Istota procesu pielęgnowania

Komunikowanie się z pacjentem jest jednym z najważniejszych działań w procesie pielęgnowania, to podstawa zbierania informacji, pielęgnowania, a także forma terapii. Nawiązanie dialogu z osobą chorą nie jest proste, dlatego zdolności komunikacyjne powinny być rozwijane od początku nauki i pogłębiane w pracy zawodowej.

 

Prawidłowa komunikacja w pielęgniarstwie stanowi podstawę współpracy pielęgniarki z chorym i jego rodziną. Rozmowa z chorym pozwala prawidłowo zaplanować proces pielęgnowania, ponieważ dostarcza informacji niezbędnych do rozpoznania stanu biopsychospołecznego podopiecznego.
 

Pacjent powinien być traktowany jako partner współodpowiedzialny za swoje zdrowie. Pielęgniarka zbierając informacje, zwraca uwagę nie tylko na przekaz słowny, ale również niewerbalny, co warunkuje prawidłowe odczytanie komunikatów od chorego.

 

Ważne też, żeby umiała kontrolować swoje zachowanie i reakcje; wówczas pacjent właściwie odbierze komunikaty od niej i nie będzie zakłócenia w porozumiewaniu się.
 

Efektywne komunikowanie się pielęgniarki z pacjentem jest warunkiem skutecznego pielęgnowania i wymaga przestrzegania konkretnych zasad. W akcie komunikacji pacjenta należy traktować podmiotowo, w sposób holistyczny, partnerski.

 

Pielęgniarka okazuje gotowość do wysłuchania i zrozumienia podopiecznego (otwartość). Współdziałanie i współpraca pozwala harmonijnie realizować proces pielęgnowania, a uzyskiwanie informacji zwrotnych przyczynia się do zrozumienia (dwustronne komunikowanie się).

 

Kompetentne informowanie to kolejna zasada, empatia zaś, czyli dążenie do zrozumienia emocji podopiecznego, zapewnia go o akceptacji ze strony pielęgniarki.

 

W rozmowie zwraca ona uwagę na mowę ciała – wygląd, mimikę, postawę, parajęzyk, dystans fizyczny (obserwacja ukierunkowana), utrzymuje kontakt wzrokowy, dając wyraz zainteresowania rozmową.

 

Słucha aktywnie, sygnalizując zrozumienie, stosuje przy tym werbalne i niewerbalne formy komunikowania. Pamięta również, że utrzymując dystans, wyraża szacunek dla granic chorego.

 

Komunikowanie się w anestezjologii
Przyjęcie do szpitala i perspektywa zabiegu działa na pacjenta stresująco. Jego sytuacja życiowa całkowicie się zmienia, traci on niezależność, niepokoi się o swoje zdrowie i boi cierpienia. Martwi się również o swoich najbliższych.
 

Przygotowanie psychiczne chorego do przyszłych zabiegów odbywa się przez zadziałanie na sferę emocjonalną i poznawczą. Rolą pielęgniarki jest rozładowanie napięcia i odpowiednie przedstawienie informacji dotyczących zabiegu i okresu pooperacyjnego.

 

Pielęgniarka stara się nawiązać dobry kontakt z pacjentem, wzbudzić jego zaufanie, rozwiać wątpliwości; zapewnia bezpieczeństwo fizyczne i psychospołeczne przez cały proces pielęgnowania i leczenia

 

Przygotowanie psychologiczne
Nie wolno zapominać, jak ważna jest sfera psychiczna pacjenta. Niepewność i strach przed operacją silnie obciąża psychikę chorego, natomiast stan psychiczny wpływa na stan somatyczny.

 

Czynnik psychiczny może doprowadzić do zmian czynnościowych czy anatomopatologicznych, co może się odbić na przebiegu procesu leczenia. Napięcie emocjonalne wymaga opieki psychologicznej, którą najczęściej podejmują pielęgniarki. Pacjenci zwierzają się pielęgniarce ze swoich obaw związanych z operacją, oczekując wsparcia.
 

Przygotowanie psychiczne jest pełniejsze, jeśli chory ma zaufanie do pielęgniarki, postrzega ją jako osobę kompetentną, życzliwą; jest pewny jej szacunku i chęci do udzielenia odpowiedzi na jego wątpliwości.
 

Liczne cytowane w literaturze badania potwierdzają, że chorzy przed zabiegiem największe wsparcie psychiczne uzyskują od rodziny i od pielęgniarek. Pielęgniarki starają się rozwiać obawy przed znieczuleniem, przed operacją i bólem, strachem, tym, że po operacji można się nie obudzić.

 

Podkreśla się, że zastosowanie w przygotowaniu do zabiegu elementów psychoterapii elementarnej i wspierającej pozwala na zmniejszenie lęku, niepokoju, a tym samym zwiększa poczucia bezpieczeństwa chorego.

 

Okres okołooperacyjny
Oczekiwanie na zabieg operacyjny jest dla pacjenta trudnym przeżyciem. Z obserwacji doświadczonych anestezjologów wynika, że chorzy z nasilonym niepokojem przed operacją stwarzają trudności podczas wprowadzenia do znieczulenia ogólnego oraz prowadzenia znieczulenia przewodowego. Są dowody, iż chorzy pod wpływem stresem gorzej poddają się anestezji.
 

Przygotowanie psychiczne chorego do zabiegu pozwala na zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań i związanych z tym niebezpieczeństw. Pielęgniarka powinna nawiązać kontakt z chorym, zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa, pomóc w adaptacji do nowej sytuacji.
 

Dużą rolę odgrywa wytłumaczenie celowości podejmowanych działań leczniczych. Pacjent ma szereg pytań odnośnie metody znieczulenia i operacji; pielęgniarka wyjaśnia wszelkie wątpliwości i trudności związane z procesem terapeutycznym.

 

Czasem w takiej rozmowie uczestniczy lekarz, a jeśli zaistnieje taka konieczność – również psycholog; każdy udziela informacji zgodnie ze swoją wiedzą i kompetencją. Gównie posługują się komunikatami werbalnymi, jednak ważne są również obustronne komunikaty niewerbalne, które są źródłem dodatkowych informacji dla obu stron.
 

Pielęgniarki i inni profesjonaliści medyczni muszą uważać, aby ich przekaz werbalny skierowany do pacjenta pokrywał się z niewerbalnym. Kontakt wzrokowy z pacjentem powinien być właściwy; zbyt długie spojrzenie lub unikanie wzroku chorego może on interpretować jako np. próbę ukrycia prawdy.

 

Gdy oczekuje od pielęgniarki informacji na temat znieczulenia, jej spokojne, niespieszne i rzeczowe wyjaśnienia zostaną przyjęte lepiej niż przekazane w pośpiechu i w zdenerwowaniu.
 

Pielęgniarka powinna poinformować chorego o znieczuleniu ogólnym i zniesieniu bólu. Pacjent dowie się, że po zabiegu będzie przewieziony na salę wybudzeń, gdzie pozostanie do uzyskania wydolności krążeniowo-oddechowej i całkowitego wybudzenia.

 

Zostaje uświadomiony, że gdy się obudzi, może jeszcze oddychać przez rurkę intubacyjną; nie powinno go to niepokoić, bo rurka zostanie usunięta z chwilą pełnej wydolności układu oddechowego.
 

Pacjent musi wiedzieć, iż częściej niż zwykle będzie miał kontrolowane parametry życiowe. Należy go uspokoić, że te czynności będą wykonywane w trosce o jego bezpieczeństwo. W przypadku analgezji przewodowej należy poinformować chorego, że podczas zabiegu będzie w pełni świadomy, jednak nie będzie czuł bólu.
 

Pielęgniarka rozmawiając z chorym powinna stworzyć odpowiednią atmosferę, poświęcić choremu czas, nie udzielać informacji w pośpiechu, na korytarzu. Pacjent musi czuć się bezpiecznie i pozostawać w przekonaniu, że jest podmiotem naszych działań, a nie chorym organem („pęcherzyk do zabiegu na dwójce”).
 

Czas oczekiwania na operację pogłębia strach. Pielęgniarka powinna wykorzystać go na rozmowy z chorym, starając się łagodzić jego negatywnie emocje. Ważne jest przypomnienie informacji o przebiegu okresu pooperacyjnego i nauczenie zachowania, które przyczyni się do szybszego powrotu do zdrowia.

 

Przez prawidłową edukację należy przygotować pacjenta do samoopieki, tak aby czuł się pewnie jako rekonwalescent.
 

Chory po otrzymaniu premedykacji musi bezwarunkowo pozostać pod opieką pielęgniarki do czasu przewiezienia na salę operacyjną.

 

Zabieg operacyjny
Opiekę nad pacjentem przejmuje pielęgniarka anestezjologiczna, która wita się z chorym, wymieniając jego imię i nazwisko. Przywitanie na bloku operacyjnym jest bardzo ważnym momentem dla pacjenta, czuje się on oczekiwany, wzrasta jego poczucie bezpieczeństwa.
 

Pielęgniarka przedstawia się i informuje, iż będzie się nim opiekować podczas zabiegu. Ważne jest, aby była obecna przez cały zabieg, zapewniając ciągłość opieki.
 

Przed każdą czynnością, którą chce wykonać przy pacjencie, powinna poinformować o zasadności działania, bo zrozumienie zmniejszy jego stres. Chory powinien zostać przywieziony na salę operacyjną tuż przed zabiegiem operacyjnym, aby nie był narażony na długie oczekiwanie na czynności związane z anestezją.
 

Wszystkie przygotowania związane z wprowadzeniem do analgezji powinny odbywać się w przyjaznej i spokojnej atmosferze, pracownicy sali powinni być skupieni na chorym, który jest najważniejszy.

 

Przez cały ten czas pielęgniarka rozmawia z pacjentem, kontrolując jego zachowania, wyraz twarzy, ton głosu, ruchy, które mogą świadczyć o napięciu emocjonalnym. Podłączenie do aparatury monitorującej i kontrola parametrów życiowych też wymaga wytłumaczenia znaczenia tych działań.

 

Pielęgniarka czuwa nad bezpieczeństwem chorego podczas znieczulenia, dba również o jego komfort psychiczny, godność i intymność, o wygodne i odpowiednie ułożenie na stole operacyjnym, zabezpiecza przed nadmiernym uciskiem.
 

Przy znieczuleniu przewodowym podejmuje współpracę z chorym, aby przyjął odpowiednią pozycję do wykonania znieczulenia. Przez cały czas przejawia zainteresowanie jego odczuciami i informuje o możliwych objawach (mrowienie, ciepło, ciężkość nóg); pacjent uprzedzony o nich, boi się mniej.

 

Utrzymuje kontakt słowny, który pozwala na pełną ocenę stanu chorego podczas wykonywania znieczulenia i zabiegu. Jest to szczególnie ważne w trakcie podawania środka znieczulającego, ponieważ pozwala wychwycić objawy świadczące o wystąpieniu niepożądanych reakcji.

 

Podczas znieczulenia przewodowego pacjent zachowuje świadomość, toteż może obawiać się niepełnej eliminacji bólu, odgłosów sali operacyjnej. Jeśli wymaga tego sytuacja, na zlecenie anestezjologa podajemy sedację.
 

Pielęgniarka jest stale obecna przy pacjencie, nadzoruje parametry życiowe, udziela wyjaśnień na pytania zgodnie ze swoją wiedzą i kompetencją, nie pozostawia chorego bez odpowiedzi.
 

W znieczuleniu ogólnym, kiedy wyłączona jest całkowicie świadomość chorego, możliwości komunikacji są ograniczone. Niezbędna jest ścisła kontrola pielęgniarki nad głębokością znieczulenia, monitorowanie parametrów życiowych i obserwacja chorego.

 

Podwyższenie ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca, ślad oddechu czy płynące z oczu łzy mogą świadczyć o reakcji na ból, co wymaga podania leków przeciwbólowych i zwiotczających. Pielęgniarka jest zobowiązana do zapewnienia bezpieczeństwa podczas całego znieczulenia.
 

Okres wybudzenia może przebiegać różnie, niekiedy pacjent jest niespokojny, przerażony, pobudzony. Pielęgniarka przez cały ten czas zwraca się do niego, stara się uspokoić, spokojnie powtarza zapewniania o swojej obecności, o kontrolowaniu sytuacji, delikatnie przytrzymuje. Po znieczuleniu przekazuje pacjenta pod opiekę oddziału pooperacyjnego.

 

Okres pooperacyjny
Sala wybudzeń (pooperacyjna) jest miejscem zapewniającym bezpieczeństwo pacjenta po zabiegu i znieczuleniu. Życie chorego jest zagrożone ze względu na ryzyko wystąpienia powikłań związanych ze znieczuleniem i operacją.

 

Opiekę nad pacjentem pełni pielęgniarka anestezjologiczna, która sprawuje intensywny nadzór, kontrolując parametry życiowe i wnikliwie obserwując stan ogólny. Pacjent po przyjęciu na salę wybudzeń powinien być przytomny, rozintubowany, a jego krążenie i oddech powinny być ustabilizowane.

 

Niektórzy są jednak nieprzytomni, zaintubowani, z niewydolnymi funkcjami życiowymi i wymagają szczególnego nadzoru i pielęgnacji.
 

Tutaj zadaniem pielęgniarki jest ciągła systematyczna kontrola stanu chorego pod kątem podstawowych funkcji życiowych. Zwraca ona uwagę na wydolność oddechową i krążeniową, kontroluje ranę pooperacyjną, diurezę oraz stan świadomości – czy zachowany jest kontakt słowny, orientacja i celowe reakcje.

 

W przypadku wystąpienia nieprawidłowości natychmiast reaguje, wzywa lekarza i podejmuje niezbędne działania w celu ustabilizowania stanu chorego.
 

Pielęgniarka przebywając przy chorym, zapewnia mu bezpieczeństwo. Komunikacja ma tu szczególne znaczenie. Może odbywać się na drodze werbalnej, ale również poprzez gesty, zachowanie, natężenie i ton głosu, wyraz twarzy. Często chorzy snują różne domysły na temat wyniku operacji.

 

Przerażenie obecnością rurki intubacyjnej, bezradność i ból wzmagają niepokój i poczucie zagrożenia. Pielęgniarka uspokaja, tłumacząc wątpliwości, dostosowuje komunikaty do stanu chorego i stosuje odpowiednie techniki. Nawiązuje empatyczny kontakt z chorym.
 

W tym okresie mogą wystąpić dolegliwości bólowe. Gdy chory nie może mówić, pielęgniarka wyciąga wnioski obserwując jego ciśnienie tętnicze, akcję serca, zwolnienie lub przyspieszenie oddechu. O cierpieniu może świadczyć wyraz twarzy, zaciskanie palców, rozszerzenie źrenic.

 

Znajomość znaczenia gestów, a więc komunikacji niewerbalnej jest nieodzowna, aby zapewnić pacjentowi komfort. Wszelkie czynności należy wykonywać spokojnie, delikatnie, zapewnić spokój i ciszę.
 

W oddziale anestezjologii istotne jest stworzenie odpowiedniej atmosfery przez wzbudzenie optymizmu i zaufania, otwartość, słuchanie pacjenta i zrozumienia dla jego obaw, łagodzenie lęku. Dobra atmosfera sprzyja współpracy z pacjentem w procesie terapeutycznym.
* * *
Komunikacja w pielęgniarstwie stanowi główne narzędzie w relacji z pacjentem. Charakter pracy pielęgniarki wymaga ciągłego kontaktu z pacjentem i z innymi członkami zespołu terapeutycznego.
 

Prawidłowe komunikowanie pielęgniarki z chorym w oddziale anestezjologii poprawia warunki i skuteczność terapii. Profesjonalne podejście i właściwa postawa personelu zwiększa komfort psychiczny pacjenta.

 

Psychologiczne przygotowanie do znieczulenia i zabiegu operacyjnego ma duży wpływ na przebieg okresu okolooperacyjnego, powrót do zdrowia i satysfakcję pacjenta.
 

Piśmiennictwo u autorek.

Źródło: Magazyn Pielęgniarki i Położnej 7-8/2009

Autor: Aleksandra Kolberg-Chamska, Wioletta Mędrzycka-Dąbrowska, Aleksandra Gaworska-Krzemińska

Data dodania: 2009-09-02 11:28:50

Data modyfikacji: 2009-11-26 21:16:44