wykład 29 kwietnia 2014, filozofia prawa
I. Sprawiedliwość
Elementy formuły sprawiedliwości: zagwarantować każdemu to, co do niego należy
Zagwarantować (zapewnić).
Każdemu
To, co do niego należy - „ius suum”, „jego prawo”
sprawiedliwość komutatywna (zamienna)
sprawiedliwość dystrybutywna
sprawiedliwość prawna
wzajemne powiązanie elementu prywatnego i publicznego w pojęciu sprawiedliwości - na przykładzie własności prywatnej.
Czy dozwolone jest, aby pojedynczemu człowiekowi rzecz przysługiwała jako własna, czy może tym samym wykonywać klasyczne uprawnienia z nią związane?
„Do pewnego stopnia mianowicie powinna własność być wspólna, zasadniczo jednak musi pozostać prywatną (…) lepiej jest, by własność była prywatna, a stawała się wspólną przez użytkowanie. By zaś obywateli do tego przysposobić, to jest istotnym zadaniem ustawodawcy.” (Arystoteles, Polityka II, 2).
Argumenty na rzecz własności prywatnej
Postępowanie upadłościowe jako przykład realizacji sprawiedliwości
Rozliczenia z przeszłością w postępowaniu upadłościowym państwa bezprawia jako przykład realizacji sprawiedliwości
Słuszność
Niesprawiedliwość
Czy głód może być niesprawiedliwy?
niesprawiedliwość materialna i formalna
Rozróżnienie pomiędzy niesprawiedliwością materialną a nieszczęściem lub wypadkiem
II. Godność ludzka (osobowa) - źródło praw człowieka
„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw (...)” - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, art. 1.
„ZWAŻYWSZY, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata” - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, preambuła
„uznając, że prawa te wynikają z wrodzonej godności człowieka” - preambuła do Paktów
„wszystkie prawa człowieka wywodzą się z godności i wartości wrodzonej osobie ludzkiej” - deklaracja wiedeńska, 1993
They will promote and encourage the effective exercise of civil, political, economic,
social, cultural and other rights and freedoms all of which derive from the inherent dignity of
the human person and are essential for his free and full development - zasada VII Aktu Końcowego KBWE, Helsinki 1975)
Art. 30. Konstytucji RP Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
Art 1 niemieckiej ustawy zasadniczej: „Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem wszystkich władz państwowych.”
właściwości godności ludzkiej:
wrodzona (przyrodzona i niezbywalna)
równa
nienaruszalna
Inne typy godności
godność osobowościowa
godność osobista
godność oparta na okolicznościach życia
godność pełnionego urzędu
Kwestionowanie godności osobowej i spory o godność ludzką (osobową)
kwestionowanie człowieczeństwa niektórych istot ludzkich
kwestionowanie osobowego charakteru niektórych istot ludzkich
„ponieważ przestępca sam siebie pozbawił godności, nie powinno mu się przyznawać podstawowych praw”.
„ponieważ ktoś ze względu na nieodpowiedni stopień rozwoju, chorobę nie może wypełniać działań właściwych w pełni rozwiniętej osobie, nie jest podmiotem praw, w tym prawa do życia.”
„wyciągnięcie z ziemi kiełkującego żołędzia i ścięcie dorodnego dębu nie jest tym samym”
„ten kto wrzuca żywego kurczaka do wrzącej wody postępuje gorzej niż ten, to czyni to samo z jajkiem”.
„Karol jest wprawdzie potencjalnym królem Anglii, ale prawa króla mu nie przysługują”.
różnicowanie zakresów terminów godność - występujących w różnych kontekstach w różnych dokumentach prawa międzynarodowego
traktowanie prawa jako wolności
schemat argumentacji utylitarystycznej
Postęp naukowy w sferze biomedycznej i skutki społeczne
III. Wspólnota i dobro wspólne
różne formy koordynacji działań:
relacje ze względu na korzyść.
relacja zabawy (relacja ze względu na przyjemność)
relacja przyjaźni w pełnym znaczeniu słowa.
relacja przyjacielskości sensu stricto i df przyjacielskości
A jest przyjacielem B, kiedy:
A postępuje (lub chce postępować) dla pomyślności B, dla B,
B postępuje (lub chce postępować) dla pomyślności A, dla A
każda z tych osób wie, jak postępuje, czego chce i co wie druga strona,
każda z nich koordynuje (przynajmniej po części) swoje działania z działaniami drugiej osoby w ten sposób, że istnieje między nimi podział, wspólnota, wzajemność i obopólność nie tylko wiedzy, ale i działania.
Wspólnota w pełnym sensie ma miejsce wtedy, gdy:
A traktuje pomyślność B i jego autokreatywne uczestnictwo w ludzkich dobrach jako jedno ze swoich własnych autokreatywnych zaangażowań,
odpowiednio: B
A i B współpracują ze sobą w realizacji tych zaangażowań.
wspólnota zupełna i jej system prawny
Wspólnota zupełna oznacza stowarzyszenie całościowe, w którym przedsięwzięcia jednostek, rodzin, związków pośrednich byłyby ze sobą koordynowane. Celem takiej wspólnoty jest zapewnienie całego zespołu warunków materialnych i innych, włącznie z formami współpracy, które sprzyjają, ułatwiają i umożliwiają każdej jednostce realizowanie swojego własnego rozwoju osobowego.
systemy prawne wspólnoty zupełnej:
przypisują sobie władzę regulowania wszystkich form ludzkiego zachowania (postulat zupełności)
przypisują sobie najwyższą władzę w danej wspólnocie oraz ustalania warunków, pod jakimi członkowie tej wspólnoty mogą uczestniczyć w innych stowarzyszeniach.
w sposób sobie właściwy „przejmują” reguły i układy normatywne od innych stowarzyszeń: wchodzących w ich skład bądź niezależnych i nadają im moc prawną w obrębie tej wspólnoty zupełnej.
Kiedy wspólnota istnieje, działa?
Pracownik otwierający zewnętrznym dostawcom bramę wjazdową magazynu przedsiębiorstwa X: może wchodzić w interakcje prawie wyłącznie z zewnętrznymi dostawcami; mimo to jest członkiem przedsiębiorstwa X.
dobro wspólne
W każdym przypadku dobro wspólne to czynnik, zespół czynników (wartość, konkretny cel operacyjny, warunki potrzebne do ich osiągnięcia), które jako przesłanka czyjegoś rozumowania praktycznego nadawałaby sens współpracy z innymi, uzasadniały ją, dostarczały racji na rzecz współpracy.
W przypadku wspólnoty politycznej: sensem istnienia jest ochrona całego zespołu materialnych i innych warunków sprzyjających temu, aby każda należąca do niej jednostka realizowała swój osobowy rozwój.
Odniesienie wspólnoty do okrętu („państwo jako nawa”)
Zbiór warunków umożliwiających członkom danej wspólnoty osiągnięcie celów, które sami uważają za słuszne lub realizację swoich własnych rozumnych wartości, w imię których mogą oni ze sobą współpracować (pozytywnie i/lub negatywnie) w obrębie wspólnoty. Nie oznacza to, że wszyscy członkowie uznają dla siebie te same wartości czy mają te same cele. Zakłada natomiast istnienie pewnego zbioru warunków, które muszą zostać spełnione, aby każdy z członków wspólnoty mógł osiągnąć swoje własne cele.
dobro wspólne a dobro osoby - rozgraniczenie między dobrem wspólnym a uprawnieniami prywatnymi