Dzieci z wadą słuchu - Włodzimierz Pietrzak w: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie
Wada słuchu powoduje zaburzenia w percepcji słuchowej. Osoby z wadą słuchu wymagają kompleksowych oddziaływań medycznych, psychologicznych i pedagogicznych. Mają trudności w poznawaniu świata w zakresie treści słuchowych i w związku z tym, z przygotowaniem do życia społecznego. Późno wykryta wada słuchu ( po 3. -5. roku życia) może doprowadzić do ograniczeń w rozwoju mowy, myślenia abstrakcyjnego i f-cjonowania emocjonalnego.
Rozróżnia się osoby głuche, ogłuchłe, z resztkami słuchu i niedosłyszące.
T. Gałkowski - do głuchych zalicza osoby, u których ubytki słuchu nie pozwalają na naturalny rozwój mowy.
Głusi uczą się w sposób sztuczny. Mogą odbierać wibracje tonów niskich, ale nie słyszą mowy. Dziecko głuche, jeśli zacznie głużyć w wieku niemowlęcym , to nie przechodzi w fazę gaworzenia związanego z naśladowaniem dźwięków. Nie przyswaja ani dźwiękowego materiału języka ojczystego, ani też modulowanych, prostych komunikatów dźwiękowych. Jeśli nauczą się mowy będzie ona różniła się od mowy słyszących. W mowie głuchych zauważalne będą niewyraźne, z przesadą artykułowane dźwięki oraz nieprawidłowe prowadzenie melodii i specyficzna dynamika
Ogłuchnięcie oznacza utratę słuchu, która powstaje w zakresie rozwoju mowy lub później, gdy podstawowe stereotypy językowe zostały utrwalone. Utrata słuchu wpływa na pierwotny obszar motoryczno - kinestetyczny. Język do czasu opanowania słuchu nie zanika, ale jest deformowany z braku kontroli akustycznej.
Resztki słuchu to nikłe pozostałości słuchu, jego ubytek przekracza 80 decybeli. Rozwijanie mowy jest możliwe przy zastosowaniu aparatów słuchowych
Niedosłyszenie to częściowa utrata słuchu o zróżnicowanym poziomie. Mogą osoby opanować mowę w sposób naturalny
A.van Uden - 3 poziomy niedosłyszenia:
- lekki mniej niż 30dB, trudności przy szepcie lub niekorzystnych warunkach
- umiarkowany mniej niż 60dB, mowa odbierana z odległości 1-3metry, ale dobrych warunkach zewnętrznych
- znaczny w granicach 60 - 80dB
Rodzaje i przyczyny wady słuchu
Wyróżnia się zaburzenia przewodzenia i zaburzenia percepcji słuchowej lub kombinację obu tych rodzajów oraz ewentualne zaburzenia słuchu.
Zaburzenie przewodzenia powstaje przy uszkodzeniu tzw. przewodzącej części analizatora słuchowego (ucha zew i środkowego). Dziecko źle słyszy tony ciche i niskie. Trudno mu usłyszeć głos, zanikają w mowie nieakceptowane i końcowe sylaby, zmieniony jest akcent, dynamika i melodia mowy. Odbiór zbyt cichych elementów jest utrudniony przez to, że pozostałe, głośniejsze części jakby je „zagłuszają”. Jeśli zaburzenie nie dotyczy obszaru formantów (składników dźwięku o określonej częstotliwości mieszczące się w paśmie części składowych mowy) dziecko posiada zdolność odróżniania poszczególnych dźwięków i rozumienia mowy
dziecko z przewodzeniowym uszkodzeniem słuchu źle słyszy potoczny język mówiony. Ubytek słuchu nie przekracza 60dB i dotyczy głównie tonów niskich. Słyszenie i mówienie jest zachowane przy zastosowaniu właściwych aparatów
Zaburzenie odbiorcze (percepcyjne) polega na uszkodzeniu części odbiorczej analizatora słuchowego (ucha wew i nerwu słuchowego). Powoduje to niedosłuch lub głuchotę typu odbiorczego. Brak jest możliwości słyszenia w zakresie tonów wysokich, co wpływa na gorszą słyszalność dźwięków spółgłoskowych - większa trudność w rozumieniu mowy. Jeśli zaburzenie dotyczy pola słuchowego dźwięków mowy, źle są zróżnicowane dźwięki. Jest utrata zdolności akustycznego różnicowania dźwięków, a więc słów. Dziecko słyszy tony niskie, a także głos osoby z względnie dużej odległości. Dziecko nie ma możności pełnego kontrolowania własnej mowy
Centralne zaburzenia słuchu powstają w następstwie uszkodzenia części korowej analizatora słuchowego. Jest ona zlokalizowana obustronnie w okolicach płata skroniowego. Często występuje jednocześnie z zaburzeniem odbiorczym
Częste przyczyny powodujące zaburzenia:
- genetyczne, zatrucia i choroby wirusowe przebyte przez matkę w czasie ciąży
- urazy okołoporodowe,
- choroby okresu noworodkowego i wczesnego dzieciństwa tj. odra, koklusz, płonica, zapalenie opon mózgowych, zakażenia
- zatrucia lekami
Rozwijanie sprawności fizycznej i umiejętności samoobsługi
Rodzice powinni komunikować się z dzieckiem tak, jak ze słyszącym i należy uczyć dziecko niesłyszące tych samych czynności co zdrowego rówieśnika. Zanim dziecko nauczy się wypowiadania słowa przedmiot ten musi być mu pokazany w różnych sytuacjach przy jednoczesnym wypowiadaniu jego nazwy przez osobę dorosłą. Nie wymagamy od dziecka prawidłowej artykulacji w jego wypowiedziach słownych
Początki nauczania dziecka z wadą słuchu
Na początku trzeba wzbudzić zainteresowanie nauką, zadowolenie z osiąganych sukcesów, chęć pokonywania czynności. Należy systematycznie i konsekwentnie prowadzić zajęcia. Dziecko z wadą słuchu musi nie tylko usłyszeć dany zwrot, ale także spostrzec - w formie graficznej, odczytując wypowiedź z ust lub za pomocą gestu i daktylografii. Ważne jest, aby określone czynności zostały dobrze zapamiętane i przyswojone.
Sposoby i środki porozumiewania się z dzieckiem z wada słuchu
K.P. Brecker zaleca następujące metody wczesnego opanowania przez dziecko zdolności językowych. Dziecko uczy się:
- elementarnych środków komunikacji (mimika, gest, naśladownictwo)
- odczytywać mowę z ust oraz wiązać sytuację z czynnością
- produkcje głosowe, dźwiękowe wypowiedzi traktujemy w powiązaniu z okresem głużenia
- dalszy rozwój motoryki mówienia prowadzimy przy widocznych ruchach artykulacyjnych oraz na podstawie odczuwalnych wibracji wspieranych pomocami technicznymi
- formować dźwięki przez naśladownictwo ruchów artykulacyjnych
- wykorzystujemy reszki słuchu przez systematyczne wychowanie słuchowe
- w zakresie małej motoryki powoli ćwiczymy palce, przygotowując dziecko do przekazywania znaków palcowych
- poznaje znaki daktylograficzne i posługuje się nimi jako środkiem komunikacji
- ćwiczymy rozpoznawanie pojedynczych obrazków
- ujmowanie prostych poleceń w związki
Dziecko w jednym akcie mowy powinno uczyć się łączyć oddech, głos, artykulację, odbiór wzrokowy i kontrolę własnego mówienia za pomocą aparatu słuchowego.
Przed przystąpieniem do szkoły dziecko powinno już umieć czytać krótkie teksty
Rodzice, którzy ściśle współpracują ze specjalistami, realizują ich wskazówki, interesują się dostępną literaturą, sami będą odkrywać przed swoim dzieckiem świat dźwięków i ludzkiej mowy. Aby ten cel osiągnąć, niezbędne jest przestrzeganie proponowanych przez K. P. Beckera (1983) dziesięciu zasad „wychowania językowego”.
W kontakcie z dzieckiem z wadą słuchu unikać sztucznej gestykulacji.
Rozmawiać z dzieckiem naturalnie głośno. Wymowa powinna być wyraźna, ale nie przesadna.
Początkowo zachęcać dziecko, by patrzyło na twarz osoby mówiącej i na jej usta.
Mówić nie tylko ustami. Mimika powoduje, że zawartość wypowiedzi mówiącego nabiera znaczenia emocjonalnego i może być łatwiej naśladowana, co wpływa stymulująco na rozwój mówienia. Wypowiedzi dorosłych pozostają dla dziecka bez znaczenia, jeżeli nie ma w nich mimiki i gestu.
Dbać należy o to, aby twarz osoby mówiącej była dobrze oświetlona, inaczej trudno dziecku czytać z ust.
Wzrokowy odbiór mowy jest możliwy dopiero wtedy, gdy odległość między dzieckiem a osobą mówiącą wynosi od 0,5 do 1,5 metra.
Przy nauce odczytywania z ust najkorzystniej jest, gdy dziecko i osoba mówiąca mają oczy na tej samej wysokości.
Unikać należy mówienia w chwilach, gdy dziecko nie widzi osoby dorosłej, ponieważ wtedy nie może spełnić poleceń.
Używać należy prostego języka, nadającego się do stosowania w sytuacjach życia codziennego.
Nigdy nie należy tracić cierpliwości, gdy dziecko nie rozumie komunikatu lub gdy rozumie błędnie. W takich sytuacjach powinniśmy pomóc dziecku włączając inne zmysły. Ta pomoc powinna się odbywać według następujących ogniw: a) pokazać b) pokazać, jak się robi c) korygować w powiązaniu z mową
Biorąc pod uwagę zróżnicowanie możliwości dziecka, rodzice powinni przyjąć postawę twórczą, poszukującą sposobów skutecznego przekazywania informacji i umiejętności odczytywania wyrażanych przez nie potrzeb
Dziecko z wadą słuchu wychowane przez niesłyszących rodziców przyswaja sobie potoczny język migowy. I faza - konfiguracja gestu - wykonywane gesty są zbliżone do prawidłowych. Stopniowo następuje różnicowanie gestów, stają się one dokładniejsze
Uzupełniającym sposobem porozumiewania się jest daktylografia. - sposób porozumiewania się za pomocą znaków liter przekazywanych palcami rąk. Wpływa to na lepsze zrozumienie znaczenia słów, ułatwia opanowanie form gramatycznych, a jednocześnie umożliwia skuteczniejsze przyswojenie mowy w formie graficznej i ustnej. Wzbogaca zasób słownictwa biernego i czynnego. To także skuteczna pomoc w utrwalaniu prawidłowej artykulacji głosek na poziomie wyrazu i zdania.
Wzbogacanie doświadczeń życiowych przez zabawę
Bawiąc się z dzieckiem zapoznajemy je z przedmiotami i ich przeznaczeniem. Dorośli organizują działania dziecka według wzorca, a zatem realizują funkcje zachęty i kontroli przebiegu urzeczywistniania i kształtowania działań. Pomagamy też zrozumieć różnice związane z odgrywaniem ról przez poszczególnych członków społeczeństwa.
Miłość rodzicielska wobec dzieci z wadą słuchu
Przypisywana dziecku z wadą słuchu nieufność, agresywność i brak uczuć wyższych są efektem nieprawidłowego postępowania w wychowaniu i braku ciepła okazywanego im w życiu codziennym. Należy przedstawiać i pokazywać dziecku stany emocjonalne. Trzeba kształtować umiejętności umiejscawiania emocji w planie zdarzeń i zjawisk powiązanych przyczynowo- skutkowymi związkami. Trzeba uczyć dziecko cierpliwości. Nie należy wyręczać dziecka