegiełkę do budowania siermiężnej poezji socrealistycznej oraz popierając i afirmując przyjaźń polską-radziecką

Broniewskiego także pochłonęła socjalistyczna namiętność i uwierzył w obietnice PRL-u, mimo negatywnych doświadczeń z stalinowskich więzień NKWD w czasie wojny. Być może dlatego u niego zaangażowanie w komunizm miało bardziej indywidualny i niejednoznaczny charakter niż u reszty rzeczników tamtego pokolenia. Dalej pozostaje wiele niejasności, dotyczących tego poety, który w 1920 roku walczył z Rosją Sowiecką by 30 lat później gloryfikować jej wodza. Nie zmienia to faktu, iż Broniewski był jednym z największych i najbardziej tragicznych polskich poetów w XX wieku, którego namiętnościami była Polska i socjalizm.

Aby dokładniej przyjrzeć się wierszowi Broniewskiego, poczuć patetyczny ton czy propagandę, trzeba zacytować choćby jego mały fragment:

[...] Szóstej części przygląda się świat. Bitwa. Tam - bezrobocie, strajki, głód. Tu -praca, natchniony traktor. Tworzy historię zwycięski lud. Chwała faktom! Któż, jak On, przez dziesiątki lat Wiódł ludzkość na krańce dziejów? Jego imię - walczący świat: nadzieja.

[...] Pędzi pociąg historii, błyska stulecie - semafor. Rewolucji nie trzeba glorii, nie trzeba szumnych metafor. Potrzebny jest maszynista, którym jest ON: towarzysz, wódz, komunista - Stalin - słowo, jak dzwon! Któż, jak On, przez dziesiątki lat na dziobie okrętu wytrwał?

Takie sformułowania, jak te o tworzeniu historii przez zwycięski lud czy nazywanie Stalina maszynistą pociągu dziejów oraz kapitanem okrętu sprawiają, że czytelnik chce uczestniczyć w zmianach, którymi dowodzi najznakomitszy towarzysz, wódz, komunista.

• „Ballady i romanse”

Władysław Broniewski napisał wiersz Ballady i romanse w reakcji na największą zagładę ludzkości, jaką była II wojna światowa. Poeta nie mógł zrozumieć, jakie procesy doprowadziły do takiego upadku cywilizacji i człowieka, który zezwolił i przeprowadził zagładę milionów niewinnych ludzi. Tym wierszem ogłaszał, że zaczęła się epoka powojenna tak samo, jak ponad sto lat wcześniej, dokładnie w 1822 roku Adam Mickiewicz, opublikowawszy tom Ballady i romanse rozpoczął w Polsce epokę romantyzmu. Poprzez literackie nawiązanie chciał zasugerować narodziny całkowicie nowej epoki w dziejach polskiej kultury. Liryk Broniewskiego został opublikowany w tomiku z 1945 roku, zatytułowanym Drzewo rozpaczające.
Trzecioosobowy podmiot liryczny, pełniący w wierszu funkcję obserwatora wydarzeń, opowiada o Ryfce, trzynastoletniej rudej Żydówce, która biega nago po gruzach miasteczka.
Początek wiersza jest cytatem z utworu stanowiącego formalny początek romantyzmu w Polsce. Tak samo rozpoczyna się ballada Romantyczność Adama Mickiewicza. W przeciwieństwie jednak do polskiego wieszcza - bohaterka liryku Broniewskiego nie słucha innych ludzi nie dlatego, że posiada dar porozumiewania się z duchami. Ryfka nie słucha, ponieważ ocalała z traumy wojny, która pochłonęła jej rodziców, pozostawiając trzynastoletnie, przerażone i zapewne cierpiące na jakiś rodzaj choroby psychicznej dziecko, samemu sobie:

"Słuchaj, dzieweczko! Ona nie słucha... To dzień biały, to miasteczko..." Nie ma miasteczka, nie ma żywego ducha, po gruzach biega naga, ruda Ryfka, trzynastoletnie dziecko. (…)

Dziewczynka śmieje się, kręci w kółko, nie zważa na ostrzeżenia obserwujących ją ludzi (Przejeżdżali grubi Niemcy w grubym tanku. / (Uciekaj, uciekaj, Ryfka!) / "Mama pod gruzami, tata w Majdanku..." / Roześmiała się, zakręciła się, znikła), biega po gruzach. Stoi samotnie pośrodku ruin miasteczka, w którym spędziła dzieciństwo, dorastając w domu pełnym rodzinnego ciepła. Ulega pewnego rodzaju urojeniom, zachowuje się nielogicznie, ma słaby kontakt z rzeczywistością. Pomimo straty rodziców - "Mama pod gruzami, tata w Majdanku..." - nadal ich szuka, nie dopuszczając do siebie myśli o swoim położeniu i nie zdając sobie sprawy z powagi sytuacji. Dostawszy od znajomego z Lubartowa bułkę, radośnie postanawia zanieść ją tacie i mamie. Te słowa dowodzą, iż Ryfka woli nie przyjmować do swojej świadomości myśli, że jej rodzice nie żyją. Widać, że postanowiła zepchnąć tą wiadomość w najdalsze pokłady umysłu. Ciekawostką jest fakt, iż - tak samo jak w Romantyczności Mickiewicza - w Balladach i romansach Broniewski postawił prosty lud w opozycji do wszystkiego, co złe. Mieszkańcy zrujnowanego miasteczka nie drwią z Ryfki, przeciwnie - starają się jej pomóc mimo iż zdają sobie sprawę z jej dziwnego, odmiennego stanu świadomości:

Przejeżdżał chłop, rzucił grosik, przejeżdżała baba, też dała cosik, przejeżdżało dużo, dużo luda. każdy się dziwił, że goła i ruda.

Z drugiej jednak strony oferowana pomoc jest tylko próba zagłuszenia wyrzutów sumienia, obudzonych widokiem nagiej, opuszczonej, biegającej samotnie po ruinach miasta małej dziewczynki. Przecież nikt nie okrywa Ryfki swoim płaszczem, nikt nie zabiera jej do domu, nikt się nawet nie zapyta, czy potrzebuje pomocy. Wszystkie te wyrazy „dobroci” są tylko powierzchowne, fałszywe…Dziewczynka jest symbolem dziecięcej niewinności, która była jej cechą, ale także charakteryzowała wszystkich, którzy przeżyli wojnę, a którzy po jej zakończeniu woleli zbudować wokół siebie mur, który odgradzał ich od wspomnień doświadczonej traumy, ale jednocześnie sprawiał, że byli postrzegani jako osoby chore umysłowo. Ryfka czuje się bezpiecznie w swoim świecie. Jej rodzice nadal żyją, zaniesie im bułkę...
Kolejnym ważnym, symbolicznym bohaterem wiersza jest jedyny przyjaciel i towarzysz Ryfki - bolejący Jezus - także znak niewinności, czystości, ale także zasłużonego męczeństwa oraz niezawinionej zagłady Żydów, którego w piątej strofce na mękę prowadzą SS- mani:

„I przejeżdżał bolejący Pan Jezus, SS-mani go wiedli na męki, postawili ich oboje pod miedzą, potem wzięli karabiny do ręki.”

Ryfka i Jezus, ukazani jako ofiary ideologii antysemityzmu, giną przez rozstrzelanie w przedostatniej zwrotce. Są razem do końca. Przed śmiercią słyszą absurdalne usprawiedliwienia katów, że sami są sobie winni, ponieważ są Żydami i mają rude włosy:

"Słuchaj, Jezu, słuchaj, Ryfka, Sie Juden, za koronę cierniową, za te włosy rude (…)

Broniewski podkreśla tym samym, że powodem wyniszczenia narodu judaistycznego było chęć wyeliminowania go z powierzchni ziemi. Spotkała ich śmierć bezpodstawna, niezawiniona, okrutna.

Ryfka i Jezus, ukazani jako ofiary ideologii antysemityzmu, giną przez rozstrzelanie w przedostatniej zwrotce. Są razem do końca. Przed śmiercią słyszą absurdalne usprawiedliwienia katów, że sami są sobie winni, ponieważ są Żydami i mają rude włosy:

"Słuchaj, Jezu, słuchaj, Ryfka, Sie Juden, za koronę cierniową, za te włosy rude (…)

Broniewski podkreśla tym samym, że powodem wyniszczenia narodu judaistycznego było chęć wyeliminowania go z powierzchni ziemi. Spotkała ich śmierć bezpodstawna, niezawiniona, okrutna.
Dwoje „pozytywnych” bohaterów wiersza ginie z rąk SS-manów, którzy z kolei są ukazani jako bezduszni oprawcy, symbol bestialskiego znęcania się nad innymi ludźmi. Swoje działanie argumentują słowami:

"Słuchaj, Jezu, słuchaj, Ryfka, Sie Juden, za koronę cierniową, za te włosy rude, za to, żeście nadzy, za to, żeśmy winni, obojeście umrzeć powinni."

Zabijają więc ludzi za kolor ich włosów i z powodu wyznania. Przeszkadza im także to, że ich ofiary są nagie (czyli symbolicznie czyste, niewinne) oraz fakt, iż oglądanie Ryfki i Jezusa wywołuje w nich poczucie winy, które chcą jak najszybciej wyeliminować.
SS-mani są zatem poetyckim odpowiednikiem niemieckich hitlerowców, dążących do stworzenia czystej aryjskiej rasy. W utworze nie mamy informacji, czy za swoje czyny spotkała ich jakaś kara. Podobnie ofiary wojennych zbrodniarzy często nie doczekały się zadośćuczynienia, a nawet jeśli ich oprawcy zostali skazani, to czy istnieje jakaś adekwatna kara do obozowego koszmaru czy utraty rodziny?Wiersz Broniewskiego traktuje o okrucieństwie II wojny światowej. Pokazuje jednostkowy przypadek, który przez swój uniwersalizm urasta do ogólnego. Ballady i romanse są głosem poety, który chciał dołożyć swoją cegiełkę do zbudowania literackiego pomnika ku czci wszystkich Żydów, poległych podczas zagłady.

„Soldat inconnu”(„Żołnierz nieznany”)

Wiersz Soldat inconnu, autorstwa Władysława Broniewskiego, ma także inny, bardziej swojsko brzmiący tytuł: Żołnierz nieznany. Poeta nadał mu francuski tytuł, ponieważ liryk traktuje o walce w ojczyźnie Rimbauda oraz Hugo, o śmierci żołnierza poległego na jednej z francuskich ulic. Zaczerpnął tytułową nazwę z napisu wyrytego 11 listopada 1920 roku na Grobie Nieznanego Żołnierza w Paryżu pod Łukiem Triumfalnym na Placu Gwiazdy (obecnie Palcu de Gaulle'a). Wiersz jest efektem wojennych doświadczeń Broniewskiego, który podejmuje w nim tematykę batalistyczną i tworzy kolejną odmianę motywu anonimowego bojownika, oddającego życie w walce o ojczyznę, samotnego bojownika walczącego o niepodległość ojczyzny i dobro ogółu.
Tak jak Ballady i romanse są przykładem pomnika wystawionego zamordowanym podczas II wojny światowej Żydom, tak Soldat inconnu jest ukłonem, hołdem i wyrazem szacunku w stronę wszystkich bezimiennych bohaterów, walczących i oddających życie podczas największego i najbardziej krwawego konfliktu zbrojnego na świecie. O tematyce wiersza Władysława Broniewskiego świadczy już tytuł. Liryk traktuje o losie żołnierza będącego realizacją motywu anonimowego bojownika, który umiera w walce. Jego śmierć nie jest nawet zauważona, nikt nie mówi o odejściu wojownika, który swoją śmiercią powiększa jedynie rosnące stale statystyki umieralności podczas wojny, listy pełne niezidentyfikowanych ofiar. Żołnierz uważa, że w czasie walki jego współtowarzysze nie byli postrzegani jako jednostki. Niepotrzebne nikomu nazwisko - te słowa świadczą o braku indywidualizowania walczącej masy. Podczas wojny żołnierze mieli dołożyć wszelkich starań, by pokonać wroga. To było ich jedyne zadanie, na tym kończyło się ich znaczenie dla wyższych rangą czy urzędników.
Podmiot liryczny nie ma jednak żalu za przedmiotowość traktowania. Zdaje sobie sprawę, że rzeczywistość wojenna wymaga stworzenia nowych norm, przyzwyczajenia się do odmiennego traktowania. Nawet jeśli przed 1 września 1939 roku nigdy nie pozwoliłby sobie na pomijanie jego zasług i rzetelnego udziału w czymkolwiek, tak po tej dacie jest gotów powiększyć grono bezimiennego walczącego narodu.
Jedynym powodem sprzeciwu żołnierza jest kwestia zachowania jego towarzyszy. Podmiot uświadamia adresatowi, że wielu walczących zgłaszało się do udziału w poszczególnych bitwach tylko po to, by poczuć, jak to jest kogoś zabić. Nie zastanawiają się nad moralnymi i etycznymi konsekwencjami swoich czynów. Cechuje ich bezmyślność i brak refleksji

„Rzucili na mnie sztandary, by nie widzieć śladu od kuli. Nakryli pierś trotuarem, twardym kamieniem ulic. Batalionami ciężko maszerowali przez piersi, deptali krzycząc: "Zwycięstwo!", przechodzili i dziwili się śmierci...”

Zamiast zastanowić się nad swoim postępowaniem, żołnierze woleli nie patrzeć na zwłoki kolegi, zamiast pomyśleć o mijającym życiu i prawdopodobieństwie śmierci, oni przechodzili i dziwili się jej.
W czwartej zwrotce następuje wyraźna zmiana postawy podmiotu lirycznego. Mimo iż nadal dyskutuje z żołnierzami niezastanawiającymi się nad moralno-etyczną konsekwencją swoich kroków w czasie wojny, to jednak zdarza mu się kategorycznie zawołać, by zaniechali walki i pozwolili poprowadzić się przez życie miłości, a nie - jak do tej pory - nienawiści i żądzy zabijania:

Słuchajcie, nikt nie zwyciężył! Zatrzymajcie się w marszu! stańcie! Zdejmijcie mi z piersi ciężar: Łuk Triumfalny i Francję! Ja nie jestem więcej jej synem - ona krwi, ona męki pragnie. Przeciw niej stanę z karabinem, w serce jej wepchnę bagnet! Podepczcie to serce zimne, na wiatry rozrzućcie kości zaprowadzę was do Francji innej, do ojczyzny zwycięskiej miłości!

Odpowiedzialność, jaką czuje podmiot liryczna, jest tak duża, że nie wstydzi się poprosić o pomoc zdjęcia jej ciężaru z piersi. Czasem zdarza mu się nawet oskarżyć ojczyznę o to, iż pragnie krwi oraz męki. Wyrzekając się jej (Ja nie jestem więcej jej synem -), ostrzega, że stanie naprzeciwko niej z karabinem i wepchnie jej bagnet prosto w zimne serce. Ostatni dwuwers świadczy o tym, że żołnierz marzy o Francji innej o (…) ojczyźnie zwycięskiej miłości.

CHARAKTERYSTYKA TWÓRCZOSCI BRONIEWSKIEGO

Twórczość Broniewskiego odwoływała się do emocji czytelnika. Utwory Broniewskiego są nad zwyczaj komunikatywne i perswazyjne, a w dodatku przebogate w środki artystyczne i stylistyczne. Poeta nie ukrywał swojej fascynacji dla poezji romantycznej i często korzystał z jej wzorców. Doskonale potrafił wykorzystać też mowę potoczną, umiejętnie wplatając ją do utworów. Jego twórczość była silnie powiązana z doświadczonymi przeżyciami, czym wpisywał się w nurt tzw. lost generation, czyli literatów walczących w pierwszej wojnie światowej (najsłynniejszym przedstawicielem tego nurtu był Ernest Hemingway)
Jak pisze Janusz Termer, autor Leksykonu poetów:

Romantyczny rodowód poezji i żywiołowy talent poetycki autora zostały wprzęgnięte do służby publicznej, wyrażały nadzieje i dążenia proletariatu, choć poeta nigdy nie zrezygnował z uprawiania liryki osobistej (…) Ze względu na złożoność życiowej i poetyckiej drogi (romantyk, legionista, socjalista, więzień NKWD, piewca Stalina i krytyk totalitaryzmu), jego twórczość można podzielić na kilka faz.

Pierwszą z nich jest okres dwudziestolecia międzywojennego, czyli etap poszukiwań najlepszej formuły dla poezji proletariatu. Zbiory poezji opublikowane w tym okresie: Dymy nad miastem, Troska i pieśń, Krzyk ostateczny.
Druga przypada na czas drugiej wojny światowej. Wówczas w twórczości Broniewskiego dominował patriotyzm. Sztandarowym przykładem dla fazy drugiej jest wiersz Bagnet na broń! i zbiór poezji o tym samym tytule. Pod koniec wojny poeta napisał też kilka wierszy skierowanych przeciwko represjom stalinowskim. Jednym z nich jest Rozmowa z historią, w której czytamy:

Rewolucyjny poeta ma zginąć w tym mamrze sowiecki?! Historio, przecież to nietakt, ktoś z nas po prostu jest dzieckiem!

Również wówczas powstały sentymentalne utwory poety tęskniącego za rodzinnym Mazowszem.
Trzecia rozpoczęła się wraz z powrotem do Polski z Palestyny. Dość naiwnie poeta próbował powrócić na szczyt wśród twórców lewicowych. Skrajnym przejawem tego procesu były utwory wysławiające ojców ZSRR: Słowo o Stalinie i Pokłon Rewolucji Październikowej. Szybko Broniewski jednak pojął, że idea znacznie różni się od rzeczywistości i rozczarowany realnym socjalizmem oddał się poezji osobistej i sentymentalnej, czego przejawem były poematy Mazowsze i Wisła. Utrata jedynego dziecka, córki Joanny, zmusiła go do uderzenia w ton tragiczno-liryczny.

Jak pisze wybitny teoretyk literatury Edward Balcerzan:():

„O swoistości jego liryki decyduje bezustanna zmienność między przeciwnymi dążeniami. Z jednej strony porywa go świat, który trzeba przeobrazić. Z drugiej - angażują jego wyobraźnię dylematy ja prywatnego, które jest jakie jest i diabli komu do tego „ Wraz z S.R. Standem i W. Bandurskim opublikował TRZY SALWY - pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego poezja była silnie związana z własną biografią i przeżyciami, a także doświadczeniami narodu polskiego i działaczy ruchu robotniczego , miała wyraźne akcenty rewolucyjne i patriotyczne. W wierszach Broniewskiego można stwierdzić egzaltację i wzniosłość, obok stylu mowy potocznej wyczuwalny jest wpływ polskiego romantyzmu łączony z nowatorstwem. Wśród jego utworów jest też liryka żołnierska.

---