Proces pielęgnowania (pielęgnowanie zindywidualizowane) - istota

Istnieje wiele określeń i definicji procesu pielęgnowania, przy czym warto zwrócić uwagę, że tak jak niemal wszystko w pielęgniarstwie, podlegały one i nadal podlegają zmianom. Świadczy to nie tylko o dynamice pielęgniarstwa, ale także zmienności rozumienia samego procesu pielęgnowania. Istotne jest, że może być on rozpatrywany w dwóch różnych znaczeniach: jako określona koncepcja teoretyczna oraz jako dość jednoznacznie określona metoda pracy.

W procesie pielęgnowania pielęgniarka świadomie stosuje rozpoznanie stanu biologicznego, psychicznego i społecznego jednostki i środowiska (przy uwzględnieniu elementu duchowego i kulturowego) oraz podejmuje celowe i planowe działania mające przyczynić się do utrzymania lub zmiany dotychczasowego stanu, a także ocenia uzyskane wyniki.

Podstawowe wymagania, jakie niesie proces pielęgnowania to:

● komunikowanie się z podmiotem opieki;

● komunikowanie się z własną grupą zawodową;

● komunikowanie się z zespołem terapeutycznym;

● dokumentowanie (prowadzenie określonej dokumentacji pacjenta, integralnie

związanej z procesem pielęgnowania; warto zapamiętać, że jest to

komunikowanie się w sprawach pielęgnowania przy pomocy słowa pisanego).

W procesie pielęgnowania pielęgniarka pielęgnuje pojedynczego podopiecznego, rodzinę lub grupę osób (inną niż rodzina). Jest to jej rolą zawodową, do której pełnienia została merytorycznie i praktycznie przygotowana.

Proces pielęgnowania - elementy składowe

Przyjmuje się, głównie dla celów dydaktycznych, że proces pielęgnowania składa się z kilku kolejno następujących po sobie etapów, w skład których wchodzą elementy mniejsze, określane mianem faz.

W praktycznej realizacji procesu pielęgnowania niekiedy trudno jest dostrzec i wyodrębnić poszczególne elementy składowe.

W nauczaniu przyjmuje się to za warunek konieczny.

Etapy Rozpoznawanie → Planowanie → Realizowanie → Ocenianie

Fazy • Gromadzenie danych • Ustalanie celów opieki • Przygotowanie • Analizowanie

• Analizowanie, • Ustalanie pielęgniarki do wyników opieki

syntetyzowanie danych niezbędnych zasobów realizowania pielęgniarskiej

• Stawianie rozpoznania ludzkich i rzeczowych pielęgnowania • Sformułowanie

pielęgniarskiego • Formułowanie planu • Przygotowanie oceny

(diagnozy) opieki pacjenta do

pielęgnowania

• Realizowanie planu

W Polsce, a także w wielu krajach Europejskich, już w początkowym okresie zainteresowania tym zagadnieniem, przyjęto koncepcję czteroetapowego procesu pielęgnowania. Zgodnie z nią, wyróżnia się:

• I etap: rozpoznawanie stanu pacjentki i środowiska (zakończone postawieniem

diagnozy pielęgniarskiej).

• II etap: planowanie opieki (pielęgnowania) nad pacjentem i środowiskiem

(zakończone przedstawieniem konkretnego planu pielęgnowania).

• III etap: realizowanie planu opieki.

• IV etap: ocenianie wyników uzyskanych (zakończone sformułowaniem

jednoznacznej oceny).

Etap I: Rozpoznawanie stanu pacjenta i środowiska

W przebiegu tego etapu musi dojść do zgromadzenia istotnych dla przyszłego pielęgnowania danych dotyczących podmiotu opieki, zanalizowania ich i sformułowania rozpoznania, inaczej - postawienia diagnozy pielęgniarskiej.

Na etap ten składają się trzy fazy:

• gromadzenie danych;

• analizowanie i syntetyzowanie danych;

• stawiania rozpoznania pielęgniarskiego (diagnozy pielęgniarskiej).

Zadania pielęgniarki na I etapie procesu pielęgnowania

Do podstawowych zadań pielęgniarki w tym etapie należy zaliczyć:

1. Pozyskanie danych dotyczących funkcjonowania człowieka z koniecznym rozbiciem (głównie dla celów poznawczych) na poszczególne sfery jego funkcjonowania.

Liczba i charakter zgromadzonych danych zależeć będą przede wszystkim od:

• stopnia poznania podmiotu opieki;

• rozumienia istoty pielęgnowania (pielęgniarka pielęgnuje, nie leczy, nie zastąpi w pracy lekarza czy też psychologa klinicznego).

2. Oznacza to, że pielęgniarka powinna gromadzić tylko takie dane, które będzie

umiała prawidłowo zinterpretować, jak również takie, które mają istotną wartość

dla przyszłej pracy z podmiotem opieki.

3. To z kolei pozwoli na określenie stanu pacjentki i środowiska (postawienie

diagnozy pielęgniarskiej - rozpoznania pielęgniarskiego).

Dysponowanie racjonalnymi wnioskami pochodzącymi z analizy danych o

pacjencie i środowisku, określającymi stan biopsychospołeczny, duchowy i

kulturowy, jest bardzo bliskie odpowiedzi na pytanie, jakiej opieki pielęgniarskiej

(jakiego pielęgnowania) wymaga diagnozowany podmiot opieki.

Przejście od danych o pacjencie i środowisku do diagnozy pielęgniarskiej wymaga wysiłku intelektualnego. Powinien on polegać na wyciągnięciu prawidłowych wniosków z danych o podmiocie opieki, jakimi dysponuje pielęgniarka. Jest to konieczne, bo „wnioski z danych o pacjencie wskazujące stan biopsychospołeczny człowieka, wymagający (lub nie wymagający) pielęgnowania z uwzględnieniem genezy i prognozy stanu, to właśnie diagnoza pielęgniarska”.

Postawienie diagnozy pielęgniarskiej ma podstawową wartość dla zindywidualizowanego pielęgnowania, bowiem wyraźnie pokazuje, z jakim stanem u danego podmiotu opieki ma pielęgniarka do czynienia.

Stwierdzenie określonego stanu (równoznaczne z postawieniem rozpoznania - diagnozy), wymagać będzie podjęcia konkretnych działań, najpierw o charakterze decyzyjnym, a następnie wykonawczym. Pielęgniarka musi zadecydować o tym czy należy dążyć do:

• zmiany rozpoznanego stanu (np.: zaparcia - zminimalizowanie, zlikwidowanie);

• utrzymania stanu na rozpoznanym poziomie (np. dotychczasowy poziom aktywności fizycznej).

Ważne jest także zadecydowanie (w oparciu o wiedzę i doświadczenie zawodowe pielęgniarki), czy może dojść do zmiany stanu (lub jego utrzymania) dzięki własnym wysiłkom pacjenta i (lub) pomocy rodziny albo innych bliskich mu osób, czy też konieczne jest postawienie na zawodowe (profesjonalne) pielęgnowanie. Jeśli odpowiedź wskazywać będzie na pielęgniarkę, to konsekwentnie należy powiedzieć, w jakim zakresie i jak długo opieka powinna być świadczona.

Stawianie diagnozy pielęgniarskiej jest zadaniem odpowiedzialnym. W pierwszej kolejności wymaga rozumienia istoty diagnozowania oraz przyjętej koncepcji diagnozy. Konieczne jest dobre przygotowanie zawodowe, praktyka, umiejętność logicznego myślenia i prawidłowego wyciągania wniosków z faktów.

Prawidłowo postawiona diagnoza pielęgniarska wyraźnie sugeruje cel (cele), jakie należy uzyskać w planowanej pracy z pacjentem (więcej na temat zasad stawiania diagnozy pielęgniarskiej i krótkiej charakterystyki wybranych klasyfikacji diagnoz szukaj w punkcie 2.2.3).

Etap II: Planowanie opieki nad pacjentem i jego środowiskiem

Charakterystyczne dla tego etapu są trzy następujące po sobie fazy:

• ustalenia celów opieki pielęgniarskiej (pielęgnowania);

• określenia niezbędnych zasobów ludzkich i rzeczowych;

• formułowania planu pielęgnowania.

Etap ten polega głównie na decydowaniu, co i w jaki sposób powinno być zrobione dla pacjenta (środowiska), przy czym zawsze uwzględnia się możliwość własnego wkładu pacjenta w opiekę (samoopieka) oraz rodziny, innych osób mu bliskich (opieka inna niż profesjonalna, nieprofesjonalna).

W planie pielęgnowania stawia się na możliwość osiągnięcia takiego stanu, który uznany jest (przez pielęgnowanie i/lub pielęgnującego) za najbardziej odpowiedni. Stan ten zostaje wyrażony w postaci celu (celów) pielęgnowania indywidualnego podmiotu opieki (faza pierwsza).

To zaś wymaga świadomego dobrania osób i niezbędnego sprzętu dla realizowania zadań wynikających z ustalonego i przyjętego za obowiązujący celu pielęgnowania (faza druga).

Bowiem cel, który zostaje jednoznacznie określony, staje się zadaniem do wykonania.

Planowanie wymaga opracowania indywidualnych planów (programów) pozwalających na pracę z podmiotem opieki przebiegającą zgodnie z ustalonym i przyjętym do realizacji projektem (planem, programem) (faza trzecia).

Plan może mieć formę słowną i/lub pisemną i jest swego rodzaju „przewodnikiem” po tym co, kiedy, jak i przez kogo powinno być zrobione (zrealizowane).

Dla opracowania indywidualnego planu pielęgnowania niezbędna jest wiedza i doświadczenie zawodowe. Podobnie jak przy formułowaniu diagnozy pielęgniarskiej, tak i tu, nie każda pielęgniarka (uczennica) i nie przy każdym rozpoznanym stanie, będzie mogła zaplanować zindywidualizowaną, celową opiekę pielęgniarską.

Zadania pielęgniarki na II etapie procesu pielęgnowania

Na etapie tym, za najistotniejsze uważa się podjęcie takich działań, które w konsekwencji doprowadzą do:

• sformułowania celów pielęgnowania, jakie zakłada się osiągnąć u danego podopiecznego (pierwsza faza);

• zaplanowania opieki pielęgniarskiej, jaka powinna być świadczona temu podmiotowi opieki (druga faza).

Należy przyjąć, że cel pielęgnowania jest określeniem odzwierciedlającym stan, jaki zakłada się osiągnąć (np. zlikwidowanie zaparć) poprzez zrealizowanie określonych działań składowych pielęgnowania (np. informowanie o konieczności zmiany stylu odżywiania, aktywności fizycznej, itd.).

Cel (cele) ustalony dla konkretnego podmiotu opieki określa dość jednoznacznie zakres i charakter opieki pielęgniarskiej, jaka powinna być mu świadczona.

Istnieje wiele wymogów, jakie powinny spełniać cele formułowane w ramach zindywidualizowanego pielęgnowania.

Przyjmuje się, że powinny być przede wszystkim:

• jednoznaczne (pod względem treści i formy);

• uzupełnione o element czasu;

• realne (dla pacjenta, pielęgniarki, warunków, w jakich opieka jest świadczona, w tym możliwe do wykorzystania zasoby ludzkie i rzeczowe).

Element czasu w celu (celach) pielęgnowania wskazuje, w jakim najkrótszym czasie powinien być on osiągnięty (np. doprowadzić do wypróżnienia nie później niż w ciągu doby).

Ustalenia uwzględniające czas wymagają od pielęgniarki nie tylko wiedzy i doświadczenia zawodowego, ale także dokładnej orientacji, co do możliwości własnych i podopiecznego, w tym ocenę jego chęci i zaangażowania w sprawy dotyczące własnej osoby, własnego zdrowia.

Element czasu ustalony dla każdego celu oddzielnie może być różny (od kilku minut, godzin, tygodni, aż do miesięcy przy celach długoterminowych).

Wprowadzenie do celów opieki elementu czasu zmusza osobę pielęgnującą i pielęgnowaną do włożenia maksymalnego wysiłku w to, aby został on osiągnięty w terminie założonym.

Etap III: Realizowanie planu pielęgnowania

Nietrudno zorientować się, że na tym etapie musi dojść do zastosowania w praktyce ustalonego wcześniej i zatwierdzonego do realizacji planu pielęgnowania.

Jeśli z określonych powodów, jakaś część planu nie będzie mogła zostać zrealizowana, to fakt ten musi być udokumentowany, a przyczyna zaistniałego stanu stwierdzona i w sposób wiarygodny uzasadniona.

Dla tego etapu charakterystyczne są następujące fazy:

• przygotowanie pielęgniarki do świadczenia pielęgnowania;

• przygotowanie pacjenta (podmiotu opieki);

• realizowanie planu pielęgnowania.

Zadania pielęgniarki na III etapie procesu pielęgnowania

Świadczenie opieki pielęgniarskiej wówczas, kiedy dokładnie wiadomo, co i jak oraz w jakim celu, a także przez kogo ma być zrealizowane, nie powinno pociągać za sobą większych trudności.

Do podstawowych zadań, jakie stoją przed pielęgniarką w tym etapie zalicza się:

• podjęcie planowych działań;

• osiągnięcie wcześniej założonego celu (lub celów) pielęgnowania.

Wymaga to postępowania zgodnie z wytyczoną linia pielęgnowania, bowiem daje to szansę wykonania w stosunkowo krótkim czasie celowych działań mających doprowadzić do uzyskania założonego, znanego pielęgniarce (ale i podmiotowi opieki) wyniku. Takie postępowanie, pozwala uniknąć błędów w postaci szukania doraźnych rozwiązań.

Świadomość trudności mogących pojawić się w trakcie realizowania opieki musi być uzupełniona wiedzą o możliwościach dokonania takiego wyboru postępowania, który pozwoli pielęgniarce na kontynuowanie pielęgnowania.

Etap IV: Ocenianie uzyskanych wyników

Charakteryzując ten etap najczęściej mówi się o dwóch fazach. Są to:

• analizowanie wyników opieki pielęgniarskiej;

• sformułowanie oceny.

W wyniku racjonalnych działań podjętych na tym etapie procesu pielęgnowania musi dojść do sformułowania oceny dotyczącej stanu, jaki osiągnięto u danego podmiotu opieki, w stosunku do założonego w celach. Tak więc ocena formułowana i dokumentowana stanowi wynik porównania stanu rozpoznanego na I etapie z uzyskanym na etapie IV, dzięki podjętym celowym i planowym działaniom profesjonalnym, nieprofesjonalnym ( w tym także samo opiekuńczym). Bezpośrednią konsekwencją dokonanego porównania będzie dysponowanie oceną wskazującą na stopień osiągnięcia (lub nie osiągnięcia) celu (celów) pielęgnowania.

Ocena w procesie pielęgnowania ma podstawową wartość. Stanowi pomost pomiędzy tym, co było, a co aktualnie jest. Rzutuje na dalsze plany i przewidywanie tego, co można jeszcze osiągnąć w pracy z podmiotem opieki.

Dzięki ocenie możliwe staje się kontynuowanie procesu pielęgnowania, bo to właśnie ona warunkuje jego ciągłość. Decyduje także o jego dynamice, głównie poprzez to, że kolejne podejście do podmiotu opieki buduje na wiedzy, jaką już posiada oraz na doświadczeniu zdobytym w pracy z daną osobą.

Ocena zamyka proces, ale i otwiera, bowiem jest początkiem nowego rozpoznania stanu. Nie jest ono jednak takie samo, jak poprzednie. Jest pełniejsze, co do treści i zakresu, gdyż wykorzystuje prawdy znane już.

Zadania pielęgniarki na IV etapie procesu pielęgnowania

Ponieważ ocenianie uzyskanych wyników i ocena uwzględniająca to co założono w celu (celach) pielęgnowania zamyka określony ciąg logicznego postępowania to do podstawowych zadań pielęgniarki należeć będzie decydowanie o zakresie i charakterze dalszej pracy z podmiotem opieki.

Ocenę uzyskanego stanu pielęgniarka powinna wyrazić w sposób jak najbardziej obiektywny, przy czym obiektywizm ten odnosi się do rozwiązań wykorzystywanych dla potrzeb tej oceny (np. wartości podane w %: i tak 100% oznacza, że cel został uzyskany w pełni, 50% - tylko częściowo, 0% - nie osiągnięto celu).

Proces pielęgnowania - cechy

Pielęgnowanie zindywidualizowane charakteryzuje się :

• całościowym podejściem do pielęgnowanego;

• celowością i planowością postępowania pielęgniarskiego;

• ciągłością i dynamiką podejmowanych działań.

Pielęgnowanie całościowe: charakteryzuje się tym, że obejmuje człowieka jako istotę złożoną, funkcjonującą w trzech powiązanych ze sobą sferach (biologicznej, psychicznej i społecznej, przy uwzględnieniu elementu duchowego i kulturowego). Zorientowane jest na pojedynczego człowieka jako jednostkę ludzką, ale i członka określonej grupy społecznej, w skład której wchodzi i którą współtworzy.

Pielęgnowanie celowe i planowe: wykorzystuje cele opieki sformułowane dla danego pacjenta (środowiska) i oparte jest na planie, inaczej projekcie, jaki zakłada się zrealizować w stosunku do danego podmiotu opieki (plan pielęgnowania).

Pielęgnowanie ciągłe i dynamiczne: w znaczeniu szerokim oznacza nieprzerwaną opiekę pielęgniarską, jaką objęty jest człowiek od urodzenia aż do śmierci.

W znaczeniu węższym to konsekwentne przechodzenie do etapu rozpoznania stanu biopsychospołecznego, poprzez etap planowania pielęgnowania i realizowania do oceniania uzyskanych wyników w stosunku do założonych celów pielęgnowania.

W obydwu znaczeniach istota ciągłości i dynamiki pielęgnowania zawarta jest (inaczej: zakodowana) w ocenie uzyskanych wyników pielęgnowania sformułowanego dla danego pacjenta (podmiotu opieki).

Proces pielęgnowania - podsumowanie

Proces pielęgnowania to określona propozycja teoretyczna, która może być wykorzystywana w praktycznym pielęgnowaniu.

Wymaga podjęcia celowych i planowych działań podejmowanych na rzecz ludzi zdrowych, zagrożonych wystąpieniem określonej choroby czy dysfunkcji, osób niepełnosprawnych, chorych (w tym nieuleczalnie i umierających), będących w różnym wieku (dzieci, osoby dorosłe, ludzie w starszym wieku).

W procesie pielęgnowania szczególną uwagę przywiązuję się do:

• rozpoznania stanu biologicznego, psychicznego i społecznego pacjenta i środowiska. Wyniki tego rozpoznania zostają wyrażone w diagnozie pielęgniarskiej. W pielęgnowaniu opartym o scharakteryzowane założenia cele wynikają bezpośrednio z diagnozy pielęgniarskiej i rzutują na zakres i charakter proponowanego planu pielęgnowania. Przy ocenianiu uzyskanych wyników pielęgnowania porównywane są wcześniej założone cele z aktualnie uzyskanymi wynikami.

Pielęgnowanie zindywidualizowane dostosowane jest do potrzeb, wymagań

i warunków, w jakich jest realizowane. Uwzględnia zmienne charakterystyczne zarówno dla pojedynczego pielęgnowanego, jak i całych grup ludzi objętych opieką pielęgniarską. Pozwala pielęgniarce na samodzielne decydowanie o zakresie i charakterze pielęgnowania, jakie podmiot opieki powinien otrzymać.

---