„Dotyk i Komunikacja” oraz „Programy Aktywności. Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja”
Autorami tej metody są Marianna i Christopher Knill. Powstała ona w wyniku trudności, jakie napotykali terapeuci komunikując się z osobami nie nawiązującymi kontaktu z otoczeniem. Autorzy wyodrębnili w niej dwie części - pierwszą stanowi „Dotyk
i Komunikacja”, drugą zaś „Programy Aktywności, Świadomość Ciała, Kontakt
i Komunikacja”. Zdaniem Christophera Knilla, opracowane programy „pomagają dziecku doświadczyć jego ciała jako jedności i wspomagają rozwój wyobrażenia ciała wtedy,
gdy dziecko nie jest zdolne do używania swojego ciała aktywnie”. Niewątpliwym atutem tej metody jest wykorzystanie zabawy w połączeniu z muzyką i ruchem. Dziecko uczy się łączyć słyszane dźwięki z konkretnymi czynnościami, co daje nie tylko radość z prawidłowo wykonywanych ćwiczeń, ale ponadto zapewnia mu odpowiedni poziom bezpieczeństwa konieczny do nawiązania kontaktu. W efekcie uzyskujemy zwiększoną koncentrację uwagi oraz pamięć, a także usprawniamy koordynację pomiędzy układem nerwowym
a mięśniowym.
„Dotyk i Komunikacja” to pierwsze z dwu opracowanych przez Knillów podejść. Polega na uświadomieniu sobie własnego ciała poprzez właściwy odbiór bodźców płynących z rąk terapeuty w trakcie masowania poszczególnych jego części. W przypadku dziecka autystycznego bardzo ważne w tej części terapii jest ustalenie jego preferencji dotykowych, czyli odpowiedniej siły nacisku podczas masażu. Sesje w tym programie powinny odbywać się systematycznie, ale nie częściej niż 2-3 razy w ciągu tygodnia. Zdaniem autorów metody najlepszą porą dnia na prowadzenie zajęć w przypadku osoby dotkniętej autyzmem
jest wieczór, podczas przygotowań do snu. W związku z tym, iż zajęcia przeprowadzanie
są głównie w placówkach zajęcia najczęściej odbywają się po obiedzie.
W trakcie każdego spotkania z metoda „Dotyku i Komunikacji” niezwykle ważną rolę odgrywa specjalnie skomponowana muzyka, która w zależności od czasu wystąpienia w sesji pełni zróżnicowane funkcje. Część pierwsza, trwająca 3 minuty ma na celu przygotowanie dziecka do zajęć i poprzez relaksację stworzyć przyjazną atmosferę. Muzyka w części drugiej (7 minut) jest już wyraźnie zrytmizowana - jest to moment do prowadzenia pierwszych ruchów masażu (nogi, ramiona). W części trzeciej (6 minut) muzyka jest bardzo intensywna, zarówno pod względem melodii, jak i rytmu - służy ona wsparciu większych ruchów (plecy)
i nawiązaniu bardziej intensywnego kontaktu. W przed ostatniej części (4 minuty), muzyka staje się łagodniejsza i melodyjna, dając okazję do bardziej zabawowego charakteru masażu (twarz). Ostatnią część stanowi muzyka zamykająca (3 minuty) o działaniu uspokajającym
i medytacyjnym (refleksja nad atmosferą w czasie trwania sesji).
Zadaniem drugiej części metody „Programy Aktywności, Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja” jest rozwój w zakresie naśladownictwa, ruchu i zabawy, a także kontaktów
z otoczeniem. Podstawowym założeniem opinii autora jest to, że „rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy
o sobie (…), zależy również od sposobu, w jaki ludzie zaznajamiają się ze swoim ciałem
i uczą się, jak go używać”. Drugie podejście wynika z „Dotyku i Komunikacji” i jest jego konsekwencją, w związku z czym, ma służyć ciągłemu rozwijaniu aktywności dziecka.
W jego skład wchodzi pięć programów, które powinny być realizowane w ustalonej kolejności i przebiegać według ściśle określonego schematu. Poszczególne programy realizuje się do momentu, kiedy terapeuta uzna, że dziecko opanowało wszystkie stanowiące go ćwiczenia. Znakiem ułatwiającym przejście do kolejnego, bardziej skomplikowanego, wymagającego więcej zaangażowania ze strony dziecka programu jest moment, w którym potrafi ono samodzielnie zrealizować poszczególne ćwiczenia lub tylko rozpoznaje kolejno następujące etapy.
W opinii wielu specjalistów wykorzystywanie metody Knilla przynosi duże efekty. Jest ona szczególnie pomocna przy nauce schematu ciała, uświadamiania sobie
jego odrębności poprzez tworzenie relacji ja-otoczenie. Pomoc terapeuty, a nie wyręczanie umożliwia dziecku stanie się sprawcą wykonywanych czynności, a także przyczynia
się do kształtowania praksji. Omawiana metoda jest doskonałym sposobem w tworzeniu pomostu pomiędzy dzieckiem a otoczeniem, gdyż przyswajane formy aktywności sprzyjają występowaniu spontanicznych form porozumiewania się. Stanowi ponadto podstawę pozwalającą dziecku opanować coraz bardziej złożone umiejętności konieczne
do codziennego funkcjonowania i dalszego rozwoju. Jak wynika z relacji Małgorzaty Świerczek, wykorzystanie metody Knillów w pracy z dzieckiem autystycznym umożliwia
nie tylko poprawę jego relacji z otoczeniem, ale także zwiększa jego aktywność twórczą
i motywację do nauki oraz powoduje zmniejszenie nasilenia zachowań zakłócających
w postaci stereotypii.
Reasumując rozważania na temat metod wykorzystywanych w rewalidacji dzieci autystycznych warto jeszcze raz podkreślić, że nie istnieje metoda, której zastosowanie daje pełną gwarancję skuteczności prowadzonej terapii. Niezwykle istotną rolę odgrywa tu wiedza i doświadczenie specjalistów, których zadaniem jest ocena możliwości dziecka i wybór metod oraz ich umiejętne wplatanie w behawioralno-rozwojowy model rewalidacji. Przedstawione metody nie wyczerpują listy tych, które z powodzeniem stosowane są w pracy z dzieckiem autystycznym, dlatego też warto wskazać i inne, równie cenne. Do takich metod zaliczyć można: „Kształtowanie Rozumnego Działania Dłoni” Fèlicie Affolter, Metodę Opcji Berry Neila Kauffmana, muzykoterapię, Salę Doświadczania Świata, Metodę Dobrego Startu Marty Bogdanowicz, Ułatwioną Komunikację.
METODA M. CH. KNILLÓW Podobnie jak metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne, również metoda opracowana przez CH. Knilla może być kluczem do każdego dziecka, bez względu na jego możliwości i stan psychofizyczny. Jej zastosowanie możliwe jest zarówno w trakcie terapii indywidualnej, jak i przy nawiązywaniu kontaktu z dzieckiem, rozbudzaniu sprawczości pozytywnej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie ciała i rozwijaniu poczucia tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie określonej muzyki, efekt orientacji w czasie oraz przewidywania kolejnych czynności. Jej istota polega na prowadzeniu wyraźnie ustrukturalizowanych sesji Podstawowym założeniem programu Ch. Knilla, jest oparcie działań stymulujących rozwój dziecka, na zmyśle dotyku. Dzieci z niepełnosprawnością powinny możliwie często uczestniczyć w zajęciach usprawniających, które rozwiną u nich świadomość własnego ciała, przestrzeni, jaka je otacza oraz, że w tej przestrzeni przebywają inni ludzie, z którymi mogą nawiązać kontakt. Programy Christophera Knilla, których celem jest pomoc w uzyskaniu wiedzy dotyczącej:
" ciała jako całości,
" poszczególnych części ciała i ich powiązań z innymi częściami,
" faktu, że różne części ciała mogą być używane w różny sposób.
Ponadto proponowane przez Christophera Knilla programy stanowią ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa są sposobem na wywołanie i ustrukturalizowanie uwagi dziecka.
PROGRAMY KNILLÓW MOGĄ BYĆ STOSOWANE JAKO METODA:
" Przywracająca doznania zmysłowe trenowane w życiu płodowym, służące poznaniu własnego ciała i umożliwiające kontakt z otoczeniem (Olechnowicz 1988),
" Pobudzająca dzieci głębiej upośledzone umysłowo do aktywności i współdziałania,
" Aktywizująca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,
" Diagnostyczna i usprawniająca w terapii dzieci nieharmonijnie rozwijających się, z trudnościami w nauce,
" Porządkująca zachowanie dzieci niedostosowanych społecznie.
Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie. Mogą być wykorzystane do pracy z dziećmi fizycznie upośledzonymi, niesłyszącymi i/lub niewidomymi, oraz z dziećmi, z którymi trudno jest nawiązać kontakt (z cechami autystycznymi lub psychotycznymi). Każdemu etapowi przyporządkowana jest inna, bardzo wyraźna, radosna linia melodyczna. Rytuał sesji rozpoczyna się już w momencie przygotowań - przyniesienia przyborów i znalezienia odpowiedniego miejsca. Podstawową część inauguruje włączenie magnetofonu i rytualne wykonywanie określonych w danym programie czynności. Pozycja dziecka i forma jego fizycznego kontaktu z terapeutą jest uzależniona od jego woli i możliwości psychofizycznych. Po jakimś czasie dzieci zaczynają bardzo wyraźnie łączyć bodźce słuchowe - melodię - ze schematem i rodzajem wykonywanej czynności. Dzięki temu osiąga się nie tylko nawiązanie kontaktu i rozwijanie aktywności, ale również orientację w czasie, umiejętność przewidywania oraz bardzo wyraźny rozwój koordynacji słuchowo - ruchowej; rytmizowanie ruchów w zależności od muzyki.
Do programów dołączone są kasety ze specjalnie skomponowaną muzyką, która powinna towarzyszyć wszystkim aktywnościom.
Dziecku pomaga to, że terapeuta używa głosu, śpiewa lub mówi wyraźnie i melodyjnie, akompaniuje każdej aktywności. Każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu na początku i na końcu każdego programu dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością.
Opis programów.
Są cztery programy oraz program wprowadzający i specjalny program SPH (dla dzieci niepełnosprawnych fizycznie).
Aktywności zawarte w każdym programie następują kolejno po sobie. Mogą być wykorzystane do pracy z dziećmi fizycznie upośledzonymi, niesłyszącymi i/lub niewidomymi, oraz z dziećmi z którymi trudno jest nawiązać kontakt (z cechami autystycznymi lub psychotycznymi).
Program wprowadzający - 8 minut.
Kołysanie
Wymachiwanie rękoma
Pocieranie dłoni
Klaskanie
Głaskanie głowy
Głaskanie brzucha
Relaksacja
Ten program potrzebny jest po to, aby móc określić ramy programowe dla tych dzieci, które są hiperaktywne, bardzo małe albo mają niewystarczającą koncentrację uwagi aby uczestniczyć w programie pierwszym lub drugim. Przeznaczony jest również do pracy z dziećmi autystycznymi lub psychotycznymi.
Program I - 15 minut.
Kołysanie
Wymachiwanie rękoma
Zginanie i rozprostowanie rąk
Pocieranie dłoni
Zaciskanie i otwieranie dłoni
Ruchy palców
Klaskanie
Głaskanie głowy
Głaskanie policzków
Głaskanie łokci
Głaskanie brzucha
Przewracanie się ( padanie )
Relaksacja
Program 2 - 15 minut.
Kołysanie
Klaskanie
Głaskanie brzucha
Głaskanie ud
Głaskanie kolan
Głaskanie palców u nogi
Wiosłowanie
Pocieranie stóp
Poruszanie palcami u stóp
Poruszanie nogami
Leżenie na plecach
Obracanie się z pleców na bok
Obracanie się z pleców na brzuch
Relaksacja
Do wykonywania aktywności opisanych w 1 i 2 programie używane są różne części ciała w różny sposób.
Program 3 - 20 minut.
Leżenie na brzuchu
Leżenie na plecach
Obracanie się z pleców na brzuch
Obracanie się z brzucha na plecy
Poruszanie nogami
Czołganie się na brzuchu
Raczkowanie
Klęczenie i spacerowanie na kolanach
Upadanie z pozycji klęczącej
Odpychanie i przyciąganie
Relaksacja
Przeprowadzenie tego programu wymaga znacznie więcej świadomości społecznej dziecka ruchliwości i koordynacji.
Program 4 - 20 minut.
Leżenie na brzuchu
Leżenie na brzuchu i mruganie oczyma
Leżenie na plecach z rękoma wokół karku
Poruszanie nogami (jazda rowerem)
Odbijanie się na siedzeniu
Ślizganie się na siedzeniu
Podnoszenie się i stanie bez ruchu
Podnoszenie ramion - jednego a potem obu jednocześnie
Podnoszenie jednocześnie jednej ręki i jednej nogi
Stawanie przed kimś
Podbieganie do - odbieganie od
Spacerowanie - szybko i delikatnie
Spacerowanie - wolno i ciężko
Spacerowanie - wolno i delikatnie ( po cichu)
Dwa i dwa (znajdź partnera)
Odpychanie i przyciąganie
Dowolne ruchy
Taniec
Program ten pomyślany jest jako aktywność grupowa. Wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ciała, większej samokontroli, wyższego poziomu rozumienia pojęciowego, koncentracji.
Program SPH - 25 minut.
Kołysanie -pr. 1 i 2
Wymachiwanie rękoma - pr. 1
Pocieranie dłoni - pr. 1
Zaciskanie i otwieranie dłoni - pr. 1
Klaskanie - pr.1 i 2
Głaskanie policzków - pr. 1
Głaskanie brzucha - pr. 1 i 2
Głaskanie ud - pr. 2
Ruchy stóp - nóg - pr. 2
Przewracanie się (padanie) - pr. 1
Relaksacja - pr. 1 i 2
Program przeznaczony jest do pracy z dziećmi, które są bardzo niesprawne fizycznie lub z takimi, które potrzebują więcej czasu na wykonanie czynności.
Cyt. za: J. Gut, „Programy M. i Ch. Knillów w terapii dzieci z zaburzeniami w rozwoju”, „Rewalidacja” 1997 nr 1, s. 81-82.
Tamże, s. 82.
M. Sekułowicz, „Wybrane metody usprawniania osób z autyzmem”, [w:] „Terapia i edukacja …”, dz. cyt., s. 88-89.
Ch. Knill, „Dotyk i Komunikacja”, Warszawa 1997, s. 33-34.
Cyt. za: J. Gut, dz. cyt., s. 85.
Zob. aneks nr 3
M. Sekułowicz, „Wybrane metody …”, dz. cyt., s. 89.
J. Kruk-Lasocka, „Autyzm czy nie autyzm”, Wrocław 1999, s. 80-81; G. Stano, „Zastosowanie metody Knilla w indywidualnym nauczaniu dziecka autystycznego”, [w:] „Autyzm wyzwaniem …”, dz. cyt., s. 157; M. Świerczek, „Programy Aktywności oraz Dotyk i Komunikacja M. i Ch. Knillów. Moje doświadczenia w pracy z dzieckiem autystycznym”, „Rewalidacja” 1997 nr 1, s. 92.
zob.: F. Affolter, „Spostrzeganie, rzeczywistość, język”, Warszawa 1997; B. N. Kauffman, „Przebudzenie naszego syna: zwycięstwo miłości nad chorobą”, Warszawa 1994; M. Bogdanowicz, „Metoda Dobrego Startu”, Warszawa 1989; „Alternatywne i wspomagające metody komunikacji”, (red. J. Błeszyński), Kraków 2006.