ANGLIA
ANGLIA W OKRESIE MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ I MONARCHII STANOWEJ (XI-XVW)
1.Anglia w starożytności- zamieszkana pierwotnie przez ludy celtyckie, które dostały się pod panowanie rzymskie
Iw.- Brytania prowincją rzymską (poza Szkocją
Vw- legiony rzymskie wycofały się z wyspy , pozostawiając ją własnemu losowi. Została podbita przez ludy Sasów i Anglów, przybywające zza Morza Północnego, z terenów północnych Nieiec. Te ludy tworzyły na terenie wyspy organizacje państwowe, z których wyłoni się później państwo anglosaskie
2.Pańswto anglosaskie i jego podbicie przez Normandów w 1066r. Państwo Anglosaskie powstało jako państwo germańskie z językiem i urządzeniami germańskimi i spośród wszystkich państw Europy zachodniej ono właśnie najmniej podlegało wpływom rzymskim
IXw- zjednoczenie państwa przez królów Wessexu. Król Alfred Wielki doprowadził w drugiej połowie IXw do nadania pewnej jednolitości państwu anglosaskiemu.
XIw -początek- państwo anglosaskie zostało podbite przez króla duńskiego, Kanuta Wielkiego
1066- likwidacja państwa przez najazd księcia Normandii Wilhelma Zdobywcy- początek państwa anglonormandzkiego
XIw - struktury feudalne w państwie anglosaskim daleko rozwinięte. Warstwą przodującą byli możni właściciele ziemscy tenowie, dzierżący części swych posiadłości od króla. Korzystali z otrzymanych od króla immunitetów.
Witengemot- zgromadzenie tenów z którymi król musiał się dzielić władzą. Podejmowali wraz z królem najważniejsze decyzje
Państwo dzieliło się na hrabstwa, na których czele stali ealdormanowie, a te z kolei rozpadały się na setnie. Główną ich kompetencją było sądownictwo
1066-ostatni król anglosaski, Edward Wyznawca, przekazał Wilhelmowi Zdobywcy swe królestwo w spadku. Mozni wysunęli na teon swego kandydata Harolda i odbyła się bitwa pod Hastings gdzie Wilhelm zwyciężył
3.Antagonizm angielski- francuski
1066-do XVw- królowie Anglii mieli na terenie Francji znaczne posiadłości, które stanowiły lenno królów Francji
1154-1189-tron angielski przypadł w udziale jednemu wielkich seniorów francuskich hrabiemu Anjon Henrykowi II (po wygaśnięciu dynastii normandzkiej), założyciel dynastii Plantagemetów. Konflikt z Francją (posiadłości francuskie króla przekraczały wielkością posiadłości Angielskie). Etapy konfliktu:
-zmagania Henryka II oraz jego synów Ryszarda Lwie Serce oraz Jana bez Ziemi pod z Francją
1214- klęska Jana bez Ziemi pod Bouvines- Filip August ponosi ostateczne zwycięstwo
1215- Wileka Karta Wolności- ostry konflikt Jana bez Ziemi z baronami
-wojna stuletnia (1337-1453)- jedną z jej przyczyn były aspiracje króla Edwarda III i jego następców do tronu francuskiego po wygaśnięciu linii Kapetyngów. Zmagania zakończyły się klęska Anglii i opuszczeniem przez nią swych posiadłości francuskich (z wyjatkiem portu w Calais)
4.Ewolucja ustrojowa Anglii
XI-XVw- 2 okresy w dziejach Anglii:
a)silna władza królewska do końca XIIw.
Koniec XIIw- dramatyczny zatarg Henryka II z hierarchią kościelną na tle wydanych przezeń konstytucji klarendońskich, które ograniczyły przywileje Kościoła i do obwinienia króla o zamordowanie arcybiskupa Canterbury, Tomasza Becketa (1170r)
XIIw- panowanie Jana bez Ziemi- długotrwałe spory o władzę miedzy baronami a królem
1265- wykształcenie się Parlamentu
b)umocnienie autorytetu Parlamentu jako reprezentacji stanowej oraz rozwinięcie samorządu lokalnego. Okres monarchii stanowej trwającej do XVw
XVw- wojna dwóch Róż
1485- zwycięstwo w wojnie Dwóch Róż rodziny Tudorów i powołanie na tron Henryka VII. Utrwalenie monarchii absolutnej za panowania Tudorów
I.STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE
1060-podbój Anglii przez Wilhelma Zdobywcę- ostatnia obca inwazja na terenie wyspy. W średniowieczu podstawą gospodarki Anglii było rolnictwo. Rozwinęła się szczególnie hodowla owiec (wełna angielska, eksportowana do europejskich warsztatów sukienniczych)
XIIw- rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej
XIVw- głęboki kryzys gospodarczy. Epidemia czarnej śmierci wyniszczyła znaczną część ludności
XVw- wzrost gospodarczy. Pierwsze przesłanki kształtowania się kapitalizmu
1.Ustrój lenny angielski
1066- Wilhelm oparł swą władzę w organizowanym przez siebie państwie, na przyprowadzonych z sobą rycerzach normandzkich, zapewnił im sprawowanie urzędów, funkcji państwowych i czynił na ich rzecz nadania ziemskie. Odbyło się to kosztem tenów, którzy zostali zepchnięci na drugi plan
XIIw- zlanie klasy feudałów normandzkich z anglosaskimi. Podjęta przez nich walka przeciw władzy królewskiej, napotkała opór nie tylko króla ale i warstw drobnorycerskich oraz miast
XIIIw- kształtowanie się ustroju stanowego z Parlamentem, w którym możni mieli dzielić się wpływami z rycerstwem i miastami. Anglia nie doszła do stanu rozdrobnienia feudalnego
Cechy struktury lennej angielskiej:
-Wilhelm Zdobywca prowadził politykę rozdawnictwa lenn w ten sposób by nie doprowadzić do wytworzenia się wielkich i zwartych kompleksów ziemskich w ręku pojedynczych feudałów
-królowie Anglii zapobiegali temu, by urzędy wiążały się z lennemi, co na kontynencie stanowiło główną przyczynę rozpadu władzy centralnej, gdy urzędy wraz z ich lennym uposażeniem uległy zawłaszczeniu, czyli feudalizacji, a dawni urzędnicy stawali się lennymi właścicielami swych hrabstw. Na czele hrabstw stali dziedziczni hrabiowie (earls), mieli oni też z tego tytułu korzyści majątkowe, ale na terenie hrabstw nie zagarnęli całej władzy państwowej, którą sprawowali tam urzędnicy królewscy, szeryfowie
-1085-1086- księga sądu ostatecznego- spis ludności i gruntów całego królestwa
-w Anglii nie doszło do wielostopniowej hierarchii lennej, gdyż ograniczała sie do dwóch stopni: wasali królewskich i wasale lenników królewskich
-królowie angielscy zdołali utrzymać zasadę zwierzchnictwa nad wszystkimi wasalami. Posłuszeństwo wobec króla i określone świadczenia obowiązywały również członków hierarchii lennej drugiego stopnia. Każdy wasal musiał stawić się ze swym oddziałem na wezwanie króla
-obok wojskowej służby lennej utrzymał się równolegle system pospolitego ruszenia, zobowiązujący wszystkich wolnych do wystąpienia pod bronią na wezwanie króla
-tarczowe- opłaty w razie wojny nakładane na wasali pragnących uchylić się od stawiennictwa wojskowego
-swobodna alientacja lenn- lenno mógł nabyć każdy, niezależnie od tego, czy był rycerzem, czy nie
2.Feudałowie
a)bezpośredni wasale korony- możnowładcy. Baronii. Podlegali feudalnemu sądowi równych im bezpośrednich wasali korony (sądowi parów)
XIVw- królowie rozszerzali skład Izby Lordów, nadając osobnymi przywilejami dziedziczną godność parów osobom, które dotąd prawa do zasiadania w Izbie Parów nie miały
b)wyższe duchowieństwo- arcybiskupi i biskupi i opaci wraz ze swymi wielkimi dobrami wchodzili w skład hierarchii lennej
c)wasale pośledni korony
XIIIw- szlachta wspólnie z miastami prowadziła walkę przeciwko możnowładztwu- uzyskali prawo obsadzenia niższej izby Parlamentu
3.Ludność wiejska. Kategorie ludności wiejskiej:
a)wolni chłopi- zwierzchnia własność ziemi należała do pana i jemu musieli oni świadczyć rentę feudalną. Mieli prawo opuszczać ziemię i alienować ją
b)willani- pozostający w znacznie większej zależności od panów. Byli przywiązani do ziemi i podlegali podobnym ograniczeniom jak osobiści poddani osobiści w Niemczech czy sefrs we Francji.
Manor (posiadłość pańska)- składała się z 3 rodzajów gruntów:
-uprawiane na własny rachunek , głównie pracę pańszczyźnianą chłopów
-gruntu dzierżone przez wolnych chłopów
-gruntu willańskie
XIIw- poważne rozluźnienie stosunków poddańczych. Wzrost gospodarki pieniężnej prowadził do likwidacji pańszczyzny i renty naturalnej oraz do upowszechnienia się dogodniejszych dla chłopów czynszów (renta pieniężna). Pojawiła się praca najemna (w bardzo trudnych warunkach)
XIVw- zbrojne powstanie chłopów pod wodzą Wata Tylera (1381)- zakończone klęską
XVw- utrzymały się jedynie świadczenia feudalne o charakterze ekonomicznym
XVIw- na miejsce dawnych sokementów i willanów na wsi angielskiej występować będą dwie kategorie ludności chłopskiej: wolni posiadacze ziemscy, którzy płacili panu tylko niewielkiej opłaty oraz dzierżawcy wieczyści gruntów pańskich
4.Mista i mieszczanie
1086- 80 miast skupiających 5% ludności Anglii (osiedla półrolnicze)
XIIw-pierwsze przywileje ludności poszczególnych miast
XIII\XIVw- nadania nadające miastom osobowość prawną
XIIIw- poważne znaczenie gospodarcze i polityczne niektórych miast
1265- przedstawiciele niektórych miast powołani zostali na sesję Wielkiej Rady
Mayor- stał na czele samorządu miejskiego. Reprezentował główną warstwę mieszczańską, która z reguły sprawowała urzędy w mieście
II. USTRÓJ PAŃSTWA
1.Władza królewska
XIIw- państwo przyjęło charakter monarchii stanowej, co oznaczało ograniczenie władzy królewskiej. Wilhelm Zdobywca ze względu na patrymonialne podstawy jego silnej władzy narzucił krajowi jako najwyższy zwierzchnik lenny organizację lenną i to w takiej formie , by mogła ona zapewnić sprawną organizację wojskową i by nie mogła osłabić władzy królewskiej. Powstał także stosunek podporządkowania wszystkich poddanych królestwu. Cała ludność świadczyła królowi daninę. Władza królewska miała zatem silną podstawę finansową:
a)wpływy z dóbr królewskich
b)dochody z regaliów
c)danina pieniężna składana przez całą ludność
d)dochody z lenn i tarczowe
Król był najwyższym strażnikiem pokoju w państwie
XIIw- królowie narzucili krajowi z powrotem swoje sądownictwo i wyeliminowali prawie zupełnie działalność innych sądów
Od XIIIw- możnowładztwo uzyskiwało sukcesy w walce z królem. Rozwinął się parlament, który przejął część władzy królewskiej jako reprezentacja wszystkich stanów
1215- Wielka Karta- sformułowano formalnie prawo oporu (określano warunki wypowiedzenia posłuszeństwa królowi)
1327- detronizacja Edwarda II
1399- detronizacja Ryszarda II
2.Państwo a Kościół- głęboki konflikt
XIIw- wydanie przez króla Henryka II konstytucji klaredońskich ograniczających uprawnienia Kościoła, wywołały gwałtowną opozycję kleru, co doprowadziło do zamordowania arcybiskupa Canterbury Tomasza Becketa w 1170. Król musiał się ukorzyć i odwołać konstytucję; konflikty na tle obsadzania biskupów, świadczenia finansowe i chęć uniezależnienia korony od wpływów papieża i kościoła
XIIIw- umocnienie stanowiska Kościoła
XIVw- ponowne osłabienie władzy Kościoła
3.Nastepstwo tronu- nie było wyraźnie uregulowana
1154- objęcie tronu przez Henryka II (po Kądzieli) umocnienie przez niego zasadę dziedziczności tronu, która ostatecznie wyeliminowała elekcyjność. Przyjęto system dziedziczenia odpowiadający zasadom sukcesji lennej (system kognatyczny). Poczatkowo było niejasne -jeśli nie było potomka to szukano następcy z rodu (elekcja). Jeżeli nie było męskiego potomka tron dziedziczyła córka
1301-następca tronu angielskiego nosił tytuł księcia Walii (wcielenie księstwa do Anglii)
1445-1485- wojna sukcesyjna dwóch Róż między pretendującymi do tronu dwiema gałęziami dynastii Plantegenetów: Lancasterów (Czerwona Róża) i Tudorów (Biała Róża)
1485- objęcie tronu przez krewnego Lancasterów, Henryka Tutora jako Henryka VII
4. Rada królewska- tworzyli ją dygnitarze nadworni oraz bezpośredni wasale królewscy(kuria królewska). Miała charakter doradczy, wykonywała też sądownictwo w sprawach między wasalami korony jako sąd parów oraz w innych s[prawach, które docierały do sądu królewskiego w drodze apelacji. Wyłoniła się Wielka Rada i mniej liczna Rada Zwyczajna. Z kurii wywodzą się następujące organa:
a)Exchequer- najwyższy organ skarbowy i działający w jego ramach Sąd Exchequeru (Pipe Rolls - sprawozdania rachunkowe, Anglia posiadała najlepszą dokumentację skarbową ze wszystkich w Europie)
b)dwa sądy królewskie: Sąd Ławy Królewskiej (Kings Bench) i Sąd Spraw Pospolitych (Common pleas)
c)Izba Lordów jako wyższa izba Parlamentu oraz Sam Parlament
d)Rada Zwyczajna (Ściślejsza)
5.Wielka Karta Wolności z 1215r- 63 artykuły. Najważniejsze sprawy:
-Art. 39 dotyczy wolności osobistej, art 21 gwarantuje baronom, że będą sądzeni tylko przez iudicia parium
-Atr.13 potwierdza przywileje miast, w szczególności „dawne wolności i swobody miasta Londynu”
-Art. 12 i 14- specjalne uprawnienia kurii królewskiej- dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych konieczna jest zgoda ogólnej Rady Królestwa. W jej skład wchodzą tylko bezpośredni lennicy króla
-Art.61 określa sankcje dla przestrzegania postanowień Wielkiej Karty. Baronowie wybierali spośród siebie komisję 25 baronów, którzy czuwali aby król przestrzegał przyjętych na siebie zobowiązań. W razie ich złamania mieli prawo oporu
Wielka karta wolności była przywilejem dla baronów, wydanym w ich interesie i gwarantujący, ich uprawnienia
6. Parlament- wywodzi się genetycznie z kurii królewskiej, w szczególności z Wielkiej Rady
1265- powstanie Parlamentu- Wielka Rada wystąpiła jako reprezentacja trzech stanów
*Parlament w XIV i XVw- kształtowanie się struktury Parlamentu. Skład:
a)Izba Wyższa (izba Lordów)- w jej skład wchodzili przedstawiciele Kościoła (arcybiskupi, biskupi i opaci) oraz bezpośredni wasale króla; tzw. Para, których król gościnnie wprowadzał
b)Izba Niższa (Izba Gmin)wyodrębniona w XIVw jako oddzielne kolegium; zasiadali w niej przedstawiciele rycerstwa i uprzywilejowanych miast. Przewagę w niej mieli mieszczanie, ale funkcje przewodniczącego Izby sprawował wybrany przez Izbę przedstawiciel rycerstwa; posłowie byli związani instrukcjami wyborców
*Uprawnienia Parlamentu:
a)dziedzina sądownictwa- jako najwyższa instancja sądowa, do której można było w określonych wypadkach skierować skargę odwoławczą, jako konstytucję lennego iudicium parium dla sadzenia przestępstw popełnionych przez lordów
d)dziedzina finansów- uchwalanie podatków (1297 - nienakładanie podatkó bez zgody parlamentu)
c)dziedzina ustawodawstwa- miał bardzo daleko idące uprawnienia ustawodawcze. Król miał w Parlamencie stanowisko równorzędne z Izbą Lordów i z Izbą Gmin. Nie podlegał Parlamentowi, który posiadała zagwarantowaną szeroką sferę swobodnego działania i wysokie uprawnienia. Równolegle między władzą monarszą a władzą Parlamentu, oraz decydował o miejscu odbycia Parlamentu; tylko król zwoływał parlament
XIVw- Parlament obradował z reguły na terenie opactwa Westminsterskiego w Londynie
7. Cechy średniowiecznego Parlamentaryzmu Angielskiego
a)Parlament dzielił się na dwie izby. Prawa wyborcze czynne opierały się na cenzusie majątkowym, a nie na przynależności stanowej
b)system dwuizbowy angielski zakładał podejmowanie przez Parlament uchwalał w drodze kolejnego rozpatrywania spraw przez obie izby
c)król miał w Anglii stanowisko równorzędne z obu izbami
d)Instytucja angielska impeachment (oraz act of attainder) stanowiła formę kontroli Parlamentu nad organami władzy królewskiej
e)średniowieczny Parlament wykształcił podstawy instytucji nietykalności poselskiej i reprezentacji narodowej posłów, które to zasady należeć będą do podstawowych filarów parlamentaryzmu
8.Zarząd lokalny
-hrabstwa- zarządzane przez wasalów zwanych hrabiami (earl)- tytuł ten przenoszony był dziedzicznie. Faktyczne władztwo miał wicehrabia (szeryf) wybierany przez króla (pobierał uposażenie pieniężne w formie części dochodów ściąganych przezeń z hrabstwa); szeryf miał bardzo silną władzę: skarbową, wojskową sądową
XIIIw- osłabienie władzy szeryfa. Utrata władzy sądowej i wielu uprawnień administracyjnych
9.Samorząd lokalny- na danym terenie zadania publiczne wykonywane były przez organy reprezentujące ludność danego terenu i przez nią wybrane, lub przez te organy, które wprawdzie się formalnie nominowane przez władzę państwową, ale pod tym zasadniczym warunkiem, by osoby nominowane pochodziły z danego terenu, by były w nim osiadłe i w ten sposób z nim związane
-samorząd miejski- charakter stanowy, gdyż o obsadzie organów miejskich decydował stan mieszczański
-sędziowie pokoju - w każdym hrabstwie powoływano 8 sędziów pokoju (powoływał ich król) mieli ograniczenia administracyjne i ostatecznie skupili w swym ręku władzę sądową w sprawach karnych oraz prawie całą administrację hrabstwa; urząd dla szlachty
-sędziowie przysięgli- powoływani przez ludność; współudział w wymiarze spr
10.Sądownictwo
Król zrezygnował z działalności swych sądów - 1295 - statut westminterski
Na szczeblu centralnym funkcje sądowe wykazywane w imieniu króla głównie przez kurię królewską, rozdzielone zostały między wyłonione przez nią organa w sposób następujący:
a)Izba Lordów - zachowała charakter najwyższej instancji odwoławczej oraz uprawnienia do sądzenia lordów
b)Sąd Spraw Pospolitych- rozpatrywał przede wszystkim sprawy cywilne
c)Sąd Ławy Królewskiej- główne sprawy karne
d)Sąd Exchequeru- organ sądowy dla rozpatrywania skargi przeciw koronie w dziedzinie skarbowej
e)Sąd Kancelarski- stosowano postępowanie uproszczone, mniej formalne, niżby tego wymagało prawo powszechne (common law), przy czym w wyrokowaniu kierowano się zasadą słuszności- equity
f)sądy delegowane- funkcje objazdowe i rozpatrywali sprawy sądowe w terenie; cywilne i karne
g)sądy kościelne- ich kompetencja ulegała stopniowemu ograniczeniu
11.Sady przysięgłych
XIIIw- owstanie instytucji sądów przysięgłych- była to instytucja procesowa, szczególną forma udziału czynnika ludowego (niefachowych przedstawicieli społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości). Ewolucja sądów [przysięgłych w Anglii trwała do XVIw. Współudział sędziów przysięgłych w wymiarze sprawiedliwości mógł przybierać trojaką formę:
a)Wielką Ławę (23 przysięgłych)- badanie tego, czy w danej sprawie istnieje podstawa do nadania dalszego biegu oskarżeniu. Albo umarzała sprawę, albo kierowała ją do Ławy orzekającej dla spraw karnych w celu jej osądzenia. Decyzja zapadała zwykle większością głosów
b)Ława orzekająca dla spraw karnych- składała się z ławy przysięgłych i fachowych sędziów nominowanych. Oddzieleniu uległo orzeczenie o winie od orzeczenia o wymiarze kary. Ława przysięgłych orzekała o winie a sędziowie fachowi o karze
c)Ława dla spraw cywilnych. Przysięgli orzekali o stanie faktycznym, a sędziowie fachowi na podstawie orzeczenia ławy przysięgłych stosowali w swej decyzji przepisy prawa
II. ŹRÓDŁA PRAWA
-konstytucje, assyz (assisae)- ustawy królewskie zwane później statutami
-tworzenie prawa ustawowego (statute law)- ustawodawstwo Parlamentu; rzadko wkraczało w prawo sądowe
-common law od XIIIw występowało jako jednolite, powszechne prawo w całym królestwie. Ukształtowało się ono jako prawo powszechne pod wpływem orzecznictwa sądów królewskich. Sądy królewskie doprowadziły do likwidacji lokalnych praw zwyczajowych. Decydujący wpływ na powstanie i tworzenie się common law odgrywały precedensy (wyroki wydawane poprzednio w podobnej sprawie przez sąd królewski); nie jest ono prawem stanowionym ani zwyczajowym
od XVIw- stosowanie norm słuszności (equity) pozwalających na uzupełnienie i poprawienie common law. Stosował je sąd kanclerski. Ukształtował się swoisty dualizm prawa angielskiego opierający się równocześnie i na common law i na systemie equity; brak wpływów prawa rzymskiego choć było znane i uczono go na uniwersytetach; stosowano pr kanoniczne
Źródła poznania prawa
-wyroki i akty sądów królewskich spisywane jako przedsięwzięcie prywatne. Od XIVw spisy dokonywane przez opłaconych prawników nabrały charakteru urzędowego (records, reports [protokoły rozpraw] -> Yearbooks )
-dzieła prawników
IV.CHARAKTERYSTYKA OKRESU
1.W rozwoju państwa angielskiego XI-XVw można wyróżnić dwa okresy rozdzielone datą 1265-okres monarchii wczesnofeudalnej i okres monarchii wczesnofeudalnej i okres monarchii stanowej
2.Brak okresu rozdrobnienia feudalnego
3.Długie utrzymanie przez króla angielskiego silnej władzy wynikało ze specyficznych warunków rozwoju państwa, zorganizowanego w XIw przez najeźdźców normandzkich. Monarchia zorganizowała sprawny zarząd lokalny, utrzymała w swym ręku sądownictwo, oparcie panowania na sprawnej organizacji wojskowej i na dobrych finansach
4.W XIIIw monarchia zmagała się o władzę z baronami: Powstanie Parlamentu i przekształcenie się w monarchię stanową
5. Charakter monarchii stanowej nadawał Anglii ustrój społeczny oparty na podziale na stany
6.Parlament angielski miał wiele cech specyficznych, różniących go od zgromadzeń stanowych na kontynencie; stany miały udział we władzy za pośrednictwem parlamentu
ANGLIA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ (OD XVI DO POŁOWY XVIIW)
1485- objęcie tronu przez Tudorów
XVIw- wielki rozkwit gospodarczy w Anglii. Początek rządów absolutnych.
1509-1547- rządy Henryka VIII- zerwanie Anglii z Rzymem. Król stanął na czele angielskiego kościoła narodowego, który zapewnił mu pełne poparcie
1558-1603- rządy Elżbiety I- cieszącej się dużą popularnością. Sukcesy:
-1588- rozbicie floty hiszpańskiej u wybrzeży Anglii (tzw. Wielka Armada). Pozbycie się najgroźniejszego rywala w Handlu oceanicznym - Hiszpanii
1603-Stuarci na tronie Anglii- początek zmagań między królewskim absolutyzmem a Parlamentaryzmem
1603-1688- rewolucyjne przemiany zakończone katastrofą monarchii
1640-1648- I rewolucja- Karol I został zaprowadzony na szafot i spowodował ukonstytuowanie się Republiki (1649-1660)
I.STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE
1.Początki kapitalizmu
XVI i XVIIw- szlachta wprowadzając nowy system eksploatacji ziemi, sama przyczyniła się do przyśpieszenia rozwoju kapitalizmu, również w przemyśle i handlu:
*rozwój kapitalizmu w rolnictwie
XVw- Anglia zaczęła sama przerabiać wełnę a jej przemysł sukienniczy wkrótce zajął czołowe miejsce w Europie
XVIw- szlachta wzbogaciła się przez uzyskanie sekularyzowanych dóbr klasztornych, rozdawanych bądź sprzedawanych przez Henryka III
Grodzenia- akcja zagarnięcia przez szlachtę gruntów gminnych i chłopskich dla scalenia ich w większe powierzchnię, z kolei zmieniane na pastwiska
XVIIw- zniknięcie wielu wsi angielskich, które zamienione zostały na pastwiska- zyskiwała na tym szlachta i gospodarka krajowa
XVII i XVIIIw- Anglia zajęła w europie przodujące miejsce w produkcji rolnej. Przemiany na wsi angielskiej i rozwój stosunków kapitalistycznych w rolnictwie miały doniosłe znaczenie:
a)zapewniły zwiększenie wydajności rolnictwa, wzbogaciły szlachtę i kierowały jej zainteresowania ku kapitalistycznym inwestycjom produkcyjnym
b)nie doprowadziły do skurczenia się rynku wiejskiego
c)zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą; wielka liczba ludności wiejskiej została bez dachu nad głową, nastąpił jej masowy napływ do miast, a to z kolei umożliwiło rozbudowę przemysłu kapitalistycznego. Powstała nowa warstwa społeczna- proletariatu
*rozwój kapitalizmu w przemyśle
XVw- powstanie przemysłu sukienniczego. Organizacja przemysłu opierała się na manufakturach. powstały nowe ośrodki przemysłowe. Manufaktury handlowe przez cechy (i ich monopole) powstawały często poza miastami, w ośrodkach wiejskich
XVIw- przemysł stosował formy wyzysku zatrudnionych
1503- Elżbieta I reguluje statut o terminatorach- m. in. „krwawe ustawodawstwo”- przewidywało karanie włóczęgów chłostą aż do upływu krwi, a włócczęgów schwytanych po raz 3 karano śmiercią jako złoczyńców i wrogów społecznych
*kapitalizm w handlu. Merkantylizm w Anglii szeroko rozwinęła Elżbieta I, m. in. przez pobieranie i udzielanie przywilejów nowo powstającym kompaniom handlowym
1588- Anglia objęła panowanie nad morzami
II. USTRÓJ PAŃSTWA
1.Władza królewska i Parlament
XVI i XVIIw- W Parlamencie w Izbie Lordów obok grupy możnowładców zasiadali przedstawiciele nowej, przez króla kreowanej arystokracji i nominowani przez niego biskupi. W Izbie Gmin zasiadali przedstawiciele średniej szlachty i mieszczaństwa
1539- ustawa Act of Proclamation- uchwała Parlamentu uprawniała króla do wydawania w szerokim zakresie proklamacji, czyli rozporządzeń, które miały mieć moc obowiązującą na równi z ustawami uchwalanymi przez Parlament. Nieograniczona władza królewska nabrała znamion legalności; potem była ograniczona; wzbogacone mieszczaństwo buntowało się, co doprowadziło do walki z królem Karolem I
Sąd Izby Gwaździstej - 1487; pierwszej i ostatniej instancji; bez przysięgłych, mógł stosować tortury; osobista jurysdykcja króla; zniesiona w 1641 przez Parlament
Wyznania:
-powstanie kościoła anglikańskiego
-szerzenie się katolicyzmu (purytanie) za panowania Elżbiety
-prześladowania purytanów za Karola I (sąd wysokiej komisji)
III. CHARAKTERYSYKA OKRESU
1.Monarchia absolutne w Anglii (1485-1640) powstała w oparciu o silny sojusz Króla z mieszczaństwem i drobną szlachtą. Przez cały czas utrzymywał się parlament
2.Rozwijające się stosunki kapitalistyczne w przemyśle handlu i rolnictwie czyniły w XVIw znaczne postępy także na skutek polityki gospodarczej prowadzonej przez monarchię
3.W XVIIw warstwy poczuły się na tyle silne by objąć kontrolę nad władzą królewską i ubiegać się o udział we władzy (mieszczaństwo i średnia szlachta)
4.Okres panowania Stuartów (1603-1648) stanowi zarówno końcowy etap królewskich rządów absolutnych, jak i początkowy etap okresu przemian wewnętrznych, zakończony II rewolucja w 1688r
PAŃSTWO W EPOCE KAPITALIZMU
ANGLIA W XVII I XVIIIW
1.Rozwój stosunków gospodarczych i społecznych
XVIw- Anglia wkracza na drogi kapitalizmu
XVIIIw- Anglia pierwszym na świecie krajem wielkiego kapitału i przemysłu fabrycznego na większą skalę
-na rozwój stosunków rolnych duży wpływ wywarła rewolucja, która wywołała znaczną zmianę struktury własności ziemskiej. Konfiskata dóbr królewskich oraz resztek własności kościelnych i polityka antychłopska prowadziły do koncentrowania się wielkiej własności ziemskiej w ręku szlachty i burżuazji nabywającej wystawiane na sprzedaż dobra oraz do skurczenia się wolnej własności chłopskiej dalszego odpływu sproletaryzowanej ludności wiejskiej do miast
-w dziedzinie przemysłu Anglia wysunęła się na czoło krajów europejskich
XVIIIw- rewolucja przemysłowa w Anglii- mechanizacja produkcji, z zastosowaniem maszyn o napędzie parowym i udoskonalenie komunikacji
-handel angielski czerpał olbrzymie zyski z importu towarów zamorskich
XVIIIw- sojuysz między koalicjami mieszczaństwa ze średnią szlachtą ziemską i wielkimi właścicielami i uzyskanie władzy w państwie w formie rządów parlamentarnych
2.Kolonie
XVII i XVIIIw- ekspansja terytorialna Anglii, rozszerzenie i umocnienie się jej panowania zarówno na terenie wysp brytyjskich
a)w Szkocji- od czasów Wilhelma Zdobywcy stała się lennem królów angielskich
XVIw- Stuarci na tronie Szkocji- Szkocja uznana za niezawisłe królestwo
1603-Stuarci na tronie Anglii- unia personalna między Anglią a Szkocją
1707-unia realna. Królowie przybrali tytuł królów Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii
b)w Irlandii
XIIw- Irlandia podbita przez Anglię- długowieczne walki ludu irlandzkiego przeciw rządom osadzonych w Irlandii angielskich baronów
XVIw- Irlandia traktowana była przez Anglię tak jak inne kolonie i podlegała podobnemu wyzyskowi kolonialnemu
VIIIw- wystąpił zorganizowany ruch narodowy Irlandczyków, dążący do autonomii swego kraju
1776-W.B. zniosła niektóre ograniczenia Irlandii
1782- W.B. musiała uznać niezależność Parlamentu Irlandzkiego jako organu ustawodawczego, a irlandzką Izbę Lordów za najwyższą władzę sądową
1783-1800- Irlandia i W.B tworzyły 2 niezależne królestwa pod wspólną koroną
1800- zawarcie unii Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii z Irlandią, mającej znamiona unii realnej
c)rozbudowa kolonii zamorskich
-w kierunku zachodnim, ku wybrzeżom Ameryki Północnej i wyspom na morzu Karaibskim wypierając stamtąd Hiszpanów, oraz szereg kolonii na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej
1776- oderwanie się kolonii i powstanie Stanów Zjednoczonych
1763- Francja zrezygnowała na rzecz Anglii ze swych posiadłości w Kanadzie
-w kierunku Indii
1600- powstanie Kompanii Wschodnio- Indyjskiej zorganizowanej przez kupców londyńskich
1858-rozwiązanie kompanii
1854-ustawa wprowadziła daleko idące podporządkowanie administracji Indii organom państwowym
I. PRZEMIANY USTROJOWE W XVIIW
A)PANOWANIE STUARTÓW (1603-1648)- etap końcowy monarchii absolutnej
XVIw-koniec wieku- ujawniły się sprzeczności między swawolą absolutnego władcy a dążeniem mieszczaństwa i gentry do uniezależnienia się i przyjęcia udziału we władzy. Mieszczaństwo sprzymierzone z drobną szlachtą podjęło walkę z królem oraz popierającą go częścią arystokracji- chodziło o przywrócenie i wzmocnienie praw Parlamentu, o odebranie proklamacjom królewskim charakteru samoistnych aktów prawnych, chodziło następnie o pozbawienie króla prawa do nakładania podatków i dowolnego udzielania monopoli bez zgody Parlamentu. oraz o odebranie królowi sądownictwa wykonywanego przez Sąd Izby Gwiaździstej i Sąd Wysokiej Komisji, czy przez inne rady królewskie; konflikt wzmagał spór między kościołem angielskim reprezentowany przez arystokrację a purytanami (mieszczaństwo, gentry)
1628- król Karol I uchwalił petycję prawa- określała przede wszystkim wysokość podatków i opłat, zabraniała również samowolnego więzienia kogokolwiek bez podstawy prawnej
1640-1653- obrady Długiego Parlamentu (formalnie rozwiązał się dopiero w 1660r), ponieważ Karol I potrzebował pieniędzy, czyli trzeba było podnieść podatki
1641- Parlament uchwalił szereg ustaw, mających na celu ograniczenie samowoli królewskiej i umocnienie pozycji parlamentu. Do nich należą:
-król nie mógł rozwiązać ani odroczyć Parlamentu, bez zgody samego Parlamentu, i to nie wcześniej niż po upływie 50 dni od jego zebrania się
-ustawa o trzechleciu- Parlament musi być zwołany nie później niż w terminie trzech lat od ostatniej sesji rozwiązanego Parlamentu. Gdyby król terminu tego nie dotrzymał, obowiązek zwołania Parlamentu spada na kanclerza bądź na inne osoby przewidziane ustawą; to nie zakończyło konfliktów z królem, wojska Karola I odniosły porażkę; 1642-formalny wybuch wojny domowej; 1648-49 apogeum
-ustawa o zniesieniu Sądu Izby Gwiaździstej
-ustawa o zniesieniu Sądu Wysokiej Komisji
B)OKRES REPUBLIKI (1648-1660)- angielska gospodarka feudalna zamieniła się w kapitalistyczną
*1649-1653- okres formalnej współpracy Cromwella z Długim Parlamentem
1648- przewagę w walce uzyskały tendencje independentów, przeciwstawiające się prezbiteriańskim dążeniom do ugody z królem. Armia w grudniu usunęła z Izby Gmin posłów prezbiteriańskich; lewellerzy - reprezentowali radykalny program drobnomieszczaństwa; koncepcje suwerenności ludu, czyli organy maja być wybierane przez lud, zatem Anglia powinna zostać republiką; ich ruch został rozbity przez Parlament i jego wojsko
1649-przekształcony Parlament powołuje Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości. który wydał wyrok skazujący króla na śmierć przez ścięcie. Rada Stanu objęła rządy, parlament kadłubowy
19 maja 1649-akt Parlamentu stworzył podstawę prawną ustroju republikańskiego. Akt ten proklamował Anglię republiką i wolnym państwem
1653- Cromwell (trzymający władzę)dokonał przy pomocy sił zbrojnych otwartego zamachu stanu i rozpędził Kadłubowy Parlament; dyktatura - Cromwell bał się lewe llerów: rozpędził kadłubowy parlament, dokonał zamachu stanu
*lata 1653-1660
1653- ogłoszenie aktu zwanego Instrumentem Rządzenia- jedyna w dziejach Anglii Konstytucja spisana. Władza wykonawcza miała należeć do Lorda Protektora, którym był Cromwell, i do Rady Stanu składającej się z członków mianowanych dożywotnio przez Lorda Protektora spośród kandydatów przedstawionych mu przez Parlament i Radę Stanu; ugruntowała się dyktatura
1658- Cromwell po wyznaczeniu swojego syna Ryszarda zmarł. Ryszard poczuł się niezdolnym do opanowania sytuacji, zrzekł się swej godności a prace przejęli generałowie; wprowadzenie prze Cromwella dziedzicznego Lorda Protektora
1660-zebrał się po raz ostatni Długi Parlament, w składzie pierwotnym, zawierającym zarówno posłów którzy zasiadali w Parlamencie Kadłubowym jak i posłów usuniętych z Długiego Parlamentu w 1648r; był to ostatni długi parlament, który uchwalił przywrócenie monarchii i powołał na tron syna ściętego Karola; Karol II uznała ten parlament za legalny i ogłosił, ze to jego 12 rok panownia
C)OKRES RESTAURACJI STUARTÓW (1660-1688)
1.Rządy Karola II (1660-1685)- przywrócenie monarchii. Przywrócony został dwuizbowy Parlament z Izbą Lordów, reprezentującą arystokrację i Izbą Gmin reprezentującą mieszczaństwo i gentry; bez absolutyzmu; dyspensa - król mógł uchylać ustawy parlamentu; syspensa - całkowite zniesienie ustawy
1679-ustawa Habeas Corus Act- zabezpieczenie nietykalności osobistej jednostki przed samowolnym uwięzieniem przez organa państwowe; torysi - zwolennicy króla; wigowie - zwolennicy parlamentu, rzecznicy handlu i interesów
2.Rządy Jakuba II (1685-1688)-druga „chwalebna” rewolucja- król będąc gorliwym katolikiem, zdradzał w swej polityce wewnętrznej i zagranicznej sympatię do Kościoła i krajów katolickich; torysi bali się powrotu katolicyzmu i przyłączyli się do wigów
1688- Wilhelm Orański (zięć Jakuba II)jako protestancki krewny króla znalazł poparcie i zajął miejsce Jakuba (króry zbiegł do Francji)- tzw. „chwalebna rewolucja”- ostateczny kres prób odrodzenia absolutyzmu
II.POWSTANIE RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH I GABINETOWYCH (1689-1832)
A)USTRÓJ ANGLII NA PRZEŁOMIE XVII I XVIIIW
1.Rządy dynastii orańskiej i hanoweskiej
1688-tron w rękach Wilhelma III Orańskiego i Marii II
XVIIIw- era gregoriańska w Anglii
XIXw- era wiktoriańska
2.Bill of rights (Bill o prawach) z 1689r- wylicza w 13 punktach nadużycia władzy dokonywane przez Jakuba II i Karola II, a następnie określa odpowiednio do każdego punktu nowe zasady prawne, które by mogły na przyszłość zapobiec podobnym nadużyciom. W szczególności:
-uznał za nielegalne wykonywanie przez króla prawa suspensy bez zgody Parlamentu i potępił nadużywanie przez króla prawa dyspensy
-odmówił królowi prawa nakładania jakichkolwiek podatków bez zgody Parlamentu
-sformułował ogólnie postulat częstego zwoływania Parlamentu
1694- ustawa o tym że kadencja Parlamentu nie może przekraczać 3 lat
1716-przedłużenie kadencji Parlamentu do 7 lat
3.Ustawa sukcesyjna z 1701:
-określała zasady sukcesji tronu i przewidywała ewentualną sukcesję dynastii hanowerskiej
-podkreślała wyraźnie, że monarcha związany jest prawem, co miało zapobiec możliwości odrodzenia absolutnej, czy nie związanej prawem władzy królewskiej
-stworzyła podstawy niezawisłości sędziowskiej, określając, że sędzia może być usunięty z urzędu jedynie na żądanie obu izb Parlamentu
-w sposób pośredni przyjęła zasadę konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów za króla- ustawa odebrała królowi prawo ułaskawienia ministra oskarżonego bądź zasądzonego w drodze procedury impeachment
4.Charakterystyka przemian ustrojowych. Zmiany ustrojowe dokonane w XVIIw (porządek taki jak przed rewolucjami)
*król podlega prawu
*wykształcenie się zasady, że Izba Gmin jest reprezentacją całego narodu (każdy posej reprezentuje nie tyle swój stan, czy okręg wyborczy, co cały naród)
*ustawy: petycja prawa, Habeas Corpus Act, Bill of rights, Ustawa Sukcesyjna
B)POWSTANIE RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH
1.Odpowiedzialność prawna a odpowiedzialność polityczna ministrów.
Ministrowie ponosili jedynie odpowiedzialność prawną, czyli konstytucyjną za swą działalność. Mogli być w drodze impeachment oskarżeni jedynie przez Izbę Gmin o naruszenie prawa i sądzeni przez Izbę Lordów.
XVIIIw- przyjęcie zasady odpowiedzialności politycznej, czyli parlamentarnej ministrów
2. Powstanie gabinetu. Zasada nieodpowiedzialności króla (król sprawuje wł wykonawczą); Tajna Rada - rada królewska, zbierała się w gabinecie króla, dlatego Gabinet
1714-tron objęli księcia hanowerscy Jerzy I i potem Jerzy II (nie orientowali się w sprawach angielskich i nie znali nawet języka angielskiego)- nie uczestniczyli na posiedzeniach gabinetu i pozostawiali swobodę w rządzeniu państwem ministrom powoływanym z partii mających większość w Izbie Gmin. Pierwszy Lord Skarbu, zwany odtąd pierwszym ministrem (premierem) obejmował przewodnictwo gabinetu. Parlament wykorzystywał tę okoliczność dla uniezależnienia gabinetu od króla i podporządkowanie go sobie; wcześniej król osobiście przewodniczył spotkaniom Gabinetu, ale książęta hanowerscy nie znali nawet angielskiego
Zasada nieodpowiedzialności króla - („król nie może czynić źle”), król nie miał wpływu na kontrasygnatę ministrów, którzy stali się odpowiedzialni
XVIIIw- nadanie zasadzie nieodpowiedzialności króla głębszego znaczenia- faktyczne przesunięcie władzy z króla na ministrów. Dawniej król rządził, a ministrowie byli jego doradcami, obecnie władzę przejęli faktycznie odpowiedzialni ministrowie, a nieodpowiedzialny król mający prawnie władzę, nie mógł rozkazywać dowolnie przez siebie powoływanym ministrom, lecz mógł im tylko radzić
3.Odpowiedzialbność solidarna, czyli gabinetowa ministrów (od XVIIIw)- cały gabinet brał odpowiedzialność za postępowanie każdego z ministrów pociągało za sobą ustąpienie całego gabinetu
4.Mechanizm rządów Parlamentarnych- w ostatecznej postaci skrystalizował się dopiero na przełomie XVIII i XIXw:
-działalność każdego rządu rozwijać się mogła tylko w oparciu o większość parlamentarną. W przypadku braku tej większości Izba Gmin mogła w każdej chwili uchwalić tzw. wotum nieufności- stanowiło formę sprawowania przez Parlament kontrolinad działalnością polityczną odpowiedzialnych politycznie ministrów
-król powoływał na premiera osobę zdolną do skupienia większości parlamentarnej, a więc przywódcę (leadera) partii, która miała tę większość, a on z kolei przedstawiał królowi skład całego gabinetu. Praktyka taka jest stosowana po dzień dzisiejszy
-prawo rozwiązania Izby Gmin- przysługiwało królowi- także w wypadku uchwalenia wotum nieufności dla rządu
-każdy rząd jako wyłoniony z większości parlamentarnej, liczyć mógł na ogół na poparcie Izby Gmin przez okres całej kadencji. która do 1911r trwała aż 7 lat
-każde nowe wybory groziły przesunięciem się większości do drugiej partii, a zatem perspektywą ustąpienia dotychczasowego rządu i powołania nowego gabinetu, reprezentującego zwycięską partię
Prawo sankcji wobec uchwał Parlamentu- należało do prerogatywy królewskiej- król miał zawsze prawo do odmówienia sankcji; parlament stał się całkowicie niezależny od króla jako władza najwyższa
III.KONSTYTUCJA ANGIELSKA
Konstytucja- ustawa, w której sformułowane są podstawowe zasady prawne organizacji państwowej oraz prawa obywatelskie i która stanowi w stosunku do innych ustaw normę nadrzędną. Konstytucja angielska nie ma tej formy.
Konstytucja w sensie materialnym- system odstawowych urządzeń społeczno- gospodarczych i politycznych, które charakteryzują daną organizację państwową (konstytucja niepisana)
Konstytucja w sensie formalnym- ustawa zasadnicza w sensie formalnym, węższym, oznacza ustawę zasadniczą, nadrzędną w hierarchii ustaw, uchwaloną, nowelizowaną i uchylaną w specjalnym trybie, nazywaną także „konstytucją pisaną”
1.Materialny charakter konstytucji angielskiej- zwyczaje ustaw, rozporządzenia, praktyka i różnorodne zwyczaje prawne, wśród których Anglicy rozróżniają właściwe prawne normy konstytucyjne i tzw. konwenanse oraz maksymy. Konstytucja angielska odznacza się szczególną giętkością. Normy konstytucyjne nie mają w Anglii charakteru nadrzędnego w stosunku do innych ustaw. Każda ustawa jest zgodna z Konstytucją. Konstytucja angielska nie powstała w drodze ustaw jako wyraz woli ustawodawcy lecz wyłoniła się zwyczajowo z panującego w Anglii prawa
2.Wpływ wzoru konstytucji angielskiej na inne kraje
a)Monteskiusz oparł swoją teorię podziału władzy na wzorach angielskich (pomylił się bo w Angli raczej trójpodziału nie było)
b)John Locke- oparł się na urządzeniach angielskich po drugiej rewolucji z 1688r
c)suwerenność Parlamentu
Wzory angielskie odznaczają się najbardziej w kształtowaniu parlamentaryzmu w XIXX i XXw. Nauka trafnie ujmowała zasady parlamentaryzmu, recypowane w całości lub w części przez państwa nowożytne, w następujących punktach:
-zasada reprezentacji narodowej
-system dwuizbowy
-odpowiedzialność prawna ministrów
-rządy parlamentarne (odpowiedzialność polityczna ministrów)
-rządy gabinetowe- odpowiedzialność solidarna ministrów
3.Potrzeba reformy ustrojowej w XIXw- po dokonanych przez rewolucję okazało się, że Anglia pozostawała pod wieloma względami w tyle za innymi państwami. Na tym tle zrodziła się potrzeba głębokich reform wewnętrznych, które zapoczątkuje dopiero reforma wyborcza z 1832r
WIELKA BRYTANIA W XIX I XXW
XVII i XVIIIw- W.Brytania państwem konstytucyjnym
XIXw- budowanie ustroju na liberalno- demokratycznych zasadach. Próby demokratyzacji Parlamentu i zredagowania zarządu państwa w dostosowaniu do rozwoju gospodarczo-społecznego i politycznego kraju. Anglia rozszerzyła swe panowanie w Azji oraz w Afryce i stworzyła pierwsze w świecie imperium kolonialne na przestrzeni 30 000 000km
1.Problem irlandzki
1707- w skład Zjednoczonego Królestwa wchodziła obok Anglii z Walią Szkocja
1800-zawarxcie unii Irlandii ze Zjednoczonym Królestwem- sukces Irlandczyków w walce o wyzwolenie spod angielskiej przewagi
XIXw- narastanie konfliktu angielsko-irlanddziego
1914-Parlament brytyjski uchwalił szeroką autonomię dla Irlandii- nie zaspokoiło to dążeń niepodległościowych Irlandczyków, chwycili za broń przeciw Anglikom
1919- irlandzkie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło utworzenie niezależnej Republiki Irlandzkiej
1921-W.Brytania uznała Irlandię za wolne państwo, wchodzące w skład Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
1949- Irlandia wystąpiła ze Wspólnoty. od nowo powstałego państwa została odłączona północna jej część prowincja Ulster, która pod nazwą Irlandii Północnej wchodziła w skład Zjednoczonego królestwa
2.Kolonie i dominia
-I połowa XIXw-większość kolonii zarządzanych dotąd przez kompanie przechodzi pod bezpośredni zarząd korony
-od połowy XIXw niektóre kolonie uzyskują coraz większą samodzielność i przekształcają się w tzw. dominia, początkowo związane jeszcze licznymi więzami i koroną
-do końca XIXw- stopień niezależności dominiów od korony wzrasta i rozpoczyna się proces, który doprowadził w 1931r do powstania Brytyjskiej Wspólnoty Narodów
Kolonie koronne- administrowane przez Sekretarza Stanu dla kolonii oraz przez lokalnych gubernatorów
1867-Parlament brytyjski uchwala konstytucję która dała Kanadzie szeroką autonomię
XXw- wzrost koloni przekształcających się w dominia i rozluźnianie się ich stopnia zależności od korony
1858-rząd brytyjski przejął Indie w bezpośrednią administrację i ustanowił specjalnego ministra, sekretarza stanu dla Indii
1877-królowa Wiktoria przyjęła tytuł cesarzowej Indii, podczas gdy w Indiach reprezentował ja wicekról
1947-Indie uzyskują niepodległość
3.Brytyjska Wspólnota Narodów
1919-dominia przyjęte w charakterze samodzielnych członków do Ligii Narodów
1926-dominia uzyskały niezależność w prowadzeniu polityki zagranicznej
1931—Statut Westministerski uchwalony przez Parlament brytyjski oraz przyjęty przez Parlamenty w dominiach- podstawowa Brytyjskiej Wspólnoty Narodowej. W konsekwencji:
-rząd brytyjski nie może narzucać swej woli któremukolwiek z członków Wspólnoty bez jego zgody
-ustawodawstwo Parlamentu brytyjskiego rozciąga się tylko na terytorium i obywateli zjednoczonego królestwa oraz kolonii koronnych
II.STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE
XVIIw- rewolucja przemysłowa w Anglii
XIXw- bardzo wysoki rozwój zmechanizowanego przemysłu i komunikacji oraz Anglia miała przodujące stanowisko w gospodarce i polityce światowej w XIXw. Wywołało to głębokie przeobrażenia w strukturze społecznej i bardzo szybkie zwiększenie się liczby proletariatu oraz wzrost znaczenia oligarchii finansowej
XIXw- radykalne grupy mieszczaństwa zaczęły domagać się reform demokratycznych. walczono o ograniczenie wpływów panującej w Anglii oligarchii landlordów i wielkiego kapitału
Czartyzm- ruch robotniczy- w petycji robotnicy ujęli postulaty.
-1837-pierwsza prtycja podpisana przez blisko 1300 000 osób domagała się pełnej demokratyzacji wyborów do Izby Gmin. Została odrzucona przez Parlament
-1842,1848- kolejne petycje- także odrzucone- domagano się w nich także podwyżki płac, obniżki podatków itp.
-czartyzm nabrał charakter rewolucyjny- po jego upadku ruch robotniczy przybrał charakter wyłącznie ekonomiczny
1871-działąnie związków zawodowych
1906-1914- ustawodawstwo społeczne- wprowadzenie m.in. ubezpieczeń, również na wypadek bezrobocia
XVIIw- podział społeczeństwa na dwie partie torysów (konserwatystów) i Wigów (liberałów)
XIXw- władzę najczęściej sprawowali konserwatyści
1900r- powstanie robotniczej Partii Pracy- wystąpiła z programem reform społecznych i zamiarem realizowania ich w drodze parlamentarnej
1922- Partia Pracy wysunęła się na 2 miejsce co do liczby mandatów w Izbie gmin- za konserwatystami a przed liberaąłmi
1935- partia liberalna przestała się liczyć i w W. Brytania wróciła do tradycyjnego systemu dwupartyjnego, z tym, że odtąd większość parlamentarną uzyskiwali na zmianę konserwatyści i laburzyści
III.USTRÓJ PANSTWA
1.Król- Zjednoczone Królestwo pozostawało nadal monarchią dziedziczną. Pierwotnie cała władza należała do króla i teoretycznie władzą ustawodawcza i wykonawcza nadał sprawowana przez króla w Parlamencie bądź Króla w Radzie, a wyroki sądowe wydawane są w imieniu króla . Z czasem władza przechodziła na Parlament, gabinet i sądy. Król jest nietykalny i nieodpowiedzialny i może wykorzystywać prerogatywę w sposób dyskrecjonalny. W rezultacie swoboda działania króla została zredukowana do minimum i przyjęło się, że królowie podpisują się pod decyzjami, których wcale sami nie podejmowali. Współpraca króla z gabinetem odbywała się tylko za pośrednictwem premiera. Utrzymała się jednak dawna, powstałą w XVIw Rada Królewska, Tajna Rada, z której niegdyś wyłonił się gabinet
2.Parlament. Izba Gmin
XIVw- powstanie istniejącego do dziś podziału Parlamentu na Izbę Gmin i Izbę Lordów
1832-do tego roku system wyborczy nie był demokratyczny. Do Izby gmin wchodziło z każdego hrabstwa po 2 posłów, powoływanych w drodze wyborów opartych na wysokim cenzusie majątkowym. Drugą liczniejszą grupę w Izbie Gmin stanowili przedstawiciele miast, które posiadały na to przywileje
Od XV do XVIIw- liczba miast uprzywilejowanych stale wzrastała ale od XVIIw już nie wzrastała
XIX i XXw- reformy wyborcze, które prowadziły do stopniowego wprowadzenia prawa wyborczego, a tym samym do demokratyzacji Izby Gmin
-reforma tzw. Greya z 1832- odebrała przedstawicielstwo wielu „zgniłym miastom” (całkowicie podupadłym lub przestałym w ogóle istnieć) a przyznała je innym większym miastom
-reforma tzw. Disraeliego z 1867- obniżenie wyborczego cenzusu majątkowego, na czym zyskały warstwy średnie
-1872- wprowadzenie głosowania tajnego
-reforma tzw. Gladstone`a z lat 1884-1885- zmieniła zasadniczo charakter prawa wyborczego- zerwała z tradycyjną zasadą, że prawo wyborcze jest przywilejem warstw i określonych miast, a przyjęła demokratyczną zasadę, że prawo to jest prawem podmiotowym obywateli; wprowadzono okręgi wyborcze, jednomandatowe
-reforma tzw. Lioyd George`a z 1918- demokratyczny system wyborów powszechnych, tajnych i bezpośrednich- ale nie równych. Ustaliła granicę wieku dla czynnego prawa wyborczego na 21 lat. Przyznała również prawo wyborcze kobitom, lecz po 30 roku życia
-1928-przyznanie kobietom równych praw z mężczyznami; wybory pluralne
3.Parlament. Izba Lordów- Izba Lordów była zawsze konserwatywna. Pierwotnie miała równorzędne stanowisko z Izbą Gmin, która prowadziła walkę o ograniczenie uprawnień Izby Lordów
1911-uchwalenie parliament act- 9izbas Lordów zachowała prawo wnoszenia poprawek w dyskusji nad projektami i uzyskała jedynie weto zwieszające
1949-zniesienie przywilejów Izby Lordów podlegania sądowi parów
1911-Izba Lordów straciła rzeczywistą władzę ustawodawczą, którą faktycznie posiadała Izba Gmin (IG - władza która pozostawała teorią)
4.Rząd. Gabinet
XVIIIw- wykształciła się w W. Brytanii instytucja gabinetu, który nie pokrywał się z pojęciem rządu i po swym wydzieleniu się z Tajnej Rady tworzył zespół ministrów, działający pod przewodnictwem premiera. Wykształciła się również praktyka rządów parlamentarnych opartych na odpowiedzialności politycznej gabinetu wobec Parlamentu
XIXw- przez rząd w najszerszym znaczeniu rozumiało się cały aparat administracji państwowej, w skład którego wchodzą premier, ministrowie i wszyscy urzędnicy państwowi z ważnymi woźnymi i gońcami włącznie. także ciało obejmujące jedynie premiera i ministrów
XIXw- w skład rządu wchodzili ministrowie, wśród których wyróżnić należy następujące kategorie (premier rządzi):
-ministrowie właściwi- stojący na czele określonych resortów
-ministrowie młodsi- w liczbie 40-60 (przede wszystkim sekretarze parlamentarni, którzy zapewniają łączność między ministrem a Parlamentem
-ministrowie stanu (powołani po II wojnie światowej), zwykle dla spraw ministerialnych oraz także ministrowie bez teki
Gabinet- właściwy organ rządzący pracujący kolegialnie, liczący kilkunastu ministrów , powołanych doń oraz do Tajnej Rady przez monarchę. Z reguły w gabinecie zasiadali też Lord Kanclerz, Lord Prezydent Pady Prywatnej, Sekretarze Stanu, do spraw zagranicznych, wewnętrznych, wojny itp.
5.Sądownictwo
XIXw- wiele archaicznych, średniowiecznych cech sądownictwa w Anglii
1873 i 1875-gruntowne zreformowanie systemu sądownictwa- zespolono wszystkie sądy najwyższe w ramach jednego Sądu Najwyższego w Londynie. Instancją rewizyjną pozostałą Izba Lordów. Zniesiono różnicę między sądami stosującymi common law a equity. Te same sądy mogły odtąd sądzić zarówno według common law jak i equty. Do osobliwości sadu angielskiego należą m.in.(kompetencja jest bardzo szeroka):
-brak właściwego ministerstwa sprawiedliwości- funkcje rozdzielone miedzy kilku ministrów
- nieliczna kadra sędziów zawodowych. Ogromną większość sądów załatwiają bezpłatnie sędziowie pokoju
-brak w procesie karnym instytucji oskarżenia publicznego- prokuratora. Oskarżenie w imieniu poszkodowanego lub na zlecenie władzy mogą wnieść adwokaci
6.Zarząd terytorialny. Samorząd. Administracja lokalna od średniowiecza opierała się na samorządzie
XIXw- w różnych państwach odwołano się do wzorów samorządu angielskiego
1832- ustawa reformująca samorząd miejski, która wprowadziła demokratyczne, obieralne organa miejskie
1888-zreformowano gruntownie samorząd hrabstw, pozbawiono sędziów pokoju władzy administracyjnej i przekazano ją wybieralnym radcom hrabstwa - sędziowie pokoju
1871-wprowadzenie odrębnego ministerstwa- urzędu dla spraw samorządu dla ujednolicenia i kontroli samorządów. Nie powstałą w ogóle hierarchia urzędów i urzędników administracji ogólnej; decentralizacja administracji
III.ROZWÓJ ANGIELSKIEGO SYSTEMU PRAWNEGO
1.Charakterystyka angielskiego systemu prawnego - common law +equity (precedens sądowy wyższy rangą niż ustawa)
XIXw- tendencje kodyfikacyjne- uwypuklenie różnic miedzy common law a prawem kontynentalnym
XVw- obok podstawowego prawa common law , pod wpływem Sądu Kanclerskiego rozwijać się zaczęły w konkurencji do common law normy słuszności (equity). Na tych podstawach ukształtował się dwuwarstwowy system prawny, znajdujący swój wyraz również w dualizmie hierarchii sądowej
1873-1875- reformy sądowe- zniesienie dualizmu hierarchii sądowej
System common law został stworzony w średniowieczu przez sądy królewskie, jako jednolite prawo, w przeciwstawieniu do partykularnych praw zwyczajowych. Normę prawna tworzy nie tyle ustawa, ile orzecznictwo- precedens sądowy. Zadaniem sędziego jest nie tylko stosowanie prawa, lecz również wyłonienie normy prawnej, podstawowe znaczenie mają praktyka sądowa i procedura. Po dzień dzisiejszy większość prawników angielskich sędziów i adwokatów, nie ma wyższego wykształcenia typu uniwersyteckiego, którego potrzeby nie odczuwają. Podstawowym źródłem poznania prawa sądowego angielskiego pozostały zbiory wyroków sądowych publikowane w wydawnictwach
2.Common law a ustawodawstwo i kodyfikacja prawa
Sędziowie wolą odwoływać się do wcześniejszych precedensów niż do konkretnych ustaw
Obcy jest Anglikom podział na pr prywatne, karne , cywilne itp. Jest tylko equity i common low
XIXw- wielki rozwój ustawodawstwa- Anglia jednak nie podjęła żadnej kodyfikacji wedle wzorów kontynentalnych, bo w systemie angielskiego prawa precedensowego norma prawna ma charakter praktyczny i dotyczy jednej tylko rozpatrywanej sprawy, jedynego, bezpośredniego rozstrzygnięcia
XIXw- cały tradycyjny system prawa znalazł się w W.Brytani w obliczu zalewu ustawodawstwa zrodzonego pod działaniem wymogów życia. W drugiej połowie XIXw powstały liczne tzw. Consolidation Act- ustawy porządkujące niektóre szersze dziedziny prawa
1819 - zniesiono pojedynek sądowy, długo obowiązywały prawa archaiczne
1835 - prawo oskarżonego do obrony
3