Diagnostyka i terapia niepłodności klaczy

Powszechnie uważa się, że koń jest gatunkiem mniej wydajnym niż inny gatunek - bydło; gatunek również nazywany jednorodnym.

Możemy temu dowieść gdyż reprodukcja koni jest uzależniona od naszej ludzkiej ingerencji.

Natomiast w naturalnych warunkach rozród koni przebiega o wiele bardziej wydajniej.

Uważa się, że niska wydajność rozrodcza koni nie jest cechą gatunku, ale efektem małej jeszcze znajomości zjawisk fizjologicznych i częstych synchronizacji terminów reprodukcyjnych dokonywanych sztucznie przez ludzi, różnych od naturalnych warunków sezonowych klaczy.

W hodowli koni mamy do czynienia z ważnym czynnikiem - tj. selekcją na dzielność.

Czynnik ten dość często koliduje ze sprawnością reprodukcyjną. W efekcie ostatecznym możemy się spodziewać rozwoju sytuacji podobnej do tej, która istnieje w medycynie ludzkiej.

Następuje tu rozwój alternatywnych nowoczesnych metod wspomagania płodności.

Kierunek ten upoważnia nas do dalszego rozwoju badań i skrupulatnego pogłębiania wiedzy z zakresu rozrodu koni, andrologii, a tym samym nieustanne narzuca polepszanie wskaźników hodowlanych, jakości żywienia i zoohigieny co wiąże się z tym.

Ostatnim czasem jednak sytuacja ulega poprawie, a wyniki reprodukcji zbliżają się do

fizjologicznych dla gatunku.

Na to wszystko wpływa postęp wiedzy o cyklu płciowym klaczy i rozwijanie metod prowadzenia rozrodu na podstawie ich znajomości. Coraz lepiej rozpoznajemy i obserwujemy zmiany zachodzące podczas rui, owulacji a także diagnozujemy wczesną ciążę.

Jednakowoż musimy pamiętać, że istnieje szereg kolejnych zaburzeń w rozrodzie, którym winniśmy przeciwdziałać.

Zaburzenia w rozrodzie u klaczy, w tym motoryce macicy ( kurczliwości ) są zaś przyczyną

szeregu innych patologii , np.: ronień, licznych niepłodności takich jak :

• obumierania zarodków,

• ropnych stanów zapalnych macicy,

• zapaleń macicy o innej etiologii,

• zwyrodnień macicy,

• zaburzeń czynnościowych i patologii jajników,

• zaburzeń w okresie puerperium ( poprodowym )

• braku zaźrebień we wczesnej rui poźrebiętnej.

Pamiętajmy! - Warunkiem ekonomicznej opłacalności hodowli koni jest wysoka reprodukcja stada, co skłania do poszukiwania najskuteczniejszych metod zwalczania niepłodności u tych zwierząt.

Dlatego też warto poznać podstawowe definicje i mechanizmy.

Fizjologia rozrodu klaczy

Dojrzałość płciowa 12-18 m (24 m)

Zdolność do rozrodu utrzymuje się do 16-20 lat

Klacze są samicami sezonowo poliestralnymi

Cyk płciowy trwa 21-22 dni

Cykl rujowy wg Hughesa :okres od jednej owulacji do następnej , z występującymi oznakami rui oraz spadkiem stężenia P4 w surowicy poniżej 1 ng/ml

Owulacja występuje 3-5 dnia cyklu-24-48 h przed końcem rui

Średnica pęcherzyka, który prawdopodobnie będzie owulował wynosi 35-40 mm ( 6-8 cm)

„Palpacyjne” określenie terminu owulacji opiera się na zmianie napięcia ściany pęcherzyka

Krycie -inseminacja powinny mieć miejsce przed owulacją

Zapłodnienie ( w ciągu 10 h po owulacji) następuje w 1/3 dalszej części jajowodu

Do macicy schodzi tylko zapłodniona komórka jajowa ( morula- wczesna blastocysta-5-6 dzień)

Śmiertelność zarodkowa wynosi 10-12 %

Ciąża trwa 338-340 dni (310-370)

Pierwsza ruja po wyźrebieniu u większości klaczy występuje do 20 dnia

Plan badania klaczy w kierunku płodności

Badanie zewnętrzne

oglądanie (w ruchu, okolica sromu, wymienia)

omacywanie (okolica zadu, wymię, kończyny, ogon)

Badanie wewnętrzne

badanie rektalne ( palpacja jajników i macicy +USG)

badanie przez pochwę (oglądanie pochwy i szyjki macicy, pobieranie wymazów z szyjki, z macicy /bakteriologia, cytologia/, histeroskopia, biopsja endometrium)

O zaburzeniach płodności można mówić gdy klacze w trzech rujach w ciągu jednego sezonu były bezskutecznie kryte lub sztucznie inseminowane, przy uwzględnieniu płodności ogiera i wg ustalonych przepisów postępowania w punktach kopulacyjnych

Główne przyczyny zaburzeń płodności klaczy to:

1. anomalie rui

2. zaburzenia owulacji

3. zapalenia macicy

4. nieszczelność sromu i pochwy

5. resorbcje płodu

6. ciąża bliźniacza

Czynniki zewnętrzne wpływające na płodność klaczy

niepłodny ogier

zła obsługa ogiera

krycie poza sezonem

źle rozpoznana ruja

nieprawidłowe żywienie

Czynniki wewnętrzne wpływające na płodność klaczy:

zaburzenia przysadki

nieprawidłowości fizjologiczno-anatomiczne

zaburzenia chromosomalne

zaburzenia funkcjonowania jajników

zaburzenia czynności jajowodów

zaburzenia w obrębie macicy

nieprawidłowości w obrębie zewnętrznych narządów płciowych

Czynniki wewnętrzne:

Zaburzenia chromosomalne/genetyczne

- problemy żywieniowe

- problemy anatomiczne

Kacheksja ( wyniszczenie )

Ostre kulawizny

Zaburzenia przysadki

- nieaktywność

- nieprawidłowa czynność

- neoplazja ( nie kontrolowany wzrost i namnażanie się komórek, które w wyniku

transformacji nowotworowej przekształciły się w komórki nowotworowe )

Zaburzenia jajników

- brak jajników

- nieaktywność

- atrezja ( zarastanie ) pęcherzyków na jajniku

- niewykształcone ciałko żółte

- przetrwałe ciałko żółte

- cysty jajnikowe

- neoplazja

Zaburzenia jajowodów

- salpingitis ( zapalenie jajowodów)

- nieaktywność

- adhezja ( przyleganie do siebie ) strzępków jajowodów

Zaburzenia w obrębie macicy:

- hipoplazja - niedorozwój

- endometritis - zapalenie bł. śluzowej macicy

- hiperplazja - przedłużona inwolucja macicy

- atrofia - zanik starczy

- niewydolność immunologiczna

cysty endometrialne

- rozszerzenie centralne m.

- atrophia endometrii

- neoplazja szyjki m.

• - zapalenie szyjki

- nieszczelność ( rozerwanie )

- stenoza ( zwężenie ) szyjki

• - pochwy

• - pneumovagina - absorpcja powietrza w wyniku m.in. zaburzeń w regulacji napięcia nerwowo-

mięśniowego sromu

- przetoka rectovaginalna - między odbytem a pochwą

• urovagina - zaleganie moczu w pochwie pod wpływem wytworzenia się przetoki sromu nieszczelny srom

• uszkodzenia krocza

Zaburzenia funkcjonowania jajników

• Przetrwałość (persistentio) i zarastanie (atresia) pecherzyków Graffa

• owulacja w fazie dioestrus

• krwiak jajnika

• ciałko żółte przetrwałe (corpus luteum persistens)

• hypophunctio ovariorum

• torbiele jajników

• dysgenesia jajników

• guzy jajników

• guzy pierwotnego nabłonka rozrodczego

• guzy kom. błony ziarnistej i otoczki pęcherzykowej

• guzy kom. zarodkowych

Zaburzenia czynności jajowodów

Zaburzenia w obrębie macicy

Klasyczny podział zapaleń macicy

1. E1 endometritis catharalis chronica

2. E2 endometritis mucopurulenta

3. E3 endometritis purulenta

4. E4 pyometra

Endometritis, Endometrosis

Ostatnio Kenney wypowiadał się przeciwko używaniu terminu "endometritis" dla określenia dwóch

odrębnych stanów chorobowych błony śluzowej: degeneracyjnych zmian często związanych z podeszłym wiekiem i odbytymi porodami i ostrych stanów zapalnych najczęściej związanych z infekcjami bakteryjnymi,grzybiczymi lub pochodzenia niezakaźnego Endometritis to stan zapalny błony śluzowej macicy powstały w wyniku infekcji po inseminacji w nieodpowiednim dniu rui, zbyt częstym kryciu i nie przestrzeganiu warunków higienicznych w okresie zaźrebiania.

Może także powstać po zaburzeniach porodowych, w następstwie metritis i uszkodzeń macicy. Endometrosis to stan błony śluzowej, w którym zmiany degeneracyjne występują bez obecności aktywnych procesów zapalnych.

Uszkodzenia mają wówczas charakter zwłóknienia, zastojów limfatycznych, zrostów wewnątrz światła macicy, cyst macicznych i endometrialnych. Limfocyty, makrofagi i plazmocyty są

głównymi komórkami obserwowanymi w preparatach histopatologicznych.

Stany takie mogą zdarzyć się w każdym okresie życia klaczy, jednakże najczęściej

występują u klaczy starych, podatnych na zakażenie, stąd klacze te powinny być objęte specjalnym nadzorem w okresie krycia i unasieniania.

Spośród zalecanych sposobów leczenia stanów patologicznych macicy typu endometrosis stosuje się kilkakrotne płukanie macicy ciepłym płynem fizjologicznym przez 3-5 dni.

W efekcie następuje podrażnienie błony śluzowej macicy i stymulacja myometrium do wydalania zawartości z gruczołów macicznych i z macicy.

Young i Rickerts opisują wpływ mechanicznego oczyszczania macicy u 280 klaczy będących w różnym stadium endometrosis.

Na podstawie badań biopsyjnych macicy i wskaźników zaźrebień wykazano, że struktura endometrium uległa polepszeniu u 44% klaczy, nie zmieniła się u 51% i pogorszyła się u 5% klaczy.

Roberts w takich przypadkach przez wiele lat stosował wlew domaciczny 250-500 ml

kerozyny (benzyna lotnicza).

Powoduje ona przekrwienie macicy, wyrzut zawartości gruczołów macicznych,

po 1-3 dniach inwazję leukocytów do endometrium i światła macicy oraz wyrzut prostaglandyny PGF2α.

Zabieg taki znacznie poprawił płodność u kilkuset klaczy.

Także Bracher podawała we wlewach domacicznych komercyjną kerozynę (50 ml) klaczom pełnej krwi.

W praktyce, kerozynę podaje się z reguły po zakończeniu sezonu rozrodowego klaczom,

które nie zaźrebiły się.

Wlew wykonuje się w okresie wrzesień-październik po uprzednim płukaniu

i leczeniu macicy antybiotykami.

Kilkuletnia praktyka wskazuje, że klacze te z reguły łatwiej zaźrebiały się na początku sezonu rozrodowego.

Są to jednak obserwacje kliniczne bez precyzyjnej dokumentacji naukowej.

Ponadto zalecana jest naturalnie terapia antybiotykowa

- wlewy domaciczne, zgodnie z antybiotykogramem, czasem w terapii skojarzeniowej z

antybiotykiem stosowanym ogólnie ( np.: Amikacyna, Ampicylina, Karbenicylina, Ceftiofur,

Gentamycyna, Kanamycyna,

Neomycyna, Penicylina G, Polimyksyna B, Tikarcylina, Tikarcylina z kw. Klawulanowym ) .

Niektórzy autorzy zalecają też leczenie homeopatyczne, inne środki antyseptyczne,

prostaglandynę PGF2ά ( 5 - 10 mg i.m. ).

Endometrosis - cysty wewnątrzmaciczne

Sporo kłopotu, szczególnie przy ultrasonograficznym diagnozowaniu wczesnej ciąży sprawiają

cysty wewnątrzmaciczne.

W macicy klaczy występują dwa rodzaje cyst: gruczołowe i limfatyczne.

Cysty gruczołowe powstają w wyniku rozszerzenia i zwłóknienia gruczołów macicznych,

szczególnie po przebytej ciąży i atonii mięśniówki macicy.

Są mikroskopijnej wielkości, zawierają płyn lub zagęszczoną bezpostaciową kwasochłonną substancję.

Z powodu swojej wielkości mogą być diagnozowane tylko histopatologicznie.Cysty limfatyczne są formą pojedynczych lub wielokomorowych zatok (lakun) wypełnionych płynem.

Ich objętość dochodzi od kilku mm do kilkunastu cm, a częstotliwość występowania waha się od 1% do 50%.

Średni wiek klaczy bez cyst wynosi 6,9 lat, a z cystami 13,4 lat.

W innych badaniach stwierdzono 4,3%, 29,1% i 73,1% klaczy z cystami odpowiednio

w grupach wiekowych do 7 lat,

7-14 lat i powyżej 14 lat.

W populacji 259 zdrowych klaczy pełnej krwi stwierdzono 22,4% (58 z 259) cyst.Umiejscowienie cyst limfatycznych (rogi macicy, trzon i szyjka macicy) rutynowo diagnozuje się badaniem ultrasonograficznym.

Ważny jest precyzyjny opis i lokalizacja cyst, aby później można było odróżnić je

od pęcherzyków zarodkowych,zwłaszcza pomiędzy 14 a 20 dniem.

Cysty maciczne mogą być diagnozowane także badaniem endoskopowym, a większe z nich są wyczuwalne badaniem rektalnym.

Powstaje zasadnicze pytanie, w jakim stopniu cysty wpływają na płodność klaczy.

Cysty gruczołowe często prowadzą do obumarcia zarodków na skutek ich niedożywienia.

Natomiast nie jest znany dokładnie mechanizm w jaki sposób cysty limfatyczne wpływają na utratę ciąży.

Jest sprawą oczywistą, że wielokomorowe, liczne i duże cysty mają wpływ na przemieszczanie się

zarodka w macicy, modyfikując niejako sygnał o rozpoznaniu własnej ciąży. Jeżeli migracja zarodka

w macicy nie odbywa się, dochodzi do luteolizy ciałka żółtego, i w efekcie do utraty ciąży.

Wczesną śmierć zarodkową i niższy wskaźnik zaźrebień potwierdzaj ą także inni autorzy.Biorąc pod uwagę problemy związane z rozpoznawaniem wczesnej ciąży, a także możliwością jej utraty,

w każdym przypadku zalecane jest likwidowanie cyst macicznych.Spośród proponowanych sposobów najczęściej stosuje się wygniatanie cyst ręką wprowadzoną

do jamy macicy.

Można także wycinać je przy pomocy kleszczy biopsyjnych, aspirować ich zawartość igłą,

wreszcie usuwać przy użyciu endoskopu z laserami i elektrokauterami .W rutynowym postępowaniu cysty wygniata się przy badaniu klaczy w okresie pierwszej rui poporodowej.

Następnie macicę przepłukuje się płynem fizjologicznym (2 x 21). Badaniem ultrasonograficznym,

a także bezpośrednio przy wygniataniu trudno jest odróżnić cysty limfatyczne od

ewentualnych zastojów żylnych.

Stąd po wygniataniu może zdarzyć się, że występuje intensywne czerwone zabarwienie

wypłukiwanego płynu.

Zawsze po takim zabiegu podaje się oksytocynę i inne środki hamujące krwawienie (methergin).

Zabieg płukania powtarza się następnego dnia. Po likwidacji cyst, klacz z reguły

unasieniana jest w następnej rui.

Należy się liczyć także z faktem odnawiania się cyst.

Pierwsza ruja po porodzie

Podstawowym kryterium określającym możliwość zaźrebienia klaczy krótko po porodzie jest

stopień inwolucji macicy i wystąpienie rui źrebięcej.

Określenie ruja źrebięca odnosi się tylko do tych, które pojawiają się przed 20 dniem po porodzie.

U większości zdrowych klaczy pierwsza owulacja występuje około 10 dnia po porodzie.

Ogólnie uważa się, że u klaczy zaźrebionych podczas rui źrebięcej częściej występują resorpcje

zarodków i poronienia.

Jeśli jednak weźmie się pod uwagę różnice w utrzymaniu klaczy,

a także wahania pomiędzy poszczególnymi latami to okazuje się, że te różnice są nieistotne. Niedostateczne żywienie i zła kondycja sprzyjają obniżaniu płodności klaczy

w czasie pierwszej rui po porodzie. Według mojej opinii wszystkie klacze, u których nie stwierdzono żadnych powikłań okołoporodowych powinny być unasieniane lub kryte w pierwszej rui, jeżeli dysponujemy dobrej jakości nasieniem lub płodnym ogierem.

Bezwzględnie nie powinno się natomiast unasieniać klaczy w pierwszej rui po porodzie nasieniem mrożonym.

W tym przypadku należy przepuścić ruję i podać prostaglandynę w 6-7 dniu po owulacji.

W ten sposób można wywołać tzw. krótki cykl i tylko nieznacznie wydłuża się okres międzyciążowy u klaczy.

Podział endometritis wg Troedssen

• Zakaźne zapalenie macicy Contagious Equine Metritis CEM

• Przewlekła infekcja macicy Chronic Uterine Infection CUI

• Nawracające postanówkowe endometritis Persistent Mating-induced Endometritis PME

• Przewlekłe degeneracyjne endometritis Chronic Degenerative Endometritis CDE i Endometritis Chronica Infiltrativa ECI

Nieprawidłowości dotyczące szyjki

Zapalenie szyjki

Nieszczelność-rozerwanie

Stenoza szyjki

Nieprawidłowości dotyczące pochwy

Pneumovagina - mimowolne zasysanie powietrza do pochwy tak, że pochwa jest chronicznie rozprężona. Ma to wpływ na obniżoną płodność. Słabe napięcia mięśniowe, prowadzi to do przecinania się warg i zasysanie powietrza do pochwy. Jest to powszechne u starszych klaczy i wychudzonych, ale nawet u młodych klaczy. Pneumovagina jest bardziej powszechna w momencie rui. Powietrze dostające się do pochwy może łatwo być omacywane przez odbytnicę.

Urovagina - schorzenie pochwy polegające na zaleganiu w niej moczu.

Przetoka rektowaginalna - występuje wtedy, gdy źrebię przy porodzie rozrywa ścianę pochwy poprzez sklepienie dogrzbietowe i odbytnicy. Ściany muszą być zszyte, i to szybko, ponieważ skażenia obszaru stanowią poważne zagrożenie dla życia klaczy.

Nieprawidłowości dotyczące sromu

Nieszczelność sromu

Uszkodzenia krocza

Zastosowanie nowoczesnych technik diagnostycznych w rozrodzie klaczy

• USG B-mode

• Color Dopller

• Biopsja endometrium

• Endoskopia

USG B-mode - USG B-mode może być stosowany we wczesnym diagnozowaniu ciąży.

USG jest nieinwazyjnym narzędziem diagnostycznym bezpiecznym zarówno dla operatora, jak i pacjenta.

Badania naczyniowe w ultrasonografii można podzielić na - dwuwymiarowe ( w skali szarości tzw. Opcji B) oraz badania z wykorzystaniem tzw. Opcji Dopplerowskiej. Opcja B pozwala na zobrazowanie ciągłości ściany naczyń oraz diagnostyki obecności ewentualnych złogów miażdżycowych i ich charakteru.

Color Doppler - między innymi celem tej obserwacji jest określenie definicji patologicznej fali

przepływu krwi w tętnicach macicznych, która jest metodą miarodajną w analizie ewentualnych powikłań w przebiegu ciąży.

Biopsja endometrium - Biopsja endometrium i badanie ultrasonograficzne

są wykorzystywane w diagnozowaniu chociażby przyczyny nieprawidłowego krwawienia

z dróg rodnych. Biopsja endometrium polega na pobraniu fragmentu błony wyścielającej

jamę macicy nazywanej endometrium.

Dużą wartość kliniczną ma biopsja endometrium w diagnostyce wewnątrzmacicznych stanów zapalnych.

Badanie to umożliwia również w sposób bezpośredni rozpoznanie bądź wykluczenie stanów rozrostowych,nowotworowych i innych zmian dotyczących śluzówki kanału

szyjki i jamy macicy.

Endoskopia - Endoskopia macicy - Histeroskopia polega na ocenie wnętrza (jamy)

macicy za pomocą histeroskopu.

Jest to rurka zaopatrzona w kamerę i światło, wprowadzana do macicy przez kanał szyjki,

w krótkim znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Jamę macicy wypełnia się obojętnym płynem. Do rzadkich powikłań należy uszkodzenie macicy i przewodnienie.

Skuteczne krycie klaczy

Wykrywanie rui

Określanie momentu owulacji

Optymalny moment krycia

Źrebność w zależności od terminu wprowadzenia nasienia

Czas wprowadzenia nasienia	Źrebność po 1-razowym wprowadzeniu nasienia (%)
F1	0
F2	10-15
F3	40-50	Luty, kwiecień czekać do F4
F4	70-80	Skontrolować po inseminacji/kryciu czy doszło do owulacji badać co 5-6h
1-2 h po owulacji	30-40
3-4 h po owulacji	10-20
4-6 h po owulacji	Pojedeńcze przypadki

Obumieranie i resorbcja zarodków

Występuje częściej niż ronienie

Dochodzi do nich zwykle między 22-40 dniem ciąży

Odsetek resorbcji jest wyższy u klaczy z cystami endometrialnymi i w przypadku ciąż bliźniaczych

Przyczyny ronień

Czynniki fizyczne

Bakteryjne (Streptococcus zooepidemicus, Salmonella abortus equi, Chlorella equigenitalis, Leptospira, Eschelichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Rhodococcus equi)

Wirusowe (EHV1, EAV)

Grzybicze (Aspergillus fumigatus, Candida albicans)

Zatrucia(endotoksyny)

Leki( estrogeny, prostaglandyny, kortykosterydy, oxytocyna)

Ciąża rzekoma

Dochodzi do niej gdy zarodek obumiera po 36-38 dniu ciąży

Może trwać nawet 5 miesięcy

Jednokrotne podanie prostaglandyny zwykle nie jest wystarczające

Ciąża bliźniacza

Ciąże bliźniacze są u koni efektem podwójnej owulacji- ciąże jednojajowe nie są spotykane

Ciąża bliźniacza jest u koni niepożądana

Występuje częściej u klaczy> 5 roku życia

Zwykle klacze pełnej krwi(15-19%), koni pół krwi (tylko 9%)

Częściej występuje u pierwiastek i klaczy nie pokrytych w pierwszej rui. Rzadziej w rui poźrebięcej. Bywają skłonności indywidualne.

Postępowanie w przypadku przewidywanej podwójnej owulacji

Odstąpić od krycia ← przewidywana podwójna owulacja → pokryć: wyst. wysoka płodność 80%

z tego 85% to single

↓

ciąża bliźniacza

↓

usunięcie obu zarodków

usunięcie jednego

obumarcie obu zarodków

obumarcie jednego zarodka/płodu

poronienie płodów

urodzenie bliźniąt

Etiologia i Patomechanizm

Generalnie przyjmujemy, że występowanie ciąży bliźniaczej ( równoczesne jajeczkowanie dwóch

lub więcej pęcherzyków jajnikowych przeważa nad owulacjami podwójnymi - tj.: gdy występuje drugie jajeczkowanie w cyklu, niekoniecznie równoczesne.

Efektem ciąży bliźniaczej jest wysoka obumieralność zarodków, względnie płodów lub ronienia.

Brak możliwości doprowadzenia ciąży bliźniaczej do wyźrebienia wynika z niedostatecznego

zaopatrzenia płodów w szereg potrzebnych im składników odżywczych i energetycznych.

Sporadycznie zdarza się, że rodzą się bliźnięta żywe i zdolne do prawidłowego rozwoju.

Wielu praktykujących lekarzy uważa jednak, że klacze o większej masie ciała - konie zimnokrwiste są bardziej predysponowane do podwójnych owulacji, zaś u klaczy średnio dużych,

występowanie podwójnych owulacji jest już rzadsze, zaś u małych bardzo rzadkie

( u koni prymitywnych ). Ostatnie doniesienia dowodzą, że problem ten jest równie często spotykany jeśli już nie częściej u koni pełnej krwi lub pół krwi.

Owulacje mnogie są rzadsze u klaczy karmiących. Podobnie u klaczy starszych częściej występują podwójne owulacje niż u młodszych.

Ciąża bliźniacza może prowadzić do zaburzeń w płodności.

Procent odchowanych źrebiąt w populacji koni nie przekracza 50-60

Z podwójną owulacją mamy doczynienia gdy na każdym jajniku dojrzewa i owuluje jeden

pęcherzyk bądź na jednym jajniku dojrzewają i owulują dwa pęcherzyki

( owulacje mogą być synchroniczne lub asynchroniczne ).

Poliowulacje mogą się powtarzać i oocyty z poliowulacji mają tę samą zdolność zapłodnienia, tak jak oocyty z pojedynczej owulacji. Często klacze, u których występują poliowulacje mają też wyższą płodność.

Diagnoza ciąży bliźniaczej możliwa jest w oparciu o badanie ultrasonograficzne.

Podejrzewa się, że częstotliwość występowania tej przypadłości u klaczy jest związana

z jej pochodzeniem rasowym ponieważ aż 16 % owulacji podwójnych występuje u ras ciepłokrwistych.

Podwójne owulacje mogą występować u tej samicy w ciągu doby lub mogą być oddzielone

dłuższym przedziałem czasowym.

Należy pamiętać, że do 16-17 dnia po zapłodnieniu trwa wewnątrzmaciczna

migracja zarodków.

Do umiejscowienia się ostatecznego dwóch embrionów w

macicy dochodzi około 17 dnia po zapłodnieniu. Najczęściej obydwa pęcherze płodowe

zlokalizowane są w jednym rogu macicy

( fiksacja unilateralna 66 - 70 % ), ale może też każdy pęcherz ulokować się w

oddzielnym rogu ( fiksacja bilateralną ).

Resorpcja jednego lub dwóch zarodków - czyli redukcja ciąży bliźniaczej ma miejsce często

w pierwszym i drugim miesiącu ciąży ( 60 % przypadków ).

Znacznie częściej zdarza się, że zarodek lub zarodki giną przy unilateralnej fiksacji

( przy umiejscowieniu w jednym rogu ) w danym rogu w porównaniu z fiksacją bilateralną. Prawdopodobnym powodem tego zjawiska jest niska sekrecja mleczka macicznego lub mała powierzchnia resorpcji na skutek stykania się obydwu pęcherzy zarodkowych w rogu.

Pęcherzyki zarodkowe różnej wielkości w większości przypadków są wynikiem

owulacji asynchronicznej ( różnej w czasie ).

Ta ciąża bliźniacza ma większą szansę na redukcję jednego zarodka niż ciąża pochodząca z

owulacji synchronicznej ( w tym samym czasie ).

Należy pamiętać, że od około 36 - 38 dnia ciąży, następuje rozwój kubków endometrialnych

( w błonie śluzowej macicy u klaczy ), produkujących eCG ( hormon końską gonadotropinę łożyskową ), których funkcja utrzymuje się do 3 - 4 miesiąca po zapłodnieniu klaczy. Klacz w tym okresie nie wchodzi więc w ruję, a sezon rozrodczy jest stracony.

W następstwie wysokiego poziomu eCG spotykamy się z zatrzymaniem czynności jajników

i do końca sezonu klacz pozostaje w głębokim anoestrus

W przypadku interwencji lekarskiej, o której powyżej wspomnieliśmy; w 14 - 15 dniu ciąży, gdy zarodki są jeszcze oddzielnie i przemieszczają się swobodnie

w jamie macicy, lekarz powinien zgnieść mniejszy zarodek manualnie bądź za

pomocą głowicy ultrasonografu (15,16).

Natomiast gdy zarodki są już u nasady rogów, w okresie do 25 - 27 dnia ( pod warunkiem,

że są oddzielnie )

należy zgnieść mniejszy.

Zatrzymanie łożyska

Zatrzymanie łożyska jest częstym problemem u klaczy w okresie poporodowym. Istnieją dosyć rozbieżne opinie co do fizjologicznego czasu odejścia błon płodowych, od 30 minut poprzez l, 2, 3 godziny, aż do 6 a nawet 12 godzin. Ze względu na tę rozbieżność nie można precyzyjnie określić częstotliwości zatrzymania łożyska, jednakże przyjmuje się, że obejmuje ona 2-10,5% porodów. Zatrzymanie łożyska spotyka się często u klaczy po obrażeniach w przebiegu porodu, przedłużonych okresach ciążowych, po cesarskich cięciach, a u klaczy roboczych powyżej 15 roku życia.Stwierdza się różnice w liczbie zatrzymań łożysk pomiędzy klaczami wcześniej rodzącymi i zdrowymi, krytymi naturalnie i unasienianymi, a także rodzącymi zdrowe czy chore źrebięta. Nieznacznie więcej zaburzeń obserwuje się u klaczy rodzących po 31 marca. Natomiast u klaczy, u których występowało wcześniej zatrzymanie błon płodowych, istnieje 3 krotnie większe prawdopodobieństwo ponownego zatrzymania. W nieskomplikowanych przypadkach zatrzymania łożyska procent zaźrebień klaczy nie jest zaniżony przy kryciu w pierwszej rui. W innych przypadkach zatrzymanie łożyska może prowadzić do metritis, ochwatu, septicemii a nawet śmierci. Wynika to stąd, że opóźniona inwolucja prowadzi do autolizy łożyska w macicy. Takie środowisko sprzyja namnażaniu się bakterii powodując początkowo lokalny stan zapalny, resorbcję zawartości, co w efekcie prowadzi do septicemii i toksemii. Wskazane jest zatem przystąpienie do leczenia już w ciągu 2 godzin po porodzie podając antybiotyki, środki przeciwzapalne (finadyna) oraz wlewy dożylnych płynów odżywczych, aby w ten sposób wzmocnić stan ogólny klaczy.Podstawowym lekiem przy zatrzymaniu łożyska jest oksytocyna podawana dożylnie w ilości 30-60 j.m. lub we wlewach kroplówkowych (nawet do 100 j.m.) w objętości 0,5-2 l NaCl w przeciągu 30 minut do l godziny. Pierwszy raz podaje się oksytocynę 1,5 - 2 godzin po porodzie, a w przypadkach koniecznych powtórzą się po 2 godzinach. Podawanie domaciczne antybiotyków przy zalegającym łożysku zapobiega namnażaniu się flory bakteryjnej w macicy i jest zalecane począwszy od 8 godzin po porodzie. Spośród antybiotyków stosuje się penicylinę, polimyksynę, amikacynę jak również sulfonamidy. W tym okresie zalecane są również preparaty antyseptyczne (betadina) w dużej ilości (10-15 1) ciepłej wody wprowadzane do macicy i do łożyska.Jeżeli zachodzi konieczność ręcznego odklejania (jedni autorzy zalecają natychmiastową interwencję, inni dopiero po 24 godz.), najlepszym rozwiązaniem są kilkakrotnie ponawiane co 4-12 godz. próby odklejania, które nie powinny trwać dłużej niż 10 minut. Jednakże w przypadku odklejenia ręcznego można spodziewać się obniżonych wskaźników płodności. Jeżeli to możliwe należy zatem stosować leczenie zachowawcze.Opisuje się przypadek klaczy, u której po poronieniu w 9 mieś. łożysko odeszło po 13 dniach. Klaczy podano domacicznie oksytetracyklinę (3 dni), a następnie 2% płyn Lugola co drugi dzień aż do odejścia łożyska. Kontrola bakteriologiczna w 34 dniu po porodzie była negatywna, a 60 dnia klacz została zaźrebiona i donosiła ciążę. Z własnych obserwacji wynika, że wszystkie klacze, u których udało się spowodować farmakologicznie odejście łożyska, spełniały warunki do zaźrebienia

Głównym celem hodowców jest otrzymać płodne klacze.

W sektorze prywatnym płodność klaczy sięga ok. 40-50 % , czyli co druga klacz rodzi, a najczęściej spotykaną niepłodnością jest niepłodność typu organizacyjnego ( błędy ludzkie!). Średnio od 100 klaczy zarodowych otrzymuje się 80 źrebaków.

Procent odchowanych źrebiąt w populacji koni nie przekracza 55. Równocześnie

wiele działań hodowlanych jest skierowanych przeciwko naturalnie wykształconym odruchom, należy tu celowe przesuwanie terminów wyźrebień (kryć) na pierwsze miesiące roku. Silne objawy rujowe klaczy w tym okresie są często nieregularne, a ruja taka nie zawsze

kończy się owulacją. Klacze jednakże z reguły kryte są w pierwszej rui. Około 40 % klaczy

przejawia zachowanie rujowe w czasie ciąży z owulacją włącznie. Z drugiej strony ponad 20% populacji wykazuje cichą ruję. Wreszcie duża część klaczy nie wykazuje

żadnych objawów rujowych.Oprócz wyżej wymienionych, niejako fizjologicznych przyczyn obniżonej płodności klaczy, występują także stany patologiczne, kumulujące się i uzewnętrzniające w okresie poporodowym, kiedy przystępuje się do ponownego zaźrebienia klaczy.

Uzyskanie co roku źrebięcia od klaczy nie jest łatwe. Każdy poród, niezależnie od jego przebiegu, powoduje zmiany w drogach rodnych klaczy. Z tego powodu płodność klaczy starszych, które przebyły już kilka porodów jest niższa.

Przebieg okresu poporodowego w dużym stopniu zależy również od warunków

w jakich odbył się poród i opieka podczas porodu.

1

---