FRANCJA

PAŃSTWO W EPOCE FEUDALIZMU

I. PAŃSTWO FRANKOŃSKIE-wchłaniało kolejno inne państwa szczepowe, objęło znaczny obszar Europy Zachodniej

476- Frankowie w bitwie pod Soisson pokonali wodza rzymskiego Syagriusa i opanowali Francję aż po Loarę

496- Klodwik przyjął wraz z 3000 wojownikami katolicyzm- spotkał się z szerokim poparciem ze strony czynników kościelnych

507- Frankowie zajęli Akwitanię i wyparli Wizygotów za Pireneje

534- likwidacja i zagarniecie państwa burgundzkiego

774-wcielenie do państwa frankońskiego terenu dawnego państwa Longobardów

VIIIw- Karol Wielki podbija szczep Sasów rozszerzył zasięg swego państwa na północne i wschodnie Niemcy- szczytowy rozwój terytorialny

800- Karol Wielki przyjmuje koronę cesarza rzymskiego z rąk papieża

do 751- panowanie dynastii Merowingów (m. in. Klodwik)

VIw- podział państwa między członków dynastii na 3 części: Neustrię, Burgundię i Austrazję

687- majordom austrazyjski Pepin z Heristalu przywrócił jedność państwa- stanął przed zagrożeniem Arabów

732- bitwa pod Poitiers- Karol Martel (syn Pepina) odparł Arabów

751- Pepin Mały (syn Karola Martela) uzyskał koronę królewską- założyciel nowej dynastii Pepinidów (Karolingów)

768-814- panowanie Karola Wielkiego- szczyt potęgi państwa Frankońskiego

IXw- początek rozpadu jedności państwa

843- traktat w Verdun- definitywny koniec jedności państwa. Podział na 3 częsci między Karola Wielkiego:

*Karol Łysy otrzymał „Francję zachodnią” (po Mozę, Saonę i Rodan)

*Lotariusz „Francję średnią” (po Ren i Alpy) i północne Włochy

*Ludwik Niemiec- „Francję Wschodnią” (między Renem i Łebą)

do 987- Karolingowie panują we Francji zachodniej

do 911- Karolingowie panują we Francji wschodniej

IXw- początek własnych narodowych dziejów Francji i Niemiec

1.Gospodarka- brak równowagi między gospodarką rolną a przemysłową (miedzy wsią a miastem); kryzys gosp.

*miasta- ośrodki zarządu kraju lub rezydencje biskupie- przestały istnieć jako ośrodki życia gospodarczego, latyfundia

VII i VIIIw- zahamowanie wymiany handlowej przez Arabów miedzy Wschodem a Zachodem. Początek tendencji odśrodkowych grożących rozbiciem państwa

2.Rozwój wielkiej własności ziemskiej:

a)król- największy właściciel ziemski- dawne domeny cesarskie i fiskalne, majątki władców podbitych ludów, właściciel ziem pustych oraz majątków skonfiskowanych

b)własność kościelna- nadania monarchy i wielkich właścicieli oraz uboższej ludności, oraz narzucona przez Pepina Małego dziesięcina; również tracił

c)majątek świeckich możnowładców- powiększały się przez nadania królewskie, bezprawne zabory oraz pochłanianie istniejącej jeszcze drobnej własności (prekaria- chłop oddawał panu ziemię na własność i otrzymywał ją z powrotem za pewne świadczenia)

3.Organizacja wielkiej własności (system dominalny)- każda włość dzieliła się na grunty użytkowane przez chłopów

Mansi indominicati- grunty bezpośrednio użytkowane przez pana- zgrupowane wokół rezydencji pana lub jego urzędnika (włodarza)zarządzającego włością, uprawiane były przez niewolników

Grunty użytkowe poprzez chłopów tworzyły drobne gospodarstwa- stopniowo likwidowano drobną własność

4.Immunitet- przywilej nadawany na rzecz wielkiego właściciela, w którym król wzbraniał swym urzędnikom wkraczania- w zakresie określonym w przywileju- na dobra immunizowane dla pobierania podatków lub wykonywania sądownictwa. Początkowo immunitety oddawały panom sądownictwo jedynie w sprawach drobniejszych (causa miniores) i to tylko w stosunku do ludności niewolnej i półwolnej. Z czasem wydawane były w stosunku do całej ludności i to również w sprawach ważnych (causae maiores). nakładało to na panów konieczność organizowania własnego sądownictwa, które powierzano wójtom (advocati). Na immunitecie zyskiwał tylko pan; utrata znacznych uprawnień przez króla

Własność ziemska zaczęła przybierać charakrer władztwa gruntowego poprzez zależność ludności od wielkich właścicieli protegujące się w miarę wzrostu ich uprawnień publicznoprawnych. Były to zjawiska typowe dla feudalizmu

5.Stosunki społeczne- rozwój wielkiej własności wywarł decydujący wpływ na rozwarstwienie społeczne w państwie frankońskim (różnica również z pochodzenia etnicznego - państwo charakter związku osób)

*wolni- wszyscy ludzie byli w społeczeństwie pierwotnym równi. W VIw wystepowały już kategorie uprzywilejowane, które były chronione główszczyzną. Wyłoniła się grupa frankońskiej arystokracji, która zlała się z arystokracja pochodzenia rzymskiego

Proceres, optimates- osoby żyjące w otoczeniu króla, hrabiowie, biskupi itp. W dobie karolińskiej stanowili seniorów- dali początek późniejszej szlachcie; rycerze

*półwolni i niewolni- różnica miedzy nimi ulęgała zatarciu. Liczba niewolników malała, gdyż stawali się poddanymi w zamian za rentę feudalną

6.Wasalstwo i beneficium

Obok poddaństwa (typowego dla feudalizmu) wykształcił się ustrój lenny (dotyczy wzajemnych powiązań pomiędzy feudałami oraz ich stosunku do monarchy), poszczególni feudałowie mieli określone miejsce w hierarchii feudalnej jako wasale dzierżący od króla albo od innych seniorów ziemię w zamian za służbę wojskową albo jako seniorzy w stosunku do własnych wasali. Ustrój lenny wywodzi się z dwóch pierwotnie odrębnych instytucji rozwiniętych w państwie frankońskim mianowicie z wasalstwa i bebeficium:

*stosunek wasalny był stosunkiem osobistym, Wolni oddawali się pod opiekę króla lub innych możnych (seniorów) i zobowiązywali się wobec nich przysięgą do wiernej służby dożywotniej jako wasale. Akt ten nosił nazwę komendacji. Pierwotnie zakres obowiązków jakie przyjmowali wasale w zamian za opiekę seniorów nie był ściśle określony. Z czasem głównym obowiązkiem wasali stała się konna służba rycerska na zawołanie seniora; wynikało z braku poczucia bezpieczeństwa

847- królewski kapitularz z Mersen- nakazywał wszystkim wolnym wybrać sobie seniora, a wszystkich seniorów zobowiązał do stania się wasalami królewskimi. W razie śmierci wasala komendację składali jego dziedzice (stosunek wasalny przekształcił się w stosunek dziedziczny)

*system beneficjalny- stosunek rzeczowy miedzy feudałami. Początkowo było to nadanie przez króla ziemi w dziedziczną i pełną własność. Za Karolingów rozumiano nadawanie ziemi jedynie dożywotnio w użytkowanie (własność pozostawała przy nadawcy). Początkowo było dożywotnie. Było również darem i nie nakładało na beneficjusza żadnych obowiązków. Stało się dziedziczne, gdyż utrwaliła się już dawniej zasada przenoszenia komendacji wasalnych z ojca na syna; nadawali królowie panowie i seniorzy

II. USTRÓJ PAŃSTWA

1. Charakter patrymonialny królestwa- dawna tradycja wojenna wyrażała się w działalności wieców i w elekcyjności króla, którego zakres działania był bardzo ograniczony.

Lex Francorum- król Franków- tytulatura króla . który nie był królem Francji lecz ludu Franków. W dobie Merowingów król miał obowiązki jedynie w stosunku do Franków, a inne ludy były tylko ludami podbitymi. Po latach nastapiło zniesienie grup etnicznych. Za Karola Wielkiego władza królewska rozciągała się na wszystkich poddanych

Państwo przybrało charakter monarchii patrymonialnej i utrzymało ten charakter do końca swego istnienia.

2. Podział państwa- miedzy członków rodu królewskiego, a godność królewska stałą się dziedziczna (zasadę dziedziczenia tronu wprowadził Klodwik). Całe królestwo po śmierci króla podlegało podziałowi na dzielnice między jego potomków; walki między potomkami

VIIw- zjednoczenie państwa przez Karola Wielkiego

843- traktat w Verdun- koniec podziałów (poza działem Lotariusza)- monarchia przekształcona w elekcję. elekcja tronu była wyrazem uzyskania wpływów w państwie przez możnowładztwo

3. Zakres władzy królewskiej- silna; uzasadnienie koncepcji patrymonialnej- królowie dysponowali sprawami państwowymi jak swoją własnością. Władza królewska ulęgała ograniczeniom , zależnie od układu sił społecznych i autorytetu króla. Władza króla frankońskiego rozciągała się na następujące dziedziny:

• sprawy wojny i pokoju, władza wojskowa służąca obronności kraju

• czuwał nad pax regia (pokojem królewskim) broniącym wszystkich mieszkańców, jego naruszenie było bardzo wysoko karane

• zwierzchnictwo sądowe- sąd królewski był sądem właściwym dla wszystkich spraw, w konkurencji z właściwością innych sądów w kraju (umożliwiło mu powołanie przed swój sąd wszystkich spraw, których rozsądzeniem był zainteresowany)

• władza wykonawcza- bannus- prawo do wydawania rozkazów (naruszenie bannus było wysoko karane) - z czasem ustawodawcza ( na wzór rzymski)

• bliska współpraca państwa i Kościoła- władza świecka ingerowała w sprawy kościelne. Królowie obsadzali biskupstwa i urzędy kościelne. zwoływali synody, ogłaszali uchwalone na nich prawa i zapewniali wykonanie ich; kościół popierał królów jako prawodawców, państwo otoczyło opieką kościół

4. Cesarstwo

800- Karol wielki przyjmuje koronę cesarska z rąk papieża. Cesarstwo było funkcją powierzoną mu dla obrony chrześcijaństwa, zabezpieczenie pokoju i sprawiedliwości. (751 Pepin Mały krółem)

dei gratia- królowie z Bożej łaski- tak tytułowali się królowie od czasów Karola- król jako reprezentant Boga musi działać zgodnie z prawem Bożym. Karol Wielki i cesarz bizantyjski uznali istnienie dwóch cesarstw- zachodniego i wschodniego

Teoria uniwersalistycznej władzy cesarskiej- szerzona za ostatnich Karolingów- w dziedzinie władzy świeckiej władza zwierzania nad całym światem chrześcijańskim należy do cesarza rzymskiego

5. Organa centralne- wiec (okresowe zgromadzenia ludowe) decydowało ważnych sprawach państwowych. Z czasem ich znaczenie zaczęło malec. Ostatecznie ustalił się zwyczaj zwoływania ich co rok (miały one charakter przeglądów wojskowych):

-Pole Marcowe- za Merowingów w marcu

-Pole Majowe- za Karolingów w maju

*Placita- mniej liczne kolegia- reprezentowana w nich była wyłącznie świecka i duchowna arystokracja. Miały charakter doradczy. Z czasem ich znaczenie wzrastało

IXw- placita decydowały o sprawach państwowych. Były instytucja wyradzającą przewagę wpływów możnowładców w państwie

*Palatium- dwór- obok straży przybocznej (drużyny) przebywały wybitne osobistości świeckie i duchowne

Paladyni- urzędnicy łączący obsługę domową króla i wysokie funkcje administracyjne

*majordom- pierwszy urzędnik. Za Merowingów zagarnął wiele uprawnień królewskich i urząd ten stał się dziedziczny i utrzymał sie aż do Pepina Małego

*seneszal- Karolingowie powierzali mu funkcje na dworze. dalsze urzędy: koniuszy, cześnik, palatyn i inni

*Kanclerz- z reguły osoba duchowna, znająca sztukę pisania. Pierwszy sekretarz królewski, redaktor wszystkich podpisanych przez króla pism i kapitularzy oraz ich ekspedycja

6. Zarząd lokalny:

a)hrabstwa- dawna rzymska sieć okręgów (civitas) na czele stał urzędnik królewski hrabia (comes). Były to podstawowe okręgi zarządu terytorialnego. Hrabia sprawował władzę administracyjną i wojskową. Hrabstwa dzieliły się na wicehrabstwa z wicehrabiami na czele

b)margrabstwa (Marchie)- hrabstwa położone w sferach granicznych- zarządzający nimi margrabiowie mieli poważniejsze niż inni uprawnienia- szczególnie wojskowe. Ich zakres władzy podobny był do zakresu monarchy; księstwa -póżniej; na czele ksiaże

c)wysąłnnicy królewscy (missi dominici)- cały kraj podzielono na pewna liczbę okręgów inspekcyjnych w których wysłannicy królewscy wykonywali w regularnych odstępach czasu kontrolę; na krótki czas; możni; kontrola hrabstw

d)feudalizacja hrabstw- królowie frankońscy wynagradzali hrabiów beneficjami położonymi na terenie hrabstwa, co prowadziło do dożywotniego powoływania hrabiów (zaczęli oni dążyć do przekazywania hrabstw swoim potomkom co udało im się w 877r wymuszając od Karola Łysego stwierdzenia zasady dziedziczenia urzędów i beneficjów)

7. Sądownictwo i proces (sądownictwo należało do ludu)

• sądownictwo. Demokratyczny charakter sądów uległ w państwie frankońskim stopniowemu zatarciu . Etapy:

-sądy sprawowało zgromadzenie ludowe, odbywające się na wzgórzu sądowym (Malberg) pod przewodnictwem wybieranego urzędnika thunginusa

-za Merowingów thunginusa zastąpił hrabia. Przewodniczył zgromadzeniu i ogłaszał wyroki w otoczeniu 7 mężów (rachimburgów)- proponowali oni wyrok, który zgromadzenie mogło przyjąć lub odrzucić

-za Karolingów rachimburgów zastąpili ławnicy powoływani przez hrabiego na zgromadzeniu, jako jego stali pomocnicy

-Karol Wielki- lud uczestniczył rokach sądowych głównych odbywanych pod przewodnictwem hrabiego tylko 3 razy w roku; zmniejszenie udziału ludu

Sądownictwo królewskie- król mógł każdą sprawę ewokować przed swój sąd. Ponadto czuwał nad sprawami inwestur kościelnych, wasali królewskich oraz nad takimi sprawami jak np. obraza majestatu, złamanie królewskiego bannus

• prawo karne- ściganie przestępstw nie należało pierwotnie do państwa lecz do poszkodowanego i jego rodu w formie zemsty rodowej. Winny płacił kompozycję („główszczyznę)- karę pieniężną. Zaczęto tez oddawać sprawy d sądu, który ustalał wysokość kary. Później wprowadzono także kary śmierci i kary cielesne; kary ko,pozycyjne - zróżnicowanie ze względu na rangę czynu i położenie osoby poszkodowanej

• proces- nie odróżniano spraw cywilnych od karnych. Miał charakter procesu skargowego (akuzatoryjnego) postępowanie sądowe mogło być wdrożone tylko na podstawie skargi poszkodowanego

• Postepowanie rugowe- miało na celu ściganie przestępstw szczególnie groźnych jak min. mężobójstwo, podpalenie. Hrabia lub wysłannicy królewscy, przybywszy d jakiejś miejscowości wzywali grupę mieszkańców jako rugowników, którzy pod przysięgą musieli zeznać, czy wiadomo im o jakichś niewyjaśnionych przestępstwach. Nastepnie władza występowała w postępowaniu sądowym wobec osób obwinionych przez rugowników. Jeżeli oskarżony się nie oczyścił z zarzutów [podlegał karze. Proces miał charakter kontradyktoryjny, czyli sporny. Opierał się na zasadzie ustności i jawności. Był także formalny(stosowanie form i formułek, których zaniedbanie mogło prowadzić stronę do przegrania procesu). Postępowanie dowodowe nie poprzedzało zapadnięcia wyroku lecz było oddzielone od właściwego przebiegu na rozprawie sądowej i następowało dopiero po wydaniu wyroku. Sąd mógł wydać albo wyrok końcowy , bez postępowania dowodowego, w wypadku uznania przez pozwanego postawionego mu zarzutu czy roszczenia za słuszne, albo też wydać wyrok końcowy i dowodowy w przypadku zaprzeczenia przez pozwanego zarzutu czy roszczenia powoda. Treść wyroku proponował jeden z uczestników sądu. Wniosek wyroku mógł zostać „naganiony' przez jedną ze stron i każdego uczestnika zgromadzenia sądowego. Nagana wyroku musiała zawierać zarzut świadomego złamania prawa przez wnioskodawcę. O słuszności nagany decydował pojedynek między ganiącym wyrok a wnioskodawcą. Wyrok sądowy rozstrzygał pierwotnie sprawę w sposób ostateczny. Instytucja apelacji rozwinęła się dopiero w późniejszych wiekach wzorując się na procesie rzymskim

• środki dowodowe- pierwsze miejsce zajmowała przysięga i sądy boże (ordalia). Świadkowie mieli małe znaczenie. W czasach frankońskich moc dowodową zaczęły uzyskiwać dokumenty; wyobrażenie o stałej, bezpośredniej ingerencji boskiej w prawie

Coniurantes- współprzysiężcy składali przysięgę co do jej wiarygodności.

Ordalia dzieliły sie na:

-dwustronne- pojedynek między stronami, a jego wynik decydował o tym, czy zarzut był słuszny czy nie

-jednostronne- sąd Boży- występował tylko obwiniony, którego poddawano określonej próbie

8. Wojskowość- opierała się na pospolitym ruszeniu wszystkich wolnych i system ten w zasadzie utrzymywał się do czasów karolińskich; wykształciła się typowa dla feudalizmu zach. armia lenna

VIIw- rozwój lenna i ustroju lennego- dzierżawienie ziemi w zamian za obowiązek służby wojskowej

9. Skarbowość- królowie frankońscy zagarnęli majątki cesarskie i skarbowe rzymskie (główna podstawa ich dochodów). Od Rzymu przejęli niektóre podatki pośrednie (np. cło) oraz świadczenia w naturze. dodatkowo posiadali dochody z kar sądowych

III. ŹRÓDŁA PRAWA

1. Zasada osobowości prawa (na określonym terytorium stosuje się tylko jeden system prawny). Wyznanie prawa (professio iuris) było równoznaczne z sądzeniem stosownie do tego prawa. W przypadku, gdy strony wyznawały inne prawo to stosowano zasadę, że proces odbywa się wedle prawa pozwanego

Xw- źródła mówią o istnieniu i stosowaniu przez sądy różnorodnych praw osobowych

2. Źródła poznania prawa stosowane w państwie frankońskim:

*ustawodawstwo królewskie (kapitularze) 3 grupy:

-capitularia legibus addenda- kapitularze dodane do spisu prawa, stanowiły uzupełnienie do istniejącego już spisów prawa

-capitularia missorum- kapitularze dla wysłanników królewskich- szczegółowe instrukcje dla wysłanników królewskich

-capitularia per e scribenda- kapitularze właściwe- odnoszące się do terytorium całego państwa, zawierały główne normy administracyjne i gospodarcze

*dokumenty praktyki- akty spisane dla poświadczenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (zwane inaczej dyplomami). Odróżnia się dokumenty publiczne wykonane przez władzę państwową i dokumenty prywatne

Kapitularze (kodeksy dyplomatyczne) sporządzone przez poszczególne klasztory

Formularze- zbiory wzorów do redagowania dokumentów

*spisy prawa rzymskiego (Leges Romanae barbarorum). Władcy germańscy respektując prawo autochtonów zalecali ujmowanie na piśmie ich prawa. Zawierają one przepisy prawa rzymskiego:

-prawo rzymskie Burgundów- spisywany przez króla Burgundów, Gundobada, dla ludności rzymskiej swego państwa w końcu Vw

-prawo rzymskie Wizygotów (Brewiarz Alaryka)- ogłoszony w 506r przez Alaryka II- streszczenie Kodeksu Teodozjańskiego

-edykt Teodotyka- wydany w VIw dla ludności rzymskiej państwa Ostrogrotów

*spisy prawa germańskiego. Do zachowanych należą:

-lex Salica Francorum- Prawo Selickie- spis prawa zwyczajowego salickiego spisany w latach 507 i 511. zachował się szereg rękopisów późniejszych,. które zawierają obok pierwotnego tekstu dodatkowe wstawki, tak, że niełatwo jest odtworzyć pierwotny tekst oryginalny; prawo lenne procesowo ujete w sposób konstytucyjny, najwięcej norm dot. kar kompozycyjnych

-spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów

-prawo Longobardzkie- pierwszy spis z 643r był podstawą dalszego rozwoju prawa longobardzkiego

-lex Saxonum (prawo Sasów) oraz lex Frisionum (prawo szczepu fryzów) a także inne

IV. CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWA FRANKOŃSKIEGO I JEGO ZNACZENIE DLA ROZWOJU PAŃSTWA I PRAWA W EUROPIE ZACHODNIEJ- państwo w czasie swego istnienia przechodziło stopniową ewolucję przejścia od państwa starożytnego do państwa epoki feudalizmu. państwo to stało się pierwszym w Europie państwem feudalnym. Struktury feudalne uzyskały przewagę nad innymi, król zachował jeszcze pewien autorytet i szerokie uprawniania, kwestionowane przez możnowładców dążących do rozbicia jedności państwa. Charakter patrymonialny państwa oraz wykształcenie się w nim podstaw ustroju lennego jako specyficznej dla krajów Europy zachodniej struktury, określającej stosunki między królem a feudałami oraz wzajemne stosunki między feudałami; wyraźne podporządkowanie interesów panów feudalnych; wpływ rzymski zaznacza się w organizacji państwa; przeciwności miedzy tendencjami zjednoczeniowymi a partykularyzmem reprezentowanym przez wielkich feudałów

Znaczenie historyczne państwa frankońskiego- jako pierwsze w dziejach Europy państwo epoki feudalizmu stworzyło podstawy rozwoju państw średniowiecznych, przede wszystkim tych, które powstały na ego gruzach, Niektóre urządzenia państwa frankońskiego znalazły naśladownictwo również i w dalszych państwach Europy (np. organizacja kurii królewskiej)

FRANCJA W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO (X-XIIIW)

I. OBJĘCIE TRONU PRZEZ KAPETYNGÓW

IXw- rywalizacja między dynastią Robretynów a królewską dynastią Karlingów

987- Wygaśnięcie francuskiej gałęzi Karolingów. Hugon Kapet z rodu Robertynów na tronie- założyciel dynastii Kapetyndów, która na tronie Francji utrzymała się do XIVw.

XIVw- wygaśnięcie starszej linii Kapetyngów- pocxzatek panowania Walezjuszy

XVI- panowanie linii Burbonów

1830- panowanie linii książąt orleańskich

II. STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE

1.Rozwój gospodarczy

do XIw- zamknięta gospodarka w ramach wielkiej własności

od XIIw- znaczny wzrost gospodarczy spowodowany m.in. ruchami ludnościowymi wywołanymi wojnami krzyżowymi (otwarcie wymiany z Bliskim Wschodem)

-rozwój miast włoskich wskutek handlu śródziemnomorskiego- Genewa, Piza, Wenecja- Francja na szlaku wielkiej wymiany handlowej łączącej handel śródziemnomorski z handlem północnym. Rozszerzanie się rynku wewnętrznego torowało drogę zjednoczeniu politycznemu Francji

2. Powstanie stanu szlacheckiego- szlachta wyłoniła się przeważnie z wasali , którzy w dobie karolińskiej uzyskiwali beneficja w zamian za służbę wojskową. O przynależności do stanu szlacheckiego decydowało urodzenie z ojca szlachcica (niekoniecznie posiadanie lenna) . początkowo można jeszcze było zostać szlachcicem, przez pasowanie na rycerza albo po prostu przez nabycie lenna

1275- zasada ustalona przez króla- nabycie lenn przez nieszlachcica nie oznacza wejścia do szlachty

XIIIw,- dostęp do stanu szlacheckiego stał się możliwy jedynie na podstawie specjalnego przywileju monarchy (aktu nobilitacyjnego). szlachectwo stało się dziedziczne a szlachta zamkniętą grupą społeczną mającą przywileje sądownicze, finansowe i szczególne położenie w prawie prywatnym. Odrębność szlachta podkreślała przez przyjęcie własnego obyczaju i dziedzicznych herbów. Na czele znajdowali się seniorzy oraz baronowie, poniżej panowie zamków (kasztelani)a ich wasalami byli rycerze na drobnych lennach, dostatecznych do wykonywania zobowiązań rycerskich

3.Powstanie stanu duchownego- ze względu na celibat duchowieństwo nie tworzyło grupy zamkniętej. Przywileje duchowieństwa:

-prawo do korzystania z beneficjów kościelnych (do uposażenia związanego z danym stanowiskiem kościelnym)

-privilegium fori- osoby duchowne podlegały wyłącznie sądownictwu kościelnemu

-privilegium immunitatis- duchowieństwo było wolne od podatków

-duchowieństwo zwolnione ze służby wojskowej

4. Powstanie miast

XIw- skupiska prowadzące ożywioną działalność gospodarczą. Żywy ruch emancypacyjny miast , mający na celu uniezależnienie się od władzy seniorów i powstanie samorządu, który by mógł lepiej zabezpieczyć rozwój gospodarczy miasta (tzw. ruch komunalny). Ruch komunalny przybierał wielekroć charakter rewolucyjnej walki przeciwko feudałom

XII/XIIIw- Francja pokryła się siecią miast mających własne prawa

Przez przywileje miasta otrzymały z reguły następujące uprawnienia:

-uzyskały osobowość prawną (prawo posiadania własnego majątku i zarządzania nim)

- mieszkańcy nabywali wolność osobistą (aby ja uzyskać należało mieszkać w mieście przez 1 rok i 1 dzień)

-władzę policyjną, sądową i wojskową w -zakresie określonym przez przywilej

Typy miast Francuskich:

a)miasta prewotalne- odznaczały się najmniejszym zakresem samorządu. Władzę w tych miastach sprawował urzędnik, pan miasta, prewot. Przywileje zawierały gwarancje chroniące mieszkańców miasta przed samowolą urzędników w dziedzinie administracji i sądownictwa. Sądownictwo sprawował prawo z udziałem ławników spośród mieszczan. Występowały głównie we Francji północnej i w okolicach Paryża

b)miasta o ustroju komunalnym- posiadały rozległy samorząd. głównym organem było ogólne zebranie obywateli, które miało władzę prawodawczą i zazwyczaj wybierało władze miejskie

c)miasta o ustroju konsularnym- duża swoboda. Powstawały głównie na południu Francji i wzorowały się na ustroju miast włoskich, z którymi były związane stosunkami handlowymi

5.Glidie i cechy

Gildie (hanze)- organizacje kupieckie łączące kupców z większej ilości miast , wspólnie zainteresowanych osiągnięciem jakiegoś wspólnego celu

Cech- zrzeszał osoby wykonujące ten sam zawód - mistrzów i czeladników oraz uczniów. Cech był organizacja przymusowa i zamkniętą

Bractwa- organizowano je obok cechów. Miały silne zabarwienie religijne i zajmowały się opieką nad sierotami, starcami, wdowami itp.

6. Powstanie stanu mieszczańskiego- stan dziedziczny, ale nie ściśle zamknięty, gdyż przynależność do niego można było uzyskać przez mieszkanie w tym samym mieście przez 1 rok i 1 dzień albo przez otrzymanie obywatelstwa od władz miejskich. 3 grupy ludności:

-bogaci kupcy i mistrzowie niektórych cechów- patrycjat miejski

-pospólstwo miejskie- reprezentowane przez cechy

-biedota miejska- o nieokreślonych źródłach utrzymania i sprawująca najbardziej podrzędne funkcje w mieście

7. Ludność wiejska. Była to ludność poddańcza. Dzieliła się na :

-poddanych:

a)poddani osobiści- byli oni przywiązani do ziemi, której nie mogli opuścić i w przypadku zbiegostwa pan miał prawo ścigać chłopa i żądać jego wydania; świadczyli specjalny podatek oraz byli obciążeni w sposób dowolny świadczeniami na rzecz pana; nie mieli prawa występować w sądzie jako świadkowie; musieli otrzymywać od panna zgodę na wstąpienie do duchowieństwa i w związek małżeński. Nie mogli dysponować majątkiem na rzecz śmierci

b)poddani gruntowi- związani z panem stosunkiem zależności rzeczowej, wynikającej z posiadania gruntu pańskiego

-chłopi czynszowi- świadczyli rentę feudalną w określonej wysokości. Nie byli ani przywiązani do ziemi ani nie płacili opłat małżeńskich ani żadnych innych

1315- Ludwik X - uwolnił wszystkich poddanych w dobrach królewskich za specjalna opłatą i wezwał panów do naśladowania swego przykładu

III.USTRÓJ PAŃSTWA

1.Struktura terytorialna monarchii. Francja przedstawiała się jako mozaika władztw senioralnych półpaństw podgalających na podstawie umowy lennej nominalnemu zwierzchnikowi króla

Domena Królewska- teren należący bezpośrednio do króla, w którym wykonywał on władzę podobną do tej jaką inni seniorowie sprawowali w swoich władztwach senioralnych; XIII/XIV w moment zwrotny, zakończenie rozdrobnienia feudalnego; początek monarchii stanowej

2.Podstawy władzy królewskiej. Dwa rodzaje uprawnień:

-na terenie swojej domeny- posiadał je i wykonywała jako książe Franków (dux Francorum)władzę podobną do tej którą posiadali wielcy seniorzy w swoich władztwach

-jako król Francji (rex Francorum)- zwierzchnie uprawnienia na terenie całej Francji w stosunku do władców, którzy uważali się za faktycznie suwerennych w swych seniorach; przenikanie domeny droga kupna

Podstawowe uprawnienia królów Francji:

• król- najwyższy zwierzchnik lenny- stał na czele hierarchii lennej- podlegali mu wasale w jego własnej domenie oraz wszyscy władcy senioralni; prawo do ziem bezdzietnych i skonfiskowanych; swoboda inkorpowania

• król- strażnik pokoju. Zwalczanie wojen prywatnych. Prawo prowadzenia wojen w okresie rozdrobnienia feudalnego przysługiwało każdemu feudałowi. Wojny prywatne nieustannie toczyły się we wszystkich okolicach i prowadziły do zdziczenia obyczajów i do stałego wyniszczania kraju; wojny prywatne-wyraz załamania się autoryteu prawa i sądownictwa

XIw- dwa sobory powszechne określiły środki łagodzące praktykę wojen prywatnych przez wprowadzenie instytucji:

• pokoju bożego (pax Dei)- chronił przed wojna osoby nie prowadzące wojny (duchownych, oraczy, mnichów oraz drobne użyteczności publiczne jak kościoły, młyny itp.)

• rozejm borzy (treuqa Dei)- zabraniał prowadzenia wojny w dni szczególnie uroczyste jak okres adwentu , wielkiego postu, dni Wielkanocy itp. Później rozszerzono ten zakaz na niedziele, nastepnie na soboty, czasem na piątki i czwartki (1258-zakaz wojen prywatnych; ludwik IX)

Violatores pacis- gwałciciele pokoju- poddawani ekskomunice kościelnej za naruszenie pokoju bożego i rozejmu bożego

• król- najwyższy sędzia- nominalnie król miał w tym zakresie wszelkie uprawnienia. Sąd królewski był dla:

*spraw między wasalami oraz wasalami a królem- w ramach domeny oraz w ramach całego królestwa.

W miarę rozwoju domeny królewskiej wzrastał też autorytet króla, a jego sądownictwo uzyskało dostep do sądzenia spraw z terenu władztw senioralnych. Do tego prowadziły przede wszystkim takie drogi jak:

• możliwość wkroczenia sądu królewskiego dla sądzenia spraw dla niego specjalnie zastrzeżonych: obraza króla, fałszerstwo monety królewskich itp.

• apelacja: w przypadku odmowy wymiaru sprawiedliwości przez właściwego sędziego; w przypadku nagany wyroku- strona uważająca się za pokrzywdzoną mogła oskarżyć sędziego i rażącą stronniczość i wyzwać go na pojedynek przed sąd seniora hierarchicznie wyższego. Wynik pojedynku- a więc sąd boży decydował o tym, czy sędzia był, czy nie był winny niesprawiedliwości

Apelacja hierarchiczna- do sądów królewskich już w XIIIw wpływały coraz liczniej procesy wnoszone w drodze apelacji, i to zarówno z terenów domeny jak i apelacje od wyroków wydawane we władztwach senioralnych

3. Utrwalanie się dziedziczności tronu

987- elekcja Hugona Kapeta na króla- tron francuski staje się elekcyjny; dążyli do dziedziczności (wybór-możni)

Przyczyny, które wpłynęły na dziedziczenie tronu:

-zapoczątkowanie praktyki wyboru następcy za życia króla przez Hugona Kapeta

-system desygnacji utorował drogę do ustalenia zasady dziedziczności tronu, gdyż Kapetyngowie w momencie zgonu pozostawiali z reguły następców w osobach dorosłych synów

-ustalenie zasady primogenitury

-elekcyjność tronu utrwaliła niepodzielność korony i wyobrażenie o władzy królewskiej jako władzy publicznej a nie własności rodu

4.Organa centralne

I) Wielcy dygnitarze korony- ośrodkiem zarządu kraju był dwór królewski- grupa urzędników nadwornych kierujących określonymi gałęziami zarządu państwa, a wywodzące się od dawnych urzędników frankońskich. (Konetabl)Pierwsze miejsce wśród nich zajmowali senszal (stał na czele wojska i miał szerokie uprawnienia sądowe; zlikwidowany w 1191) i kanclerz (duchowny, stojący na czele kancelarii królewskiej, miał wpływ na wszystkie sprawy państwowe wymagające pisemnego załatwienia). Nastepnie konstabl, cześnik i inni.

II) Kuria królewska- zwoływane liczniejsze Rady Nadworne (wszyscy wasale korony, których poparcia król potrzebował i na których mógł liczyć). Kuria była potrzebna królowi w zarządzie państwa, którego agendy, zwłaszcza sądownicze, powiększały się w miarę rozrostu domeny królewskiej; od XIII w powołuje elementy fachowe

XIII\XIVw- z kurii wyłoniły się następujące organy: Ścisłą Rada Królewska, Parlament- jako organ sądowniczy, Izba Obrachunkowa dla Spraw Skarbowych; Stany Generalne- jako zgromadzenie stanowe

5. Zarząd lokalny-zarząd w terenach do których sięgała administracja królewska-domena królewska; w poszczególnych władztwach senioralnych rozwijał się autonomicznie i nieraz w ich obrębie dokonywała się wcześnie niż w obrębie samej domeny królewskiej koncentracja władzy i sprężysty zarząd lokalny

a)kasztelanowie, wicehrabowie (początkowo im powierzano zarząd domeny) i prewoci (urząd lokalny wprowadzony na miejsce kasztelanów i wicehrabiów- powierzone im zostały przede wszystkim funkcje skarbowe)

b)Baliwowie, baliwaty- inspektorzy do kontroli działalność prewotów. Początkowo byli urzędnikami wędrownymi, wędrując zwykle we dwóch od jednego do drugiego okręgu prewotalnego. Baliwowie odbywali uroczyste roki i zbierali zażalenia na prewotów.

Baliwaty- nowe jednostki zarządu lokalnego, składające się z kilku okręgów prewotalnych; Filip August powoływał boliwaty; płd Francji-senszalia

Baliwowie i prewoci byli przedstawicielami króla i stosowali się do jego zarządzeń. Posiadali dość szerokie uprawnienia w zakresie władzy sadowej, wojskowej i skarbowej:

-prewoci sprawowali sądownictwo pierwszej instancji w sprawach drobniejszych

-władza skarbowa baliwów i prewotów polegała na ściganiu wszelkich powinności należących się królowi w jego domenie. były to wszelkie świadczenia składające się na rentę feudalną, dochody z lasów, wszelkiego rodzaju cła , dochody z mennicy, z targów i jarmarków oraz tzw. tallagium- rodzaj pogłównego świadczonego przez ludność poddańczą

- władza wojskowa prewotów i baliwów polegaął na gromadzeniu oddziałów dostarczanych przez wasali- zgodnie z zasadami prawa lennego i warunkami określonymi w kontraktach lennych

Północ - pr zwyczajowe; południe -pr pisane (rzymskie)

IV. ŹRÓDŁA PRAWA

1.Podział Francji na kraje prawa zwyczajowego i kraje prawa pisanego

W każdym okręgu sądowym, w każdej seniorii powstawały odmienne prawa zwyczajowe- były bardzo rozdrobnione i prowadziły do niepewności prawa (sąd musiał stwierdzić jaki zwyczaj prawny jest w rzeczywistości na danym terenie stosowany

XIIIw- tendencje do spisywania prawa zwyczajowego oraz do ustalania jednolitego prawa w szerszych ramach terytorialnych

XVw- ok 700 różnych praw zwyczajowych

2. Spisy prawa zwyczajowego (księgi prawa zwyczajowego)

1250- Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii- księga uznana za oficjalny spis zwyczajowego prawa normandzkiego i z tego tytułu obowiązuje po dzień dzisiejszy na wyspach anglonormandzkich

1280- księga prawa zwyczajowego okręgowego Chermont Filipa de Beaumanoir- systematyczny obraz średniowiecznego prawa zwyczajowego

3. Renesans nauki prawa rzymskiego

XIw- odrodzenie nauki prawa rzymskiego w związku z szerszym zapoznaniem się krajów Europy z kodyfikacją justynisńską

Szkoła glostatorów- stworzona w Bolonii przez prawnika Irneriusza. Posługiwała się metodą egzegetyczną. profesor czytał tekst prawa rzymskiego ze zbiorów justyniańskich. objaśniał poszczególne wyrazy, nastepnie poszczególne ustepy i z kolei streszczał te objaśnienia w formie tzw. glosy, którą wpisywał miedzy wierszami lub na marginesie ustepów

Szkoła postglosatorów w XIVw- komentatorzy. Twórca jej był Bartolus de Saxoferrato. Dążeniem komentatorów było nie tylko odtworzenie prawa rzymskiego w jego autentycznej i pierwotnej formie ile wynajdywanie w prawie rzymskim teorii, które by mogły odpowiadać potrzebom epoki; dostosowanie do epoki

Wpływ nauki prawa rzymskiego na rozwój kultury prawnej Europy:

-nauka prawa rzymskiego stałą się jedna z dwóch (obok prawa kanonicznego) podstawą kształcenia prawników na uniwersytetach

-nauka prawa rzymskiego wywarła poważny wpływ na kształtowanie się nowych pojęć o państwie, o władzy państwowej i o zarządzie państwa

-rozwój nauki prawa rzymskiego wpłynął na kształtowanie się prawa cywilnego

Problem recepcji prawa rzymskiego- przyjęcie prawa rzymskiego jako ustawowo obowiązującego oznaczałoby uznania przez króla zwierzchnictwa cesarskiego przez poddanie Francji ustawodawstwu cesarskiemu. Dlatego też prawo rzymskie nie zostało recypowane na południu Francji jako obowiązujące z woli ustawodawcy, lecz stosowano je jako jedno z praw zwyczajowych mających walor :spisanej racji”

4. Powstanie i rozwój prawa kanonicznego. Prawo kanoniczne i sądy kościelne wkraczały także w dziedzinę stosunków między świeckimi. w szczególności sprawy dotyczące małżeństwa stały się domeną prawa kanonicznego

Kanony- ustawy ustalane przez sobory i synody. Dekrety papieskie.

Dekrety Gracjana- XIIIw- systematyczne ujęcie całokształtu stosowanych przez Kościół przepisów z próbą wysunięcia lub wyjaśnienia zachodzących między nimi sprzeczności. Stworzyły solidną podstawę pod dalszy rozwój prawa kanonicznego, która rozwijała się odtąd podobnie jak prawo rzymskie- metodą egzegetyczną

XIII i XIVw- powstanie następnych ksiąg które wraz z Dekretem Gracjana w XIVw określono nazwą Corpus Iuris Canonici (po soborze trydenckim w 1582r został ogłoszony oficjalnie jako obowiązujący zbiór prawa kanonicznego (codex Iuris Canonici)

V.CHARAKTERYSTYKA OKRESU

1. Okres rozdrobnienia feudalnego we Francji przypada na XI-XIIIw i mieści się w granicach od 987 (koronacja Hugona Kapeta) do 1302 (powołanie Stanów Generalnych)

2.Rozdrobnienie feudalne przechodziło swój okres szczytowy w XI i pierwszej połowie XIIw.

3.Od XIIIw zaczęły powstawać warunki do zjednoczenia państwa

4.Stopniowe powiększanie domeny królewskiej- wraz z którym wzrastał autorytet króla

5. Procesy integracyjne występowały w poszczególnych władztwach senioralnych. Dzięki temu korona mogła włączyć je do domeny jako dzielnice wewnętrznie zjednoczone i dobrze zorganizowane

FRANCJA W OKRESIE MONARCII STANOWEJ (XIV-XVW)

1. Ramy terytorialne

1481- małżeństwo Karola VIII z dziedziczką Bretanii- połączenie księstwa Bretanii z koroną na przełomie XV i XVI w

1349- w drodze kupna przypadło Francji księstwo Delfinatu

1360- Księstwo Burgundii wróciło do domeny królewskiej jako bezdziedziczne

1453- oddanie przez Anglię jej ostatnich większych posiadłości we Francji wskutek długoletnich wojen francusko- angielskich

XVIw- penetracja na terytoria leżące między Mozą a renem, odtąd podległe cesarstwu

2. Główne wydarzebia historyczne

1302- Filip IV Piękny uwikłany w spór z papieżem Bonifacym VIII- odwołał się do opinii uprzywilejowanych stanów, co dało początek działalności Stanów Generalnych. Powstanie we Francji feudalnej monarchii stanowej

1328- wygaśnięcie dynastii Kapetyngów na Karolu IV- zaczątek długotrwałych wstrząsów. Filip VI (następca) zakłada dynastię Walezjuszy. Sprawa sukcesji tronu stała się formalną przyczyną wybuchu dawnego antagonizmu francusko-angielskiego.

1337-1453- wojna stuletnia- zakończona klęską Anglii (musieli zrezygnować z pretensji do tronu angielskiego

XVw- powstanie księstwa Burgundii- kryzys Francji wywołany przez odśrodkowe tendencje arystokracji feudalnej

1464- książe Burgundii sprzymierzył się z wielkimi feudałami francuskimi przeciw Ludwikowi XI i jego polityce

1477- śmierć ostatniego księcia Burgundii Karola Śmiałego- Ludwik XI przyłączył księstwo Burgundii do korony

1483- śmierci Ludwika XII

1484- ponowne zwołanie Stanów Generalnych

I. USTRÓJ PAŃSTWA

1. Zmiana charakteru władzy królewskiej( wcześniej władza królewska wyrażała się poprzez zwierzchnictwo lenne, wzrost władzy z powiększeniem domeny królewskiej)

-władza królewska przestała się opierać na samych związkach lennych, domena królewska straciła charakter majątku prywatnego, stała się dobrami publicznym, domeną korony

-władza królewska zaczęła docierać do całego społeczeństwa, król współdziałał z szerokimi kręgami społeczeństwa, zorganizowanego w stany

2. legiści- wykształceni na uniwersytetach, na prawie rzymskim, zaczęli wprowadzać nowe wydedukowane koncepcje państwa i władzy królewskiej; drobna szlachta lub mieszczanie, fachowi urzędnicy

Stanowisko króla w monarchii:

*król najwyższym zwierzchnikiem lennym w królestwie i kontroluje wszystkie stosunki lenne ponad głowami swych bezpośrednich wasali

*król jest źródłem wszelkiej sprawiedliwości- zwierzchnictwo nad wszystkimi sądami w kraju- wzmocnienie władzy królewskiej silnymi więzami zależności sądowej , wiążącą cała hierarchię lenną i budującej w ten sposób podstawy władzy królewskiej; także w sądownictwie wykonywanych przez seniorów w ich władztwach

*król jest cesarzem w swoim królestwie- król francuski nie podlegał zwierzchnictwu uniwersalnego cesarstwa i podobnie jak cesarz miał władzę suwerenną od nikogo niezależną, przyznanie królowi władzy absolutnej(skoro ma te same uprawnienia co cesarz)

3. Następstwo tronu(priomogentura)-pr fundamentalne

-wykluczenie prawa kobiet- wyłączne dziedziczenie w linii męskiej

-teoria statutowa- dla uzasadnienia praw Karola VII do tronu (jego ojciec obłąkany Karol VI traktatem z Troyes z 1420r wydał córkę za króla angielskiego Henryka V i zapewnił mu następstwo tronu z wykluczeniem własnego syna Karola VII)- wedle niej traktat w Troyes był nieważny, bo król nie miał prawa dysponować korona jak majątkiem prywatnym

-regencja- następca tronu (delfin) nawet małoletni stawał się królem przez sam fakt śmierci swego poprzednika. Zasada : „Umarł król, niech żyje król”. Rządy opiekuńcze (regencję) przejmowała wówczas królowa matka

4. Zasada niepodzielności domeny(pr fundamentalne). Apanaże- określone części domeny. Od XIV w. król nie mógł dysponować domeną-przestałą być uważana za własność prywatną

5. Stany Generalne- reprezentacje społeczeństwa feudalnego podzielonego na stany. Skład ich nie miał charakteru zjazdów feudalnych gdyż udział w nich brały także miasta. Uczestnikami zgromadzeń nie byli poszczególni wasale, lecz głównie osoby reprezentujące interesy stanu, do którego należały. Zgromadzenia te zdobywały uprawnienia, które im zapewniły udział we władzy państwowej i wpływ na niektóre sprawy państwowe; pocz XIV wyłoniły się z kurii; najczęstszym motywem zwoływania względy finansowe (pieniądze konieczne na wojnę)

1302- I zwołanie Stanów Generalnych przez Filipa Pięknego

1308- II zwołanie Stanów Generalnych przez Filipa Pięknego

Do uprawnień Stanów Generalnych należało:

-uchwalanie podatków, co często było równoznaczne z wyrażeniem zgody na prowadzenie wojny

-prawo przedstawienia zależności i postulatów dotyczących urządzeń państwowych

-prawo wyrażania zgody na alienację domeny i prawo wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii

Skład i organizacja Stanów Generalnych. Mogły być zwoływane jedynie przez króla w miejscu i w czasie przez niego wyznaczonym

XVw- wprowadzono system wyborczy. Baliwowie i senatorowie zwoływali szlachtę i duchowieństwo swoich okręgów na specjalne zgromadzenia, które delegowały wybranych przez siebie deputowanych do Stanów Generalnych, otrzymywali oni spisane dla siebie instrukcje , w których określone były ich przyszłe działania i sposób ogłaszania. Instrukcje te miały charakter wiążący (głosować musieli zgodnie z instrukcją, choćby to było sprzeczne z ich osobistym przekonaniem). Reprezentacja trzech stanów tworzyła osobne trzy kolegia, które obradowały oddzielnie w poszczególnych stanach. Jednomyślność wszystkich trzech stanów była niezbędna do podjęcia uchwały

6. Stany prowincjonalne (od XIVw)- zgromadzenia stanowe o podobnym (skład i kompetencje podobne) charakterze do Stanów Generalnych, lecz zwoływane jedynie w ramach określonych prowincji. Stany prowincjonalne utrzymały się nawet do końca XVIII, ale w niektórych tylko prowincjach francuskich; król zwoływał je stosunkowo często-łatwiej się godziły na podatki

7. Parlament (od XIIIw)-XIVw; królewski sąd najwyższej instancji, właściwy dla wszystkich spraw zarówno cywilnych jak i karnych oraz administracyjnych. dział przede wszystkim jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich. Od wyroków Parlamentu nie było apelacji, lecz mogły być one skasowane przez Radę Królewską; sędziowie zwodowi wykształceni prawniczo

XIVw- Parlament miał prawo rejestrowania ustaw królewskich

8.Wojskowość- system rycerskiej służy lennej został zastąpiony wojskami najemnymi- odziały składające się z żołnierzy zawodowych pobierających żołd. W związku z tym musiano wprowadzić nowe podatki

9.Skarbowość. Podatki wprowadzone przez Stany Generalne:

-Aide royale- podatek jednorazowy. Został uchwałą Stanów Generalnych z 1435r wprowadzony jako podatek stały

-Taille- wprowadzony w 1439r jako podatek stały na utrzymanie wojska i wszedł w miejsce aide.(płaciła ludność nieszlachecka)

-gabelle- podatek od soli- związany z królewskim monopolem handlu solą. Sól musiała być oddawana do magazynów królewskich i mogła być nabywana jedynie po cenach oznaczonych przez koronę

Izba obrachunkowa- wydzielona z kurii królewskiej. zajmowała się kontrolą niższych organów skarbowych i sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych

Skarbnicy Francji- kontrola nad lokalnymi organizacjami skarbowymi

10. Zarząd lokalny- występowanie w zarządzie lokalnym, obok organów państwowych, organów powoływanych przez stany. Kraj podzielony został na okręgi skarbowe, zwane elekcjami. każda elekcja zajmowała obszar jednej diecezji kościelnej i podlegała 3 elektorom wybieranym z każdego z trzech stanów przez Stany Generalne;został zlikwidowany przez monarchię absolutną

II. ŹRÓDŁA PRAWA

1.Wzrost ustawodawstwa królewskiego- ustawy królewskie zdobywały uznanie na terenie całego królestwa. Ordonanse królewskie przed ich podpisaniem musiały być zatwierdzone przez Parlament(prawo publiczne, bo prywatne sferą zwyczaju)

2.Akcja spisywania praw zwyczajowych

XVw- myśl zredagowania oficjalnego zbioru prawa zwyczajowego

1454- ordonans wydany w Montil-les-Torus- nałozył na baliwów obowiązek dokonania spisów lokalnego prawa- wspólnie z komisją złożoną z praktyków i przedstawicieli trzech stanów. Spuisy te musiały być z kolei uzgodnione z komisją powoływaną przez Parlament

1497- uproszczone procedury zapewniają większe rezultaty praw kodyfikacyjnych

III. CHARAKTERYSTYKA OKRESU

1. Monarchia stanowa trwała od XIV do końca XVw (1302-1484)

2.Władza królewska ulegała znacznej konsolidacji jako władza publiczna

3.Głównym organem stanów było zgromadzenie stanowe, zwane Stanami Generalnymi oraz Stanami Prowincjonalnymi(nie było tak znaczące jak w innych państwach)

4.Państwo miało charakter monarchii stanowej. Istotnym rysem okresu było występowanie w ramach zjednoczonej monarchii prawnie wyodrębnionych i zorganizowanych stanów uprzywilejowanych, dążących do udziału we władzy państwowej

5.Dualizm władzy państwowej i stanowej wystąpił również na szczeblu lokalnym , w szcególności w działąniu Stanów Prowincjonalnych i stanowej administracji finansowej; stosunkowo krótki okres monarchii stanowej

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ

1.Monarchia absolutna i jej kryzys w XVIw

1461-1483- panowanie Ludwika XI- początek rządów absolutnych

1484-179-Rządy absolutne. Monarchia zachowała silną nie podlegającą niczyjej kontroli władzę z podporządkowanymi sobie organami państwowymi. Kryzysy monarchii:

-druga połowa XVIw- w związku z reformacją- wewnętrzne wyznaniowe rozbicie społeczeństwa na dwa obozy. Hugenoci (obóz strażników reformacji) przeciwstawili się katolikom. Obydwa obozy zmierzały do obalenia monarchii i do zagarnięcia władzy

1562-1596-długie wojny religijne

1589- morderstwo Henryka III Walezjusza. Tron w rękach króla Henryka IV Burbona kosztem wyrzeczenia się protestantyzmu- położył kres wojen

1598-edykt nantejski- zapewnił protestantom umiarkowaną tolerancję religijną

-kryzys monarchii w XVIIw i rządy Ludwika XIV

1624- kardynał A.J.Richelieu powołany do rządów stawia opór możnowładztwu chcącemu obalić monarchię

1643-śmierć Ludwika XIII. Tron w rękach małoletniego Ludwika XIV, a rządy regencyjne przyjęła królowa wdowa, Anna Austriaczka-powołała na kardynała J.Mazarina

1648-Parlament wystąpił jawnie przeciw rządowi (Fonda), zmusił króla do opuszczenia Paryża

1649-Parlament podporządkował się królowi

1652- Fonda ostatecznie zlikwidowana

1661- śmierć kardynała Mazariana. Rządy osobiste 22-letniego Ludwika XIV- monarchia za jego panowania doszła do szczytowego rozwoju

-zmierzch i kryzys monarchii w XVIIIw

1789-wybuch rewolucji

XVIIIw-szybkie narastanie kapitalistycznych elementów w gospodarce, wzrost znaczenia mieszczaństwa, nowe idee polityczne i ekonomiczne. Brak reform

I.STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE

A)STOSUNKI GOSPODARCZE (państwowy nadzór nad gosp)

1.Akumulacja kapitałów u schyłku XVw- koncentracja środków produkcji w ręku pewnych jednostek kosztem innych jednostek (znacznie liczniejszych) środków tych pozbawionych. Mogła prowadzić do kapitalizmu jedynie wtedy, gdy uzyskane przez nią środki zostały zainteresowane w sposób kapitalistyczny. Wówczas przybierała charakter akumulacji pierwotnej;czyniła znaczne postępy we Francji jednak szlachta przeciwstawiała się tendencjom mieszczaństwa-utrzymała kierownicze stanowisko

2.Merkantylim i polityka merkantylna

Merkantylizm-doktryna polityczna i na niej oparta polityka gospodarcza państwa, zmierzająca do wzmocnienia siły gospodarczej państwa. Pojawił się najwcześniej w Hiszpanii i Portugalii. Doktryna merkantylizmu przyczyniła się do podjęcia przez Francję merkantylnej polityki gospodarczej. Polityka ta zmierzała do gromadzenia złota przez ograniczenie importu. Miarą bogactwa kraju jest ilość posiadanego złota i srebra. Uważano, że można było to osiągnąć:

a)przez podniesienie własnej produkcji, które by wypierała towar obcy, a równocześnie nie mogła wytwarzać na eksport

b)przez stosowanie odpowiedniej praktyki celnej, a więc głównie przez wprowadzenie wysokich ceł importowych

c)przez skierowanie handlu na zamorskie szlaki kolonialne

Rozwijanie własnej produkcji osiągano przez popieranie i zakładanie większych przedsiębiorstw przemysłowych, przez zakładanie manufaktur (zakładów, w których wielka liczba pracowników pracowała często, na zasadzie najmu, pod kierunkiem przedsiębiorcy).

3.Fizjokratyzm-fizjokraci głosili prymat rolnictwa w życiu gospodarczym, tak, że pozornie można było w nich widzieć obrońców feudalnej własności ziemskiej. Domagali się zniesienia wszelkich ograniczeń życia gospodarczego, w szczególności ograniczenia cechów, własność i wolność opartą na własności uważali za podporę porządku społecznego; miała charakter kapitalistyczny

B)STOSUNKI SPOŁECZNE

1.Nowy układ społeczny w monarchii absolutnej opierał się przede wszystkim na różnicach majątkowych i nie pokrywał się z podziałem na stany; wszyscy byli podporządkowania władzy państwowej niezależnie od przywilejów

-duchowieństwo frankońskie, zagrożone w okresie Reformacji sekularyzacją dóbr kościelnych poszło na pewną koncesję (mianowicie w końcu XVIw wyraziło zgodę na świadczenie na rzecz państwa pewnych danin). Duchowieństwo dzieliło się na wyższe (biskupi, prałaci i opaci, rozporządzający dużym uposażeniem ich urzędów), oraz na niższe duchowieństwo (żyjące niejednokrotnie w ramach materialnych często bardzo niekorzystnych)

-szlachta utrzymała swe dominujące znaczenie i wpływ mimo zmiennych warunków. W strukturze tej klasy wyróżniać się zaczęły dwie warstwy:

a)szlachta rodowa- rekrutowała się z dawnych rodów szlacheckich. Dzieliła się na szlachtę dworską (arystokracja, potomkowie dawnych wielkich feudałów, książęta, margrabiowie, hrabiowie itd); prowincjonalne

b)szlachta urzędnicza- osoby nobilitowane, głównie pochodzenia mieszczańskiego. Do nich należały funkcje oficerskie, urząd sekretarza królewskiego, funkcje w Parlamencie i inne

-mieszczaństwo-bogaci kupcy, przemysłowy, rzemieślnicy, jak i czeladnicy cechowi, robotnicy manufaktur oraz plebs miejski; nie stanowiło jednolitej grupy społ

Ograniczenie samorządu miast przez monarchię absolutną

XVIw- władza królewska coraz głębiej wkraczała w wewnętrzne sprawy zarządu miejskiego i w kontrolę finansów miejskich

XVIIw- wprowadzenie prowincjonalnego urzędu intendenta, któremu miasta zostały w szerokim zakresie podporządkowane

-ludność wiejska-chłopi do końca skrępowanie monarchii absolutnej przyniósł nowe formy ekonomicznego wyzysku chłopa. Pojawiła się bardzo liczna kategoria chłopów bezrolnych

Sądownictwo nad chłopami, uzyskane w średniowieczu przez panów feudalnych, przetrwało okres monarchii absolutnej, uległo ono jednak pewnemu złagodzeniu przez wprowadzenie zasady, że panowie wykonują sądownictwo patrymonialne na mocy delegacji królewskiej

II.USTRÓJ PAŃSTWA

A)KRÓL I WŁADZA KRÓLEWSKA

1.Zakres władzy królewskiej

-król nie podlegał żadnym prawom, poza prawami boskimi, i niczyjej kontroli przed nikim nie był też odpowiedzialny. Posiadał pełnię władzy i nie dzielił jej z nikim, ani z feudałami, jak w okrsie rozdrobnienia, ani ze stanami czy ich organami, jak w monarchii stanowej. Podlegała pewnym ograniczeniom zarówno prawnym, jak i faktycznym

-wszechstronność (omnipotencja) władzy ogarniająca wszystkie dziedziny życie społecznego. Podległe mu było całe ustawodawstwo decydował o wojnie i pokoju, był naczelnym dowódcą; państwo policyjne - wszechstronny chrakter

Policja- rozszerzenie działalności administracyjnej państwa na różne dziedziny nie objęte dotąd działalnością państwa. Ta wszechstronność władzy prowadziła do nadania monarchii absolutnej charakteru państwa politycznego

-centralizm i biurkratyzm-król wykonywał swą władzę przy pomocy szeroko rozbudowanego aparatu państwowego podporządkowanego jego centralnej władzy. Król podejmował decyzje a jego organy centralne miały tylko głos doradczy. Przyjmowały one formę rad zorganizowanych kolegialnie

Hierarcia biurokratyczna- system urzędów hierarchicznie podporządkowanych władzy centralnej. W drodze dłuższej ewolucji urzędy, w szczególności sądowe i skarbowe, stały się własnością sprzedawalną i dziedziczną urzędników. Tej grupie urzędów (offices) obsadzanych przez urzędników nieusuwalnych (officers), monarchia przeciwstawiała nowe urzędy, swobodnie przez króla obsadzane na mocy specyficznego nadania urzędnikom komisarycznym(comissaries); na tej kategorii urzędników oparła się monarchia „biurokratyczna”

2.Uzasadnienie władzy absolutnej

XVw-rozpowzechnianie się teorii, że państwo jest osobą prawną, że posiada organa wyrażające jego wolę. W tym wieku także przyjął się szeroko pogląd, że wolę państwa wyraża ogół ludu, a monarcha jest tylko jago organem pośrednim. Poglądy zaczęły się różnić przy próbach bliższego określenia tego, z czyjego mandatu monarcha władzę posiada, czy pochodzi ona od Boga czy z woli i mandatu ludu, czy też monarcha otrzymał ją rzeczywiście z łaski bożej i jest tylko przed Bogiem odpowiedzialny za jego sprawowanie

Suwerenność (wg Bodinusa)- absolutna i odwieczna władza państwa. Suwerenną władzę, która jest niepodzielna i sprawować może albo monarcha, albo grupa obywateli (arystokracja), albo ogół obywateli (demokracją) Bodinus za najlepszą formę ustroju uznał monarchię absolutną i zwalczał mieszane formy rządu, a więc także współrządy stanów z królestwem. Władza monarchy w zasadzie nie podlegała żadnym prawom, a ograniczona jest tylko prawem boskim, we Francji także prawami feudalnymi monarchii.

XVIIIw- pojawiły się we Francji nowe doktryny polityczne, wyraźnie skierowane przeciw monarchii absolutnej i jej deigracjalnemu uzasadnieniu. (teorie zyskiwały licznych zwolenników i przygotowywały grunt pod rewolucję) Wiążą się one z:

-koncepcja prawa natury jako prawa niezmiennego i wieczystego, stojącego nawet ponad prawem boskim. Wg Hugona Grocjusza z prawa natury wynika to, że lud może przenieść na monarchę władzę pełną, ale również może tę władzę przelać na monarchę w granicach określonych przez umowę. Z praw natury wynika też istnienie podmiotowych praw jednostki, raw jej przyrodzonych

-ideologia antyfeudalna (kształtowana na gruncie praw natury):

a)wg Monteskiusza, który deklaruje się jako zwolennik wolności politycznej i przedstawia monarchię umiarkowaną jako najlepszą formę państwa stworzył on teorię trójpodziału władzy

b)Jan Jakub Roussean- każdy ustrój społeczny jest wynikiem swobodnej umowy między ludźmi. Źródłem władzy jest zatem cały lud. Lud ma suwerenność i nie może jej oddać monarsze ani nawet swojej reprezentacji. Teoria ta kwestionowała nie tylko monarchię absolutną, ale cały ustrój feudalny oparty na nierówności społecznej. Stała się ona podstawą rozwoju pojęć demokracji parlamentarnej, która właśnie oprze się na idei suwerenności ludu

-teorie fizjokratów-opowiadały się przeciw podstawom gospodarki feudalnej i za wolnością gospodarczą. Z surową krytyką feudalizmu wystąpił Gabriel Mably, który krytykował własność prywatną i nakreślił obraz społeczeństwa komunistycznego

3.Prawa fundamentalne monarchii- prawa, których król nie mógł naruszyć, które stały ponad królem. Działalność króla musiały być zgodne z prawami fundamentalnymi:

a)prawo następstwa tronu- nie mógł zmieniać zasad sukcesyjnych

b)prawo do niepozbywalności domeny królewskiej- nie mógł król ją swobodnie nią dysponować

c)król musi być katolikiem (zasada zaliczona do fundamentalnych nieco później)- władza królewska jest niezawisła od władzy duchownej

Parlament stał na czele straży praw fundamentalnych, (XVII)które stanowiły „Konstytucję monarchii absolutnej”. Stanowić one miały normę nadrzędną w stosunku do innych ustaw

4.Prawa i aspiracje polityczne Parlamentów

-prawa rejestracji ustaw- wykonywanie rejestracji, które było w założeniu sposobem publikacji ustaw. Król wysyłał wydane przez siebie ordonanse do Parlamentu, który rejestrował je w rejestrze (księdze) ordonansów, udostępnionym osobom zainteresowanym ich brzmieniem

XIVw- Parlament jako królewski organ doradczy, w wypadku zastrzeżeń co do treści ordonansu, przesyłał królowi swoje uwagi, tzw. remonstrancję. Król mógł zmusić Parlament do rejestracji. Uprawnienia ustawodawcze Parlamentu to prawo weta zawieszającego wobec ustaw królewskich; zasiadał na tronie zwanym „łożem spr”; zarejestrowanie ustawy; później robił to b często

XVIIw- Parlament odważył się na podjęcie walki z królem także i z tego względu, że jego członkowie zajmowali swe stanowiska dziedzicznie i byli nieusuwalni. Parlament cieszył się olbrzymią popularnością i wywierał wpływ na kształtowanie się opinii, z którą król musiał się liczyć. W drugiej połowie Parlamenty stanęły w jawnej opozycji wobec króla i rządów kardynała Mazariana. Opór ich został przełamany a Ludwik XIV zdołał je zmusić na 40 lat do milczenia (do zaniechania remonstrancji); monarcha miał możliwość także przeprowadzania swej woli drogą „postanowień rady” - nie podlegały remonstrancji

1770-walka króla z Parlamentem rozgorzała z całą siłą. Niechęć wobec monarchii była już wtedy tak głęboka, że opinia publiczna stawała po stronie Parlamentu także i wtedy, kiedy Parlament, w myśl zasady opozycji za wszelką cenę zwalczał rozsądne i postępowe reformy wnoszone przez króla

1787-zatagi króla z Parlamentem przyczyniły się do przyspieszenia wybuchu rewolucji

B)ORGANA CENTRALNE

1.Urzędy ministerialne. Zarząd centralny kraju wymagał powołania nowych organów obsadzonych kompetentnymi i usuwalnymi urzędnikami oraz szczegółowego rozdziału ich kompetencji. Kształtowanie się resortowych „ministerialnych” organów stanowiło wynik dłuższej i nieraz zawiłej ewolucji; od XII w monarcha pozbawia urzędników ważniejszych funkcji podstawowych

a)kanclerz- XVw- rola kanclerza uległa ograniczeniu, ponieważ znaczna część jego funkcji została rozdzielona między jego dawnych notariuszy podniesionych do godności sektetarzy stanu. Utrzymał jednak w swym ręku pieczęć królewską a zatem i faktycznę kontrolę wszystkich aktów wychodzących z kancelarii królewskiej. Był zwierzchnikiem wszystkich sądów, nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich, a sam przewodniczył Radzie Stanu, która zajmowała się sprawami sądowymi

b)sekretarz stanu- wywodził się ze skromnych notariuszy kancelarii królewskiej

XVw- 4 spośród nich zaczęło wyróżniać się jako sekretarze do spraw finansowych

XVIw- wzrost ich autorytetu i uniezależnienie się od kanclerza i bezpośrednie podporządkowanie ich królowi z tytułu sekretarzy stanu. Po uzyskaniu dostępu do Rady Królewskiej urząd ich nabrała znamion urzędy ministerialnego. Ewolucja podziału kompetencji:

-do końca XVIw- kryterium geograficzne- każdy z czterech sekretarzy otrzymał po jednym wycinku geograficznym- według stron świata- obejmującym zarówno prowincje francuskie jak i odpowiednie kraje zagraniczne

-od końca XVIw- kryterium rzeczowe- resorty wyróżnione w ten sposób, że całość spraw zagranicznych powierzono jednemu z sekretarzy stanu, drugiemu sprawy wojny, trzeciemu resort marynarki, czwartemu „dwór królewski”; spr wew dla określonego terytorium

c)centralny kontroler finansów

1665- na czele finansów stanął Calbert z nowym tytułem generalnego kontrolera finansów (sprawy finansowe a także roboty publiczne, rolnictwo, handel oraz przemysł). Był więc prawdziwym ministrem „gospodarki narodowej”, mającym możliwość realizowania ówczesnej polityki merkantylnej

d)Ministeriat: 6dygnitarzy- kanclerz, 4 sekretarzy, generalnego kontrolera finansów w XVIIIw zaczęto określać mianem ministrów

-ministrowie nie tworzyli żadnego kolegium, które by przypominało późniejszą Radę Ministrów. Współpracowali bezpośrednio królem, indywidualnie lub na posiedzeniu Rady Królewskiej

-ministrowie monarchii absolutnej nie mieli prawa do podejmowania w swoim imieniu decyzji- w przeciwieństwie do nowożytnych ministrów, którzy są samodzielnymi i odpowiedniki kierownikami swoich resortów. Decyzja należała zawsze do króla. Ministrowie byli więc jedynie doradcami wykonawcami woli królewskiej

-byli odpowiedzialni tylko przed królem

2.Rady Królewskie- Rada Królewska oraz wszystkie organy państwowe, które były tylko organami doradczymi i każdą ich decyzję król mógł zmienić; decyzje rady-arrets- z pominięciem parlamentu

Rada Królewska wywodzi się z średniowiecznej kurii z biegiem czasu wykształciły się 4 sekcje Rady Królewskiej. Do rad w XVIIIw należały:

a)Rada Stron Procesowych, czyli Rada Prywatna- bezpośrednia kontynuacja dawnej Rady Królewskiej. Przewodniczył jej kanclerz a udział w niej brali 4 sekretarze stanu, arystokracji i 30 radców reprezentujących wszystkie 3 stany. Miała charakter sądu kasacyjnego (mogła złamać, skasować, znieść wyroki sądów najwyższej instancji w wypadku stwierdzenia naruszenia przez sąd prawa materialnego lub uchybienia przepisom formalnym. Tworzyła prototyp sądu administracyjnego. Działała również jako trybunał kompetencyjny w wypadku sporu o właściwość sądową między sądami najwyższej instancji; funkcje wyłącznie sądowe

b)Rada Stanu (Rada Tajna)- najważniejsza rola. Przewodniczył w niej król, a w skład wchodziło zaledwie kilka osób powołanych przez króla. Zajmowała się najważniejszymi sprawami państwowymi, a więc i politykę zagraniczną oraz sprawami pokoju i wojny; członków nazywano ministrami stanu

c)Rada Depesz- obradowała pod przewodnictwem króla z udziałem wszystkich ministrów, członków Rady Stanu i właściwych ministrów. Przedmiotem jej obrad były sprawy zarządu wewnętrznego

d)Rada Finansowa zajmowała się sprawami finansów państwowych. Główną rolę odgrywał w niej generalny kontroler finansów

3.Stany Generalne

1484- ostatnie zwołanie Stanów Generalnych. Przez ponad 70 lat nie były powoływane

XVIw-zwołane 3-krotnie S.Generalne- ujawniły swoją bezsilność i wykazały niemożliwość porozumienia między antagonistycznymi stanami.; zwołane w okresie wojen religijnych, monarcha szukał oparcia

1614-Stany Generalne powołane przez regentkę, królową Marię Medici, wykazały niemożliwość pogodzenia absolutyzmu z działalnością Stanów. Zamilkły na 175 lat (do 1789r)

Stany Prowincjonalne przetrwały i utrzymały się do końca monarchii w niektórych prowincjach mimo walki, jaką prowadzono z nimi a XVII i XVIIIw. Działały jako samorządowy organ lokalny, element decentralizacji monarchii absolutnej

4.Zarząd lokalny- monarchia absolutna zmierzała do oparcia go na zasadach centralistycznych i biurokratycznych

1)Baliwowie i gubernatorzy. Od XVw. baliwowie zaczęli tracić na znaczeniu a głównym organem lokalnym stali się gubernatorzy (pierwotnie minanowani jako dowódcy wojskowi w prwincjach granicznych, stali się z biegiem lat przedstawicielami króla w prowincji i z czasem przejęli rozległą władzę. Rekrutowali się spośród arystokracji i zaczęli reprezentować siły grożące ponownym rozbiciem jedności państwowej). Ludwik XIV ograniczył wpływ guberniatorów- urząd ten stał się mianowicie pewnego rodzaju synekurą dla przedstawicieli arystokracji. Mianowani odtąd na 3 lata, przebywali głównie na dworze królewskim, a na teren swych prowincji mogli udawać się tylko za pozwoleniem króla. Ich uprawnienia administracyjne przejęli intendenci; urzeczywistnienie centralistycznej organizacji zarządu lokalnego

2)Intendenci (wprowadzeni w XVIIw)- sprawowali władzę w okręgach generalnych stworzonych pierwotnie tylko dla administracji skarbowej (30 okręgów). Nominowani przez króla w Radzie nie podlegali niczyjej kontroli lokalnej i podporządkowani byli bezpośrednio Radzie Królewskiej; na niższym szczeblu podporządkowani byli im subdelegaci

D)SKARBOWOŚĆ

XVw- dualizm władzy skarbowej- podstawę skarbowości stanowiły królewskie dochody, podatki pośrednie oraz podatki bezpośrednie. Pobieranie podatków bezpośrednich wymagało dawniej zgody Stanów Generalnych i one również przejmowały administrację. Na tej podstawie powstał system dualistyczny, w którym królewską administrację skarbową reprezentowali 4 skarbnicy, administrację stanową 4 generałowie i tzw. elekcje. Podstawowym więc celem polityki skarbowej stała się likwidacja dualizmu w drodze:

a)dopuszczenia zasady swobodnego nakładania podatków przez króla-szybko osiągnęły(XV); nowe podatki bez zgody stanów generalnych

b)wprowadzenie jednolitej królewskiej administracji skarbowej-orany centralne - Rada Finansowa,Izba Obrachunkowa,Generalny Kontroler Finansów;mimo prób centralizacji skarbowość była zawiłą

XVIw- powstanie instytucji skarbników generalnych, którzy postawieni zostali na czele 30 okręgów generalnych

E)SĄDOWNICTWO-królowi przysługiwała pełnia władzy sądowej i że dopuszczalne jest tylko sądownictwo królewskie. Prowadziło to do zmniejszenia lub ograniczenia sądów niekrólewskich:

a)sądownictwo patrymonialne od XVIw uległo znacznym ograniczeniom oraz poddane zostało kontroli królewskiej. Senior musiał powoływać do jego sprawowania kompetentnego sędziego, a od wyroków sądu patrymonialnego przysługiwała apelacja do królewskiego

b)sądownictwo kościelne- utrzymało się aż do rewolucji tylko w ramach bardzo ścieśnionych. Jego właściwość ograniczyła się do wewnętrznych spraw duchowieństwa i do spraw małżeńskich

c)sądy miejskie- jedynie drobne sprawy porządkowe

d) król najwyższy sędzia- prawo osobistego sądzenia, sądownictwo delegowane

1.Sądownictw królewskie delegowane. Hierarchia sądowa:

-sądy patrymonialne- od których można było, ale dopiero po przejściu wysokich instancji sądów patrymonialnych, apelować do sądu prewotalnego

-sądy prewotalne- drobniejsze sprawy cywilne i karne nie zastrzeżone sądom baliwialnym

-sądy baliwialne- sądy odwoławcze od sądów prewotalnych oraz sądem I instancji dla spraw cywilnych i karnych, dla których sąd prewotalny nie był kompetencyjny

-sądy prezydialne-działały jako sądy odwoławcze od sądów baliwialnych w sprawach prezydialnych (sądziły w pierwszej i ostatniej instancji, w szczególności w sprawach o rozbój na drogach publicznych). Sądy te miały na celu odciążenie Parlamentu

-Parlamenty- sądy najwyższej instancji; największa rola -Parlament Paryski; w prowincjach 16 paralamentów(równorzędne)

-istniały także sądy delegowane dla spraw specjlnych: całą hierarchia sądów skarbowych z Izbą Obrachunkową i Izbą Podatkową na czele, sądy administracyjne dla spraw handlu morskiego, sądy leśne dla sadzenia przestępstw leśnych, sądy konsularne dla spraw handlowych i inne.

2.Sądównictwo królewskie zastrzeżone. Król jako piastun całej władzy sądowej może odwołać mandat udzielony sądowi do wykonywania delegowanej mu królewskiej władzy sądowej. Sadownictwo zastrzeżone król wykonywał osobiście albo w radzie (orzekała Rada Stron, które postanowienia uchodziły za wydane osobiście przez króla). Formy sądownictwa:

a)Placet- petycja, skierowana do króla o sprawiedliwość

b)listy opieczętowane- podpisane przez króla i opatrzone jago pieczęcią, służyły różnym celom. Pisma zawierające rozkaz ograniczenia czyjejś wolności, skazanie na wygnanie lub nakaz odosobnienia w jakimś klasztorze lub fortecy, najczęściej w paryskiej Bastylii;rażący przejaw tyranii, wydawanie wyroków skazujących bez sądu

14 lipca 1789- zdobycie Bastylii

c)ewokacja-możliwość wywołania przez króla sprzed właściwego sądu sprawy znajdującej się w jakimkolwiek stadium procesowym i przekazanie jej Radzie Stron lub innemu wskazanemu sądowi

d)listy „committimus”sądy komisarskie. Król poszczególne sprawy mógł dowolnie przekazywać wskazanemu przez siebie sądowi. Mógł również wyznaczać dla rozstrzygania poszczególnych spraw specjalnych sędziów i w ten sposób powoływać tzw. sąd komisarski

e)kasacja wyroku- uchylenie wyroku zapadłego w najwyższej instancji z powodu naruszenia przez sąd prawa materialnego lub uchybienia przepisom formalnym

f)listy sądowe, w szczególności listy łaski, dotyczyły zmiany prawnie orzeczonej kary. Mogł orzekać o zmianie, złagodzeniu lub zaostrzeniu kary, lub nawet jej zniesieniu.

III.ŻRÓDŁA PRAWA

1.Rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego

XVIw-w nauce prawa rzymskiego dominowały szkoły postglostatorów, zorientowane na wykorzystanie mądrości prawa rzymskiego dla potrzeb współczesnego; do XIII stosowano w sądach partykularne prawa zwyczajowe

1527-1590- życie Francuza J. Cujas- prowadził badania czysto naukowe, dążąc do odkrycia prawdziwej treści prawa rzymskiego

1454- król wydał zarządzenie nakazujące wszystkim baliwom dokonanie spisów prawa zwyczajowego w ich okręgach sądowych. Akcja ta doprowadziła do poważnych rezultatów dopiero w XVIw

1580-dokonywanie redakcji prawa zwyczajowego Paryża- służyła jako wzór, na który chętnie powoływano przy interpretowaniu lub uzupełnianiu luk w innych lokalnych prawach zwyczajowych.

1679- wprowadzono na uczelnię wykładów z „instytucji prawa zwyczajowego”(ożywiły się studia nad prawem zwyczajowym)

2.Ustawodawstawo królewskie- edykty, deklaracje, postanowienia Rady Królewskiej, ordonanse właściwe

„Wielkie ordonase” zredagowane przez specjalnie powołaną Radę Sprawiedliwości(rozwój ustawodawstwa królewskiego; nie objęły prawa materialnego karnego i cywilnego):

a)ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667r., który stanie się wzorem dla kodeksu procedury cywilnej, wprowadzonego we Francji przez Napoleona w 1807r

b)ordonans o postępowaniu karnym z 1670r- nie zawierał postępowych rozwiązań w tej dziedzinie

c)ordonanse o handlu z 1673- normujący stosunki prawne kupców oraz czynniki handlowe, zapoczątkował nowy dział prawa prywatnego- prawo handlowe

IV. CHARAKTERYSTYKA OKRESU

1.Od końca XVw do wybuchu rewolucji w 1789r- okres monarchii absolutnej we Francji, która stanowiła najpełniejszą znaną realizację tej formy państwa. Tutaj najbogaciej rozwinęła się doktryna absolutyzmu i najkonsekwentniej wprowadzone zostały centralistyczne i biurokratyczne rządy absolutne

2.Francuska monarchia absolutna stała się wzorem dla wielu innych państw absolutnych. Nie wkroczyła ona jednak w etap absolutyzmu oświeconego. Nie zdobyła się w XVIIIw na przeprowadzenie reform, które by mogły złagodzić przerosty feudalizmu, szczególnie rażące na tle francuskich stosunków społeczno-gospodarczych w XVIIIw. Do powstania monarchii absolutnej przyczynił się sojusz mieszczaństwa z królem skierowany przeciw możnowładcom.

FRANCJA W DOBIE REWOLUCJI I DYKTATURY NAPOLEOŃSKIEJ (1789-1814)

1.Przyczyny rewolucji francuskiej

-XVII\XVIIIw- kryzys społeczny i polityczny- narastanie kapitalistycznych sił wytwórczych pozostających w stale potęgującej się sprzeczności z feudalnymi stosunkami produkcyjnymi i z całą opartą na nich strukturą państwa

-XVIIIw- pisma postępowych pisarzy francuskich wiążące się z filozofią racjonalistyczną i doktryną prawa natury- człowiek jest stworzony po to by był szczęśliwy i do szczęścia ma prawo. Osiągnie on je wtedy gdy przestrzegać się będzie praw naturalnych, praw przyrodzonych każdego człowieka. Stosunek między rządzonymi a rządzącymi powinien opierać się na umowie społecznej

-stworzenie przez Monteskiusza teorii podziału władzy jako systemu, który ma zabezpieczyć prawa naturalne człowieka do wolności; był za monarchią umiarkowaną

-filozofia Rousseau- koncepcja umowy społecznej- suwerenność w państwie należy do ludu. Lud ma prawo do bezpośredniego udziału w rządzie, powinien bezpośrednio sprawować władzę ustawodawczą i bezpośrednio wybierać władzę wykonawczą i ma prawo też ją obalić; obraz przeciwstawny do państwa feudalnego i monarchii absolutnej

-szkoła fizjokratów-głosiła wolność gospodarczą i była przeciwko jakimkolwiek ograniczeniom prawa własności

2.Kryzys monarchii absolutnej (1770-1789)

1778-załamanie się całej gospodarki (wywołany gwałtownym spadkiem cen)- dochody zaczęły maleć a podatki rosnąć

1786-szczytowe nasilenie kryzysu- mnożenie się bankructw, wzrastanie bezrobocia, spadek produkcji przemysłowej o 50%. Rolnictwo przechodziło lata katastrofalnego nieurodzaju.- Zaostrzenie konfliktów społecznych.

1789-zwołanie przez króla Stanów Generalnych- początek rewolucji we Francji. Okresy:

I.OKRES MONARCHII OGRANICZONEJ (1789-1792)

A)KONSTYTUANA

5 maja 1789- St. Generalne- bezpośrednie następstwo- starego zatargu króla z Parlamentem. Opozycja Parlamentów spotęgowała się w związku z przedstawionymi im do rejestracji ustawami królewskimi, które nakładały nowe podatki i ciężary na ludność. Król zwołał Stany pod presją Parlamentów król zgodził się na innowację w formie przyznania stanowi trzeciemu (mieszczaństwu) podwójnej liczby posłów. Przedstawiciele wszystkich stanów przybyli do Paryża z zadaniami (instrukcjami) swych wyborców, którzy domagali się gruntownych zmian ustrojowych;1/4 duchowieństwo,1/4 szlachta,1/2 stan 3; program rewolucyjny-manifest francuskiego miesczaństwa

1.Powstanie I Konstytuanty i jej prace

Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowym a 6 lipca 1789 Konstytuantą- postanowiono, że nie może ona zostać rozwiązana ani rozwiązać się sama zanim nie uchwali nowej Konstytucji. Uchwalono, że każdy poseł jest reprezentantem całego narodu, a nie tylko swojego stanu, że posłowie są nietykalni i że nie mogą być pociągani do odpowiedzialności politycznej

143 lipca 1789- lud zdobywa Bastylię na wieść o planie usunięcia Konstytuanty przez króla. Bastylia była symbolem despotyzmu królewskiego. Początek rewolucji

W sierpniu 1789r Konstytuanta podjęła pierwsze zasadnicze uchwały:

I)Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela:

a)zasady ogólne dotyczące organizacji politycznej państwa- przyjęcie zasady suwerenności ludu. Prawo może przyjść do skutku tylko jako akt woli powszechnej. Zaczerpnięto od Monteskiusza teorię podziału władzy; odp władcy przed ludem, koniecznośc zgody na obciążenia podatkowe

b)sformułowanie praw osobistych człowieka (praw obywatelskich)-wymienia katalog praw naturalnych, niezbywalnych i świętych:

-równość wobec prawa-niwelacja różnic i przywilejów stanowych, równy dostęp do urzędów, równe dla wszystkich sądy, równość ciężarów podatkowych; równość praw politycznych; nietykalność osobista

-wolność sumienia- odcięcie się od nietolerancji religijnej, wolność wyrażania przekonań w słowie i piśmie

-wolność gospodarcza- nienaruszalność prawa własności prywatnej

1791-Uchwalona ustawa Loi Le Chapelier- formalnie zabroniła zrzeszeń mających na celu przeprowadzenie rewolucji

Deklaracja wprowadziła do życia państwowego nieznane dotąd pojęcia podmiotowych praw publicznych i stworzyła dla nich gwarancję Konstytucyjną. Wykształcił się pogląd, że rację bytu każdej organizacji politycznej stanowi właśnie ochrona nienaruszalnych i naturalnych praw człowieka; poddany stał się obywatelem

II)Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu (reforma rolna)

4 sierpnia 1789-zniesienie przywilejów szlachty oraz powinności feudalnych chłopów wobec panów. Konstytuanta wprowadziła kryterium mające rozróżnić feudalne prawa właścicieli, od praw opartych na umowie, narzucone chłopom

-feudalizm dominujący- prawa związane z poddaństwem, sądownictwo patrymonialne, pańszczyzny i monopole dworskie

-feudalizm kontraktujący- prawo do poboru czynszów i podobnych świadczeń od chłopów

Na podstawie tego rozróżnienia zwolniono chłopów bez odszkodowania dla panów ze świadczeń należących do sfery feudalizmu dominującego. Natomiast w stosunku do feudalizmu kontraktującego chłopom przyznano jedynie prawo ich wykupu

1792-zadekretowano, że chłopi będą obowiązani do świadczenia czynszów tam gdzie panowie potrafią udowodnić prawo do ich pobierania, i to za pomocą dokumentu stwierdzającego istnienia pierwotnego kontraktu

1793- dekret Konwentu- zniesienie wszelkich praw feudalnych bez odszkodowania; zapoczątkowało to proces likwidacji wielkiej własności ziemskiej, dokonała się reforma rolna(dlatego chłopi poparli armię rewolucyjną)

III)Reformy zarządu terytorialnego

-nowy podział administracyjny- podzielono Francję na 83 departamenty. Tworzono je od właściwości fizjograficznych terenu (np. od nazw rzek, gór) a żadna nazwa nie nawiązywała do historycznej nazwy prowincji. Wprowadzono 4-stopniowy podział administracyjny. Departamenty dzieliły się na dystrykty, dystrykty na kantony, a kantony składały się z gmin wiejskich i miejskich. Zniesiono wszystkie przywileje na których od średniowiecza opierał się ustrój miast i wprowadzono jednolity w całym kraju ustroju gmin wiejskich i miejskich

-powierzenie całej administracji obieralnym samorządowym organom

IV)Reformy sądownictwa:(na poszczególnych szczeblach wybierano wieloosobowe rady)

1.Konstytuanta zniosła wszystkie dotychczasowe sądy i zastąpiła je nową organizacją. Wprowadzono równe dla wszystkich sądownictwo powszechne. Dla spraw cywilnych wprowadzono sądownictwo dwustopniowe, sądy pokoju i trybunały dystryktu, od których apelacja mogła iść do trybunału innego dystryktu. Dla lżejszych spraw karnych istniały 3 instancje: sądy policji municypalnej, sąd policji poprawczej i trybunał dystryktu. Dla cięższych spraw karnych śledztwo i dochodzenie wstępne prowadził sędzia pokoju, który z kolei przekazywały sprawę do trybunału dystryktu a ten wraz z ławą przysięgłych wdrażał proces. Powołano do życia sąd kasacyjny, który nie rozpatrywał meritum zaskarżonego wyroku lecz w razie stwierdzenia naruszenia prawa lub procedury mógł zaskarżony wyrok uchylić i odesłać sprawę do innego trybunału dla ponownego jej rozpatrzenia

2.Sądownictwu nadano charakter ludowy (ława przysięgłych oraz obsadzenie wszystkich stanowisk sędziowskich w drodze wyborów)

3.Zapewnienie niezawisłości sądownictwa poprzez jego uniezależnienie i całkowite oddzielenie od administracji. Oddzielono władzę sądową od wykonawczej

4.Powstanie odrębnego sądownictwa administracyjnego

V)Unormowanie stosunków wyznaniowych

-przyznanie protestantom i Żydom obywatelstwa francuskiego

-uregulowanie stosunków państwa do Kościoła:

a)konfiskata dóbr kościelnych i przekształcenia ich w dobra narodowe. Przeprowadzono kasatę zakonników

b)Konstytucja cywilna kleru- Francja przyjęła wobec Kościoła te same prawa, które przysługiwały królowi jako suwerenowi, zatem ma prawo regulować stosunki wewnętrzne Kościoła- nie ingerując w sprawy wiary. Na miejsce szkolnictwa kościelnego rozbudowano sieć publicznego szkolnictwa państwowego

1792-Konwent wprowadził obowiązkowe śluby cywilne, dopuścił rozwody, a sądownictwo w sprawach małżeńskich odebrał sądom kościelnym i powierzył sądom państwowym. Śluby cywilne miały być zawierane przed władzami gminnymi

B)ZASADY KONSTYTUCJI Z 1791(suwerennośc należy do narodu)

3 września 1791- uchwalenie konstytucji- opierała się na zasadach Deklaracji, która weszła w jej skład jako rozdział wstępny;

-władzę wykonawczą sprawował król zwany „królem Francuzów”. Mianował ministrów i był nietykalny i nieodpowiedzialny. Wszystkie akty królewskie wymagały kontrasygnaty właściwych ministrów

-władzę ustawodawczą powierzono jednoizbowego Zgromadzeniu Ustawodawczemu, wybieranemu na 2 lata w wyborach pośrednich. Prawa wyborcze przyznawano obywatelom czynnym- mężczyznom w wieku od 25 lat płacącym podatek bezpośredni w określonej wysokości. Wybierali oni na tzw. „zebraniach pierwiastkowych” elektorów, po jednym na 100 obywateli. Elektorzy tworzyli zebrania elektoralne, na których dopiero wybierano posłów(wybory pośrednie, dwustopniowe)

-ministrowie- byli odpowiedzialni prawnie (konstytucyjnie)

Król nie tylko nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej(nie mógł rozwiązywać zgromadzeń), ale i prawa sankcji wobec uchwał Zgromadzenia. Przysługiwało mu jedynie prawo weta zawieszającego, które mogło być uchylane w drodze uchwalania tego samego projektu przez dwie następujące legislatywy; prawo inicjatywy ustawodawczej miało tylko zgromadzenie; przewaga władzy ustawodawczej nad wykonawczą

II.OKRES RZĄDÓW KONWENTU (1792-1793)(fatalne położenie finansowe państwa)

10 sierpnia 1792-aresztowanie Ludwika XVI- Francja republiką. Zgromadzenie ustawodawcze ujęło w swe ręce przy pomocy wybranej ze swego składu Tymczasowej Rady Wykonawczej, która ustąpiła miejsce Konwentowi

22 września 1792- pierwszy akt Konwentu- formalne zniesienie monarchii i proklamowanie republiki

1793- zawiązanie się pierwszej koalicji mocarstw europejskich przeciw Francji- wciągnięcie kraju w wojny

1793- skazanie Ludwika XVI na śmierć i ścięcie na gilotynie

Styczeń-sierpień 1973- walki między żyrondystami a jakobinami o władzę. W tych warunkach rządy Konwentu okazały się słabe. Szerzyć zaczęła się anarchia, której nikt nie był w stanie opanować. Jakobini zwyciężyli i przejęli władzę

2 czerwca 1793- zaaresztowanie 29 żyrondystów- uzyskanie przez jakobinów przewagi

III. OKRES DYKTATURY JAKOBIŃSKIEJ (1793-1794)

1793- Konstytucja jakobińska- nie weszła nigdy w życie, ale zawierała szereg nowych demokratycznych postanowień:

-deklaracja praw człowieka zawierała zasadę równości wszystkich obywateli

-gwarantowała prawo do pracy i opieki publicznej oraz do wykształcenia

-prawo własności określone jako przysługujące każdemu obywatelowi

-najświętsze prawo ludu to prawo oporu- przyznane ludowi prawo do powstania przeciwrządowi gwałcącemu prawo

-cała władza miała spoczywać w ręku jednoizbowego ciała ustawodawczego(kadencja 1rok)

-funkcje wykonawcze miała sprawować Rada Wykonawcza podporządkowana Ciału Ustawodawczemu, złożona z 24 członków, powołanych przez Ciało Ustawodawcze na dwa lata, z tym, że co roku połowa składu Rady Wykonawczej miała ustępować (nadano szerokie uprawnienia zgromadzeniom pierwiastkowym - zasada referendum ludowego)

Dyktatura jakobińska. Władza rzeczywista Konwentu przeszła na wyłoniony przezeń Komitet Ocalenia Publicznego, złożony z 9 członków, którzy kierowali wewnętrzną i zagraniczną polityką kraju. Władza Komitety faktycznie przeszła na jednego jego członka- M.F. Rboespiere`a. Wykształcił się więc system dyktatury, która była dyktaturą partii jakobińskiej. Stworzył on teorię rządu rewolucyjnego. Odróżnił on ustrój konstytucyjny, który stosuje prawo i gwarantuje wolność od ustroju rewolucyjnego, który opuszczał stosowanie wszelkich możliwych środków w obliczu niebezpieczeństwa i konieczność osiągnięcia celu, jakim jest ocalenie narodu; system terroru miał działać przejściowo

1793- październik- dekret- stwierdził, że rząd ma być rządem rewolucyjnym aż do zawarcia pokoju

27 lipca 1794- 9 termidora- przewrót dokonany przez siły opozycji w wyniku którego Robezpierre i jego najbliżsi współpracownicy zostali aresztowani i w następnym dniu straceni; nie pociągnął za sobą rozwiązania konwentu (usunięto jakobinów, przewagę uzyskało bogate mieszczaństwo)

IV. OKRES DYREKTORIATU (1794/95- 1799)

1795- Konstytucja dyrektorialna-(337 artykułow) bierze nazwę od powołanej przez nią instytucji Dyrektoriatu, który stanął na czele państwa:

-deklaracja praw- w znacznej mierze ograniczyła katalog wolności gwarantowanych wcześniej. O równości mówi tylko jako o równości wobec prawa i w sformułowaniu, które nie musi obejmować równości politycznych praw wyborczych. Zawiera listę obowiązków, gdzie na miejsce jędrnych sformułowań dawniejszych deklaracji figurują banalne, mieszczańskie maksymy

-władza ustawodawcza w formie dwuizbowego ciała ustawodawczego. Tworzyły ją 2 Rady: Rada 500-set i Rada Starszych (250 członków), wybieranych na okres 3 lat , z tym, że co rok 1/3 składu obu izb była odnawiana przez nowe wybory. Inicjatywa ustawodawcza należała tylko do Rady Pięciuset. Uchwalone przez nią ustawy przechodziły do Rady Starszych, która mogła ustawę zatwierdzić w całości lub odrzucić. Nie mogła wprowadzić poprawek

-władze wykonawczą powierzono Dyrektoriatowi, kolegium złożonemu z 5 dyrektorów, wybieranych na 5 lat i zmienianych co roku po jednym. Wyborów jednego dyrektora dokonywała co roku Rada Starszych. Dyrektorzy sprawowali władzę wykonawczą niepodzielnie, powoływali oni ministrów, którzy nie tworzyli Rady, lecz byli zwykłymi urzędnikami, kierownikami powierzonych im resortów

-rygorystyczny podział władzy między Dyrektoriat i Rady

1795-wprowadzenie ustroju Dyrektoriatu- funkcjonował wadliwie. Finanse publiczne były w ruinie, ubożeniu szerokich rzesz ludności towarzyszył wielki wzrost fortun bardziej przedsiębiorczych jednostek i spekulantów. Dyrektoriat znajdował poparcie a armii, która zaczęła uzyskiwać duży wpływ polityczny. Stworzył się system dyktatury wojskowej

9 listopada 1799 (18 brumaire`a)- zamach stanu dokonany przez Napoleona Bonaparte- początek jego władzy

V.DYKTATRURA NAPOLEOŃSKA (1799-1814)

A)USTRÓJ PAŃSTWA- ORGANA CENTRALNE

a)1799-1804- okres konsulatu

1799- konstytucja konsularna- dążyła do nadania stworzonemu systemowi rządów pozorów ustroju republikańskiego(proklamowana i przyjęta przez plebiscyt):

-stworzyła pozory wyborów powszechnych przyznając wszystkim obywatelom od 21 roku życia prawa wyborcze. Cały system wyborczy oparł się na tzw. listach zaufania - wszyscy obywatele w poszczególnych okręgach drogą wyborów powszechnych powoływali spośród siebie 1/10 obywateli jako godnych piastowania urzędu. Powstała w ten sposób lista okręgowa. Obywatele wciągnięci na tą listę wybierali spośród siebie1/10 obywateli, których wpisywano na listę departamentalną- a ci z kolei wybierali ze swego grona 1/10 listę narodową. Pierwszy konsul wybierał z tych list odpowiednio funkcjonariuszy na szczeblu okręgowym i departamentalnym, natomiast Senat powoływał ze składu listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń ustawodawczych (została zatarta idea reprezentacji, wyborcy na żadnym szczeblu nie wybierali swoich przedstawicieli); przewaga wł wyk. nad ustaw.

-ustawodawstwo rozdzielono między pierwszego konsula i 4 różne organy:

--Rada Stanu- członkowie nominowani przez pierwszego konsula. Opracowywała projekty ustawodawcze, które przedstawiał pierwszy konsul. Wykonywała także sądownictwo administracyjne

--Trybunat - 100 członków- przeprowadzał dyskusję nad projektami ustaw. Mógł jedynie odrzucić lub przyjąć projekt, który z kolei przechodził do Ciała Ustawodawczego

--Ciało Ustawodawcze- 300członków, uchwalało ustawy. Nie miało prawa dyskutowania nad projektami i ustawodawczymi, mogło jedynie bez dyskusji przyjąć je w całości bądź odrzucić

--Senat- 80 dożywotnich członków. Pierwszy skład pochodził z nominacji pierwszego konsula, a później uzupełniał się w drodze kooptacji. Miał prawo badania zgodności ustaw z konstytucją i uchylania ustawy uznanej za sprzeczną z konstytucją. Miał również prawo inicjatywy w zakresie rewizji konstytucji

--władza wykonawcza- 3 konsulów, nominowanych na 10 lat przez Senat i nieodwołalnym. Decyzja pierwszego konsula nie wymagała zgody pozostałych dlatego władza wykonawcza znalazła się w pełni w jego ręku(władca - inicjatywa ustawodawcza, powoływanie Rady Stanu, ministrów, sędziów, wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju, ogłaszał ustawy)

1802-senatus-consule ustanawiają Napoleona konsulem dożywotnim

1804-senatus-consule zniosła urząd konsulów i przekształciła Francję w „monarchię republikańską”, cesarstwo dziedziczne

1807-senatus- consule zniosła instytucję Trybunału, a Ciało Ustawodawcze zwoływane było coraz rzadziej

1804-cesarz uzyskał prawo do uzupełnienia składu Senatu przez dowolnie wybrane osoby. Zasada podziału władzy uległa zupełnemu zatarciu. Cała władza skupiona została w ręku cesarza, rządzącego w państwie mającym pozory państwa konstytucyjnego (cezaryzm, bonapartyzm) (1802-powołanie Rady prywatnej do rozstrzygnięcia określonych spr)

b)1804-1814- okres cesarstwa

1804-koronowanie się Bonaparte na cesarza w Paryżu i poślubienie córki austriackiego cesarza i wprowadzenie ceremoniału dworskiego. Wprowadził nazwę Imperium Francuskiego- Napoleon wiązał z tytułem cesarskim pewne imperialne zamierzenia- dążył do stworzenia w Europie organizacji ponadpaństwowej. Odróżniał pojęcie Cesarstwa Francuskiego od Wielkiego Cesarstwa; cała władza w ręku cesarza

-Cesarstwo Francuskie- tereny przynależące do Francji

-Wielkie Cesarstwo- teren Cesarstwa Francji a także państwa uzależnione od Francji

B)REFORMY WEWNĘTRZNE

1.Reformy zarządu terytorialnego(reformy przeprowadzone przez konstytuantę nie dały dobrych rezultatów)

1800- gruntowna reforma całego terytorialnego systemu rewolucyjnego dokonane przez Napoleona. Pozostawił tylko podział na departamenty

a)administracyjny system trójstopniowy- departamenty dzieliły się na nowo powołane okręgi, okręgi na gminy. Kanton utrzymał się jedynie jako okręg administracji skarbowej i sądowej(na wszystkich szczeblach- urzędnik nominowany odpowiedzialny przed przełożonymi)

b)skrajny centralizm i biurokratyzm. Na czele departamentu stał urzędnik zwany prefektem, na czele okręgu podprefekt, na czele gminy mer. Prefektowi podlegały wszystkie działy administracji, z wyjątkiem sądownictwa, wojska, szkolnictwa wyższego i średniego oraz poczty. Zwierzchnikiem prefekta w dziedzinie administracji był minister spraw wewnętrznych, w innych sprawach- odpowiednio właściwi ministrowie resortów (dokonało się zespolenie administracji)

c)rady departamentowe, okręgowe i gminne(działały przy boku urzędnika)

2.Reorganizacja sądownictwa. Podstawowa, wprowadzona przez Konstytuantę zasada państwowego sądownictwa powszechnego została nietknięta. Zredukowaniu uległ zakres sądownictwa ludowego

-została zniesiona ława przysięgłych oskarżająca. „Utrzymała się tylko dla spraw karnych

-zniesiono obieralność sędziów i wprowadzono zasadę ich nominacji. Wybierani byli jedynie sędziowie pokoju i sędziowie przysięgli. Napoleon wprowadził zasadę nieusuwalności sędziów (po raz pierwszy całość sądownictwa znalazło się w ramach jednego sądownictwa powszechnego, niezawisłego od władzy wyk i ustaw)

3. Unormowanie stosunków między państwem a Kościołem

1801—Napoleon skłonił Piusa VII do zawarcia Konkordatu. Papież poczynił szereg ustępstw:

*zniósł przedrewolucyjny podział diecezjalny Francji i wprowadził podział nowy w granicach już istniejących

*nominowanie biskupów miało odbywać się przez nominację przez I konsula i nadanie inwestury kanonicznej przez papieża

*papież uznał stan faktyczny dóbr kościelnych skonfiskowanych i rozprzedanych

C)KODYFIKACJE NAPOLEOŃSKIE

1.Kodeks cywilny z 1804r- pierwszy na świecie wzorowy kodeks prawa cywilnego epoki kapitalizmu. Zrywał on zasadniczo z wszelkimi ograniczeniami prawa feudalnego, z nierównością prawa dla osób różnych stanów- tworzył prawne podstawy rozwoju kapitalizmu. Dominują w nim tendencje liberalno- eqalitarne. Oceniany jest powszechnie jako arcydzieło techniki ustawodawczej; kodeks nie stanowił tworu całkiem nowego, oderwanego od dawnych systemów prawnych

2.Kodeks procedury cywilnej z 1806r- oparty na głównych zasadach wielkich ordonansów Colberta z 1667 i 1673

3.Kodeks handlowy -oparty na głównych zasadach wielkich ordonansów Colberta z 1667 i 1673

4.Kodeks postępowania karnego z 1808r- wprowadził podstawowe zasady nowoczesnego procesu karnego (jawność, ustność i swobodnej oceny dowodów, które zastąpiły zasady procesu inkwizycyjnego: tajność, pisemność i legalnej teorii dowodowej). Były to zasady tzw. procesu mieszanego, w którym zostały połączone elementy procesu skargowego z inkwizycyjnym; utrzymał instytucję ławy przysięgłych

5. Kodeks karny z 1810r- stanowił poważny krok na drodze humanizacji prawa karnego w myśl postępowych postulatów szkoły prawa natury. Znamiennym rysem kodeksu były surowe przepisy o ochronie własności i w ogóle interesów posiadaczy

Rozwój prawa sądowego w wiekach XIX i XX

XIXw- pojawienie się we Francji orzecznictwa sądowego. Sąd francuski w swym orzeczeniu formalnie powoływać się będzie w braku ustawy na zwyczaj, który istniał przed wydaniem orzeczenia, lub na inne racje, jak np. zasadę słuszności. Orzecznictwo cieszy się dużą powagą w sądach francuskich i powoływanie się na precedensy stało się codzienną praktyką w procesach. Zbiory orzecznictwa sądów francuskich stanowią obok kodeksu podstawę do stosowania prawa

Światowe znaczenie kodyfikacji Napoleońskich

-stworzyła ona model 4 bądź 5 kodeksów, podpowiadających 4 bądź 5 dziedzinom prawa sądowego uznawanym za podstawowe(pr cywilnego, karnego, procedury karnej i cywilnej)

-w pracach kodyfikacyjnych, podejmowanych w wielu krajach, wzorowano się często bezpośrednio na już istnieących kodeksach napoleońskich

1814-1815- klęska i abdykacja Napoleona

FRANCJA W XIX I XX W (OD 1814)

I.OKRES RESTAURACJI BURBONÓW (1814-1830)

1814- Ludwik XVIII (rozumie że pewne zmiany są nieodwracalne) wstąpił na tron Francji i oktrojował nową przez siebie zredagowaną konstytucję. Była to tzw. Karta Konstytucyjna(chciał odciąć się od teorii suwerenności ludu):

-formalnie nawiązywała do niektórych urządzeń przedwojennych, przede wszystkim przez odrzucenie teorii suwerenności ludu oraz przez przywrócenie niektórych instytucji zmienionych przez rewolucję jak np. szlachectwa

-we wstępie gwarantowała równość wszystkich wobec prawa, wolność osobistą, wolność wyznania, wolność prasy. nieodwołalność sprzedaży dóbr narodowych (wykluczała możliwość przywrócenia przywilejów stanowych)

-ujęła w formie spisanego aktu niektóre podstawowe zasady nie spisanej konstytucji angielskiej

-na czele państwa stał dziedziczny król, był nieodpowiedzialny. a wszystkie akty królewskie wymagały kontrasygnaty odpowiedzialnych ministrów (Izba Panów i Izba Deputowanych)

-ustaliła główne zasady współpracy króla z izbami i przyznała mu szerokie atrybucje. Król miał prawo zwoływać i rozwiązywać izby, jedynie on miał prawo inicjatywy ustawodawczej oraz prawo sankcji i prawo ogłaszania ustaw

Karta Konstytucyjna z 1814r stała na gruncie suwerenności władzy królewskiej i dawała gwarancję konstytucyjnego wykorzystania tej władzy przez organa państwa. Stworzono wówczas nawet teorię „czwartej władzy”, władzy neutralnej, lub władzy pośredniczącej, sprawowanej przez głowę państwa (monarcha - wł nadrzędna)

1815-Napoleon po opuszczeniu Elby znalazł we Francji szerokie poparcie a Ludwik XVIII ponownie opuścił kraj. Napoleon wprowadził nową liberalną konstytucję- akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa

18 czerwca 1815- Napoleon ponosi klęskę w bitwie pod Walerloo i został zesłany na wyspę św. Heleny, gdzie um,arł w 1821r. Ludwik XVIII powrócił do kraju i objął rządy, które trwały do1824r

1824- tron Francji w rękach Karola X- podjął politykę na wskroś reakcyjną, dążąc do przywrócenia rządów absolutnych w oparciu o arystokrację. Musiało to doprowadzić monarchię Burbonów do katastrofy. Pierwszy konflikt wybuchł w związku z powierzeniem rządu ministrowi Polignacowi, który nie miał poparcia Izby Deputowan6ych. Kiedy nowe wybory dały większość opozycji mieszczańskiej Karol X opierając się na szerokiej interpretacji swych uprawnień do wydawania ordonansów. Wydał 4 ordonanse, w których rozwiązał Izbę, zarządził nowe wybory, zniósł wolność prasy, zmienił ordynację wyborczą

1830-lipiec- wybuch rewolucji- Karol X opuścił Francję, jako ostatni ze starszej linii Burbonów

Miała duze znaczenie: wł wyk- król za którego odp są ministrowie, ustaw- 2-izbowy organ {jeden z wyborów}

II. OKRES MONARCHII LIPCOWEJ

1830-rewolucja lipcowa- drobnomieszczaństwo poparło wielką burżuazję we wspólnym froncie walki przeciw reakcyjnym poczynaniom Karola X. Uchwalono nową konstytucję, którą Ludwik Filip przyjął i ogłosił-opracowana przez Izbę Deputowanych i weszła w życie na podstawie paktu między królem a Izbą (burżuazja wprowadziła na tron Ludwika Filipa ks. Orleanu)

-zniesiono wstęp do konstytucji. Król był monarchą wprowadzonym na tron zgodnie z teorią suwerenności ludu

-nadano bardziej demokratyczny charakter obu izbom. Z Izby Parów usunięto członków dziedzicznych, co w konsekwencji zapewniło mieszczaństwu przewagę również i w tej izbie (konstytucja była w znacznej mierze powtórzeniem karty z 1819, lecz wprowadziła do niej istotne zmiany)

-królowi zniesiono prawo wydawania ordonansów

-rozwinął się system rządów parlamentarnych oparty na odpowiedzialności politycznej ministrów

Kryzys i upadek Monarchii Lipcowej- opierała się ona w rzeczywistości na kruchych postawach. Wzrost kapitalizmu wpływał na narastanie nowych sił społecznych, organizujących się w opozycji do panującego ustroju. Najgroźniejsza była wzrastająca opozycja republikańska. Położenie szybko wzrastającej klasy robotniczej było tragiczne (niskie płace, zatrudnianie kobiet i dzieci, brak higieny, fatalne warunki mieszkaniowe) [przeciw monarchii wystapiły siły proletariatu]

1830-robotnicy walczyli o wolność wspólnie z drobnomieszczaństwem. Doszło do rozdziału między mieszczaństwem a robotnikami. Powstawać zaczęły organizacje robotnicze, kształtowały się pierwsze programy socjalistyczne- antyliberalne, narodził się ruch robotniczy pod znakiem walki klasowej przeciw kapitalistom

1848-Manifest komunistyczny- określił program ruchu

III.OKRES II REPUBLIKI (1848-1852)

1848-Rewolucja lutowa- wzięły w niej udział siły proletariatu- pod naciskiem mas robotniczych w drugim jej dniu proklamowano republikę i Komisja Luksemburska(Rząd Tymczasowy) do spraw robotniczych- na jej wniosek wydano kilka dekretów w interesie robotników

1848-kwiecień-wybory do zgromadzenia Konstytucyjnego-(przejęła władzę od rządu tymczasowego) powszechne i bezpośrednie. Skład był z dużą przewagą konserwatystów. Uchyliła niektóre dekrety wydane w interesie robotników na wniosek Komisji Luksemburskiej- robotnicy wystąpili zbrojnie na barykadach Paryża. Konstytuanta w strachu przed rewolucją społeczną powierzyła dyktaturę gen. L.Cavaignac (zawiodła nadzieje robotników)

22-26 czerwca 1848-powstanie robotników- pierwsza wielka wojna domowa- stłumiona w krwawych wojnach

1848- listopad-konstytucja- stosunkowo demokratyczna

-deklaracja praw-proklamowała ona suweenność ludu, wolność i równość oraz dorzucała hasła „braterstwa”. Proklamowała również prawa społeczne a więc prawa do pracy, do opieki społecznej i do nauki

-władzę ustawodawczą powierzono jednoizbowemu Zgromadzeniu, obieranemu na 3 lata w demokratycznych wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich

-władza wykonawcza należała do prezydenta wybieranego na 4 lata przez całą ludność Francji drogą głosowania powszechnego, bezpośredniego i tajnego

-odpowiedzialność prezydenta oraz ministrów (akty prezydenta wymagały kontasygnaty)

Prezydentem został bratanek Napoleona, ks. Ludwik Napoleon Bonaparte- wybierany większością głosów

1850-większość monarchistyczna Zgromadzenia uchwaliła ustawę, która ograniczyła powszechność prawa wyborczego przez wprowadzenie dla wyborców cenzusu 3-letniego zamieszkania w tym samym miejscu

2 grudnia 1851-Ludwik Napoleon dokonał zamachu stanu i zagarnął władzę dyktatorską i na mocy plebiscytu opracował nową konstytucję (władza na 10 lat jako prezydenta z obywatelskim zakresem władzy)

1852-listopad-Senat uchwalił nadanie Ludwikowi Napoleonowi godność dziedzicznego cesarstwa

2 grudnia 1852- Ludwik Napoleon III ogłosił się cesarzem jako Napoleon III

IV.OKRES II CESARSTWA (1852-1870)

1.Konsttucja II cesarstwa(podobnie jak Napoleon odwołał się do plebiscytu)

1852-konstytucja republikańska stworzyła podstawę II Cesarstwa

-na czele państw stał dziedziczny cesarz- skupiał w swym ręku prawie całą władzę- mianował ministrów, którzy nie tworzyli gabinetu i byli zależni tylko od niego. Istniały: Rada Stanu, która przygotowywała ustawy, Ciało Ustawodawcze, które dyskutowało i uchwalało ustawy, oraz Senat, który badał zgodność ustaw z konstytucją, miał prawo interpretowania konstytucji i przeprowadzania w niej zmian. Z organów tych jedynie Ciało Ustawodawcze pochodziło z wyborów, i to demokratycznych

2.Praktyka konstytucyjna II Cesarstwa

a)1852-1860-rządy autorytarne- Napoleon III wprowadził antydemokratyczny system zgłaszania kandydatur poselskich. Powierzono prefektom obowiązek ustalenia listy kandydatów cieszących się zaufaniem rządu. Pociągnęło to za sobą ten skutek, że kandydatury stronnictw opozycyjnych nie miały praktycznie żadnych szans w stosunku do kandydatur oficjalnych

b)1860-1870-reformy liberalne. Reżim polityczny z czasem zaprowadził cesarza na drogę reform liberalnych, które mogłyby zaspokoić choć w części żądania robotników:

-1864-przyznanie robotnikom prawa zrzeszania się

-1860-cesarstwo zaczęło przeprowadzać pewne reformy ustrojowe zmierzające ku rozszerzeniu uprawnień Ciała Ustawodawczego i stworzeniu rządów parlamentarnych

-1870-reforma konstytucji- weszła w życie 3 miesiące przed upadkiem II Cesarstwa

3.Stosuni wewnętrzne za II Cesarstwa i jego upadek

a)na terenie międzynarodowym- pomoc udzielona ruchowi zjednoczeniowemu we Włoszech; występowanie w obronie niektórych ruchów narodowowyzwoleńczych- wzrost prestiżu II Cesarstwa

1870-wojna Francji z Prusami- klęska Francji (kompromitacja położyła kres II cesarstwa)

b)na polu swego gospodarczego rozwoju

1850-1870-fabryki doskonale wyposażone w nowoczesne maszyny

1866-liczba robotników wyniosła 3000000 ludzi

1869-ludność miejska osiągnęła 33%

Pogłębiły się różnice między warstwami mieszczaństwa. Zaczęły się mnożyć, spółki akcyjne, które przyciągały także drobnych kupców i rzemieślników, skłonnych do umieszczania swych oszczędności w akcjach i innych papierach wartościowych, które zapewniły im nowy dochód (rentę). Na wsi dominowała drobna własność ziemska. Rozpoczął się proces ucieczki ludności wiejskiej do miast

V.POCZĄTKI III REPUBLIKI I KOMUNA PARYSKA

1.Francja w czasie wojny 1870

2 września 1870- kapitulacja wojsk Napoleona III pod Sedanem, dostanie się cesarza do niewoli

4 września 1870-proklamowano Republikę- władzę powierzano Rządowi Obrony Narodowej, który w danym ciągu prowadził wojny z Prusami. Wobec zagrożenia Paryża robotnicy i drobnomieszczaństwo sięgnęli po broń. Powstały bataliony Gwardii Narodowej, na które spadł później główny ciężar obrony oblężonego miasta

28 stycznia 1871- kapitulacja Rządu. Paryż nie chciał skapitulować

12 luty1872- zebrało się Zgromadzenie Narodowe w Bordeaux z L.Thiersem na czele i ukorzyło się pzed żądaniami zwycięzców. Przyjęto pokój na mocy którego Francja zobowiązała się odstąpić Niemcom Alzację i część Lotaryngii oraz zapłacić kontrybucję wojenną w astronomicznej wysokości 5 miliardów franków w złocie

2. Komuna Paryska

18 marca 1871- proletariat niezadowolony z przyjęcia pokoju, złożył władzę w ręcę Centralnego Komitetu Federacji Gwardii Narodowej, który zarządził wybory do Rady Komuny Paryskiej na podstawie demokratycznej ordynacji wyborczej

28 marca 1871- proklamowano uroczyście Radę Komuny Paryża jako rewolucyjną władzę miasta. Komuna wydała Deklaracja do narodu francuskiego zarysowała ogólnikowo ustrój przyszłej Francji (związek autonomiczny gmin, których ustrój wzorowany byłby na ustroju Komuny Paryskiej). Komuna odrzuciła teorię trójpodziału władzy i stworzyła nowy typ organizacji państwowej w pewnym nawiązaniu do konstytucji jakobińskiej. Rada Komuny była najwyższą władzą zarówno ustawodawczą, jak i wykonawczą. Komuna wyłoniła z siebie 10 komisji (skarbową, wojskową, spraw zagranicznych i. in.)a w końcowym okresie Komitet Ocalenia Publicznego złożony z 5 członków przez nią wybranych; rząd uświadomił sobie niebezpieczeństwo wielkiego przewrotu społecznego

2 kwietnia 1871- Thiers likwiduje Komunę Paryską w walce zbrojnej

28 maja 1871-rozstrzelanie jeńców i rannych na cmentarzu Pere Lachaise (okrutne represje)

3. Spór o republikę

1875-uchwalenie nowej konstytucji republikańskiej. Zgromadzenie Narodowe nie uznało proklamacji Republiki jako legalnej i przesądzającej o wprowadzeniu ustroju republikańskiego. Do monarchii nie doszło z 2 przyczyn:

a)wynik wyborów do Zgromadzenia nie oddawał rzeczywistych intencji politycznych ani wyborców, ani wybranych posłów. Większość Francuzów opowiedziała się w 1870r nie tylko a królem, ile za pokojem

b)Monarchistyczne Zgromadzenie dzieliło się na 2 stronnictwa(monarchiści nie tworzyli jednolitego obozu):

-legitimiści opowiadali się za starszą linią Burbonów w osobie hr. Chambord, wnuka Karola X. Byli zwolennikami silnych rządów monarchy. Symbolem ich dążeń był biały sztandar Francji przedrewolucyjnej

-orleaniści- wysuwali na tron wnuka Ludwika Filipa, hrabiego Paryża.-zwolennicy monarchii parlamentarnej i godzili się z zasadą suwerenności ludu oraz trójkolorowym sztandarem Francji rewolucyjnej

Ciągnące się przez lata spory między monarchistami wpływały na wzrost sympatii republikańskich w Zgromadzeniu. Monarchiści przegrali swoje szanse wtedy, gdy już doprowadzili do porozumienia obu stronnictw. Doszło do przypadkowego uchwalenia republiki przez Zgromadzenie Narodowe (republikę uchwalono przejściowo). Na prezydenta republiki tymczasowej wybrano marszałka E.Mac Mahon

1875-uchwalono, że prezydent wybiera Zgromadzenia Narodowe. Wniosek ten wyraźnie podkreślał słowo „republika” i przesądzał o dwuizbowości parlamentu, a to wyraża ideę trwałości powołanych do życia instytucji. W ten sposób narodziła się oficjalnie III Republika Francuska

VI.OKRES III REPUBLIKI (1870\75-1940)

A)KONSTYTUCJA Z 1875-Konstytucja republikańska składające się na nią trzy ustawy: o organizacji władz publicznych; organizacji Senatu; O stosunkach między władzami publicznymi. Od początku III Republiki toczyły się stałe dyskusje na temat rewizji konstytucji, proponowanej przez stronnictwa prawicowe, jak i lewicowe.

1879- konstytucyjne przeniesienie państwa z Wersalu do Paryża.

Główne zasady konstytucji:

-władza ustawodawcza należała do dwóch izb: Senatu i Izby Deputowanych. Obie izby mogły w określonych wypadkach łączyć się i obradować wspólnie pod nazwą Zgromadzenia Narodowego dla spełnienia dwóch zadań: dla wyboru prezydenta i dla przeprowadzenia rewizji konstytucji

-władzę wykonawczą konstytucja powierzyła prezydentowi republiki i ministrom. Prezydenta wybierało na 7 lat Zgromadzenie Narodowe (Senat i Izba Deputowanych) absolutną większością głosów. Prezydent kierował bieżącą politykę państwa, zarówno wewnętrzną, jak i zagraniczną. Nie był odpowiedzialny politycznie, lecz nie ponosił odpowiedzialności konstytucyjnej- za zdradę główną mógł być postawiony w stan oskarżenia przez Izbę Deputowanych i sądzonych przez Senat. Mianował ministrów i przewodniczył Radzie Ministrów

-ministrowie- odpowiadali za działalność prezydenta, ich kontrasygnata była konieczna na wszystkich aktach przez niego podpisywanych

Założenie- przewaga władzy prezydenta nad paralamentem

B)PRAKTYKA KONSTYTUCYJNA III REPUBLIKI(system władzy rozwinał się inaczej niż zamierzali twórcy)

1.Wzrost władzy ustawodawczej

1877-prezydent Mac Mahonem wobec uchwalenia wotum nieufności dla rządu skorzystał ze swego uprawnienia i rozwiązał Izbę Deputowanych. Nowo powołany rząd opierający się na większości parlamentarnej odsunął w cień prezydenta, który w 1879r podał się do dymisji. Rola prezydenta zeszła na drugi plan a władza wykonawcza skoncentrowała się w rękach rządu, w którym główną rolę odgrywał premier. Rozpoczęło się funkcjonowanie rządów parlamentarnych

W 20-leciu międzywojennym pojawił się chaos z następujących przyczyn:

a)mimo częstych zmian rządzących ministrowie rekrutowali się z wąskiego okręgu posłów, których osoby brano w rachubę przy tworzeniu każdego gabinetu

b)zmiana na stanowisku ministra nie wywołała zaburzeń w biurokratycznym aparacie resortu, który funkcjonował sprawowanie w ręku fachowych i doświadczonych urzędników z wiceministrami, podsekretarzami stanu na czele

2.Próby wzmocnienia władzy wykonawczej- już w czasie I wojny światowej izby upoważniły rząd do wydawania dekretów zdolnych do uchylenia obowiązującej mocy istniejących ustaw. Praktykę tę podjęto i w okresie międzywojennym, a po 1934r stosowano ją często. Wyrazem wzmocnienia władzy wykonawczej było także utworzenie instytucji prezydium Rady Ministrów (od 1876 rolę prezesa Rady Ministrów sprawował jeden z ministrów)

1934-ustawa- stwierdziła po raz pierwszy formalnie istnienie ministra, który sprawuje funkcje prezesa Rady Ministrów i który ma przyznany specjalny zakres działania

3.Znaczenie ustroju III Republiki dla dziejów parlamentaryzmu światowego. Konstytucja III Republiki(paradoksalna konstytucja):

a)nie stanowiła ona konstytucji w postaci jednolitego aktu, lecz tworzyły ją ustawy wydawane kolejno w ciągu 5 miesięcy

b)uchwalona przez Zgromadzenie o większości monarchistycznej, wprowadziła republikę

c)uchwalona wbrew przekonaniu głosujących i niemal jako prowizorium, utrzymała się o wiele dłużej niż wszystkie inne konstytucje francuskie bez istotnych zmian

d)uchwalona w intencji wprowadzenia systemu zrównoważonego opartego na silnej władzy wykonawczej, w praktyce doprowadziła do zapewnienia dużej władzy ustawodawczej

e)stworzyła model republiki parlamentarnej

kryzys wew podczas I wojny

C)ADMINISTRACJA (instrument rządzenia i rozkazywania)

1.Rozwój administracji- Rada Stanu

do XX- utrzymał się wprowadzony przez Napoleona podział na departamenty, okręgi i gminy- z prefektami, podprefektami i merami na czele. Bardzo doniosłą rolę w ustroju i administracji Francji od czasów Napoleona odgrywała Rada Stanu. Pełniła 3 funkcje:

-była organem opiniodawczym co do projektów ustawodawczych

-była władzą administracyjną, zobowiązują do wypowiadania opinii co do rozporządzeń wykonawczych (projektów dekretów i postanowień prezydenta lub ministrów), przez obligatoryjny udział w przygotowaniu dekretów Rada Stanu uzyskała decydujący wpływ na kierunek i treść interpretacji ustawy przez władzę wykonawczą, ona nadawała kształt francuskiej praktykę administracyjnej, ona decydowała o sosobie wykonywania ustaw

-była najwyższym organem administracyjnym

-jako sąd administracyjny orzekała w najwyższej instancji, czy rozporządzenie wykonawcze jest zgodne z ustawą

2.Państwo a Kościół

1901-1904-zlikwidowano szkolnictwo zakonne

1905-rozdział kościoła od państwa. W ustawie tej stwierdzono, że Republika gwarantuje wolność sumienia, ale nie wypłaca poborów i nie subwencjonuje żadnego z wyznań. Kościoły mogą się organizować wedle zasad przez nie przyjętych, lecz z punktu widzenia państwowego stanowią one tylko stowarzyszenie o charakterze prywatnym

3.Rozwój prawa administracyjnego- za monarchii absolutnej, w państwie policyjnym, cała działalność administracyjna państwa mieściła się w pojęciu policji. Policja i droga administracyjna nie zbiegały się z drogą prawa, czy drogą sądową. Rada Stanu doprowadziła do wczesnego wysokiego rozwoju- nadała ona francuskiemu prawu administracyjnemu wielką oryginalność, stworzyła też nad całokształtem działalności administracji bardziej zwartą i ogólną kontrolę

XVIIw- próbowano ujmować teoretycznie zagadnienia dotycząca aktywności administracyjnej państwa- czyli policji

XIXw- zaczęto operować pojęciom administracji i formułować postulat „uprawnienia” działalności administracyjnej. Powstały pierwsze francuskie próby zarysów analitycznych, które na tle judykatury Rady Stanu wniosły pierwsze konstrukcje prawa administracyjnego. Rozwinęła się także nauka administracji

VII.OKRES II WOJNY ŚWIATOWEJ (1940-1946)

1.Powstanie dwóch rządów tymczasowych

1940-klęska Francji w II wojnie światowej. Upadek III Republiki

16 czerwca 1940- zwycięstwo Niemiec- na czele rządu Francji stanął marszałek Petain jako ostatni premier III Republiki. Podjął on decyzję kapitulacji i zaprzestania działań wojennych 22 czerwca

10 lipca 1940-Zgromadzenie Narodowe przekazało Petainowi całą władzę. Rząd francuski osiadł w nieokupowanej przez Niemców południowej części Francji z siedzibą w Vichy

18 czerwca 1940- gen. Charles de Gaulle- wygłosił przez londyńskie radio BBC apel do Francuzów, wzywając ich do dalszej walki z wrogiem i do skupienia się wokół jego osoby

10 lipca 1940- koniec istnienia III Republiki

1940-1946- we Francji istniały dwa rządy prowizoryczne: rząd marszałka Petaina w Vichy i rząd gen. De Gaullle w Londynie

2.Rządy w Vichy

10 lipca 1940-Zgromadzenie Narodowe w Vichy przelało władzę na marszałka Petaina. Otrzymał on prawo kierowania całą polityką oraz prawo nadania Francji nowej konstytucji. Stworzona została w ten sposób dyktatura

1942-pod presją Niemiec Petain stworzył dla P.Lavala urząd premiera i przelał na niego całą władzę. Kilka miesięcy później Niemcy zajęły terytorium całej Francji, lecz nie zlikwidował władzy w Vichy. Rządy sprawował aż do wyzwolenia Francji Laval, prowadząc politykę kolaboracji z okupantem, o wyraźnych tendencjach antydemokratycznych i faszystowskich

1941-rozwinęły się liczne podziemne organizacje wojskowe

1943-Powstanie Rady Narodowej Oporu jako głównej władzy podziemia w kraju

Rząd w Vichy rozwinął ożywioną działalność ustawodawczą w duchu faszystowskim. Zniósł wolność polityczną, wolność prasy, zrzeszania się, skasowanie partii politycznych, rozciąganie związków zawodowych i wprowadzenie w ich miejsce przymusowych korporacji

3.Od komitetu Wolnej Francji do Rządu Tymczasowego

28czerwca 1940- po wygłoszeniu apelu de Gaulle uznany przez rząd brytyjski za szefa „wolnych Francuzów” i uprawnionych do sprawowania władzy nad obywatelami francuskimi na terytorium brytyjskim oraz organizowania francuskich sił zbrojnych

1941-powstał nieoficjalny rząd pod nazwą Narodowego Komitetu Francuskiego, który w 1943r przekształcił się we Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego

1944-czerwiec-wprowadzononazwę Rządu Tymczasowego Republiki Francuskiej

1944-sierpień-wyzwolenie Paryża- Rząd Tymczasowy był jednym rządem wyzwolonej Francji, uznanym przez wszystkie kierunki ruchu oporu

VIII.OKRES IV I V REPUBLIKI

1.Narodziny IV Republiki

21 października 1945- wybory do Konstytuanty Przyznano prawa wyborcze kobietom, a także wojskowym, zastosowano system proporcjonalny. Wybory połączone zostały z referendum na którym zadano 2 pytania:

-czy pragnę, by wybrane Zgromadzenie było Konstytuantą- w razie odpowiedzi negatywnej, Zgromadzenie nabrałoby charakteru Izby Deputowanych według zasad konstytucji z 1875

-czy w razie przyjęcia Konstytuanty zgadzasz się na to, by w okresie aż do uchwalenia konstytucji władze były zorganizowane wedle zasad zaproponowanych i sformułowanych na odwrocie karty wyborczej

Wynik referendum był pozytywny dlatego od 2 listopada 1945r aż do października 1946 władza należała do Konstytuanty

2.IV Republika i jej upadek (Izba Deputowanych - Zgromadzenie Narodowe)

-Konstytucja zagwarantowała szerokie społeczno-gospodarcze prawa obywatelskie oraz zmniejszyła uprawnienia drugiej izby, Rady Republiki, które weszły na miejsce dawnego senatu. Podjęto próby reformy ustroju francuskiego imperium kolonialnego poprzez regulujący struktury organów Unii Francuskiej (metropolia wraz z departamentami i terytoriami zamorskimi oraz nie należące do Republiki, ale związane z nią specjalnymi układami państwa i terytoria członkowskie) [Zgr Narodowe przekazało władzę gen de Gaulle]

1958- konflikt algierski (Algieria podjęła walki o wyzwolenie)- rozkład IV Republiki. Władza wykonawcza została przelana na gen. de Gaulle`a i powierzono mu zadanie opracowania nowej konstytucji- z zachowaniem 4 podstawowych zasad demokracji parlamentarnej- wyborów powszechnych, podziału władzy, odpowiedzialności politycznej gabinetu, niezawisłości sądownictwa

3. V Republika

28 września 1958- gen. de Gaulle poddał pod referendum projekt nowej konstytucji

4 października 1958- przyjęcie konstytucji- republika prezydencjalna- prezydent ma być wybierana przez całą ludność na 7 lat w głosowaniu bezpośrednim. Zabezpieczano władzę wykonawczą nad ustawodawczą. Konstytucja podjęła na nowo problem kolonialny przeprowadzając reorganizację powstałej w 1946r. Unii Francuskiej

1959- wystąpienie de Gaulle`a- wprowadzono do konstytucji poprawkę, w myśl której państwa członkowskie, mimo uzyskania niepodległości, mogą nadal należeć do wspólnoty, ale tylko na podstawie specjalnych układów

---