STEFAN ŻEROMSKI - DZIENNIKI WYBÓR
Opracował Jerzy Kądziela
I. GENEZA I DZIEJE RĘKOPISU
miał 18- 27 lat
wstęp „kilka wspomnień z mojego dzieciństwa”
datowane zapisy 19.5.1882 i 10.10.1891
na odwrocie karty tytułowej greckie: gnothi seauton (poznaj samego siebie)
animator Dzienników nauczyciel z gimnazjum Antoni Gustaw Bem - słowa zachęty Żeromski zanotował na stronicy tytułowej I tomu
Żeromski nazywał siebie romantykiem realizmu lub romantykiem w kapeluszu pozytywistycznym
W trakcie wyjazdu za granicę w styczniu 1892 roku pisał listy do narzeczonej Oktawii z Radziwiłowiczów Rodkiewiczowej - przejmuje to funkcję dzienników
Gdy odkłada Dzienniki do szafki wielokrotnie cytuje je w swoich dziełach
Dzienniki trafiły na pensję macochy Żeromskiego Antoniny z Zeitheimów (Kielce) później trafił na inną pensję i tam budził spore sensacje
W testamencie Dzienniki zapisał PEN - Clubowi i w rękach ręce rodziny. Do udostępnienia 50 lat po śmierci
Prof. Borowy po wojnie chce opracować Dzienniki
I występ na posiedzeniu Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 23.5.1950 pomocnik Jerzy Kądziela (autor wstępu). Po śmierci Borowego opracowywaniem zajął się profesor Stanisław Adamczewski. Pierwsze wydanie 1953 - 1956…3 tomy - Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”. Drugie wydanie z opracowaniem Kądzieli, 7 woluminów, „Czytelnik”, pod redakcją profesora Stanisława Pigonia. Wciąż odkrywano nowe części - 1973 „Czytelnik” „Dzienników tom odnaleziony”…być może istnieje XXI tom?
II. DZIENNIKI JAKO DOKUMENT EPOKI
Krąg wydarzeń politycznych, europejskich - mało
Indywidualne komentarze autora do wydarzeń z kraju - dużo
Do wyżej - relacje z opinii różnych środowisk zwłaszcza akademickich i ziemiańskich
Literatura - zgon i pogrzeb V. Hugo, sprawozdanie z sprowadzenia prochów Mickiewicza na Wawel
Życie społeczne i kulturalne, oświatowe w Królestwie Polskim - z autopsji
Wierny obraz gimnazjum kieleckiego za czasów Apuchtina
Opisane tajne zebrania młodzieży ukrywane nawet przed nauczycielem Bemem
Warszawska Uczelnia Weterynaryjna - Żeromski studiuje 1886 - 1888 (zrezygnował z powodu braku finansów)
Informowanie o działalności społecznej w konspiracyjnym kółku Kielczan - grupuje absolwentów gimnazjum
Koło Delegatów - prezesi akademiccy
Młodzież akademicka zróżnicowana ideologicznie - Żeromski na spotkaniach wygłaszał mowy o literaturze: Mickiewiczu, Asnyku, Konopnickiej…
Żeromski popierał program „obrony czynnej” sformułowany przez Zygmunta Miłkowskiego
Jeż: przeciwko lojalizmowi stańczyków, kierunkom ugodowym w Królestwie opowiadając się za liberum konspiro, proponując utworzenie skarbu narodowego na cele przyszłej walki zbrojnej
Żeromski + Maciejewski: teza o odrębności narodowej Polaków - nie spotkał się ten pomysł z aprobatą Kół (wymienione wyżej)
Kultura: ocena Sienkiewicza, Prusa, Orzeszkowej, Dygasińskiego; malarstwo: Grottgera, Matejki, Chełmońskiego…
Recepcja idei społeczno - politycznych
III. EWOLUCJA ŚWIATOPOGLĄDOWA AUTORA „DZIENNIKÓW”
„Dzienniki” jako dokument osobistego rozwoju pisarza
„Dzienniki” w sposób wyjątkowy w całej literaturze polskiej drugiej poł XIX wieku ukazują dzień po dniu proces formowania się osobowości pisarskiej autora „Syzyfowych prac”. Proces ten obserwować można na kilku płaszczyznach
ideologicznej - punktem wyjścia był tradycjonalizm wiary katolickiej i szlacheckiego wychowania młodego pisarza. Dom rodzinny Żeromskiego to dom biednej szlachty niewiele różniący się od gospodarstw chłopskich; stąd solidarność z chłopami od wczesnego dzieciństwa. Wiele przejawów pobożności autora w tekście
Wolnomyślicielstwo - pod wpływem min Gustawa Bema
Miłość do Heleny Radziszewskiej, młodszej siostry macochy pisarza, kobiety zamężnej i matki kilkorga dzieci.
pobyt w Warszawie - pozytywistyczne hasła - rodzi się autor - społecznik. Solidaryzm narodowy wkrótce nabiera cech utopijnych
Wiele scen w Dziennikach dowodzi bystrej obserwacji antagonizmów między chatą włościańską a dworem oraz bezwzględnego wyzysku ekonomicznego chłopów.
Wstawiennictwo za unitami którzy wykazywali bierny opór przeciw nakazom władz carskich o nawracaniu ich przemocą na prawosławie.
IV. ROZWÓJ ŚWIADOMOŚCI ESTETYCZNEJ
Zaczynał swą drogę twórczą od naśladownictwa. Szkolne wiersze - echo drugorzędnych pisarzy romantycznych. Z romantyzmu - kierunek zainteresowań historycznych. Także liryki osobiste.
Wpływ Bema - galeria bohaterów historycznych: Kościuszko, Ściegienny, Garibaldi itd. najczęściej wspominani.
Później stosuje do siebie określenie Nieżdanowa - „romantyk realizmu”
Nie toleruje reprezentantów zasady tendencyjności w sztuce spod znaku „Prawdy” i „Przeglądu Tygodniowego” . Pisze o Świętochowskim którego poważał, że ten kierunek doprowadził do absurdu, że w utworach nie ma żadnej prawdy. Żeromski przez pewien czas - obiektywny naturalista
Nowele: W sidłach niewoli, Oko za oko, Pocałunek, Ach gdybym kiedy dożył tej pociechy…, Źródło, Cokolwiek się zdarzy, niech uderza we mnie…, Siłaczka, Mogiła - w znacznym stopniu są parafrazami rozmaitych fragmentów Dziennika
Powracające uporczywie w Dziennikach obrazy nędzy studenckiej , uganiania się za korepetycjami, głodu, dziurawych butów i ciasnego palta, w którym bohater marznie na mrozie nakreślił potem Żeromski w Mogile, Źródle, Siłaczce, Dziejach grzechu, Nawracaniu Judasza, Przedwiośniu
V. POWIEŚĆ O SOBIE SAMYM
Odczytanie Dzienników jako powieści osobistej - Roman intime. W narracji Dziennika można wyróżnić dwie zasadnicze zmiany: pierwszą - między trzema początkowymi tomikami a następnymi z okresu kielecko-warszawskiego, drugą - między zapiskami warszawskimi, a szerokimi obrazami z czasu guwernerskich wędrówek po prowincji
Pierwsza - obserwacje w formie sproblematyzowanej, a fakty jednostkowe służą za tło dla sądów ogólniejszych. Drugi przełom - warsztat prób pisarskich
Ostatnie tomiki Diennika z okresu pobytu w Łysowie. Dialektyka miłości z dwiema równocześnie partnerkami skłania autora do respektowania i wyrażania takich niuansów psychologicznych, jakich w dawniejszych tomikach, odtwarzających młodzieńcze zakochania i pasje miłosne, daremnie byśmy szukali
Obok bohatera - nowoczesnego romantyka, stanowiącego kłębowisko sprzeczności myślowych i emocjonalnych, jest w tej prozie stale obecne alter ego, które autor dopuszcza do głosu nie tylko w celu komentowania przedstawionych zdarzeń, ale głównie w celu interpretacji własnej postawy. Czasem zresztą występuje tu zabieg szczególny polegający na pozornej deheroizacji bohatera- narratora która ma go podnieść w oczach czytelnika. Miłość to pociąg i obcość jednocześnie.
VI JĘZYK „DZIENNIKÓW”
Słownictwo szkolne i akademickie
Regionalizmy dotyczące życia i przyrody wsi
Kalki frazeologiczne
rusycyzmy