1. nerwice stanowią odchylenie od normalnego wzorca zachowania - osoby neurotyczne różnią się od przeciętnych jednostek swoimi reakcjami uczucia i postawy w zdumiewająco wysokim stopniu ukształtowane są przez warunki, w jakich żyjemy, i to zarówno kulturowe, jak i jednostkowe, a które są nierozłącznie ze sobą splecione. Oznacza to z kolei, że znajomość warunków kulturowych, w jakich żyjemy, daje nam dużą szansę uzyskania o wiele głębszego zrozumienia specyficznych właściwości uczuć i postaw uważanych za normalne i za nerwicowe. To, że w nerwicy występuje odchylenie od obowiązującej normy jest bardzo ważnym kryterium choć niewystarczającym (odchylenia także u nie neurotyków)

2. We wszystkich natomiast nerwicach można, nie znając dokładnie struktury osobowości, wyróżnić dwie cechy charakterystycz­ne:

• sztywność reakcji - brak giętkości, która umożliwia reagowanie w różny spo­sób w odmiennych sytuacjach np. człowiek normalny na przykład jest po­dejrzliwy wtedy, gdy czuje lub widzi ku temu przyczyny; neurotyk na­tomiast może być podejrzliwy niezależnie od sytuacji, przez cały czas, i może sobie nie zdawać sprawy ze swojego stanu. Sztywność reakcji tylko wtedy może świadczyć o nerwicy, gdy odbiega od powszechnych wzorców kulturowych

• rozbieżność między możliwościami a osiągnięciami - neurotyk ma poczucie, że sam sobie przeszkadza. Jeśli rozpatrzymy wewnętrzne czynniki odpowiedzialne za powstanie nerwicy, odnajdziemy jeden podstawowy czynnik wspólny wszystkim nerwicom, a mianowicie pojawienie się lęków i sposobów obrony przed nimi. Choć struktura nerwicy może być bardzo zawiła, to właśnie lęk jest motorem uruchamiającym i utrzymującym proces nerwicowy.

• Co wobec tego musi charakteryzować lęki i metody obrony przed nimi, aby stały się neurotyczne? Różnica nie polega tu wcale na stopniu świadomości (powszechnie błędne stwierdzenia, że lęki neurotyczne są urojeniowe…a co z lękiem przed śmiercią) czy racjonalności ( błędna teza - neurotyk właściwie nie wie, dlaczego się boi, przecież człowiek prymitywny także nie wie, dlaczego boi się zmarłych)lecz na dwóch następujących czynnikach.

1. lęki różniące się pod względem ilościowym lub jakościowym od specyficznych lęków właściwych danemu wzorcowi kulturowemu - udziałem neurotyka stają się nie tylko lęki wspólne wszystkim członkom danej kultury, ale także — wynikające z jego indywidualnych warunków życiowych, choć splecione z warunkami ogólnymi.

2. Środki obrony przeciwko lękom są bardziej ekonomiczne niż środki obrony stosowane przez neurotyka, do wytworzenia których dochodzi on w inny sposób. Obrona - nie tylko takie mechanizmy psychologicznej obrony, jak wypieranie, projekcja, racjonalizacja, itp. ale również zachowania społeczne człowieka, których realizacja redukuje jego lęk. U Neurotyka dochodzi do zahamowania zdolności do osiągnięć i radości, co prowadzi w rezultacie do rozbieżności między możliwościami a osiągnięciami. Sam neu­rotyk nie musi być świadomy swego cierpienia.

• Oba podejścia można pogodzić stosując taką metodę badawczą, która uwzględnia odchylenia zarówno w zewnętrznym obra­zie nerwicy, jak. i w dynamice procesów psychicznych, nie traktując jednak żadnego z tych odchyleń jako podstawowego i decydującego. Trze­ba je połączyć. Ogólnie rzecz biorąc, tę właśnie linię postępowania przy­jęliśmy wskazując na lęk i sposoby obrony przed nim, jako na ośrodki nerwicy, ale świadczące o niej tylko wtedy, gdy różnią się ilościowo lub jakościowo od lęków stosowanych sposobów obrony powszechnie obowiązujących w danej kulturze. Musimy jednak zrobić następny krok w tym samym kierunku.

• Nerwice mają jedną cechę charakterystyczną, a mianowicie występowanie tendencji konfliktowych, istnienia których, a przynajmniej dokładnej ich treści neurotyk sam sobie nie uświadamia i dla których automatycznie poszukuje rozwiązań kompromisowych. Konfliktów nerwicowych od konfliktów powszechnie w danej kulturze występujących nie różni ani ich treść, ani fakt, że są one w zasadzie nie-uświadamiane, lecz to, że u neurotyka konflikty te są ostrzejsze i bardziej widoczne. Neurotyk poszukuje rozwiązań kompromisowych, jed­nak gdy je znajduje są to rozwiązania mniej zadowalające niż te, do których dochodzi przeciętna jednostka, natomiast cena, jaką płaci jest na ogół nazbyt wysoka.

Reasumując nie potrafimy jeszcze podać zadowalającej definicji nerwicy, lecz możemy ją opisać:

Nerwica - jest zaburzeniem psychicznym, charakteryzującym się występowaniem lęków i środków obronnych stosowanych przeciwko tym lękom oraz poszukiwaniem rozwiązań kompromisowych w powstających sytuacjach konfliktowych. Ze względów praktycznych zaleca się takie zaburzenie nazywać nerwicą tylko wtedy, gdy odbiega od wzorca powszechnie występującego w danej kulturze.

Rodzaje wpływu jakie nerwica wywiera na osobowość:

1. nerwice sytuacyjne - nerwice mogą pojawiać się u osób o osobowości nie zaburzonej, jako reakcja na zewnętrzną sytuację konfliktową. Nie ujawniają one żadnej osobowości neurotycznej, a jedynie chwilowy brak przystosowania do danej trudnej sytuacji.

2. nerwice charakteru - to jest sytuacje, w których główne zaburzenie polega na zniekształceniu osobowości choć objawy mogą być zupełnie takie same, jak w nerwicy sytuacyjnej. Są one wynikiem podstępnego, chronicznego procesu, rozpoczynającego się z reguły w dzieciństwie i obejmującego z większym lub mniejszym nasile­niem większe lub mniejsze obszary osobowości.

• osoba ta reaguje neurotycznie na taką sytuację życiową, która u przeciętnej, zdrowej jednostki nie wywołuje żadnego konfliktu. Sytuacja taka ujawnia jedynie nerwicę, która istniała już od dawna, lecz w formie utajonej.

• interesują nas nie tyle objawy w nerwicy, co raczej same zaburzenia osobowości, są one bowiem elementem powtarzającym się w nerwicy, podczas gdy objawy w sensie klinicznym mogą być różne, a czasem zupełnie ich brak. Także z kulturowego punktu widzenia kształtowanie się osobowości jest ważniejsze od objawów, bo właśnie osobowość, a nie objawy, wpływa na zachowanie się ludzi.

• ustąpienie objawów nie musi oznaczać wyleczenia z nerwicy, zainteresowania większości psychoanalityków przesunęły się z objawów na zaburzenia osobowości. Możemy powiedzieć obrazowo, że objawy nerwicowe nie są wulkanem, ale jego wybuchami, podczas gdy konflikt chorobotwórczy, podobnie jak wulkan, tkwi głęboko ukryty w człowieku i jest nieznany jemu samemu.

Neurotyczna osobowość naszych czasów - oznacza ze nie tylko istnieją neurotycy mający pewne zasadnicze cechy wspólne, ale także to, że te podstawowe podobieństwa są głównie produktem trudności istniejących w naszych czasach i w naszej kulturze.

Jednym z przejawów podobieństw w zakresie podstawowych konfliktów jest podobieństwo postaw dostępnych potocznej obserwacji:

1. postawy związane z dawaniem i przyjmowaniem uczuć;

• dominującą cechą neurotyków jest nadmierna zależność od aprobaty lub uczucia innych osób niezależnie od tego, czy lubią daną osobę i czy jej ocena ma dla nich jakiekolwiek znaczenie.

• najczęściej pragnienie to jest nieświadome, a o istnieniu świadczy wrażliwość jaką wykazują wtedy, gdy troskliwość jakiej oczekują od innych nie nadchodzi. Wrażliwość tę mogą maskować przyjmując postawę typu „nie zależy mi na tym".

• występuje sprzeczność między pragnieniem uczucia a własną niezdolnością do jego przeżywania ujawnia się na zewnątrz (wygórowane żądania, aby ich własne pragnienia były respektowane, mogą iść w parze z równie wyraźnym brakiem troskliwości wobec innych lub) lub do wewnątrz (neurotyk może na przykład wykazywać nadmierną troskliwość i chęć niesienia pomocy innym, jednak nie wynika to ze spontanicznego, promieniującego ciepła, lecz jedynie z faktu, iż działa w sposób kompulsywny)

2. postawy związane z oceną własnej osoby;

• wewnętrzny brak poczucia bezpieczeństwa zależnego od innych

• poczucie niższości i poczucie nieadekwatności mogą istnieć bez żadnych rzeczywistych podstaw i mogą ujawniać w różnych postaciach:

1. poczucie nieadekwatności jako przekonanie o własnej niekompetencji, głupocie czy brzydocie (może pojawiać się u niezwykle inteligentnych osób, a czasem najpiękniejsze kobiety mogą być przekonane, że są brzydkie.

2. jako poczucie niższości może przyjąć kilka postaci:

• osoba wiecznie narzeka i martwi się swoimi wadami

• osoba bagatelizuje je uważając je za fakty nie warte zastanowienia;

• osoba ukrywa je pod ciągłą potrzebą wzmacniania poczucia własnej wartości, która przybiera postać kompensacyjną lub kompulsywną potrzebą podobania się, imponowania innym i sobie za pomo­cą atrybutów, które w naszej kulturze dodają ludziom prestiżu (pieniądze, antyki, kobiety, kontakty ze sławnymi ludźmi, podróże czy niepospolita wiedza).

``

3. postawy związane z samo potwierdzeniem się;

• przez samo potwierdzenie rozumiem tu domaganie się uznania dla własnej osoby, dla swoich przekonań i praw, jednak nie czyniąc tego w sposób zbyt agresywny,

• zahamowania związane są z:

1. z wyrażaniem swoich życzeń lub próśb,

2. robieniem czegoś we własnym interesie,

3. wyrażaniem opinii lub uzasadnionej krytyki,

4. wydawaniem rozkazów,

5. próby obrony własnego stanowiska: neurotycy często nie potrafią obronić się przed atakiem (ekspedientki próbującej wmusić im towar, którego nie zamierzali kupić) czy powiedzieć „nie", jeśli nie chcą spełnić czyichś życzeń, (odmówić komuś, kto zaprasza ich na przyjęcie).

6. zahamowania mogą dotyczyć uświadomienia sobie własnych pragnień. Człowiek może mieć trudności związane z podejmowaniem decyzji, wyrażaniem opinii czy życzeń dotyczących wyłącznie osiągania własnych korzyści. Takie życzenia trzeba ukrywać: jedna z moich koleżanek w swoich prywatnych rachunkach wpisuje „kino" w rubryce „samokształcenie", a „alkohol" w rubryce „zdrowie". W tej ostatniej grupie szczególnie typowa jest niezdolność do planowania ^.niezależnie od tego, czy chodzi o wycieczkę czy plan na całe życie: neurotycy biernie ulegają zda­rzeniom nawet w tak ważnych decyzjach, jak wybór zawodu czy małżeństwo, nie mając jasnego obrazu tego, czego w życiu naprawdę pragną. Kierowani są wyłącznie przez pewne neurotyczne lęki, widoczne u ludzi, którzy gromadzą pieniądze ze strachu przed nędzą lub uczestniczą w coraz to nowych przygodach miłosnych, bojąc się podjąć jakąś konstruktywną pracę.

4. przejawy agresji;

• rozumiem w przeciwieństwie do postaw związanych z samo potwierdzeniem czyny kierowane przeciwko komuś: atakowanie, ubliżanie, naruszanie cudzych praw czy jakąkolwiek inną postać wrogiego zachowania. Zaburzenia tego typu ujawniają się w dwojaki, zupełnie różny sposób.

• Jeden z nich, to skłonność do agresji, dominacji, nadmiernych wymagań, rozkazywanie, oszukiwanie czy krytykowanie. Czasem ludzie mający takie postawy są świadomi swojej agresywności; częściej jednak nie zdają sobie z tego wcale sprawy i są subiektywnie przekonani o swojej uczciwości lub o tym, że wyrażają jedynie własne zdanie, że niewiele wymagają; w rzeczywistości zachowują się jednak obraźliwie lub w sposób narzucający się.

• U innych natomiast zaburzenia te ujawniają się w odwrotny sposób. Na zewnątrz przyjmują postawę ludzi oszukanych, zdominowanych, zahukanych, podporządkowanych lub poniżonych, w rzeczywistości nie uświadamiając sobie, że jest to wyłącznie ich własna postawa, trwając w smutnym przekonaniu, że cały świat jest przeciwko nim i próbuje narzucić im swoją wolę.

5. postawy związane z płcią

• postawy ze sfery seksualnej,

• można podzielić na kompulsywne pragnienie kontaktów seksualnych oraz zahamowania wobec takich kontaktów.

• Zahamowania mogą pojawić się w każdym etapie prowadzącym do satysfakcji seksualnej: przy pojawieniu się osób płci odmiennej, przy zalotach, w trakcie samych czynności seksualnych, czy też w sposobach uzyskiwania z nich zadowolenia.

• Ponadto wszystkie zaburzenia zaliczone do poprzednio opisywanych grup mogą pojawić się także w postawach wobec seksu.

Lęk/Strch

Reakcja proporcjonalna do rozmiaru niebezpieczeństwa

obiektywny ukryty Stopień w jakim uświadamiamy sobie dane uczucie, w cale nie świadczy o jego sile czy znaczeniu. Ozn to ,

ze możemy przeżywać lek nie wiedząc o tym oraz może być on decydującym czynn. w życiu nieswiad

subiektywny siła leku proporcjonalna do znaczenia

Próby wyperswadowania neurotykowi leku z gory skazane na niepowodzenie (lęk dotyczy syt.

Widzianej przez pacjenta)

Terapeuta wykrywa znaczenie jakie maja dla neurotyka różne sytuacje

- co rozumie przez lęk

- uświadamianie roli lęku

LĘK Niski lęk/ Adaptacyjne m.o/ świadomość lęku COŚ się w nas rozlegulowalo COS próbuj zmienić

Wysoki lek/ Nieadaptacyjne m.o./ złudzenia ze wszystko jest ok. Zmiana w obrębie własnych postaw

Główne sposoby ucieczki przed lękiem:

racjonalizacja - pozwala wytłumaczyć przed sobą chęć unikania odpowiedzialności. Polega na zamianie lęku w racjonalny strach. Dotyczy wszystkich innych skłonności, by wierzyć, że lęk jest racjonalnym strachem, niezależnie od swej treści: czy to będzie lęk przed rodzeniem dzieci, chorobami, błędami w odżywianiu, katastrofa­mi czy nędzą.

Nadopiekuńcza Matka ------- WYZWANIE (przyznanie się do lęku - ofiara swoich emocji + próba dokonania zmaiany) -----------

--UŚWIADOMIENIE-------- ZMIANA POSTAW ----- Dobrostan psych.

-----RACJONALIZACJA (zamiana L w racjonalny S) -------- Odpieranie sugesti (cała energia skupiona na --------- CENA niemożliwość

^ syt. O ogromnym znaczeniu dla jednostki uzasadnieniu niesłuszności), potwierdzanie pozbycia się trosk

^ poczucie ze aktywnie wpływa na syt racjonalności postaw

^ przerzucanie odp. na świat zew krzywdzenie dzieci

^ucieczka od motywów swojego postępowania

Wyjaśnienia dzieci ze to lęk -

Ze jej reakcja jest nieproporcjonalna

do zagrożenia, ze wynika z cech osobowości

zaprzeczanie - istnienia leku, wymazanie go ze swiadomości

s/l

ZAPPRZECZENIE ----- zjawiska somatyczne (dreszcze, pocenie się, przyspieszona akcja serca, wymioty, biegunka) gdy

uświadamiamy sobie lęk (świadome przezwyciężanie)Różnica między nimi a osobami zdrowymi nie polega

jednak na stopniu uświadomienia sobie podejmowanych decyzji, lecz na uzyskanym wyniku. Wszystko, co

neurotyk może osiągnąć „biorąc się w garść", to uwolnienie się od jakiegoś specyficznego objawu lęku Nie

tylko nie zmienia się podstawowa dynamika osobowości, ale gdy neurotyk pozbywa się widocznego objawu

własnych zaburzeń, traci tym samym istotny bodziec do tego, by im przeciwdziałać.

AGRESJA---- często uwaza się za bezpośredni wyraz rzeczywistej wrogości u neurotyków

---- podczas gdy może ona być głównie przejawem takiego właśnie przezwyciężania za wszelką

cenę własnej nieśmiałości w sytuacji, gdy jest się atakowanym. może on jednak przejawiać na

zewnątrz więcej agresji, niż naprawdę odczuwa, ponieważ lęk prowokuje go do

przezwyciężenia nieśmiałości. Przeoczenie tego faktu stwarza niebezpieczeństwo

doszukiwania się prawdziwej agresji tam, gdzie mamy do czynienia jedynie z brawurą.

i mogą być wyrazem tłumionego lęku (dochodzą uzewnętrzniające się inf, dotyczące swego stanu jak np musi

w pewnych sytuacjach często oddawać mocz, że robi mu się niedobrze w pociągu, że czasem budzi się w nocy

zlany potem i zawsze bez żadnych przyczyn fizycznych)

+

------zjawiska psychiczne (niepokój, uczucie pośpiechu, sparaliżowanie)

odurzanie ----- świadomie przez odurzanie się alkoholem/narkotykami

nieświadomie: 1.) pogrążanie się w życiu towarzyskim w obawie przed samotnością

2.) pogrążanie się w pracy

3.) nadmierny sen

4.) aktywność sexulana wentylem wobec nadmiernego napiecia lękowego

(kompulsywny masturbacja ale i wszelkie kontakty sexualne)

unikanie myśli, uczuć, dążeń i sytuacji mogących wywołać lęk ------- proces świadomy może być świadomy

istnienia lęku i świadomy tego, że go unika (ktoś, kto boi się nurkowania czy wspinaczki

wysokogórskiej, unika tego typu aktywności).

------- brak świadomości unikania pewnych rodzajów działalności 1.) Może na przykład odkładać na

później sprawy związane (o czym nie wie) z lękiem (podejmowanie określonych decyzji, wizyta u

lekarza czy napisanie listu). 2.) może „udawać', to jest subiektywnie wierzyć, że pewne rozważane przez

niego zachowania na przykład udział w dyskusji, dawanie poleceń podwładnym, są nieistotne. 3.) może

„udawać", że nie lubi robić pewnych rzeczy, odrzucając je na tej podstawie.

Gdy tego rodzaju unikanie staje się działaniem automatycznym, mamy do czynienia ze zjawiskiem zahamowania - zahamowanie polega na niemożności robienia i odczuwania czegoś lub myślenia o czymś, co mogłoby wywołać lęk. Najbardziej efektownym objawem zahamowań są:

• histeryczne zaburzenia czynnościowe: histeryczna ślepota, niemota czy paraliż kończyn.

• zaburzenia seksualne: oziębłość i impotencja

• zaburzenia psychiczne są zahamowania w zakresie koncentracji, kształtowania lub wyrażania opinii czy nawiązywania kontaktów z łudźmi.

5

---