Przełom Października w kulturze i literaturze

• 1953 - śmierć Józefa Stalina

• 1954-1955 - tzw. odwilż

• panowanie cenzury nie było już tak bezwzględne

• w prasie politycznej i kulturalnej powiały się głosy krytyki systemu totalitarnego

• 1956 - XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego

• krytyka rządów Stalina, uznanych za wypaczenie idei leninowskich

• X 1956 - ukazanie złudności nadziei na wolność w systemie radzieckiego komunizmu (powstanie na Węgrzech krwawo stłumione przez wojsko radzieckie)

Przemiany:

• spontaniczna działalność, aktywizacja środowisk kulturalnych - „odzyskanie głosu” (nowe czasopisma, m.in. „Dialog”, „Współczesność”, „Polityka”, „Odra”, „Czarne Na Białym”) potem władze zaczęły cofać
  swe decyzje, likwidować nowe czasopisma itp.

• debiut młodego pokolenia poetów i tych, którzy gotowi byli wcześniej do debiutu, lecz nie mogli wydawać; młodzi zazwyczaj nieskalani byli socrealizmem (Miron Białoszewski, Ernest Bryll, Stanisław Czycz, Bohdan Drozdowski, Stanisław Grochowiak, Jerzy Harasymowicz, Zbigniew Herbert)

• redebiut niektórych twórców - Andrzej Bursa, Tadeusz Nowak, Wisława Szymborska

• debiut prozaików - Marek Hłasko, Nowakowski (Ten stary złodziej), Władysław Lech Terlecki, Leopold Tyrmand

• publikowanie Jerzego Andrzejewskiego, Romana Bratnego, Jarosława Iwaszkiewicza, pisarzy emigracyjnych

• ruch wydawniczy - oprócz literatury polskiej wydawano też obcą (Fiodor Dostojewski, Thomas Mann, Borys Pasternak, Marcel Proust, John Steinbeck)

• wzrost znaczenia kultury studenckiej (kluby studenckie, kabarety, teatry, czasopisma, m.in. „Odnowa”)

• Warszawa

• Studencki Teatr Satyryków (m.in. Agnieszka Osiecka)

• Teatr na Tarczyńskiej, współcześnie tworzony przez
  M. Białoszewskiego

• Gdańsk - teatr Bim-Bom (gdzie występowali m.in. Zbigniew Cybulski
  i Bogumił Kobiela)

• Kraków - Piwnica Pod Baranami (Piotr Skrzynecki, Wiesław Dymny)

• kluby inteligencji

• Klub Inteligencji Katolickiej

• Klub Krzywego Koła - klub dyskusyjny pod patronatem „Po Prostu”

• literatura i prasa społeczno-literacka

• chwilowe ożywienie regionów

• próba stworzenia nowej literatury

• teoria regionalizmu (E. Kozikowski, Emil Zegadłowicz)

• repolonizacja Ziem Zachodnich

• chwilowe uniesienie „żelaznej kurtyny” umożliwiło zbliżenie literatury krajowej i emigracyjnej, zaowocowało w kulturze polskiej recepcją światowych prądów artystycznych i filozoficznych

• proza rozrachunkowa

• Brandys, Obrona Grenady (1956)

• Braun, Piekło wybrukowane (1957)

• Aleksander Ścibor-Rylski, Czarne ściany (1957)

• Leon Kruczkowski, Szkice z piekła uczciwych

Liberalizacja życia kulturalnego trwała niezwykle krótko. Uspokojenie systemu politycznego po dojściu do władzy W. Gomułki umożliwiło partii politycznej (komunistycznej) ponowne przejęcie kontroli nad literaturą i całą twórczością artystyczną.

• 1957 - cenzura zabroniła publikowania utworów rozrachunkowych

• w następnych latach - tematyka władzy historiozofii alegorie (np. ukazana jako cywilizacja starożytna)

• Jerzy Andrzejewski, Ciemności kryją ziemię - o XV-wiecznej Hiszpanii

• J. Bocheński, Polski Juliusz

• Andrzej Szczypiorski, Msza za miasto Arras

• Kapuściński, Cesarz - główny bohater podobny do Edwarda Gierka

---