NIEMCY
NIEMCY W OKRESIE MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ (X-POŁOWA XIIIW)
911-Książęta wybrali na króla Niemiec księcia szczepowego Franków, Konrada
919-936- książe saski Henryk I Ptasznik na tronie Niemiec- narzucił swój autorytet i zwierzchnictwo książętom szczepowym
936-973- panowanie Ottona I Wielkiego- początek wschodniej ekspansji politycznej Niemiec na kraje słowiańskie
962- Otton I koronowany w Rzymie na cesarza przez papieża
1180-zwycięstwo cesarza Fryderyka I z rodu Welfów-sukces władzy królewskiej i zmierzch potęgi księstw szczepowych
Uniwersalizm cesarski panowanie nad całym światem chrześcijańskim- konflikt między tiarą a koroną
I.STOSUNKI GOSPODARCZE
1.Rozwój gospodarczy- Niemcy- kraj rolniczy opierający się na wielkiej własności a w jej ramach na drobnych gospodarstwach uprawianych przez feudalnie uzależnionych chłopów
XIIW- Ożywienie gospodarczej- pojawienie się szerszej gospodarki wymiennej, powstanie miast i związany z tym rozwój handlu i przemysłu cechowego
2.Powstanie stanu szlacheckiego. Rycerstwo przekształciło się w stan dziedziczny(przywileje) - o przynależności do stanu szlacheckiego decydowały narodziny z ojca rycerza (wielka własność lenna-> rozwarstwianie się feudałów, powstawanie różnych grup szlacheckich - różne prawa)
XIIw- zakaz wstępowania chłopów w stan rycerski
3.Książęta szczepowi terytorialni(Xw wyższa szlachta [książęta rzeszy, rycerstwo, ministerałwie])
a)od Xw. Na terytorium Niemiec, odrodziły się dawne księstwa szczepowe, nawiązujące do pierwotnego germańskiego osadnictwa szczepowego. Należały do nich: księstwo saskie, alamańskie (szwabskie), frankońskie, bawarskie oraz lotaryńskie. Na czele tych księstw stali książęta zwani hercogami (oni wybierali króla niemieckiego i to z reguły z własnego grona)
1180-spór między dwiema dynastiami szczepowymi Hohenstaufów i Welfów -Henryk Lew (oskarżony o felonię) skazany na wygnanie. Likwidacja potęgi książąt szczepowych i zmniejszyć ich księstwa przez lenna; jego księstwa rozdzielone między wasali; powstały nowe lenna (hrabstwa, marchie, palatynaty); od XIIw powstały biskupstwa i inne jako lenna królewskie
b)po upadku Henryka Lwa, ukształtowało się w Niemczech nowe pojęcie wyższej szlachty, którą tworzyli odtąd książęta Rzeszy. Stan ten obejmował panów świeckich i duchownych, którzy dzierżyli lenno bezpośrednio od króla i nie byli wasalami żadnego pana świeckiego
4.Ministeriałowie służebnicy-(Xw)osoby rekrutujące się z ludności niewolnej, którym królowie i możnowładcy powierzali funkcje jak swoim wasalom w sł wojskowych i zarządzie seniorii. Pozostawali w ścisłej zależności od pana i dzięki temu panowie mieli z nich większe korzyści niż z niezdyscyplinowanych wasali. Panowie wynagradzali ich utrzymaniem na dworze, żołdem oraz nadawali ziemie w formie lenna, które określano jako lenno służebne; nasilenie w XIIw
Ministerialitet- kształtowanie się niższej szlachty z dołów społecznych; zjawisko w Europie (Polska - mołodycy)
5.Ludność wiejska
Poddaństwo osobiste- pracowanie na dworze pana jako słudzy domowi, rzemieślnicy albo parobkowie
Poddaństwa gruntowe- poddany osiedlony na gospodarstwie był dziedzicznie przywiązany do posiadanego gruntu i nie mógł go opuścić bez zgody pana; renta feudalna
6.Rodzaje miast:
a)miasta cesarskie- dość liczne, zakładane przez królów niemieckich, którzy widzieli w nich siłę zdolną do rozsadzenia potęgi książąt szczepowych. Czasem i miasta lokowane przez innych panów stawały się później na mocy przywileju miastami cesarskimi. Miasta te podlegały bezpośrednio królowi. Wobec króla zobowiązane były do ograniczonych świadczeń pieniężnych i wojskowych
b)miasta biskupie- dość rychło wyzwoliły się spod zwierzchnictwa biskupów i uzyskały prawa podobne do miast cesarskich. Podporządkowane też zostały bezpośrednio królowi, z tym, że świadczenia ich na rzecz Rzeszy były jeszcze niższe we właściwych miastach cesarskich. Od XIVw przyjęła się dla nich nazwa wolnych miast Rzeszy
c)miasta krajowe- zakładane przez świeckich władców terytorialnych. Pozostawały one w większej lub mniejszej zależności od swych panów. Niektóre z nich dochodziły do podobnie wysokiej pozycji jak miasta Rzeszy, niektóre wysuwały się na czoło życia gospodarczego całej prowincji i przewyższały swoim znaczeniem gospodarczym pobliskie miasta cesarskie
7.Społeczeństwo stanowe: szlachta, mieszczaństwo, chłopi. Odrębny stan stanowiło duchowieństwo. Wyższa hierarchia duchowna, biskupi i opaci uzyskali w państwie stanowisko równorzędne z feudałami świeckimi i razem z nimi tworzyli wspólną kategorię książąt Rzeszy (podział gdy jeszcze nie było rozdrobnienia feudalnego)
II.USTRÓJ PAŃSTWA
1.Królestwo niemieckie a cesarstwo
962- Otton I koronowany przez papieża na cesarza rzymskiego. Przez kolejne 8 wieków godność króla niemieckiego łączyła się z godnością cesarską. Królowie niemieccy koronowali się osobną niemiecką koroną królewską w Akwizgranie (dawnej rezydencji Karola Wielkiego), osobno koronę cesarską w Rzymie. Między cesarstwem i królestwem Niemiec istniał tylko rodzaj unii personalnej
-od koronacji Otona I uważano cesarstwo za cesarstwo rzymskie i chrześcijańskie; koncepcja państwa uniwersalnego - cesarstwo granicami świata chrześcijańskiego; cesarz rzymski obrońcą chrześcijaństwa)
XIIw- określano cesarstwo jako Święte Cesarstwo Rzymskie. Uczeni prawnicy głosili tezę, iż cesarstwo średniowieczne stanowili kontynuację cesarstwa starożytnego- wzrost uniwersalistycznych aspiracji cesarzy do podporządkowania sobie ludów i państw znajdujących się poza granicami Niemiec (cesarze panami świata mającymi szczególne uprawnienia)
XIIIw- opór władców chrześcijańskich w stosunku do aspiracji cesarzy niemieckich zmierzających do podporządkowania sobie lub ograniczenia niezależności władców chrześcijańskich. „Król jest cesarzem w swoim królestwie”- jest władcą od nikogo niezależnym i suwerennym i ma również suwerenną, równą cesarskiej władzę wewnątrz swego królestwa
XIV i XVw- ostateczne wygaśnięcie uniwersalistycznych aspiracji cesarstwa
-do XIw- cesarze uważali się za zwierzchników Kościoła i pretendowali do prawa obsadzania tronu papieskiego i do prawa składania papieży z urzędu. Od reform kluniackich (XI)- Kościół wyzwolił się spod przewagi cesarskiej i uzyskał pewną samodzielność (papieże chcieli wywyższyć swoją władzę na cesarzami)
XIIIw- groźny konflikt między papieżem Innocentym III a cesarzem Fryderykiem II, który skończył się złożeniem cesarza z tronu i odsądzeniem od korony cesarskiej całej dynastii Hohensfaufów przez papieża Innocentego IV w 1245r
XVw- cesarze niemieccy nazywani „cesarzami rzynskimi narodu niemieckiego”- wyrażało to rezygnację królów niemieckich z dawnych uniwersalistycznych aspiracji, podkreślając to, że władza cesarska ogranicza się już tylko do narodu niemieckiego
2.Władza królewska- przez długi czas utrzymywali silną władzę królewską- do końca XIIw zachowali w Niemczech duży autorytet (władcy elekcyjni spośród wielkich feudałów)
Schyłek XIIw- oznacza początek właściwego załamania się władzy królewskiej
Król niemiecki był przedstawicielem państwa na zewnątrz, był naczelnym wodzem, najwyższym panem lennym i najwyższym sędzią. Przez długi czas posiadał regalia (dobra koronne-prawo bicia monety, pobierania ceł, nadawania praw targowych, regale górnicze itp.)- źródło poważniejszych dochodów (koronacja podkreślała autorytet)
3.Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych
Xw- powstanie Królestwa Niemieckiego (wzmocnienie pozycji książąt szczepowych)
XIIw- powstanie licznych księstw biskupich jako terytoriów bezpośrednio zawisłych od króla. W interesy książąt szczepowych godziło zakładanie na obszarze całego państwa miast królewskich, bezpośrednio zawisłych od cesarza. Akcja ta oznaczała równocześnie dalsze wyzbywania się przez królów posiadanych jeszcze uprawnień, umniejszanie dóbr koronnych i dochodów z regaliów.
1180-likwidacja księstw szczepowych. W rzeczywistości władza królewska stanęła wobec o wiele liczniejszych, bezpośrednich wasali świeckich i duchownych, którzy przystąpili do walki o szersze przywileje i większą niezależność
1220 i 1232- Fryderyk II udziela szerokich przywilejów- monarcha zrzekł się na rzecz książąt wielu swych podstawowych uprawnień- zwłaszcza skarbowych
4.Następstwo tronu- monarchia do końca swojego istnienia (1806) była elekcyjna. Zasada: prawo do tronu przysługuje synowi króla, elekcja dokonywała się tylko w obrębie rodu królewskiego. Jeśli król nie pozostawił męskiego potomka dochodziło do rozdwojonych elekcji (2 królów) i do walk wewnętrznych, do których mieszało się papiestwo zainteresowane, zwłaszcza w wypadku elekcji rozdwojonej, osobę króla niemieckiego jako przyszłego cesarza. Wówczas koronacja papieska mogła decydować o zwycięstwie jednego z kandydatów. Król wybierany przez liczne grono feudałów. Elekcja nie sprzyjała zjednoczeniu państwa.
5.Przymus lenny- podlegali mu królowie niemieccy- musieli każde opróżnione lenno w ciągu 1roku dać innemu wasalowi. Zasada ta sprzyjała rozdrobnieniu feudalnemu
6.Stosunek państwa do Kościoła. Biskupi i opaci posiadający olbrzymie dobra odgrywali w państwie doniosłą rolę. Od koronacji Ottona I Kościół stał się narzędziem w ręku króla, który swobodnie obsadzał urzędy biskupie oddanym sobie osobom. (reformy kluniackie)
XIw- tendencje w Kościele do przeprowadzania reformy
1122-konkordat wormacki- koniec długotrwałego sporu o inwestyturę. Konkordat rozwiązał sprawę w sposób kompromisowy z korzyścią dla Kościoła:
a)prawo kościoła do obsadzania biskupstw przez wybory kanoniczne
b)konkordat oddzielił nadanie urzędu biskupiego od uposażenia biskupiego (wręczenie np. berła a nie pastorału)
c)dopiero po inwestyturze odbywała się konsekracja biskupa, król, który miał możliwość odmówienia inwestytury elektowi, zachował więc pewien wpływ na obsadę biskupów (biskupi - Książętami Rzeszy; panują w księstwach biskupich)
7.Zarząd centralny państwa
-zjazd nadworny (Hoftag)- charakter podobny do angielskiej czy francuskiej kurii królewskiej. Gdy urzędnicy, wchodzący w skład zjazdu, stali się wasalami, zjazd nadworny nabrał charakteru zjazdu bezpośrednich wasali królestwa. Rozstrzygały o najważniejszych sprawach; zjazd zwoływał król
1180-w tych zjazdach uczestniczyli od tego roku wszyscy książęta terytorialni
Palacje- rozsiane po całym kraju ośrodki zarządu dóbr koronnych (koncentracja życia państwowego)
-kanclerz, cześnik, marszałek itp.
8.Zarząd lokalny- ulegał stopniowemu zanikowi przez rozwój księstw szczepowych
Landwójt (wójt)- sprawował zarząd dóbr koronnych, sądownictwo
Palatyni- urząd wprowadzony przez Ottona I- dla sprawowania nadzoru nad księstwami szczepowymi i pilnowania interesów króla na ich terenie. Urząd ten także uległ feudalizacji
Landgrawaty - księstwa terytorialne
Burgrabiowie - czuwali nad miastami
III.ŹRÓDŁA PRAWA
1.Prawo ziemskie
1220-1235- powstanie spisu zwyczajowego prawa niemieckiego pt. „Zwierciadło Saskie”- spis prywatny dokonany przez rycerza saskiego Eike von Repkow. Zwierciadło ujednolica praktyki prawa na obszarach Niemiec. Eike uznany za twórcę języka prawniczego Niemiec; prawo ziemskie i prawo lenne; autorytet i popularność; poza Niemcami też
1356-Złota Bulla- zgodnie z postulatem Zwierciadła Saskiego- ustalenie listy książąt elektorów
1374-bulla papieska potępia niektóre artykuły Zwierciadła. Do tych 14 artykułów potępionych należy m.in. artykuł, w którym Eike dopuszcza jako środek dowodowy ordalia (sądy boże), wbrew potępieniu ordaliów przez sobór laterański w 1215r
2.Prawo miejskie- wykształciła się tylko pewna liczba odrębnych systemów prawnych. W niewielkim prawie miejskim rozwinął się szereg instytucji prawnych, w szczególności związanych z obrotami handlowym, które przyczyniły się do rozwoju nowożytnego porządku prawnego i to nie tylko w Niemczech, ale również w innych krajach; jednolite bo miasta filialne przejmowały system prawa od macierzystych; porady prawne, ortyle, wilkierze
3.Prawo lenne- normowało stosunki lenne wynikające z kontraktu lennego zawartego między wasalem a seniorem; w „Corpus Iuris Civilis”, „Libri Feudorum” (zwyczaje pr lennego)
Prawo dworskie (Hofrecht)- normowało stosunki prawne chłopskiej ludności poddańczej. Źródła poznania tego prawa są nieliczne
Prawo górnicze- rozwinęło się na terytorium Rzeszy bardzo wcześnie. Szczególne znaczenie miało prawo górnicze spisane już w XIIIw. w czeskiej Ihlavie na Morawach
IV. CHARAKTERYSTYKA OKRESU
1.Charakter monarchii wczesnofeudalnej od X do XIIIw., cechującej się silną władzą królewską dominującą nad siłami odśrodkowymi reprezentowanymi przez wielkich feudałów. 2 okresy rozgraniczone rokiem 1180:
a)główną rolę odgrywali książęta szczepowi i ich tendencje odśrodkowe. Przyczyny:
-wysoki autorytet króla niemieckiego przez jednoczesne bycie cesarzem rzymskim i reprezentowanie programu panowania nad całym światem chrześcijańskim
-wielkie dobra królewskie oraz księstwa szczepowe w których sami byli władcami dziedzicznymi
-w walce z książętami szczepowymi królowie przeciwstawiali im nową, sobie poddaną arystokrację feudalną, świecką i duchowną.
b)książęta terytorialni świeccy i duchowni podjęli walkę o większe uniezależnienie się od królów niemieckich. Przywileje Fryderyka II otworzyły bramę przed postępującym rozdrobnieniem feudalnym, dlatego na połowie XIIIw. zamyka się okres monarchii wczesnofeudalnej
ROZDROBNIENIE FEUDALNE I KSZTAŁTOWANIE SIĘ MONARCHII STANOWYCH W NIEMCZECH (OD POŁOWY XIIIW DO KOŃCA XVW)
1254-1273- zamęt wewnętrzny i okres bezkrólewia w Niemczech. Niemcy w stanie rozdrobnienia i anarchii. Wśród książąt najpierw maksymalne przywileje uzyskali elektorzy (ci książęta, którzy mieli prawo wybierania króla)
XIIIw- miasta odgrywają poważną rolę polityczną, łącząc się w związki prowadzące własną politykę i wojny
XIVw- księstwa terytorialne stworzyły sieć państewek zapewniających pewne bezpieczeństwo kraju pogrążonego w anarchii feudalnej. Władza królewska uległa dalszym ograniczeniom
1273-wkroczenie na tron króla Rudolfa Habsburga
Od 1438- elektorzy wybierali z reguły na tron przedstawiciela rodu Habsburgów, panującego dziedzicznie w Austrii
1740- do tego roku korona cesarska utrzymała się w dynastii Habsburgów by następnie przejść na dynastię Habsbursko- Lotaryńską (1745-1806)
XVw- podejmowane przez cesarzy próby wzmocnienia władzy centralnej i reformy ustroju Rzeszy nie dały rezultatu. Niemcy pozostały krajem niezjednoczonym
I. STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE
1.Rozwój gospodarczy
XIII i XIVw- spotęgowanie wzrostu gospodarczego. Rozszerzyła się wymiana handlowa między południem i północą. Wzrost gospodarczy Niemiec przyczynił się do dalszego rynku, ale nie zdołał doprowadzić do powstania rynku ogólnonarodowego i do stworzenia podstawa gospodarczych zjednoczenia Niemiec. W specyficznych warunkach geograficzno-gospodarczego położenia Niemiec, rozwój sił wytwórczych i kształtowanie się większych rynków lokalnych posłużyły jedynie politycznemu jednoczeniu się szeregu księstw terytorialnych. Proces jednoczenia zatrzymał się na tym etapie
2.Szlachta
XIIw- wyodrębniła się grupa wyższej szlachty (wszyscy książęta terytorialni, pozostający w bezpośredniej zależności lennej od cesarza); ich liczba wzrastała; na czele elektorzy
-rycerze- mimo, że pozostawali w bezpośredniej zależności od Rzeszy, nie mieli stanowiska książąt terytorialnych
XVw- zrzeszanie się rycerzy w związek rycerstwa, występując przeciw książętom terytorialnym, a także i przeciw miastom
XVIw- sytuacja prawna rycerzy została uregulowana jako wolnego rycerstwa Rzeszy
-szlachta krajowa (reszta szlachty) pozostawała w zależności od władców, na terytoriach których miała swe lenna. Nie pozostawali w bezpośredniej zależności od króla. Często dzierżyli posiadłości, które przekraczały rozmiarami drobniejsze księstwa terytorialne
3.Ludność wiejska
XIIw- poprawa położenia chłopów związana z rozwojem gospodarki pieniężnej. Redukcji uległy uprawiane przez panów folwarki. Rozszerzyła się natomiast gospodarka czynszowa
Kolonizacja niemiecka- ruchy migracyjne polegające na masowym przenoszeniu się ludności chłopskiej z zachodu na tereny bardziej dla niej atrakcyjne, położone na wschód od Łaby. Ruch ten przekroczył grnice Niemiec
XIII i XIVw-poprawienie położenie chłopów w Niemczech północno-wschodnich stało się korzystniejsze niż na południu i zachodzie
XV i XVIw- nastąpiło pogorszenie sytuacji chłopów w wyniku powstania na tych terenach gospodarki folwarczno- pańszczyźnianej
4.Miasta i mieszczaństwo
XIIIw- miasta uzyskiwały pewną niezależność od pana miasta i rozbudowały własny samorząd
XIII i XIVw- wyzwolenie się miast spod władzy wójta a zarząd przyjęła władza miejska
XVw- kurczenie się samodzielności miast pod naciskiem władców terytorialnych, którzy zaczęli podporządkowywać sobie miasta położone w obrębie ich władztw
II.USTRÓJ PAŃSTWA
A)RZESZA
1.Władza królewska- upadek władzy królewskiej w Niemczech i zmierzch uniwersalizmu cesarskiego
XIII\XIVw- ponowny konflikt o inwestyturę- powstanie nowych doktryn, z których jedne głosiły przewagę władzy świeckiej, drugiej przewagę władzy duchownej nad świecką
-teoria kurialna-zwierzchnictwo nad władzę świecką przysługuje władzy duchownej
-teoria imperialna- równość obu władz świeckiej i duchownej, lub nawet przewagę władzy świeckiej
-teoria koncyliarna- zwierzchnictwo soboru
XVw-ruch soborowy
1414-1418-sobór w Konstancji- proklamował zwierzchnictwo soboru nad papieżem
XIVw- Henryk VII podjął ideę monarchii uniwersalnej
Od XVw- cesarstwo rzymskie było już tylko Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego
2.Następstwo tronu- początki zupełnej swobody w wyborze kandydata; elekcja
1356-Złota Bulla cesarza Karola IV- unormowanie sprawy elekcji. Określała przede wszystkim skład grona 7 elektorów (4 książęta świeccy oraz 3 duchowni).Skład elektorów utrzymywał się prawie bez zmian do 1806. Po elekcji odbywała się najpierw koronacja na króla niemieckiego w Akwizgranie, następnie król udawał się do Rzymu dla otrzymania korony i godności cesarskiej; wybór w Frankfurcie nad Menem; książęta elektorzy - otrzymywali uprawnienia w ich księstwach
3.Urzędy
XIVw- Rada Nadworna- w jej skład wchodzili radcy i sekretarze. Najważniejsze miejsce w Radzie mieli kanclerz nadworny i ochmistrz, którzy przewodniczyli Radzie pod nieobecność króla
-Zjazd Nadworny- obok wszystkich książąt świeckich i duchownych także panowie będący bezpośrednimi wasalami Rzeszy (Hoftag)
XIIIw- zaczęto powoływać do Zjazdu przedstawicieli miast cesarskich, którym książęta przez długi czas odmawiali równouprawnienia
XVw-Nowa nazwa Hoftagu-Sejm Rzeszy (Reichstag) -oststeczne ustalenie składu. Uchwała Hoftagu była wymagana w trzech sprawach:
-podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu
-powołania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną, co wyraźnie ograniczało uprawnienia wobec wasali jako ich zwierzchnika lennego
-nałożenia podatków ogólnopaństwowych, co faktycznie miało miejsce bardzo rzadko. Nie stanowił on właściwej reprezentacji stanów (ale do niej zbliżony); -> nie ma przedstawicieli wszystkich grup społ członkowie nie byli wybierani w wyborach
4.Sądownictwo
-pokoje ziemskie (landfrydy)- grupy osób tworzyły sprzysiężenia, zobowiązując się do przestrzegania pewnych zasad, ograniczających sposób prowadzenia wojny (pokój boży i rozejm boży). Równocześnie z ogłoszeniem landfrydów organizowano specjalne sądy pokoju ziemskiego dla sądzenia spraw o naruszenie landfrydu; lanfryd prowincjonalny i państwowy
-landfrydy państwowe- dochodziły do skutku na Hoftagu. Najstarszy pokój państwowy został zawarty w 1103r. w Mogucji
-wieczysty landfryd wormandzki z 1495- wprowadził na zawsze zakaz wojny prywatnej. Teksty landfrydów, ujmowane w formie ustaw, zawierały wiele przepisów z dziedziny prawa karnego
B)WŁAZTWA TERYTORIALNE
XVw- wielu książąt uzyskało na swych terytoriach władzę niemal suwerenną. Królom niemieckim pozostały ostatecznie jedynie pewne honorowe atrybuty i raczej formalne, oparte na stosunku lennym zwierzchnictwo lenne
Proces zjednoczenia zatrzymał się na szczeblu władztw terytorialnych (zwierzchnictwo terytorialne w drodze rozwoju praw z immunitetów)
XIVw- konna armia lenna straciła swą wartość bojową ze względu na swe braki organizacyjne i przestarzałą taktykę. Przymus lenny uniemożliwiał królom powiększenie dóbr królewskich przez wcielenie do nich opróżnionych lenn
Regalia królewskie ograniczały książąt terytorialnych zabraniając im korzystania z określonych uprawnień (jak np. bicie monety);
prawo ewokacji - pozwalałao królowi wywoływać przed swój sąd spr sądzone na terenie królestwa
1220-I przywilej Fryderyka II- dla książąt duchownych
1232- II przywilej Fryderyka II- dla książąt Rzeszy
Obydwa te przywileje dotyczyły w szczególności sfery gospodarczej. Cesarz zrzekał się wykonywania niektórych regaliów na obszarach księstw, prawa zakładania mist na ich terenie itd.
1356- Złota Bulla Karola IV- regulowała sprawy elekcji królewskiej oraz szczególne prawa przyznane książętom elektorom, król zrzekał się na obszarze ich księstw wszystkich dotąd jeszcze posiadanych regaliów. Następnie król uznał najwyższe sądownictwa elektorów, zakazując apelowania od sądów elektorskich do sądów królewskich oraz znosząc królewskie prawo ewokacji. Wreszcie Złota Bulla wprowadziła dziedziczność godności elektorskiej w linii męskiej według zasad primogenitury oraz niepodzielności terytoriów elektorskich. W ten sposób książęta elektorzy jako pierwsi spośród książąt Rzeszy uzyskali rzeczywiste zwierzchnictwo terytorialne; pozyskiwali stopniowo przywileje i regalia
1.Organa centralne- głównymi organami stanowymi były zgromadzenia stanowe zwane w Niemczech sejmikami krajowymi(XIIIw), czyli Landtagami. Na czee ochmistrz dworu i kanclerz. Cechy szczególne:
-uchwały przedstawicieli poszczególnych stanów zapadły w Niemczech oddzielnie w odrębnych kategoriach
-posłowie byli uważani za reprezentantów swojego stanu i swego kraju, byli związani instrukcjami swoich wyborców
-wszędzie działalność Landtagów opierała sie na pewnego rodzaju umowach między księciami a stronami, ujętych w formie przywilejów, w razie niedotrzymania umowy stronom przysługiwał prawo oporu (prawo wypowiedzenia posłuszeństwa
-w skład Landtagu wchodzili przedstawiciele szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa> reprezentacja chłopska należała do wyjątków
-uchwalanie podatków; dualizm rządu skarbowego; musi być zgoda stanów, sejmy ściągają)
-udział w zarządzie kraju i ustwodawstwie krajowym (prawo wyrażania zgody na prowadzenie wojny i zawarcie pokoju, wpływ na obsadę głównych urzędów); Rozwój Landtagów nadał niektórym krajom niemieckim charakter fudalnuch monarchii stanowych
2.Związki miast (hanza)- kilkadziesiąt miast związanych z handlem morskim na Morzu Północnym i na Bałtyku. Miasta należące do Hanzy tworzyły 4 grupy (kwartały): westfalską (z kolonią), saską (z Bunszwikiem), wedyjską (z Lubeką i miastami Pomorza Zachodniego), prusko-inflandzką (z Gdańskiem). Hanza zapewniała wszędzie opiekę kupcom miast hanzeatyckich i organizowała dla obrony swych interesów siły zbrojne. Chęć samoobrony, zabezpieczenia handlu. Prowadziła akcje polityczne i wojny tak, jak gdyby była samodzielnym państwem
XIVw- Hanza osiąga szczyt powodzenia
Przynależność do Hanzy była dobrowolna i każde miasto mogło swobodnie wystąpić z Hanzy; luźny związek; nie ma stałych organów
XVw-Hanza zaczęła chylić się ku upadkowi
XVIIw- koniec istnienia hanzy
III.ŹRÓDŁA PRAWA
-rozwój ustawodawstwa w księstwach terytorialnych- władcy wydawali ustawy przy udziale Landtagów(próby skodyfikowania pr ziemskiego)
-przenikanie do Niemiec prawa rzymskiego i kanonicznego(XIV/XVw)
IV.CHARAKTERYSTYKA OKRESU
1.Późne wystąpienie rozbicia feudalnego (XIIIw- druga połowa)
2.Rozdrobnienie wystąpiło w okresie ogólnoeuropejskiego wzrostu sił wytwórczych i prawnego wyodrębnienia się stanów społecznych
3. Na czele państwa stał elekcyjny król niemiecki, którego władza ulegała na terenie królestwa prawie zupełnemu zanikowi. Miał on nominalne zwierzchnictwo nad bezpośrednio od niego zależnymi duchownymi i świeckimi oraz nad niektórymi miastami
4.Proces zjednoczenia, wywołany rozwojem gospodarczym i społecznym, przyczynił się jedynie do skonsolidowania państwowego w XIV i XVw wielu terytoriów Rzeszy. Procesy te nie zdołały jednak doprowadzić do zjednoczenia Rzeszy jako całości. Wielcy feudałowie zaczęli uzyskiwać władztwo terytorialne. Przestali być tylko wasalami wykonującymi władzę w swych lennach stali się władcami terytorialnymi panującymi w terytoriach o znamionach samodzielnych państw.
5.Od XIII i XIVw powstała forma monarchii stanowej opartej na udziale stanów w zarządzie państwa
6. Głównym organem państwowym stał się Zjazd Nadworny (Hoftag), później zwany Sejmem Rzeszy (Reichstag), który strukturą swą przypominał typowe dla monarchii stanowej zgromadzenia. Różnił się od nich jednak zasadniczo charakterem- nie gromadził przedstawicieli stanów na zasadzie reprezentacji stanowej, lecz władztw terytorialnych jako przedstawicieli terytoriów Rzeszy. Sejm Rzeszy ukształtował się jako swoisty organ federacyjny
NIEMCY W WIEKACH XVI-XVIII
1.Księstwa, władztwa terytorialne:
a)właściwe świeckie księstwa Rzeszy. Było ich 64. Na czele tych terytoriów stali nie tylko władcy mający tytuły książąt, ale znajdowali się też margrabiowie, palatyni, landgrafowie oraz jeden tylko król mianowicie król czeski
b)księstwa biskupie. Było ich 38. Tereny, na których biskupi wykonywali władzę nie tylko duchowną ale i świecką. Niektóre z czasem ulegały sekularyzacji
c)mniejsze terytoria świeckie i kościelne (ok. 141). Drobne obszary rozsiane po całym obszarze Niemiec, opactwa i prelatury, jeżeli chodzi o posiadłości duchowne, hrabstwa, jeżeli chodzi o terytoria świeckie
2.Miasta Rzeszy albo cesarskie- 294- jednostki posiadające status państwowy. Także posiadłości wolnych rycerzy (ok. 1500). Byli oni wszyscy bezpośrednio zależni od cesarza (mieli bezpośredniość państwową, jednak uprawnienia ich nie były porównywalne z uprawnieniami władców terytorialnych
3.Wzrost władzy książąt terytorialnych
XV i XVIw- próby reformowania państwa przez cesarza Maksymiliana I- nie dały żadnego trwałego rezultatu poza powołaniem do życia Sądu Kameralnego Rzeszy w 1495 i podziałem Rzeszy na 10 obwodów w 1510, który miał znaczenie drugorzędne
XVI i XVIIw- wojny religijne, które podzieliły kraj na dwa obozy: protestancki i katolicki oraz doprowadziły ostatecznie do oddziału Niemiec na państwo Katolickie i Protestanckie
1618-1648- ostatni etap wojny religijnej, tzw. wojna 30-latnia
1648-pokój westfalski, który usankcjonował dość poważne straty terytorialne Rzeszy, utrwalił podział religijny państwa i przyznał państwom Rzeszy prawie pełną suwerenność
1701-Branderburgia przekształcona w królestwo pruskie
I.STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE
1.Stosunki gospodarcze
XVw- poważny rozwój gospodarczy oraz pojawiły się objawy kryzysu gospodarki feudalnej: wzrost gospodarki towarowo- pieniężnej i proces akumulacji kapitałów, zmniejszenie dochodów z gospodarki rolnej oraz związany z tym większy udział w dochodzie społecznym mieszczaństwa i zubożenie szlachty
XVIw- zahamowanie gospodarczego rozwoju Niemiec. O wzroście bogactwa zaczął decydować handel oceaniczny
XVIIIw- wzrost znaczenia miast, stolic nowych monarchii absolutnych jak Wiednia w Austrii, Monachium w Bawarii, Drezna w Saksonii, Berlina w Prusach
2.Szlachta-struktura wewnętrzna szlachty, właściwa średniowiecznemu ustroju lennemu, utrzymała się do końca XVIIIw. 3 warstwy szlachty:
a)wyższa szlachta Rzeszy-władcy terytorialni posiadający terytoria bezpośrednio zależne od cesarza. Mieli prawo do zasiadania w Sejmie Rzeszy. Wśród wyższej szlachty wyróżniały się 3 grupy: książęta elektorzy (wchodzili w skład kolegium dokonującego wyboru cesarza); książęta władający na rozleglejszych terytoriach Rzeszy, którzy zasiadali w Sejmie Rzeszy jako wiryliści (każde księstwo miało prawo do jednego głosu); władcy na bezpośrednio od Rzeszy zależnych terytoriach, nie mających formalnego tytułu księstw (zasiadali oni w Sejmie Rzeszy, lecz nie mieli indywidualnych głosów).
b)szlachta krajowa- szlachta osiadła w terytoriach, zależna od ich władców. Zachowywała prawie we wszystkich krajach swe szerokie przywileje, własne sądownictwo nad chłopami, wyłączne prawo do sprawowania niektórych urzędów i zajmowania stanowisk oficerskich w wojsku
c)wolne rycerstwo Rzeszy- liczni na zachodzie Niemiec rycerze, którzy nie poddali się żadnemu panu i zachowali stosunek bezpośredniej zawisłości od cesarza
3.Duchowieństwo- biskupi i opaci panowali w swych terytoriach w sposób podobny jak władcy świeccy. Wyższe funkcje duchowne sprawowały też niemal wyłącznie osoby pochodzenia arystokratycznego. Wyższe duchowieństwo nie miało własnej reprezentacji w Sejmie Rzeszy, lecz jego przedstawiciele wchodzili wraz z panami świeckimi do tych samych kolegiów i trzech arcybiskupów do kolegium książąt elektorów, biskupi i opaci do kolegium książąt
4.Mieszczaństwo
XVIw- konflikt między biedotą miejską a patrycjatem o uzyskanie wpływów politycznych (o dostęp do rady miejskiej). Przywileje miast, zakres ich samorządu ulegał stopniowemu ograniczeniu, w szczególności, rządzonych absolutnie
5.Ludność wiejska
XVw- ucisk w stosunku do chłopów zaczął wzrastać. Szlachta rozwinęła wielką aktywność dla podniesienia swych dochodów, stale malejących z powodu postępującej obniżki wartości pieniądza, zatem i wartości pobieranych czynszów
1525-wybuch wojny chłopskiej- chłopi w dwunastu artykułach domagali się m.in. zniesienia poddaństwa osobistego, ograniczenia pańszczyzny, zniesienia sądownictwa pańskiego oraz niektórych powinności średniowiecznych, jak od umarszczyzny, zostało zniesione
XVIIIw- reformy przyjęte przez Prusy i Austrię:
-złagodzenie formy przypisania chłopa do ziemi, polegające na tym, że jedynie najstarszy syn, dziedzic gruntu nie mógł odtąd opuścić gruntu gdy tymczasem inni synowie mogli swobodnie opuszczać wieś
-zniesienie prawa rugów (dowolnego usuwania chłopów z posiadanej przez nich ziemi)
-unormowanie rozmiarów pańszczyzny
-zakaz bicia chłopów
-poddanie sądownictwa pańskiego pod kontrolę sądownictwa państwowego
II.USTRÓJ
A)RZESZA
XVw- Cesarstwo nazywać się zaczęło Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego
XVIIw- Samuel Pufendorf określał Rzeszę jako „nieregularne ciało podobne do potwora”
XVI i XVIIw- Rzesza wychodzi z okresu rozdrobnienia feudalnego. Struktura lenna utrzymała się nadal i nadal prawo lenne regulowało niektóre stosunki między cesarzem a książętami terytorialnymi, mianowicie sprawy związane z inwesturą lenna. Pojawiło się pojęcie państwa jako rzeczy publicznej, osoby prawnej. Rzesza stała się związkiem państwowym o bardzo luźnej organizacji wewnętrznej; elekcja; 8 elektorów; od XVIw nie koronowany na cesarza poprzez papieża; elekcja za życia panującego
1.Władza cesarska- cesarz nie miał faktycznie prawie żadnej władzy osobistej. Nawet te nieliczne uprawnienia , które przysługiwały jeszcze Rzeszy, cesarz musiał dzielić, ze stanami Rzeszy, w szczególności z Sejmem Rzeszy. Pozostały mu uprawnienia polityczne o znaczeniu drugorzędnym: reprezentowanie państwa na zewnątrz, prawo zwoływania Sejmu Rzeszy, inicjatywa ustawodawcza i zatwierdzenie ustaw Sejmu itp.; 1495 - Sąd Kameralny Rzeszy
1519- wprowadzenie kapitulacji wyborczych- akt, który każdy nowo wybrany cesarz musiał zaprzysięgać i w którym określone były warunki, jakich cesarz zobowiązywał się dotrzymać
2.Organa Rzeszy (próby reform państwa)
1512-podział Rzeszy na 10 obwodów
1495- powołanie do życia Sądu Kameralnego Rzeszy
3.Sejm Rzeszy- powstał przez zreformowanie dawnego zjazdu nadwornego (Hoftag). W jego skład wchodzili zwierzchnicy terytorialni Rzeszy i przedstawiciele miast Rzeszy, co nadawało mu charakter organu federalistycznego
XVI i XVIIw- rozbudowanie uprawnień Sejmu kosztem władzy cesarskiej: ustawodawstwo w sprawach Rzeszy, decyzje o wojnie i pokoju, zawieranie traktatów międzynarodowych, uchwały podatkowe, sprawy rekrutacji wojska itd.
Deputacja- Komisja wybrana przez Sejm funkcjonująca w okresie przerw miedzy sesjami sejmu, uchwały zatwierdzane przez cesarza
1663-Sejm przekształcił się w Sejm nieustający z siedzibą w Ratysbnie. W skład Sejmu wchodzili 3 kolegia (wniosek uchwalony przez wszystkie 3 kolegia stawał się ustawą po zatwierdzeniu przez cesarza):
-książąt elektórów
-książąt Rzeszy
-kolegium miasta
Wszystkie ustawy uchwalone w ciągu 1 sesji głoszono jako reces cesarski
4.Sąd Kameralny Rzeszy- powołany w 1495. Kompetencje Sądu Kameralnego:
a)jako sąd pierwszej instancji - spory miedzy władcami terytorialnymi; między osobami podlegającymi róznym władcom
b)jako sąd odwoławczy- apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sądowych władców terytorialnych, jeśli wartość przedmiotu sporu przekraczało 400 talarów Cesarz nie miał prawie żadnego wpływu na działalność Sądu Kameralnego Rzeszy; powoływał przewodniczącego sądu i wszystkich 4 przewodniczących senatów sądowych, ale obada stanowisk assesorów w liczbie 16-50 należała prawie wyłącznie do stanów; sądził wedle pr rzymskiego; malała jego rola
5.Stosunek państwa do wyznań
1529- oficjalne potępienie nauki Lutra i Reformacji przez Kościół
1555-pokój augsburski- I zatarg protestantów z katolikami. „Czyj kraj , tego religia” -władca terytorialny miał prawo wyboru religii, którą mógł narzucić poddanym
Parytet- zasada równowagi między protestantami a katolikami
„Odejście na strony”- protestanci i katolicy obradowali w poszczególnych kolegiach oddzielnie
Od XVIw- dwie grupy państw w Niemczech
-kraje protestanckie- kościół reformowany i jego nowe organa zostały w pełni podporządkowane państwu. Kult protestancki stał się ważną podporą państwa. Powstały kościoły krajowe
-kraje katolickie- władcy terytorialni dochodzili do zapewnienia sobie decydującego wpływu na obsadę biskupów. Biskupstwa stały się w ten sposób secundogeniturami, co wpływało na powiększenie zarówno dochodów jak i wpływów politycznych dynastii. Nadzór państwa prowadził do zupełnego podporządkowania mu Kościoła.
XVIIIw- rygorystyczna nietolerancja wobec innych wyznań niż wyznanie państwa zaczęła łagodnieć
B) TERYTORIA RZESZY
XVIw- wiele terutoriów Rzeszy przybrało charakter samodzielnych państw o charakterze :
1)publicznoprawnym- zastąpienie dawnych zasad prywatnoprawnych dziedziczenia połączonego przez dziedziczenie spadku między synów, przez właściwe publicznoprawne następstwo tronu; primogenitura, niepodzielność państwa - XVIIw
2)suwerennych na zewnątrz
1648-pokój westfalski- szczytowe osiągnięcie władców terytorialnych na ich drodze do zwierzchnictwa terytorialnego- przyznanie im suwerenności i prawa prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej; zakaz przymierzy przeciw Rzeszy
3)suwerenne wewnętrznie- miały charakter wielkich włości feudalnych, nikomu, poza fikcyjnym zwierzchnictwem cesarzy, nie podporządkowanych; rozwinięcie zwierzchniej władzy
XVII i XVIIIw- dwie grupy państw Niemieckich:
a)monarchie stanowe- ustrój rozwinięty w średniowieczu, oparty na dualizmie, podziale zwierzchnictwa państwowego między władców i stany reprezentowane przez Landtag
b)monarchia absolutna- księstwa biskupie, których rząd opierał się na wzorach monarchii absolutnych
C)MONARCHIA BRANDERBURSKO- PRUSKA
XIIw- założenie Monarchii Branderbusrkiej; wzrost znaczenia; z niej elektorzy
XVII- Hohenzollernowie objęli 3 niemieckie terytoria nad Renem: księstw Kliwii; hrabstwo Mark i Ravensberg
1648-objęcie przez Hohenzollernów po pokoju westfalskim 3 księstw biskupich: Minden, Halberstad i Magdeburg oraz części wschodniej Pomorza Zachodniego
1618- Panowanie Hohenzollernów w Prusach Książęcych jako wasale korony polskiej a w 1657 jako suwerenni książęta
1740-zagarnięcie Śląska -> Prusy rozbite, nie miały zwartego terytorium
XIXw- połączenie się ww. w jednolite państwo
1701- koronacja margrabiego Branderburgii na króla Prus
XVIIw- utrwalenie rządów absolutnych w Branderburgii za Fryderyka Wilhelma
1.Organa centralne- aparat państwowy zbudowany na centralizmie i biurokratyzmie. Król - rządy osobiste. Organy kolegialne za Fryderyka Wilhelna (zwane ministerstwem) [walka ze stanami; militaryzm (armia trzyma więź pomiędzy częściami)]
a)Generalne Dyrektorium- 5 Departamentów na czele z ministrami. Sprawy administracji wewnętrznej i finanse
b)Ministerstwo Sprawiedliwości- pod kierunkiem kanclerza i kilku ministrów zajmowało się sprawami sądownictwa i wyznań
Tajna Rada Stanu- tworzona przez ministrów 3 organów- nie miała wielkiego znaczenia i z czasem przestała się zbierać
Sąd Najwyższy - XVIIIw
Ministerstwo Gabinetowe - kolegialne; spr zagraniczne; podlegało 2-3 ministrom
2.Organa lokalne
XVIIIw-centralistyczna organizacja zarządu lokalnego. Na całe państwo rozciągnięto podział na prowincje (Departamenty Kamer), poddane organom kolegialnym - Kamerom Wojny i Domen, a one były ściśle podporządkowane Generalnemu Dyrektorium. Departamenty podzielone zostały na powiaty (landrat na czele)
3.Absolutyzm oświecony- pojawił się w drugiej połowie XVIIIw. Przeprowadzone reformy, mające na celu ograniczyć najbardziej rażące przerosty feudalnego ustroju: ograniczenia poddaństwa na wsi, ograniczenie monopolu cechów i otwarcie pola dla wolności przemysłowej, zniesienie nietolerancji religijnej, rozszerzenie działalności na oświatę i kulturę itp.
Monarcha był pierwszym sługą państwa i zadaniem jego była służba dobru ogółu. Kierował się racją stanu. Racjonalizacja absolutyzmu za Fryderyka II osiągnęła poziom szczytowy i poddała kontroli policyjnej wszystkie poczynania dynastii tworząc pierwsze państwo policyjne, krępujące wolność osobistą jednostki
D)MONARCHIA HABSBURGÓW
1.Powstanie monarchii Habsburgów
XVIw- połączenie niemieckich księstw alpejskich (Austria Dolna i Górna wraz ze Syrią, Karyntią, Krainą i Tyrolem) z monarchią królestw czeskiego i węgierskiego, poprzednio należące do Jagiellonów
1713- Sankcja Pragmatyczna- uregulowanie zasady dziedziczenia tronu. Cała monarchia habsburska stanowiła niepodzielną całość, dziedziczną w linii męskiej w porządku primogenitury; obowiązywała do 1918r; gdy nie ma męskiego może kobieta
1740- monarchia przeszła na Marię Teresę, która zaślubiła Franciszka, ks. Lotaryńskiego i założyła panującą w Austrii do 1918r dynastię Habsbursko- Lotaryńską
2.Organa centralne (w wyniku załamania reprezentacji stanowych)
XVIw- pojawienie się rządów absolutnych w krajach austriackich
1620- przełamanie długotrwałego oporu sejmików czeskich po klęsce powstania pod Białą Górą
XVIIIw- okres absolutyzmu oświeconego związany z panowaniem Marii Teresy oraz jej następcy, Józefa II
Zarząd centralny opierał się na organach kolegialnych. Ostatecznie utrzymały się następujące organa (podporządkowane monarsze współpracującemu z Radą Stanu):
a)Kancelaria Stanu- z kanclerzem na czele- sprawy zagraniczne
b)Zjednoczona Kancelaria Nadworna- zarząd spraw wewnętrznych, z wyłączeniem spraw skarbowych i sądowych (1761)
c)Najwyższa Izba Sprawiedliwości, która była najwyższym sądem
3.Organa lokalne
XVIIIw- wprowadzono jednolitą, centralistyczną organizacją administracji lokalnej. Organy:
a)Gubernie z nominowanymi przez monarchę gubernatorami na czele. Podlegały zjednoczonej kancelarii nadwornej
b)Gubernie dzieliły się na cyrkuły, ze starostami obwodowymi na czele. Sprawowali oni nadzór nad miastami i dominiami
c)Dominia-utworzone w 1784r. Gromady wiejskie podlegały zwierzchności pana. Miały pewne formy samorządu, z wójtem na czele mianowanego przez pana
d)Miasta-dość szerokim samorządem z wybieralnymi organami, wydziałem miejskim, magistratem i burmistrzami
4.Charakterystyka monarchii habsburskiej
XVIIIw- zapanował absolutyzm oświecony. Nastąpiła drobiazgowa integracja państwa w sferę wyznaniową, ostry kurs polityki germanistycznej w formie rygorystycznego narzucenia języka niemieckiego w urzędach i szkołach na wielojęzycznym obszarze państwa; reformy miejskie; samorząd; kodyfikacje prawa karnego
III.ZRÓDŁA PRAWA
XV i XVIw- recepcja prawa rzymskiego w Niemczech- uznanie jego mocy obowiązującej jako prawa stosowanego w sądownictwie. Prawo rzymskie miało mieć w stosunku do prawa zwyczajowego charakter posiłkowy czyli subsydiarny. Prawo zwyczajowe zostało wyparte na zachodzie Niemiec. Recepcja nie dotyczyła całokształtu prawa prywatnego rzymskiego. Objęła natomiast częściowo inne systemy prawa. Dlatego bo: 1. Potrzeba ujednoliconego prawa, 2. Dostosowanie zakresu prawa do rozwoju gosp, 3.potrzeba udoskonalenia tech prawa. Promowane przez uniwersytety. Ulegało zmianom. Formalnie recypowane prawo powszechne obejmowało 3 elementy:
a)Prawo rzymskie, lecz tylko części Corpus Iuris Civils, które były przeglosowane, skomentowane i nauczane na uniwersytetach
b)Prawo kanoniczne w zakresie norm prawa prywatnego
c)Libri Feudorum- zbiór prawa lennego, zredagowany w XIIw. we Włoszech i włączony do Corpus Iuris Civilis
1.Carolina- ustawa została ogłoszona przez cesarza Karola V w 1532r. Doprowadziła ona do pewnego ujednolicenia prawa karnego w Niemczech. Carolina miała również jedynie charakter posiłkowy w stosunku do praw partykularnych, bowiem zamieszczona w niej tzw. klauzula salwatoryjna precyzowała, że Karolina wchodzi w życie na terenie całej Rzeszy, jednak bez naruszenia mocy poszczególnych praw terytorialnych
XVIw- wprowadzenie Caroliny- postęp w dziedzinie prawa karnego materialnego i procesu karnego. Carolina zawierała przepisy z zakresu prawa karnego materialnego i prawa karnego formalnego (procesu), które potraktowane zostało szerzej
-prawo karne materialne- o przestępstwie decyduje wina sprawcy; wprowadzała kary publiczne, wśród nich okrutne , kwalifikowane kary śmierci, traktowane jako środek odstraszający innych od popełnienia przestępstwa, dopuszczała stosowanie analogii w odniesieniu do przestępstw w niej nie przewidzianych, co otwierało pole do samowoli sądu.
-proces- zapewnienie pierwszeństwa przed tradycyjnym postępowaniem skargowym postępowaniu inkwizycyjnemu; duży wpływ sądownictwa koscielnego
-postępowanie skargowe- rozpoczęcie procesu zależało od woli strony.
W procesie karnym wyszczególniły się cechy:
a)proces wdrażał sędzia z urzędu, na podstawie informacji, przeciw osobie posądzonej o czyn występny
b)sędzia łączył w sobie funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i niemal zawsze brał udział w wydaniu wyroku
c)w procesie inkwizycyjnym rozwinął się system dowodów formalnych, przepisy prawa określiły z góry jaką wartość mają poszczególne środki dowodowe, a za najlepszy dowód uznano przyznanie się do popełnionego czynu przez oskarżonego. Istniało prawo stosowania tortur
d)postępowanie było pisemne i w zasadzie tajne
2.Kodyfikacje XVIIIw
XVII i XVIIIw- tendencje do tworzenia nowoczesnych kodyfikacji- ustaw, które by normowały jakąś większą dziedzinę prawa, uchylając równocześnie moc obowiązującą dawnych norm
3.Kodyfikacje prawa cywilnego (potrzeba kodyfikacji wiązała się z władzą absolutną)
1756- kodeks cywilny bawarski- kodyfikacje opierały się na dawnych prawach
1794- powstanie Landrechtu pruskiego- prawo cywilne oraz przepisy z zakresu prawa państwowego, karnego, administracyjnego i. in. Nie obejmowały jednak procedury sądowej; charakter posiłkowy; 1851 - kodeks karny
1900- wejście w życie Niemieckiego Kodeksu Cywilnego
4.Kodyfikacja prawa karnego
1764- traktat „O przestępstwach i karach”- domagał się zniesienia kar dowolnych i nie przewidzianych prawem, zniesienia karty śmierci i tortur, tajności procesu
1786- wprowadzenie w życie kodeksu karnego Wielkiego Księstwa Toskańskiego
Austria- wydanie 3 kodeksów karnych:
-1768- Maria Teresa wydała Terezjanę
-1787-Józef II wydał Jóżefinę- zerwanie z wprowadzoną przez Carolinę zasadą analogii; zniesienie kar których nie ma w ustawie; zniesienie kary śmierci
-1803—nowy kodeks karny zwany od cesarza Franciszka II Franciscaną- przywrócił karę śmierci, złagodził kary pozbawienia wolności
IV. CHARAKTERYSTYKA OKRESU
1.Niemcy aż do upadku I Rzeszy w 1806r nie uległy zjednoczeniu. W miarę zanikania władzy cesarskiej liczne terytoria niemieckie przekształciły się w nowe wory państwowe niemal o pełnej suwerenności
2.Cesarz nie miał prawie żadnej władzy, a godność jego była raczej symbolem istnienia jedności Rzeszy. Jedynymi organami Rzeszy o pewnym znaczeniu był Sejm Rzeszy i Sąd Kameralny Rzeszy
3.W większości terytoriów Rzeszy rozwijały się formy życia państwowego. Wiele z nich miało charakter monarchii stanowych opartych na podziale władzy między monarchę a reprezentacje stanowe i inne organa
4. W większości państw wykształciły się z biegiem czasu formy monarchii absolutnej. Wśród nich główne miejsce zajęły Monarchia Habsburska i Królestwo Pruskie
XVIIIw- rozwinięcie się absolutyzmu oświeconego i wykształcenie się formy państwa policyjnego.
NIEMCY W XIX I XXW
1806-koniec istnienia I Rzeszy Niemieckiej
XIXw- dążenia narodu niemieckiego do jedności państwowej
1815-1866- Spór o hegemonię Niemiec między Austrią a Prusami- zw. Prus
I.ZWIĄZEK REŃSKI (1806-1813) -> konfederacja
1.Upadek I Rzeszy i powstanie Związku Reńskiego
1801- Francja uzyskała wszystkie tereny niemieckie na lewym brzegu Renu
1803- Deputacja Sejmu Rzeszy zniosła księstwa duchowne i prawie wszystkie wolne miasta na terenie Rzeszy i przyznała je przede wszystkim książętom terytorialnym poszkodowanym w związku z ekspansją Francji
1804- cesarz Niemiecki Franciszek II przybrał tytuł cesarza Austrii (przeczuwając upadek cesarstwa rzymsko-niemieckiego). Zrzekł się korony na wieść o powstaniu Związku Reńskiego (1806)- pozostając tylko cesarzem Austrii Franciszkiem I. Był to koniec istnienia rzymsko- niemieckiego cesarstwa; Związek Reński pod władzą Napoleona
2.Ustrój Niemiec w okresie Związku Reńskiego- związek państw suwerennych, opierającym swą egzystencję na akcie związkowym (1806) (przewidywał powstanie organu związkowego w postaci Sejmu Związkowego we Frankfurcie, któremu miał przewodniczyć arcybiskup Moguncji jako prymas niemiecki). Państwa związkowe były podporządkowane Francji w polityce zagranicznej i zobowiązane do dostarczenia jej kontyngentów wojskowych. Związek Reński jako organizacja polityczna nie rozwinął działalności , jednak w okresie jego formalnego istnienia dokonały się w Niemczech poważne przemiany: nastąpiły przegrupowania terytorialne, które doprowadziły do zasadniczej redukcji ogólnej liczby państw niemieckich; reformy wew
1806 - mediatyzacja terytoriów Rzeszy - drobne terytoria włączono do większych
II.ZWIĄZEK NIEMIECKI (1815-1866)
1.Powstanie i ustrój Związku Niemieckiego
1814-1815-Kongres Wiedeński- nie utworzono jednolitego państwa Niemieckiego. Akt związkowy powołał do życia Związek Niemiecki składający się z 39 członków- 35 suwerennych państw i 4 wolnych miast. Miał charakter konfederacji. Państwa członkowskie miały prawo zawierania umów międzynarodowych i utrzymania stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Próby przekształcenia go w organizację państwową , o charakterze ściślejszym rozbijały się o partykularne interesy władców oraz rywalizację Austrii i Prus o objęcie hegemonii w Niemczech; członkowie w razie napaści z zewnatrz muszą sobie pomóc; Sejm Związkowy - kongres dyplomatyczny reprezentantów
2.Ustrój państw skonfederowanych
XIXw- tendencje do wprowadzenia konstytucji. Przekształcenie się absolutnych monarchii w państwa konstytucyjne dokonywało się w Niemczech powoli; przeważnie konstytucje oktrojowane; monarcha - rzady osobiste; 2-izbowy paralament
3.Walka Prus i Austrii o hegemonię w Niemczech. Austria znajdowała oparcie w niechętnych Prusom naddunajskich krajach katolickich Niemiec południowych. Prusy usiłowały bliżej wiązać z sobą kraje północne, przeważnie protestanckie. Sukcesem Prus było objęcie kierowniczej roli w gospodarczym jednoczeniu Niemiec
1833- powstanie Związku Celnego- łączącego Prusy z szeregiem państw w jednolity obszar celny. Związek Celny był dobrowolnym związkiem międzynarodowym, zawieranym na 12 lat, w praktyce jednak po upływie tego czasu odnawialnym. Związek Celny był sukcesem Prus w ich rywalizacji z Austrią; coroczne konferencje celne
4.Sejm frankfurcki 1848 i upadek Związku Niemieckiego w 1866
1848 maj- doszło do zebrania się we Frankfurcie nad Menem demokratycznie wybranej ogólnoniemieckiej Konstytuanty- Zgromadzenia Narodowego. Konstytucja -> pr obywatelskie; cesarz. Szereg mniejszych państw nie chciało zgodzić się na przywrócenie cesarstwa i żądało wprowadzenia wieloosobowego dyrektoriatu jako organu naczelnego. Parlament rozbity był na dwie partie: wielkoniemiecką i małoniemiecką. Partia małoniemiecka domagała się oparcia federacji jedynie na krajach niemieckich i postawienia na jej czele króla pruskiego, jako dziedzicznego cesarza. stronnictwo wielkoniemieckie domagało się ustroju, który by zapewnił pozostanie Austrii w obrębie zjednoczonych Niemiec
1866-konflikt zbrojny między Austrią a Prusami doprowadził do upadku Związku Niemieckiego
III.ZWIĄZEK PÓŁNOCNO NIEMIECKI (1867-1871)
1.Przejście od konfederacji do federacji
1866-klęska Austrii z Prusami w bitwie pod Sadową. Austria wyraziła zgodę (pokój w Pradze) na rozwiązanie Związku Niemieckiego. Prusy przystąpiły do tworzenia nowego związku, który przyjął nazwę Związku Północno- Niemieckiego. Jego podstawą ustrojową stała się oktrojowania przez sfederowanych władców konstytucja, która weszła w życie w lipcu 1867r. Związek Północno- Niemiecki był federacją opartą na konstytucji jako normie nadrzędnej w stosunku do ustaw i konstytucji krajów członkowskich. Na czele związku stał król Pruski jako jego przewodniczący. Mianował on kanclerza Związku, który sprawował władzę wykonawczą. Do organów Związków należały dwa ciała ustawodawcze, Jednym z nich był parlament, który nosił już nazwę Reichstagu. Ustawy uchwalone przez Reichstag wymagały zatwierdzenia przez Radę związkową, w skład której wchodzili przedstawiciele państw sfederowanych
1870-Reichstag wprowadził kodeks karny. Bismark kanclerzem Związku- prowadził on politykę zmierzającą ku dalszemu umocnieniu nowej federacji i jej rozszerzeniu na państwa południowoniemieckie pozostające poza związkiem
1870-wojna Prus z Francją
1871- przekształcenie Związku Północno-Niemieckiego w Cesarstwo Niemieckie
IV.IIRZESZA NIEMIECKA (1871-1918)
1.Powstanie II Rszeszy (federacja)
1 stycznia 1871- powstanie II Rzeszy
18 stycznia 1871-proklamowanie króla pruskiego Wilhelma cesarzem niemieckim (w Wersalu), a w kwietniu uchwalono konstytucję (powtórzenie konstytucji związku Płn-niem z niewielkimi zmianami; król Prus - dziedziczny cesarz)
2.Stosunki gospodarcze i społeczne w Niemczech na przełomie XIX i XXw
1870-Niemcy widownią gwałtownego wzrostu produkcji przemysłowej i koncentracji kapitału
XIXw- schyłek- kapitalizm niemiecki nabrał cech imperialistycznych (zdobywabie kolonii, budowanie olbrzymiej floty wojennej, penetracja ekonomiczna krajów wschodniej Europy i Bliskiego Wschodu
XIXw-II połowa- przemysł skoncentrował się głównie w częściach zachodnich Niemiec, co wpłynęło na pogłębienie się różnic między zachodnimi a wschodnimi, gospodarczo zaniedbanymi terenami
1875-powstanie Zjednoczonej Partii Socjalistycznej (SDP)
1912-najsilniejszą partią polityczną Reichstagu tworzyło 110 posłów socjalistycznych
3.1871-uchwalenie konstytucji II Rzeszy. Cechy szczególne:
-na czele cesarstwa Niemieckiego stał dziedziczny cesarz niemiecki- król pruski z dynastii Hohenzollernów. Miał szerokie wprawienia: reprezentacja Rzeszy na zewnątrz, dowództwo nad siłami zbrojnymi, mianowicie i odwoływanie urzędników Rzeszy, zwoływanie i zamykanie posiedzeń izb ustawodawczych, przygotowywanie i ogłaszanie ustaw, w stosunku do których nie posiadał jednak prawa sankcji; niedemokratyczny charakter władzy
-kanclerz- kierownik polityki zagranicznej i wew. Stał na czele administracji Rzeszy i był odpowiedzialny tylko przed cesarzem
-posłowie byli wybierani do Reichstagu na 3 lata na terenie całej Rzeszy w demokratycznych wyborach 4-przymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych
-sprawy wspólne: polityka zagraniczna, cła, waluta i różne sprawy gospodarcze jak ustanawianie podstaw na cele wspólne, wojsko, marynarka wojenna, ustawodawstwo w dziedzinie prawa sądowego, poczta i inne.
Wł ustawodawcza - Rada Związku, Sejm Rzeszy
Sądownictwo - Trybunał Rzeszy w Lipsku
4.Praktyka konstytucyjna II Rzeszy. Rozwój II Rzeszy prowadził do unitaryzmu (zacierania różnic między państwami wchodzącymi w skład związku i do podporządkowania ich państwu federalnemu)-proces ten wyrażał się dobitnie w rozwoju ustawodawstwa wspólnego dla całej Rzeszy i oraz do rozbudowy federalnego aparatu centralnego a także do umocnienia stanowiska Prus jako państwa kierującego cało polityką Rzeszy
5.Rozwój ustawodawstwa II Rzeszy (ujednolicenie pr)
-pierwszeństwo ustaw Rzeszy przed ustawami partykularnymi umożliwiło wprowadzenie jednolitego prawa sądowego na obszarze całych Niemiec
-wprowadzono ustawy, które wprowadziły system przymusowych ubezpieczeń społecznych, obciążających prawodawców- postępowe ustawodawstwo socjalne
6.Rozwój władzy wykonawczej (silniejsza władza w rękach cesarza i kanclerza)
-cesarz wywierał wpływ decydujący na sprawy wojskowe, polityka zagraniczna
-rozbudowa organów centralnych II Rzeszy. Na czele administracji stał kanclerz odpowiedzialny tylko przed cesarzem. Z urzędu Kancelarii Rzeszy wyodrębniły się stopniowo urzędy Rzeszy (ministerstwa). Na ich czele stali sekretarze stanu, mianowani przez kanclerza i przed nim odpowiedzialni. Powstało 5 sekretarzy stanu: dla spraw zagranicznych, dla spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, skarbu i poczty
-1907- powstał sekretariat stanu dla kolonii
-liczba sekretariatów doszła do 10
6.Rola Prus II Rzeszy (uprzywilejowane stanowisko Prus)
-król Prus był cesarzem II Rzeszy
-Rada Związkowa zawierała 17 przedstawicieli Prus- mogli się sprzeciwić każdej ustawie, gdyż potrzeba do tego było 14 głosów. Przewodnictwo w niej należało do kanclerza mianowanego przez cesarza
7.Kodyfikacje- od partykularyzmu do prawa ogólnoniemieckiego
Do XIXw- partykularyzm prawny Niemiec, nie przezwyciężony przez recepcję prawa rzymskiego przetrwał okres Związku Niemieckiego
XIXw- pojawienie się problemów unowocześniania i skodyfikowania prawa w ramach państw związkowych oraz ujednolicenia prawa na terenie całych Niemiec
a)Program nowoczesnej kodyfikacji spotkał się z oporem. W dziedzinie prawa cywilnego stosowano wiele różnych kodeksów. W dziedzinie prawa karnego również panował partykularyzm ale w:
-1813-wprowadzono w Bawarii kodeksu karnego zredagowanego przez Alzema Fenerbacha0 wielkie osiągnięcia na polu humanistycznej myśli prawniczej. W niektórych państwach wprowadzono postępowe, na wzorach francuskich oparte kodeksy, które doprowadziły m.in. do zlikwidowania panującego jeszcze procesu inkwizycyjnego
-1814- A. Thibaut domaga się wydania jednolitego kodeksu cywilnego dla Niemiec. Przeciw niemu wystąpił Fryderyk Savigny twierdząc, że kodyfikacja byłaby szkodliwa gdyż odbierałaby moc obowiązującego prawu powstałemu w Niemczech
XIXw-Savigny tworzy szkołę historyczną prawa zajmującą się tym w jaki sposób prawo powstaje; rozwój pandektystyki
b)powstanie Związku Północno-Niemieckiego a potem II Rzeszy stworzyło warunki do ujednolicenia prawa w Niemczech
1870-ogólnoniemiecki kodeks karny
1877-kodeks procedury karnej (został zastąpiony w 1924r nowym kodeksem karnym, który m.in. zniósł ławy przysięgłych a utrzymał jedynie instytucję ławników jako formę udziału czynnika ludowego w sądownictwie karnyc)
1877-kodeks procedury cywilnej
1861-kodeks handlowy- zastąpiony w latach 1897-1898
8.Od teorii prawa natury do pozytywizmu prawniczego. Kodeks cywilny BGB
1874-działalność Komisji kodyfikacujnej, która przez ponad 20 lat prowadziła intensywne prace ze współudziałem największych prawników niemieckich
1890-odrzucenie pierwszego projektu komisji
1896-uchwalenie 2 projektów przez Radę Związkową i Reichstag jako ustawa z mocą obowiązującą od 1 stycznia 1900r- pod nazwą Burgerliches Gestezbuch- BGB. Po raz pierwszy wprowadzono w kodyfikacji prawa cywilnego części ogólnej jako pierwszej części kodeksu. Niezwykła precyzja pojęciowa. Zredagowany jest w sposób ciężki i mało przejrzysty. Oparty na pozytywizmie prawniczym- badanie norm prawnych i dążenie do budowy pojęć prawnych wyprowadzonych z samego prawa obowiązującego w oderwaniu od jakichkolwiek momentów pozaprawnych
XXw-BGB wzorem kodyfikacji cywilnych dla innych krajów
1907 - kodeks szwajcarki [AGBG]
V.REPUBLIKA WEIMARSKA (1919-1933\45) I III RZESZA NIEMIECKA (1933-1945)
1.Powstanierepubliki Weimarskiej (ruch antywojenny w Niemczech)
1916-„grupa Spartakusa” na czele ruchy antywojennego w Niemczech [R. Luksemburg, K. Libknecht]
3 listopada 1918- powstanie marynarzy w Kilonii- początek rewolucji w wielkich miastach i ośrodkach przemysłowych władzę obejmowały Rady Robotnicze i Żołnierskie
9 listopada 1918-zbrojne powstanie. Proklamowanie w Berlinie republiki, abdykacja cesarza Wilhelma II
11 listopada 1918- ostateczna kapitulacja Niemiec, podpisanie zawieszenia broni
28 czerwca 1919- Traktat Wersalski, podpisanie pokoju przez Niemcy
10 listopada 1918- Rada Robotnicza i Żołnierska w Berlinie przekazała władzę Radzie Pełnomocników ludowych
1 stycznia 1919- wyłonienie się odłamu SDP (grupy Spartakusa) komunistycznej Partii Niemieckiej (KDP), wywołana przez nią powstanie zostało krwawo stłumione a przedstawiciele zamordowani
1919 styczeń- rząd prowizoryczny powołał do Weimaru Zgromadzenie Narodowe (11.02 - Prezydent i Tymczasowy Rząd)
5 sierpnia 1919- zgromadzenie weimarskie uchwaliło konstytucję, która stała się podstawą Republiki Weimarskiej
-projekt konstytucji prof. Preussa postulował stworzenie unitarnego, rządzonego parlamentarnie państwa niemieckiego, w którym utrzymały się dawne kraje w charakterze autonomicznych prowincji- odrzucenie myśli
-państwo republiką federalną łącząca 21 republik (poza wolnymi miastami: Hamburg, Brema, Lubeka)
-oparta na wzorach demokracji liberalnych(Francja i USA) - stanęła na gruncie zasady suwerenności ludu, rozszerzyła katalog praw obywatelskich o niektóre prawa ekonomiczne i socjalne
-na czele państwa stał prezydent wybierany na 7 lat w wyborach powszechnych i bezpośrednich
-władza ustawodawcza należała do Rady Rzeszy i Reichstagu (przedstawiciele krajów, cenzus - 20 lat; kobiety mogą wybierać)
-prezydent mianował kanclerza a na jego wniosek ministrów, którzy byli odpowiedzialni politycznie; kontasygnata premiera
-w razie uchwalenia wotum nieufności przez Reichstag ministrowie są zmuszeni ustąpić
-w razie sporu z prezydentem Reichstagu mógł prezydenta przez referendum ludowe usunąć z urzędu przed upływem kadencji
2.Praktyka Konstytucyjna w latach 1919-1933 (okres ścierania się sił politycznych)
1925 i 1932- prezydentem został wybrany marszałek Hindenburg, znany dowódca z czasów I wojny światowej. Ustaliła się praktyka rządów osobistych prezydenta
1930-wielki sukces w wyborach do Reichstagu odniosła partia narodowo- socjalistyczna (NSDAP) założona w 1920r przez Adolfa Hitlera. Program jej głosił oparte na ciasnym nacjonalizmie hasła rewizji granic i militarnej ekspansji imperialistycznych Niemiec oraz walkę z komunizmem. Głosił likwidację bezrobocia i rozszerzenia pomocy socjalnej
31 stycznia 1933- prezydent Hindenburg powołuje Hitlera na kanclerza. Objęcie przez Hitlera dyktatury- formalny początek III Rzeszy
23 marca 1933-Hitler przeprowadził w Reichstagu „ustawę o pełnomocnictwach dla Rządu”
3.III Rzesza hitlerowska (1933-1945)
1933- pełnomocnictwa przyznane Hitlerowi dały mu możliwość wydawania ustaw nawet sprzecznych z konstytucją (z czego często korzystał). Hitler skupił w swym ręku faktycznie całą władzę; formalnie Rep Weimarska trwałą nadal
1934-śmierć Hindenberga. Hitler przejął władzę prezydenta i tytuł „wodza i kanclerza Rzeszy”. Władzą swą oparł na pojęciu wodzostwa (władza czysto sobista, nie wywodzi się od ludu lub Boga). Zniósł wolności obywatelskie, rozwiązał wszystkie związki zawodowe i partie z wyjątkiem NSDAP. Zadaniem jej było „totalne” zorganizowanie całego społeczeństwa i kontrola wszystkich przejawów jego życia. W tym celu uruchomione zostało Gestapo i sądy wyjątkowe
1934-zniesiono odrębności krajów jako tworów państwowych, a ich prawa suwerenne przeniesione zostały na Rzesze; stały się okręgami adm; zlikwidowano Radę Rzeszy
4.Losy państwa Niemiec po II wojnie światowej
8 maja 1945- Niemcy hitlerowskie podpisały bezwarunkowo kapitulację
5 czerwca 1945- kraj został podzielony na 4 strefy okupacyjne: radziecką, amerykańską, brytyjską i francuską. Naczelną władzę w tych strefach objęli dowódcy wojsk okupacyjnych
1946 - USA i Wlk Brytania połaziły swoje strefy - Bizonia
1947-formalne zniesienie państwa pruskiego
1949-z Trizonii utworzono odrębne państwo, Republikę Federalną Niemiec (RFN)
1949 - Trizonia
1950- Berlin zachodni otrzymał własną konstytucję
1949- proklamowanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD)
1990-zjednoczenie obu państw niemieckich
PRUSY W XIX I XXW (nie uczestniczyły w związku Reńskim)
I.PRUSY W PIERWSZEJ POŁOWIE XIXW
1866- do Prus po kongresie Wiedeńskim przyłączono duże obszary Poznańskiego i znacznej części Saksonii, potem królestwa Hanoweru, Hesji ze stolicą w Kassel, księstwa Nassan oraz Szlezwik i Holsztyn
XVIIIw - system państwa policyjnego
XIXw- reformy, które wpłynęły tylko na zmniejszenie ilości spraw osobiście załatwianych przez króla (H.F. Stein i K.A. Hardenberg)
-reforma zarządu centralnego polegające na likwidacji dawnych kolegialnych organów ministerialnych i na powołaniu 5 ministrów stojących na czele powierzonych resortów: spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, wojny, skarbu i sprawiedliwości
-1817- powołanie Rady Państwa o charakterze rady królewskiej; organ doradczy
1.Reformy Steina i Hardenberga(tendencja do likwidacji różnic stanowych i wprowadzenia zasady równosci wobec prawa):
-reforma społeczna- edykt z 1807- znoszący poddaństwo chłopów- był punktem wyjściowym dla reformy ustroju wsi. Ustawa z 1810 r znosiła cechy, co oznaczało wprowadzenie wolności przemysłowej w duchu kapitalistycznym; mieszczaństwo może nabywać dobra, szlachta zawody mieszczańskie
-reformy skarbowe- prowadziły do jednolitego systemu podatkowego dla całej ludności
-reformy sądowe- oddzielono sądownictwo od administracji i zbudowano kilkuinstancyjną strukturę sądownictwa; nie wprowadzono jednolitego sądownictwa
-reformy wojskowe- zniesienie monopolu szlachty na piastowanie stopni oficerskich i równe obciążenie całej ludności obowiązkiem powszechnej służby wojskowej; 1814 - armia liniowa, rezerwa, pospolite ruszenie; 25-40 lat - obowiązek czynnej słuzby
-reformy wiejskie (korzystne dla bogatych chłopów, biedni przenieśli się do miast) :
1807-edykt zniósł poddaństwo chłopów i przyznał im wolność osobistą
1811-edykt regulacyjny- chłopi będący dziedzicznymi użytkownikami ziemi mogli ją nabyć na własność pod warunkiem oddania 1\3 ziemi panu, natomiast chłopi niedziedziczni uzyskiwali własność ziemi za odstąpienie panu połowy swoich gruntów; tylko gosp zdolna do posiadania sprzężaju
-reformy zarządu terytorialne (zniesiono Kamery Wojny i Domen)
1815- ujednolicenie systemu administracji terytorialnej. Kraj podzielono na 10 prowincji z nadprezydentami na czele (później 14). Prowincje dzieliły się na obwody regencyjne z prezydentami a obwody na powiaty z landratami na czele. Administracja lokalna była centralistyczna
XIXw-II połowa- administracja pruska uległa decentralizacji przez powołanie szeregu samorządu lokalnego
1808-ustawa regulująca samorząd miejski. Organem samorządu były pochodzące z wyborów rady miejskie (od 24 do 102 osób). Rady miejskie wybierały magistraty składające się z członków pracujących honorowo i urzędników biorących wynagrodzenie. Do wynagradzanych należeli burmistrz oraz syndycy miejscy; ścisła kontrola państwa w rękach zamożnego mieszczaństwa
II.KONSTYTUCYJNA MONARCHIA PRUSKA (1850-1918)
1.Konstytucja z 1850r ogłoszona przez króla Fryderyka Wilhelma IV:
- podkreśliła, że to król sprawuje władzę z łaski Bożej. Król sprawował w Prusach rządy osobiste i posiadał władzę z łaski Bożej. Król sprawował w Prusach rządy osobiste i posiadał prawo sankcji w stosunku do ustaw uchwalonych przez sejm pruski. Istniała konstytucja, która ustalała sposób sprawowania władzy przez króla i organów państwowych; władca nie jest już monarchą absolutnym
-charakter policyjny państwa- policja obejmowała całokształt wewnętrznych spraw, była wyrazem wszechwładzy administracji, służyła tworzeniu stosunków gospodarczych i społecznych, uważanych za pożyteczne przez rządzących
-Izba Wyższa Sejmu Pruskiego miała skład arystokratyczny(Izba Panów); członkowie dziedziczni, dożywotni, powoływani przez króla
-Izba poselska pochodziła z wyborów nierównych i pośrednich. Ludność była podzielona na 3 klasy według kryterium stanu majątkowego. Każda klasa wybierała równą liczbę elektorów, a elektorzy dokonywali wyboru posłów. Elektorzy wybrani przez mniej liczne klasy możniejsze majoryzowali elektorów wybranych przez klasy uboższe; wybory jawne (ustne); cenzus - 24 lata; [dwuizbowy parlament = Izba Panów+Izba Gmin]
-ustrój Prus był rodzajem kompromisu między późnofeudalnym absolutyzmem a polityczno-prawnymi zasadami ustrojów demokratyczno- liberalnych. Prusy tworzyły na terenie Rzeszy rządzonej przez cesarza- króla pruskiego i kanclerza- premiera pruskiego przeciwwagę wobec demokratycznych tendencji, występujących w niektórych państwach zachodnioniemieckich
2.Administracja terytorialna i samorząd (1947 - zlikwidowano państwo pruskie)
II poł XIXw- szereg reform administracyjnych zorganizował samorząd na wszystkich szczeblach zarządu lokalnego (oparty na współpracy fachowców i obywateli):
a)na szczeblu gminy przedstawicielstwo gminne wybierane przez ludność i stanowiło organ uchwalający i kontrolujący. Ono też wybierało naczelnika gminy i ławników zatwierdzanych przez Landrata. Organem samorządu prowincjonalnego był sejmik prowincjonalny, którego członków wybierały sejmiki powiatowe. Sejmiki wybierały wydział prowincjonalny oraz członków rady prowincjonalnej współdziałającej z nadprezydentem prowincji
b)organem samorządu powiatowego był pochodzący z wyboru sejmik powiatowy w liczbie 25 osób(finanse, kandydaci na landrata, delegaci do sejmikó prowincjonalnych, 6 członków wydziału powiatowego)
c)na szczeblu obwodu regencyjnego prezes regencji, mianowany przez króla, współdziałał z wydziałem obwodowym, w którym zasiadali 4 członkowie wybierani przez wydział prowincjonalny
1883- 3-stopniowe sądownictwo administracyjne. Sądem I instancji był wydział powiatowy, sądem II instancji wydział obwodowy a sądem III Instancji Najwyższy Trybunał Administracyjny w Berlinie (sąd kasacyjny oraz rozstrzygający merytoryczne sprawy)
3.Kodyfikacje pruskie
1794 - Landrecht Pruski; do 1900 obowiązuje jego część kodeksu cywilnego
1900- wprowadzenie w życie kodeksu cywilnego (BGB) na terenie II Rzeszy; usunięto niektóre przepisy feudalne i partykularne
XIXw-połowa- Prusy podjęły inicjatywę kodyfikowania poszczególnych dziedzin prawa:
-dziedzina procesu karnego
do 1805-ordynacja kryminalna oparta jeszcze na procesie inkwizycyjnym; do 1877
1846-ustawa wprowadzająca udział prokuratora w procesie oraz ustność i jawność postępowania (w związku z procesem przywódców zdekonspirowanego powstania poznańskiego)
1846 i 1852-zniesiono ostatecznie proces inkwizycyjny i wprowadzono ławy przysięgłych
1877- wprowadzenie jednolitej procedury karnej dla całej Rzeszy, opartej na zasadach jawności i ustności postępowania oraz swobodnej ocenie dowodów; udział czynnika ludowego (ława przysięgłych lub ławnicy); do 1928
-dziedzina prawa karnego materialnego (przepisy karne z Ladrechtu)
1851-nowy pruski kodeks karny; na wzór francuskiego z 1810
1870-wprowadzenie ww kodeksu karnego na terenie Związku Północno-Niemieckiego
1871-rozciągnięcie kodeksu karnego na całą Rzeszę
AUSTRIA W XIX I XXW
I.CESARSTWO AUSTRIACJIE (1804-1867)
XIXw-I poł- Cesarstwo Austriackie jednym z najpotężniejszych państw Europy. Utrzymał się system monarchii absolutnej w formie niewiele odbiegającej od państwa policyjnego. Mieszczaństwo domagało się antyfeudalnych reform liberalnych i wprowadzenia konstytucji, a ruchy narodowościowe dążyły do wyzwolenia się spod panowania obcej, absolutnej monarchii
1.Kryzys monarchii w 1848- wybuch rewolucji w Wiedniu i wielu krajach austriackich, pod naciskiem wrzenia rewolucyjnego cesarz nadał Austrii konstytucję i sankcjonował uchwaloną przez sejm węgierski konstytucję węgierską. Konstytucja węgierska nie zaspokoiła żądań węgierskich, wywołała ogłoszenie republiki i detronizację Habsburgów oraz wybuch zbrojnego powstania stłumionego przy pomocy wojsk rosyjskich, przysłanych przez Mikołaja I dla wspomożenia absolutyzmu w Austrii; wzrost fali rewolucyjnej
1849- cesarz oktrojował nową konstytucję, która nie weszła w życie gdyż w 1851r została uchylona przez cesarza i nastąpił powrót do monarchii absolutnej. Wiosna Ludów przyniosła Austrii zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów; reformy; odszkodowanie dla panów
2.Kryzys monarchii w latach 60-tych XIXw (era Bacha - 10 lat absolutyzmu)
1859-Klęska Austrii w wojnie z królestwem Sardynii i Francją i związane z nią bankructwo skarbu państwa. Austria musiała odstąpić Włochom Lombardię i Toskanię, lecz zatrzymała jeszcze Wenecję. Zarysowały się wówczas 3 różne koncepcje ustrojowe w wielonarodościowej monarchii:
-centralistyczna- Niemcy austriaccy uważali, że należy im się dominujące stanowisko w państwie, a w centralizacji państwowej widzieli największe możliwości utrzymania swej przewagi
-federalistyczne-broniły jej różne narodowości wchodzące w skład monarchii i dążące do usamodzielnienia się bądź przebudowy monarchii w federacją krajów równouprawnionych (np. Polacy, Słoweńcy, Czesi)
-dualistyczna- reprezentowane przez Węgrów, silnie stojących na stanowisku niezawisłości królestwa Węgierskiego w jego historycznych granicach
1860-dyplom październikowy- próby wprowadzenia ustroju federacyjnego (za premiera A. Gołuchowskiego)
1861-wydanie patentu lutowego zawierającego w dwóch załącznikach (centralizm; zawieszono w 1856):
a)konstytucję lutową (o reprezentacji państwa)
b)statuty krajowe dla poszczególnych krajów
1866- Wojna Austrii z Prusami - kolejny kryzys- wystąpienie Austrii ze Związku Niemieckiego, utrata Wenecji na rzecz Włoch- zwycięstwo koncepcji dualistycznej. Ustrój nowo powstałej monarchii austro-węgierskiej opierał się zasadniczo na 3 aktach z 1867r:
*na ugodzie austriacko-węgierskiej- 2 ustawy: austriacka i węgierska, obie sankcjonowane przez monarchę, pierwszej jako cesarza austriackiego, drugiej jako króla węgierskiego
*na konstytucji królestwa Węgierskiego z 1848r
*na konstytucji Cesarstwa Austriackiego, którą tworzył szereg ustaw zasadniczych uchwalonych przez parlament austriacki (zespół kilku ustaw zasadniczych)
II. MONARCHIA AUSTRO-WĘGIERSKA (1867-1918)
1.Unia realna Austrii z Węgrami określona ugodą z 1867r. Austria i Węgry były dwoma odrębnymi i równorzędnymi państwami, a cesarz austriacki był jednocześnie królem węgierskim. Do spraw wspólnych należały sprawy zagraniczne, wojsko i marynarka wojenna, waluta oraz finanse w zakresie wydatków na cele wspólne; wspólny władca i niektóre instytucje
-władza wykonawcza w zakresie spraw wspólnych należała do 3 ministrów austriacko-węgierskich (zależni tylko od monarchy)
-władzę ustawodawczą sprawowały delegacje- parlamentu austriackiego i węgierskiego w liczbie po 60 członków, które miały obradować na przemian jednego roku w Budapeszcie, drugiego w Wiedniu ( w praktyce obradowały oddzielnie i porozumiewały się pisemnie)
2.Zasady konstytucji austriackiej z 1867r (monarchiczna; nawiązuje do francuskiej z 1814):
*na czele państwa stał cesarz, któremu przysługiwała pełna władza monarsza
* powołano dwa odrębne rządy- dla krajów austriackich i węgierskich
*Ministrowie tworzyli Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów(wybierani przez króla, sądzeni przez Trybunał Państwa)
*Parlament austriacki nosił nazwę Rady Państwa i składał się z Izby Parów i Izby Poselskiej(izby równorzędne w ustawodawstwie [Izba Panów - arystokracja])
*wybory do Izby Poselskiej miały przeprowadzać istniejące w poszczególnych krajach sejmy krajowe (4 kurie)
1873-reforma wprowadziła odrębne wybory do Izby Poselskiej
1896- reforma utrzymując 4 kurie, wprowadziła kurię piątą- powszechnego głosowania gdzie wszyscy wyborcy w głosowaniu 4-przymiotnikowym wybierali pewną liczbę posłów
1907-rerorma, która zniosła system kurialny i wprowadziła demokratyczne wybory 4-przymiotnikowe: powszechne, bezpośrednie, równe i tajne ale jedynie w wyborach do Izby Poselskiej; wybory jednomandatowe; 2 tury
3.Kodyfikacje austriackie
1811- kodeks cywilny ABGB- powstał pod silnym wpływem doktryny prawa natury i niektórych ująć wcześniej wydanego kodeksu francuskiego z 1804r; wpływy pr rzymskiego; do XXw
1895- wprowadzenie kodeksu postępowania cywilnego
1852-wydanie nowego kodeksu karnego; powrót do procesu inkwizycyjnego
1873 - kodeks postepowania karnego
Zarząd terytorialny - 17 krajów koronnych -> sejmy krajowe i wydziały krajowe; na czele kraju namiestnik marszałek krajowy - na czele sejmu; od 1867 kraje dzieliły się na starostwa powiatowe i gminy z wójtami; rady miejskie; (oceniany negatywnie)
4.Losy państwowe Austrii po I wojnie światowej
1918 (listopad)- po rozpadzie monarchii austro-węgier wybuchła w Austrii rewolucja
1920-proklamowanie republiki, oraz uchwalenie konstytucji Austriackiej Republiki Związkowej, liczącej 9 krajów. Głową państwa był prezydent wybierany na 6 lat. Parlament był dwuizbowy, istniały rządy parlamentarne
1938-Hitler po zajęciu Austrii proklamował jej przyłączenie do Rzeszy. Po klęsce hitlerowskiej Austria została, podobnie jak Niemcy podzielona na 4 strefy okupacyjne, a Wiedeń na sektory okupacyjne. Przywrócono konstytucję republikańską z 1920r, która obowiązuje do dziś. W 1955r Austria odzyskała pełną suwerenność a wojska okupacyjne zostały wycofane