RACZYŃSKI PAWEŁ KrWZFb2012
Zabezpieczenia rzeczowe
Podstawowym kryterium wyboru formy zabezpieczenia powinien być stopień ryzyka związany z udzieleniem kredytu, skuteczność i koszty udzielenia zabezpieczenia ponoszone przez kredytobiorcę, a w dalszej kolejności, koszty prowadzenia egzekucji kredytu + prowizja + kwota odsetek naliczonych za cały okres kredytu do jego zwrotu. Przy kredytach dewizowych powinno być objęte zabezpieczeniem ryzyko kursowe. Istotne jest zachowanie staranności i dokładności w toku udzielania kredytu ze szczególnym uwzględnieniem identyfikacji osób składających oświadczenie i podpisujących umowy, ich uprawnień do podejmowania takich zobowiązań, autentyczność ich podpisów oraz wiarygodności przedkładanych przez nich dokumentów. W przypadku osób prawnych osoby upoważnione do składania oświadczeń i podpisywania dokumentów ustala się na podstawie odpisów z rejestrów handlowych. Dokumenty podpisywane przez bank i kredytobiorcę zawierające więcej niż jedną kartkę powinny być parafowane na każdej stronie przez podpisujące osoby.
W kredycie gdzie są zabezpieczenia rzeczowe pracownik banku oprócz uzyskania stosownych oświadczeń od kredytobiorcy powinien osobiście zidentyfikować właściciela tej rzeczy, oraz sprawdzić każdą rzecz, jej położenie i ewentualne obciążenia. Dopiero po takim sprawdzeniu można zamieścić odpowiednie ustalenia w umowie. Wszystkie faktury i wyceny powinny być sprawdzone co do ich autentyczności, określenia dat na dokumencie powinny być czytelne, jednoznaczne i utrudniające ich przerobienie.
Rodzaje zabezpieczeń:
Zabezpieczenia osobiste: poręczenie, gwarancja bankowa, weksel własny in blanko, cesja wierzytelności, przejęcie długu kredytowego, przystąpienie do długu kredytowego.
Zabezpieczenia rzeczowe: zastaw, hipoteka, blokada rachunku bankowego, kaucja, przewłaszczenie.
Jedną z form zabezpieczenia rzeczowego jest zastaw.
Zastaw rejestrowy jest prawem rzeczowym ograniczonym, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności na rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych. Istotą zastawu jest uprawnienie wierzyciela do zaspokojenia się z rzeczy obciążonej bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy. Wierzyciela, którego wierzytelność została zabezpieczona nazywamy zastawnikiem, natomiast osobę uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu i obciążającą tą rzecz - zastawcą.
Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów. Wniosek o dokonanie wpisu zastawu rejestrowego do tego rejestru powinien być złożony przez zastawnika lub zastawcę w terminie miesiąca od daty zawarcia umowy zastawniczej, pod rygorem odrzucenia wniosku. W razie ustanowienia zastawu na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji, zastaw ten zostaje również odnotowany w dowodzie rejestracyjnym pojazdu.
Najistotniejszą cechą zastawu rejestrowego jest możliwość pozostawienia przedmiotu zastawu w rękach zastawcy, który może korzystać z rzeczy obciążonej. Zastaw może być ustanawiany w celu zabezpieczenia wierzytelności:
Skarbu Państwa i innej państwowej osoby prawnej,
gminy, związku międzygminnego i innej komunalnej osoby prawnej,
banku krajowego,
banku zagranicznego,
osoby prawnej, której celem określonym w ustawie jest udzielanie pożyczek i kredytów,
międzynarodowej organizacji finansowej, której członkiem jest Rzeczpospolita Polska,
innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP.
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego, a także prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne. W szczególności zastawem rejestrowym można obciążyć:
rzeczy oznaczone co do tożsamości,
rzeczy oznaczone co do gatunku (podana także musi być ilość),
zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą,
wierzytelności,
prawa na dobrach niematerialnych,
prawa z papierów wartościowych.
Zastaw ogólny na rzeczach ruchomych. Przez umowę zastawu bank może zabezpieczyć zaspokojenie swojej wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rzeczy ruchomej, oddanej w zastaw przed innymi wierzytelnościami osób trzecich, będących wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela przedmiotu zastawu, z wyjątkiem wierzytelności uprzywilejowanyck z mocy szczególnych przepisów prawa.
Dla ustanowienia zastawu potrzebne jest zawarcie umowy pomiędzy bankiem a właścicielem rzeczy oddanej w zastaw (kredytobiorcy lub osoby trzeciej), z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, oraz wydanie rzeczy bankowi. Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu banku, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Każda umowa zastawu powinna być wpisana do rejestru zastawów prowadzonego przez bank.
Rzeczy będące przedmiotem zastawu muszą być dokładnie indywidualizowane lub przynajmniej oznaczone co do rodzaju. Ich wartość i jakość w chwili ustanowienia zastawu ustali rzeczoznawca na koszt kredytobiorcy. Zastaw należy ustanowić na rzeczach, które oddział może we właściwy sposób przechować, i które nadają się do sprzedaży. Wierzyciel może odstąpić od fizycznego przejęcia w posiadanie zastawionej ruchomości i pozostawić ją u dłużnika wówczas, gdy jest ona narzędziem pracy dłużnika nieodzownym do gromadzenia środków na spłatę długu.
Zastaw jest obok hipoteki najczęściej stosowanym w bankowej praktyce zabezpieczeniem spłaty kredytu o charakterze rzeczowym. W odróżnieniu od hipoteki, zastaw można ustanowić tylko na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych.
Hipoteka jest prawem rzeczowym ograniczonym, które służy do zabezpieczenia wierzytelności np.: kredytu zaciągniętego w banku. Hipoteka jest ustanawiana na nieruchomości, której właścicielem jest dłużnik. W sytuacji, gdy dłużnik nie wypełnia swojego zobowiązania, wierzyciel ma prawo domagać się sprzedaży nieruchomości obciążonej hipoteką i zaspokojenia jego roszczeń z sumy pozostałej po sprzedaży. Hipoteka jest o tyle pewnym sposobem zabezpieczania wierzytelności, że zaspokojenia roszczeń można się domagać od każdego kolejnego właściciela nieruchomości, niezależnie od tego czy jest on jednocześnie dłużnikiem, który zaciągnął zobowiązanie. Ustanowienie hipoteki nie oznacza bowiem zakazu zbywania nieruchomości i każdy kolejny właściciel nieruchomości staje się odpowiedzialny za zobowiązanie zabezpieczone hipoteką.
Wierzyciel nie ma prawa do korzystania z nieruchomości, nie ma też żadnej władzy faktycznej nad nią. Jednak właścicielowi obciążonej nieruchomości nie wolno dokonywać takich czynności, które mogłyby doprowadzić do tak znacznego zmniejszenia wartości nieruchomości obciążonej, że wartość jej spadłaby poniżej zabezpieczonej wierzytelności.
Hipoteka zabezpiecza określonej wysokości wierzytelności pieniężne i mogą nią być obciążone:
nieruchomości,
użytkowanie wieczyste,
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
Do ustanowienia hipoteki konieczny jest jej wpis do księgi wieczystej. Dokonanie wpisu wiąże się także z przywilejem pierwszeństwa. Oznacza to, że wierzytelność zabezpieczona hipoteką ma pierwszeństwo przed innymi wierzytelnościami wpisanymi później. W przypadku braku wpisu decyduje pierwszeństwo wniosku o dokonanie wpisu.
Ustanowienie hipoteki nie zawsze jednak gwarantuje zaspokojenie roszczenia. Kodeks postępowania cywilnego określa kolejność zaspokajania należności przypadających od dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym. Przed wierzytelnościami zabezpieczonymi hipoteką pokrywane są między innymi: koszty egzekucyjne, należności alimentacyjne, należności za pracę i renty, należności zabezpieczone hipotecznie, wynikające wierzytelności banku hipotecznego, podatki, opłaty za użytkowanie wieczyste, należności korzystające z ustawowego pierwszeństwa.
Hipoteka może być ustanowiona w różny sposób. W związku tym dzielimy ją na umowną i przymusową.
Hipoteka umowna ustanawiana jest w drodze umowy zawartej prze wierzyciela i dłużnika, będącego właścicielem nieruchomości. Oświadczenie woli właściciela musi mieć formę aktu notarialnego. Ponadto do ustanowienia w ten sposób hipoteki konieczne jest dokonanie wpisu do rejestru w księdze wieczystej
Hipoteka przymusowa ustanawiana jest mocą orzeczenia sądowego lub innego organu. W tym przypadku także konieczny jest wpis w księdze wieczystej.
Hipoteka wygasa wraz wygaśnięciem obowiązania, czyli wraz ze spłatą zabezpieczonej wierzytelności.
Do zabezpieczeń rzeczowych należy również blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym.
Zabezpieczenie udzielonego kredytu może nastąpić na drodze nieodwołalnej blokady środków pieniężnych na rachunku bankowym lub osobą trzecią na rachunkach bankowych, oszczędnościowych, złotowych, walutowych lokatach i związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Blokada dokonywana jest przez bank prowadzący rachunek na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub osoby posiadającej nieograniczone pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem.
Blokada obowiązuje do czasu pisemnego odwołania się jej przez bank na którego rzecz została ustanowiona.
Blokada środków pieniężnych dochodzi do skutku przez przyjęcie przez bank kredytodawcę oświadczenia posiadacza rachunku o jej ustanowieniu wraz z pisemnym potwierdzeniem przyjęcia blokady przez bank w którym rachunek jest prowadzony. W przypadku gdy wierzytelność banku kredytodawcy nie jest jeszcze wymagalna, a z rachunku bankowego prowadzona jest egzekucja, bank nie ma prawa do dokonania potrącenia swojej wierzytelności. Stosowanie takiego zabezpieczenia spłaty kredytu powinno mieć miejsce w wyjątkowych przypadkach i dotyczyć rachunków prowadzonych przez bank kredytujący, ustanowieniu blokady powinno towarzyszyć ustalenie przez posiadacza pełnomocnictwa.
Nieco mniej znaną formą jest kaucja. Kaucję można ustanowić na przedmiotach stanowiących własność kredytobiorcy. Przedmiotem kaucji mogą być środki finansowe, papiery wartościowe na okaziciela. Do ustanowienia kaucji niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy między kaucjo dawcą a bankiem kredytującym, w której należy dokładnie określić przedmiot kaucji (jeśli są to środki pieniężne wystarczy podać ich wartość), okres na jaki kaucja została złożona, warunki i sposób zaspokojenia się przez bank z przedmiotem kaucji w przypadku nie wywiązania się kredytobiorcy ze spłatą kredytu. Przyjęte w formie kaucji środki pieniężne przechowuje się na odrębnych rachunkach bankowych, które mogą być oprocentowane lub nie. W przypadku nie dokonania przez kredytobiorcę kredytu, bank ma prawo zaspokoić się przez potrącenie z przedmiotu kaucji w następujący sposób:
Przelać środki pieniężne przechowywane na odrębnym rachunku bankowym, lub przedstawić do wykupu papier wartościowy na okaziciela. Nadwyżka środków pieniężnych pozostała po wykorzystaniu przedmiotu kaucji podlega zwrotowi kaucjo dawcy.
Ostatnią z form zabezpieczeń rzeczowych jest przewłaszczenie. Przewłaszczenie na
zabezpieczenie może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika, do czasu spłaty zadłużenia wraz odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych. W przypadku, gdy przeniesiona została własność rzeczy, dłużnik zobowiązany jest oznaczyć rzecz i prowadzić ewidencję zmian w zakresie przedmiotu przewłaszczenia. W razie opóźnienia w spłacie kredytu bank może zbyć przeniesioną rzec.