ZASADY KSZTAŁCENIA INTEGRALNEGO
W literaturze spotykamy szereg interesujących propozycji. Szczególnym uznaniem w teorii kształcenia integracyjnego uznana jest koncepcja rozwoju człowieka Jeana Piatego, w której zostały wyeksponowane następujące trzy fazy rozwoju:
- trwającej od urodzenia do około drugiego roku życia, tak zwanej inteligencji sensomotorycznej kończącej się około jedenastego roku życia.
- pierwsza faza dotyczy myślenie dziecka, która jest związane z odkrywaniem krok po kroku związków między własnymi działaniami a wyobrażeniami.
- druga faza jest zaś podstawową formą poznawania świata i samego siebie. Ważnym momentem w tej fazie rozwoju jest pojawienie się operacji o charakterze konkretnym, często nieodwracalnych. W tym okresie dziecko przejawia zachowania, które świadczą o jego niezależności i samodzielności. Dziecko w tym wieku w odniesieniu do otoczenia wyraża samoistne myśli swojego działania, które charakteryzują się autonomicznością przemieszczenia, myślenia jak i mówienia.
- w trzeciej fazie zauważa się myślenie dziecka o charakterze abstrakcyjnym, które różni się od działania na realnych podmiotach i nabiera charakteru abstrakcyjnego.
W każdej fazie funkcjonuje mechanizm dostosowania. Teoria Piageta ma walory poznawcze, jednakże pewien mankament wynikający z faktu, że bezpośrednią z czynnikiem sprawczym rozwoju identyfikowana jest każda sytuacja braku równowagi, która prowadzi do adaptacji poznawczej zauważoną przez Jerome Brunera, uważającego, że dużą role obok konfliktu poznawczego odgrywają potrzeby współżycia w grupie dzięki, którym poznajemy system wartości.
Zdaniem Brunera fazy rozwoju zachowują podobieństwo w ich kolejności niwelując poprzednie a wzbogacając następne. Zdaniem Eriksona to wiek zabawy, w którym rodzi się potrzeba inicjatywy, indywidualnego projektowania przeszłości. Aktywność dziecka motywowana jest satysfakcją z zrealizowanego planu lub poczucia winy w przypadku porażki. Utrwalone sukcesy prowadzą do coraz szerszego i głębszego odkrycia swojej tożsamości, utrwalone porażki do zmasowanej obrony ego.
- natomiast czwarta faza określona przez Eriksona jako wiek szkolny, potwierdza własne zainteresowania dziecka i mówi o tym, że nie zaspokojenie tej potrzeby rodzi w dziecku poczucie nieprzydatności i poczucie niższości. W tej fazie dziecko próbuje sprecyzować swoje zainteresowania, wytycza swój cel i stara się do niego dążyć..
-w piątej fazie zdaniem Eriksona jest faza dojrzewania, ponieważ w tym okresie potrzeba tożsamości jest dominująca. W tym okresie w młodym człowieku przejawiają się cechy zupełnej odmienności i identyfikacji z innymi oraz z częstym zapytaniem “ Kim jestem i jaką drogą idę”.
- faza szósta dotyczy osoby poszukującej intymności w kontaktach z drugim człowiekiem w tej fazie zaczynamy rozumieć potrzebę nie tylko “ brania miłości” ale również “ jej dawania”. W tym okresie młody człowiek potrzebuje wejścia w układy partnerskie i związki małżeńskie..
- siódma faza jest charakterystyczna dla okresu dorosłości, w której na pierwszy plan wysuwa się poszukiwanie lepszej treści lub formy egzystencji.
- ósmą ostatnia fazą jest starość, okres refleksji nad przemijającym życiem, tego co dokonał lub nie dokonał jak również zadaje sobie pytanie “Czy coś po sobie zostawiłem innym?” .
Teorie kształcenia pojawiły się razem z pytaniem jak wychować społeczeństwo? Zagadnieniem tym zajmował się Platon, Konfucjusz czy Arystoteles, który twierdził, że "obywateli do każdego ustroju trzeba odpowiednio wychować''. Jednak dopiero Avicenna skieruje tok poszukiwań na teorię integracji, którą Jan Kodeński przekształcił w tzw. "wielką dydaktykę" nadając jej walor ponadczasowości, którą nazwiemy uniwersalnością, dostępną dla każdego bez względu na rasę, wiek i status majątkowy.
Do dziś nie wiadomo jak miałby być ukierunkowany proces edukacji, tzn. od polityki ku wychowaniu, odwrotnie , a może nawet równolegle. Zjawisko to jest dostrzegalne do dziś, szczególnie, gdy słyszymy o zmianach systemu edukacji i kolejnych reformach. A więc ważniejszym pytaniem nie jest "Kto - komu?", ale "Dlaczego i jak?"
Nasza ekspresja ogranicza nas w poznawaniu świata. Wyrażamy się poprzez język i dlatego jest on najważniejszy. Dzięki temu, jak zauważył Emil Durkheim, z indywidualności przechodzimy w społeczeństwo nie tracąc swojej odrębności. Dlatego dzięki temu rodzi to swoistą dwustronną zależność, dialog. Kod porozumienia staje się bardzo ważny do właściwej rzeczywistości, tak by uniknąć manipulacji, toteż istotnym staje się umiejętność uczenia się. Jednocześnie należy podkreślić, że zarówno w nauczaniu jednostkowym jak i społecznym istnieją podobieństwa, które pozwoliłyby traktować zagadnienia równorzędnie z drugiej strony różnice nie pozwalają na ujednolicenie techniki. To w oczywisty sposób kieruje nas ku nauczaniu integralnemu, gdzie do czynienia mamy z dwoma biegunami kształcenia - odbierającymi informację - percepcją i intuicją, a także myśleniem i uczeniem. Ponieważ zmienia się rzeczywistość i zmienia się także język, a ludziom coraz trudniej jest nazwać otaczającą ich codzienność. Uważam, że dlatego wciąż mamy codzienną potrzebę nazywania i uzupełniania sposobów naszego słownictwa, ponieważ nie ma utrwalonego paradygmatu. Co powoduje nasze zainteresowanie elastycznymi formami wychowania takimi, które poprzez jedność rodzą wielość.
Pomyślmy więc jakie są zasady kształcenia integralnego, na jakich zasadach będą się opierać i jaki będą ich formy realizowania.
Wśród zasad prakseologicznych możemy wyróżnić:
Zasada działania ekonomicznego -wtedy gdy rezultat działania jest większy od nakładów
Zasada działania skutecznego -jest gdy zdajemy sobie sprawę z celów swoich wysiłków i jeśli osiągniemy ten cel - działanie jest skuteczne, jeśli nie - działanie jest nieskuteczne
Zasada działania efektywnego- jest zawsze wtedy gdy osiągamy pozytywny wynik, niekoniecznie zbieżny z założonym celem
Zasada działanie planowanego- dotyczy analizy i syntezy w różnorakich warunkach i wariantach jakimi są wyniki ich realizacji, dobry plan powinien być logiczny, funkcjonalny i operatywny
Zasada działania zorganizowanego - ujmuje wszystkie istotne elementy , które mają decydujący wpływ na funkcjonowanie i egzystencję całości
Zasada minimalizacji interwencji - określa brak interwencji i wskazanie możliwe rozwiązania
Zasada działania aktywnego -polega na bezpośredniości wszelkich poczynań podmiotu samodzielnie i twórczo zdobywającego i odkrywającego strukturę zewnętrzną i wewnętrzną rzeczywistości
Zasada działania opartego na inicjatywie - poszukiwanie i proponowanie możliwych rozwiązań przez podmiot
Zasada działania oparta na inwencji działania - poszukuje sposób alternatywny rozwiązania i cechuje się płynnością myślenia, giętkością oraz oryginalnością
Najważniejsze jest to aby zasady kształcenia zawierały sensowne układające się stosunki między przedmiotem a podmiotem
Zasada zrównoważonej apercepcji
Przez apercepcję rozumiemy spostrzeganie zjawisk połączonych z przyswojeniem i zrozumieniem treści spostrzeżenia na gruncie posiadanego doświadczenia. Aby coś zrozumieć trzeba w to uwierzyć. Dlatego też w procesie kształcenia powinniśmy bardziej zwrócić uwagę nie tylko na operacje umysłowe tj. rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne, dokonywanie skojarzeń i transformacji, metaforyzowanie ale także na emocje, intuicje czy tak zwane zamierzone stany świadomości.
Zasada względnej otwartości
Społeczeństwo powinno być otwarte na dialog jedności z różnorodnością bo tylko to gwarantuje rozwój dzięki poszukiwaniu złotego środka, który daje więcej szans na przetrwanie .Konsekwencją tej zasady jest stwierdzenie, że człowiek uczy się na własnych błędach bo to warunkuje jego rozwój.
Zasada pomocniczości
Wolność wyboru jest integralną częścią dojrzewania człowieka, jednak on z natury woli być bezsilny niż odpowiedzialny, toteż w procesie edukacyjnym należy pomagać w przygotowaniu do twórczego reagowania na zmiany. Należy więc wskazywać twórcze rozwiązania, ale ich nie narzucać, by nie niszczyć podmiotowość ucznia. Mówi również o tym, że każda osoba w ramach określonych warunków życia odpowiada za swój los, aby realizować własną wizję bytu.
Zasada autodeterminacji
Dla człowieka istotne jest poczucie sprawstwa. Im więcej nakazów, tym gorsze efekty wykonania danego zadania. W związku z obawą przed całkowita odpowiedzialnością dziecko opiera się na autorytecie starszych, powiela ich wybory, z czasem jednak usamodzielnia swoje decyzje. Staje się odpowiedzialny za swoje wybory.
Zasada autokreacji
Człowiek nie ma wrodzonego egoizmu czy altruizmu, jednak wrodzona jest mu możliwość takich zachowań. Autokreacja poszukuje syntezy tego co realne i idealne zarówno subiektywnie jak i obiektywnie. Autokreacja ma dwie strony - to co moje i to co jest mną samym. Dlatego - jeśli kibicujemy jakiejś drużynie i ona wygra mówimy, że "wygraliśmy" i tym samym jak przegra mówimy, że "przegraliśmy", bo nie identyfikujemy się z nią zależnie od sytuacji
Zasada stymulowania zdolności
Każde dziecko rodzi się z niewyczerpanym potencjałem twórczym, który stymulowany przez odpowiednie bodźce ma szansę rozwoju, będąc jednak nie aktywizowanym pozostaje w spoczynku. Od najmłodszych lat stwarzajmy dzieciom możliwości realnego tworzenia ich talentów. Dlatego najważniejszym etapem w rozwoju przede wszystkim osobowości są pierwsze lata życia dziecka. Oczywiście olbrzymie znaczenie ma tu znajomość psychiki dziecka, któremu zamiast pomóc łatwo i nieodwracalnie można zaszkodzić. Jednak formy takie jak odpowiednie bajki, wspólne spacery i śpiewanie itp. z pewnością nie zaszkodzą a wręcz przeciwnie pomogą się odpowiednio rozwinąć dziecku.
FENOMEN INTUICJI
Każdy człowiek w swoim życiu przed wykonaniem określonego działania myśli nad celem i sposobem jego realizacji. Kant głosił, iż bezpośrednie poznanie bytu jest możliwe dzięki intuicji.
Natomiast Platon widział na drodze doskonałości cztery rodzaje intuicji:
odczucie wiedzy
odczucie wiary
odczucie poezji
odczucie miłości
I taka koncepcje intuicji przyjął potem Kartezjusz, który widział w niej zdolność do postrzegania rzeczy jasno bez i wyraźnie odwołania się do zmysłów.
J.Locke stwierdził, że wiedza intuicyjna dostarcza najwyżej pewności na jaką stać człowieka i wprowadził rozróżnianie między wiedzą “demonstratywną”, która polega na intuicji ale niepewna z powodu odwołania się do pamięci.
Inaczej rozumiał intuicje H.Bergson, którego zdaniem intuicja jest czymś zupełnie innym niż intelekt i ma charakter bez pojęciowy skierowany na świat zewnętrzny.
E.Abramowski przypuszcza, że urok piękna w umyśle ludzi pochodzi z podchwycenia ich strony intuicyjnej, i że istnieje pewien stan psychiczny przed myślowy.
Zaś R.May uważa, że nowe doświadczenie nigdy nie jest do powtórzenia a jeśli jest powtórzone to nie jest już doświadczeniem.
Wiele miejscu zagadnieniu intuicyjnego poświęca N.Hartmann wg którego tylko intuicja przedziera się przez to co dane ku temu co zadane umożliwiając dostęp do bytu realnego. Hartmann wyróżnia intuicje:
stygmatyczną
konspektywną
Inną zaś koncepcję intuicji wprowadza K.G.Jung, który sprowadza ją do jednej z czterech podstawowych funkcji psychicznych obok myślenia, uczucia i percepcji.
Definicje fenomenu intuicji wyjaśnia K.Sośnicki, który wprowadza pojęcie myślenia intuicyjnego: “W myśleniu intuicyjnym nie ma tego często długiego przybliżania się poszczególnymi krokami do rezultatów myślenia. Jego całość występuje zwykle nagle bez widocznego dla nas etapu poprzedzającego jego rezultat”
Wśród wielu definicji problemu intuicji należy pamiętać, że każde dziecko od pierwszych dni swojego życia “wie” czego chce choć nie może o ty powiedzieć sobie ani otoczeniu. Dlatego uważam iż ważne jest to aby pozwalać młodemu człowiekowi budować świat rzeczywisty opierający się na jego własnej intuicji.
Bibliografia:
- Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996
- W. Andrukowicz: Teoria kształcenia integralnego- 2000
- Słownik wyrazów obcych PWN, wydane w 1995