OBSZARY MORSKIE

 MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA

Dział ten dotyczy obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza. Prawo morza należy odróżnić od prawa morskiego, które jest z reguły prawem wewnętrznym państwa dotyczącym korzystania z morza. Źródłem międzynarodowego prawa morza był i jest przede wszystkim zwyczaj. Normy zwyczajowe skodyfikowano na konferencji genewskiej w 1958 roku, a w 1982 roku w Montego Bay opracowano nową konwencję prawa morza.

Większość sposobów korzystania z morza opiera się na użyciu statków. Dość trudno jest o definicję statku, która jest inna w każdym niemal źródle. Łatwiej o określenie przynależności statku, którą określa rejestracja w określonym państwie. Oznaką przynależności jest bandera. Co ciekawe, statki mogą pływać pod banderą kraju nawet nie posiadającego dostępu do morza! Państwo sprawuje zwierzchnictwo okrętowe nad swoimi statkami, tzn. statek na morzu pełnym znajduje się pod wyłączną władzą i jurysdykcją państwa bandery.

OBSZARY MORSKIE dzielą się na kilka stref o różnej sytuacji prawnej:

a) morskie wody wewnętrzne stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego. Znajdują się one między lądem a morzem terytorialnym. 
W ich skład wchodzą zatoki do 24-milowej szerokości wejścia przy najdalszym odpływie, tzw. zatoki historyczne i porty. Jeśli linia wybrzeża ma liczne zagłębienia i zatoki lub obramowana jest wyspami, szerokość morza terytorialnego mierzy się od linii prostych przeciągniętych między najdalej wysuniętymi przylądkami lub wyspami. W takim wypadku wszystko co znajduje się między lądem a takimi liniami prostymi stanowi również morskie ody wewnętrzne. Obcy statek na wodach wewnętrznych podlega częściowo władzy państwa nadbrzeżnego, natomiast po zawinięciu do portu, kompetencje państwa bandery zanikają całkowicie.

b) wody archipelagowe - jest to forma przewidziana dopiero w konwencji 

z 1982. Prawo do ustanowienia takich wód mają tylko państwa archipelagowe, które mogą wytyczyć linie proste podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne wysp. Muszą być jednak zachowane proporcje między obszarem lądowym a morskim państwa, a także istnieją ograniczenia co do długości linii prostych podstawowych. Na wodach archipelagowych istnieje prawo nieszkodliwego przepływu oraz prawo przejścia. archipelagowym szlakiem morskim.
c) morze terytorialne - jest pasem wód morskich znajdujących się pomiędzy wodami wewnętrznymi lub wybrzeżem danego państwa a morzem pełnym i stanowi terytorium tego państwa. Państwo nadbrzeżne sprawuje wyłączną władzę suwerenną i jurysdykcję na swoim morzy terytorialnym za wyjątkiem prawa nieszkodliwego przepływu, oraz może zarezerwować sobie wyłączną eksploatację bogactw naturalnych swojego morza terytorialnego. Spornym problemem jest szerokość tej strefy morskiej. Przez wiele wieków obowiązywała zasada 3 mil, a dziś, zgodnie z postanowieniami konwencji z 1982 r. państwa mogą ustanowić 12-milowy pas morza terytorialnego. Okręty wojenne na morzu terytorialnym posiadają pełny immunitet, natomiast statki handlowe podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, jednak uprawnienia te nie mogą utrudniać żeglugi.

d) morska strefa przyległa - nie stanowi terytorium państwowego, lecz jest częścią morza pełnego, gdzie państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę w celu zapobiegania naruszenia jego przepisów celnych, sanitarnych, imigracyjnych i skarbowych na jego terytorium lub morzu terytorialnym, oraz gdzie może karać sprawców naruszania tych przepisów. Strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 24 mile od linii podstawowej mierzonej od miejsca najdalszego odpływu, od której też mierzy się szerokość morza terytorialnego.

e) strefa wyłącznego rybołówstwa - jest obszarem, na którym państwo nadbrzeżne posiada takie uprawnienia względem rybołówstwa, jak na morzu terytorialnym. Ewentualne dopuszczenie obcych statków rybackich jest uzależnione od zgody państwa nadbrzeżnego. Obecnie dopuszczona jest 200-milowa szerokość tej strefy.

f) szelf kontynentalny - dno morskie do głębokości 200 m lub głębiej, jeśli możliwa jest eksploatacja jego zasobów, i jego podziemie leżące poza granicami morza terytorialnego, gdzie państwo nadbrzeżne sprawuje swoją władzę. Prawa państwa do szelfu nie wpływają na sytuację prawną wód morskich rozciągających się nad nim.

g) strefa ekonomiczna - obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa dla celów poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia. Definicja ta pokrywa się z określeniem strefy wyłącznego rybołówstwa oraz szelfu kontynentalnego, jednak tu państwo ma jeszcze prawa w zakresie ochrony środowiska oraz badań naukowych. Szerokość tej strefy nie może przekraczać 200 mil. Inne państwo może eksploatować bogactwa mineralne strefy tylko w wypadku uzyskania wyraźnej zgody państwa nadbrzeżnego. Natomiast w zakresie bogactw żywych, jeśli państwo nie może odłowić całej dopuszczalnej kwoty, musi udostępnić swoją strefę ekonomiczną obcym rybakom, w celu odłowienia całości nadwyżki połowowej.

h) morze pełne - strefa, gdzie żadne państwo nie sprawuje zwierzchności. Na morzu pełnym obowiązują wolności mórz: wolność żeglugi, wolność rybołówstwa, wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, wolność przelotu nad morzem pełnym, wolność badań naukowych oraz wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji. Na podstawie tych wolności istnieje prawo powszechnej represji piractwa oraz prawo pościgu. Aby jednak pościg był zgodny z prawem, musi być gorący i nieprzerwany, czyli musi być rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek znajduje się na morzu wewnętrznym, terytorialnym lub w strefie przyległej państwa zarządzającego pościg. Ciągłość pościgu jest przerwana, gdy uciekinier wpłynie na własne morze terytorialne lub morze terytorialne państwa trzeciego. Nawet gdy wpłynie potem znowu na morze pełne, pościg nie może być kontynuowany.

Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej jest tzw. wspólnym dziedzictwem ludzkości, czyli ich eksploatacja powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości.

Prawo nieszkodliwego przepływu obowiązuje także w obszarze cieśnin morskich, łączących dwa rozleglejsze OBSZARY MORSKIE. Prawo to zostało wprowadzone dla rozwiązania problemu z cieśninami, które są węższe od podwójnej szerokości morza terytorialnego państw nadbrzeżnych. Przyjęto również zasadę przejścia tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej. Musi ono być wykorzystywane w sposób ciągły i bez zwłoki, a jednostki korzystające z tego prawa nie mogą wykonywać w cieśninie żadnych innych działań.

Nie ma natomiast żadnej normy zwyczajowej wprowadzającej wolność żeglugi po kanałach morskich. Regulują te sprawy tylko umowy międzynarodowe, wprowadzające na danym kanale otwartą drogę morską.

C:\Moje dokumenty\MARITIME SCHOOL\WYKŁADY\PRAWO MORSKIE I UBEZPIECZENIA\PM 013 - OBSZARY MORSKIE.doc

1/4

LOBO Strona 1 04-11-23

---