PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: jest to umiejętność radzenia sobie w warunkach gospodarki rynkowej, twarde reguły gry rynkowej - „twardzi” w niej radzą. / Treścią przedsiębiorczości jest aktywność człowieka. Przedsiębiorczość jest traktowana społecznie. CZTERY CZYNNIKI PRODUKCJI: 1. ziemia; 2. praca; 3. kapitał; 4. przedsiębiorczość - ten czynnik cechuje rzadkość występowania; łączy w sobie: umiejętność dostrzegania okazji, umiejętność doskonalenia pomysłów, gotowość do podjęcia ryzyka. MOTYWACJA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI: chęć uzyskania wysokich dochodów; poczucie samorealizacji. ZARAŻENIE PRZEDSIĘBIORCZOŚCI: szkolenia, uaktywnianie ludzi. POSZUKIWANIE POMYSŁU - WSKAZÓWKI: 1. wszędzie szukaj pomysłu dla twojego przedsięwzięcia - nie ograniczać swojej wyobraźni; 2. wszystko się zmienia - musisz trafić na odpowiedni moment; 3. rozpocznij działanie od małego przedsięwzięcia i pozwól mu się rozwijać; 4. nie słuchaj ludzi myślących negatywnie; 5. szanse są wszędzie, ale dla tych którzy jej szukają; 6. nikt nie podaruje ci pomysłu. KTO TO JEST PRZEDSIĘBIORCA? przedsiębiorca: ktoś, kto w dużym stopniu i na własne ryzyko przez działalność gospodarczą tworzy nowe wartości (produkty, usługi) akceptowane przez rynek. FUNKCJE: 1. przedsiębiorca - podejmowanie decyzji kapitałowych; 2. kierownik - zarządzanie powierzonymi zasobami; 3. pracownik - świadczenie pracy o wysokiej jakości. GŁÓWNE ZADANIA PRZEDSIĘBIORCY: → wypracować: zysk, nowe wartości ( produkty i usługi) → zabezpieczyć przyszłość firmy → zaistnieć wystarczająco na rynku → DOBRY PRZEDSIĘBIORCA: 1. umie zdobyć i lubi pieniądze → umie dążyć do celu; 2. nie boi się ryzyka → umie elastycznie pracować, jest umiarkowanym optymistą; 3. jest silny psychicznie → jest niezależny, wierzy w siebie i w swój pomysł, jest wytrwały, jest odporny na niepowodzenie; 4. jest otwarty na nowości → jest pomysłowy i twórczy, ma silną chęć tworzenia, ma zdolność do ciągłego uczenia się; 5. ma siłę przebicia → jest aktywny , dynamiczny; 6. jest dobrym organizatorem → umie delegować uprawnienia; 7. posiada umiejętność utrzymywania dobrych stosunków międzyludzkich → jest komunikatywny, umie przekonać ludzi, umie mobilizować ludzi do działania, potrafi oceniać ludzi; 8. posiada zdrowie i energię. K. GLISTER: FUNKCJE PRZYPISYWANE PRZEDSIĘBIORCY: 1. osoba podejmująca zysk związany z niepewnością; 2. podejmujący decyzje; 3. innowator; 4. lider w danej gałęzi, branży; 5. organizujący i koordynujący wykorzystywanie ekonomicznych zasobów; 6. podejmujący zobowiązania w imieniu firmy; 7. ktoś, czyjeś zdanie rozstrzyga ostatecznie, jeśli jest kilku decydentów (lub decyzje podejmowane są zbiorowo); 8. osoba podejmująca decyzje o użyciu zasobów pomiędzy alternatywnymi zastosowaniami; 9. ten, kto finansuje przedsięwzięcie, zaopatruje w kapitał; 10. manager lub nadzorujący; 11. właściciel przedsiębiorstwa; 12. zatrudniający czynniki produkcji; A- ponoszenie ryzyka i niepewności (określenie 1 - 2); B- wprowadzenie innowacji (określenie 3 - 6); C- śledzenie zmian i dostosowanie (określenie 7 - 8). WYZNACZANIE CELÓW: Co jest do osiągnięcia? → Jak będzie mierzone działanie? → Jakim normom trzeba sprostać? → Jaki okres czasu? → Jakie są priorytety? → Co jeszcze jest potrzebne do koordynacji? → Czy cel może być osiągnięty? WSKAZÓWKI DO WYZNACZANIA CELÓW: to nie są cele / to są cele; zmniejszyć koszty / obniżyć o 10% koszty wytwarzania produktu X do 6 V 1996r.; wzmocnić pozycję rynkową / uzyskać 14% udziału rynkowego w zakresie produktu Y w regionie katowickim do 31 XII 1996r.; poprawić jakość / zmniejszyć o 5% liczbę reklamacji w ciągu 1 roku; ograniczyć palenie / zredukować liczbę wypalonych papierosów z 40 do 10 dziennie w ciągu najbliższych 16 m-cy. CZYNNIKI DECYDUJĄCE O SUKCESIE: ciężka praca i skłonność do poświęceń; dążność do rozwoju osobistego i wytrwałość; popyt rynkowy na oferowane produkty lub usługi; kompetencje kierownicze, głównie umiejętność analizowania sytuacji i oceny własnych szans; szczęście, sprzyjający klimat. CZYNNIKI WAŻĄCE NA NIEPOWODZENIU: niekompetencja i brak doświadczenie kadry kierowniczej; kierowanie się emocjami i przeświadczeniem, że robimy dobrze, a pomijamy analizę ekonomiczną; zaniedbanie lub niedopilnowanie niektórych faz produkcji lub sprzedaży; nieskuteczne systemy kontroli; niewystarczające wyposażenie w kapitał i brak możliwości jego uzupełnienia. INTRAPRZEDSIĘBIORCZOŚĆ: managerowie realizujący przedsiębiorcze działania; 1 warunek: muszą uzyskać stosowne kompetencje od właściciela firmy. MAŁA I ŚREDNIA FIRMA: Przedsiębiorca (osoba): bezpieczeństwo, rozwój osobisty, dochód własny / dynamiczna równowaga / przedsiębiorstwo (firma): rynek (zaistnienie), przyszłość firmy, zysk firmy. ROLA PRZEDSIĘBIORCY W GOSPODARCE RYNKOWEJ: 1. przedsiębiorca - inwestor; 2. odkrywca okazji; 3. założyciel firmy i organizator; 4. innowator. MSP: mała i średnia przedsiębiorczość. MAŁA I ŚREDNIA FIRMA: 1. wiodące cechy: lokalność (tradycja, kultura), elastyczność, innowacyjność, efektywność; 2. główne funkcje: zaspokajanie i kreowanie popytu, restrukturyzacja wielkich przedsiębiorstw, tworzenie miejsc pracy, rozwój konkurencji, ożywienie stref wiejskich, międzynarodowe powiązania i rozwój eksportu, rozwój lokalny. INNOWACJA: każda zmiana, która przynosi zyski nadzwyczajne (kto pierwszy wymyśli coś - ten lepszy). CECHY WSZYSTKICH FIRM: 1. relatywnie mały udział w rynku; 2. zarządzanie przez właścicieli (lub wspólników) w sposób bezpośredni (bez pośrednictwa i średniego szczebla zarządzania); 3. niezależność - nie podlega żadnej zewnętrznej kontroli w zakresie podejmowania kluczowych decyzji. FUNKCJE SPOŁECZNE MSP: 1. uformowanie klas drobnych właścicieli; 2. łagodzenie napięć społecznych i redukcja wysokich społecznych kosztów procesu transformacji, mogących zagrozić kontynuowaniu rozpoczętych przemian. Cel ten jest realizowany przez: a) pochłanianie pojawiających się nadwyżek siły roboczej, b) kreowanie postaw przedsiębiorstwa, c) wskazywanie szans i możliwości samozatrudnienia, d) osiągnięcie sukcesu i zmiany statusu społecznego. FUNKCJE GOSPODARCZE MSP: 1. aktywny udział w procesie zmian w strukturze przemysłowej kraju (inicjowanie powstawania nowych dziedzin produkcji i usług); 2. odgrywanie ważnej roli w formowaniu się prywatnej własności środków produkcji ( przejęcie i produkcyjne zagospodarowanie części maszyn i wyposażenie prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych i wydzielenie im mniejszych jednostek), sprzyja to demonopolizacji gospodarki; 3. wchłonięcie i zagospodarowanie znacznych zasobów siły roboczej uwolnionej w wyniku racjonalizacji funkcjonowania sektora publicznego; 4. zbudowanie koniecznej dla efektywnego funkcjonowania całego systemu gospodarczego, infrastruktury ekonomicznej, zwłaszcza rozwoju kooperacji; 5. wymuszenie zmian w prawnych uregulowaniach sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości i efektywności funkcjonowania małych podmiotów gospodarczych. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SUKCES PRZEDSIĘBIORSTWA: 1. ludzie: sam przedsiębiorca i ludzie z jego najbliższego otoczenia, współpracownicy, klienci i dostawcy, konkurencja; 2. kapitał: finanse, know - how, powiązania, wiedza i umiejętność, szanse, życiowe doświadczenia, zdolność przetrwania, siedziba i infrastruktura, image; 3. rynek: lokalny, regionalny, narodowy, międzynarodowy (eksport); 4. produkty (usługi), handel. PRZEDSIĘBIORCA W TEORII NEOKLASYCZNEJ: Ekonomia neoklasyczna zajmowała się głównie stanem równowagi w gospodarce, wyznaczanym przez ceny i dostosowania producentów do popytu i podaży. Nie istniał w niej problem skąd się biorą przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy. Centralny problem neoklasycznej analizy koncentrował się na zrozumieniu, w jaki sposób system rynkowy alokuje ograniczone zasoby. To zakłada analizę koordynacji za pomocą cen, która doprowadza do generalnej równowagi produkcji z popytem. W gospodarce rynkowej na pytanie co, jak i dla kogo produkować, odpowiada rynek. Mechanizm ten nazwał Adam Smith „NIEWIDZIALNA RĘKA RYNKU”. Analiza klasyczna prowadziła do wniosku, że rynek sam osiąga równowagę podaży z efektywnym popytem, jeśli nikt (np. państwo czy też inne przedmioty) nie psuje cen i nie tworzy barier w wolnym handlu. INNOWACJA: każda zmiana, która przynosi zyski nadzwyczajne (kto pierwszy wymyśli coś - ten lepszy). INNOWACJE: wg Schumpetera - są to wszelkie możliwe zmiany w produkcji i dystrybucji towarów, innowacjami mogą być: * wprowadzenie na rynek zupełnie nowego produktu lub usługi, ale także zmiana produktu już istniejącego, która zwiększa jego jakość i użyteczność; * wprowadzenie nowej metody produkcji (pozwalającej zmniejszyć koszty), może to być nowa metoda oparta na nowych odkryciach i wynalazkach jak: ulepszenia oparte na istniejącej wiedzy; * znalezienie i rozwój nowych rynków; * wykorzystanie nowych surowców lub podzespołów (także zmniejszające koszty); * nowe formy organizacji firmy (wewnętrzne - nowa struktura organizacyjna, i między firmami - koncern holden). SCHUMPETER WYODRĘBNIA 3 FAZY W PROCESIE ZMIAN: 1. pomysł, 2. wprowadzenie innowacji, 3. rozpowszechnienie. INNOWACJE MAJĄ POWAŻNY WPŁYW NA ROZWÓJ GOSPODARCZY, PONIEWAŻ: 1. z reguły wymagają modernizacji istniejących przedsiębiorstw bądź budowy nowych; 2. oczekiwanie wysokiego zysku (nadzwyczajnego) zachęcającego do inwestycji , co zwiększa ogólną produktywność; 3. ułatwiają przetworzenie oszczędności w instytucje, a poprzez stworzenie nowej użyteczności (nowe atrakcyjne towary) zwiększają popyt, rozszerzają rynek i dalsze możliwości inwestycji. UWARUNKOWANIA: 1. u. ustrojowe - musi być odpowiedni ustrój gosp. - polit.; 2. u. prawne i fiskalne - reglementacja - Polska 14 dni (uzyskanie pozwolenia na działalność), „szara strefa”, system podatkowy; ; 3. u. społeczno - kulturowe - państwo zabija bodźce, warunki społeczne wpływają na charakter przedsiębiorstwa; 4. u. kompetencyjne - „ właściwy człowiek na właściwym miejscu”, konkurencja; 5. u. natury psychologicznej (mentalnościowe) - samo nastawienie do przedsiębiorczości. PORZĄDEK SPOŁECZNY: personalizm (godność osoby ludzkiej), solidarność, pomocniczość (akceptuje pierwszeństwo wspólnoty wyższej nad niższą). RODZINA: podstawowy podmiot, od popytu rodziny zależy rozwój gospodarki, jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi przedsiębiorczości. WIĘZI ETNICZNE A KULTURA PRZEDSIĘBIORCZA: 1. jedność etniczna tworzy podstawę wspólnie akceptowanych norm zachowania (co jest dozwolone a co nie), także zwyczajów. Wspólne normy zachowań mogą z powodzeniem zastępować normy instytucjonalne i same instytucje (np. rozpatrywanie sporów pomiędzy członkami danej grupy w miejsce sądów); 2. wspólnota etniczna działa na zasadzie „krewniaczej życzliwości”: najbardziej ufa się rodzinie najbliższej, potem dalszej, wreszcie swoim współziomkom (współplemieńcom), na których przenosi się zaufanie; 3. sieć informacji i powiązania polityczne i personalne między wpływami członków danej grupy etnicznej (mechanizm ten występuje właśnie w społecznościach chińskich imigrantów w Azji) stanowią gwarancję bezpiecznej wymiany, tzn. redukują ryzyko zachowań nieetnicznych, awanturniczych i nielojalnych. Zmniejszają więc ryzyko niedotrzymywania umów; 4. wszystkie te czynniki razem: wspólnota przekonań i wartości, zaufanie i „ krewniacza życzliwość”, zmniejszone koszty transakcyjne, wymiana informacji między członkami grup, powiązania polityczne (pozycyjne) i personalne, mechanizmy mobilizacji kapitału etnicznego - mogą stać się samodzielnym i kluczowym zasobem danej grupy etnicznej, podobnie jak ziemie czy kapitał w innych społeczeństwach. Zindywidualizowane sieci powiązań pracują jako wydajne organizacje gospodarcze. BARIERY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI: 1. położenie gminy, 2. historycznie ukształtowana struktura gospodarki, w tym udział państwowych gospodarstw rolnych i znacznie wielkich zakładów przemysłowych w charakterze monopolu, 3. ranga i charakter rolnictwa w rozwoju mikroregionu, 4. stan infrastruktury, 5. sytuacja demograficzna w gminie i poziom bezrobocia, 6. struktura społeczno - zawodowa, 7. stosunki własności i zasoby kapitału, 8. sprawność instytucji wiejskich, w tym aktywność samorządów lokalnych i władz gminy, 9. podstawy społeczne, w szczególności do przedsiębiorczości, 10. typ społeczności lokalnej i jego cechy społeczno - kulturowe, stwarzające przesłankę do podejmowania inicjatyw także gospodarczych. ZESPÓŁ (team): 1. Ludzie którzy mają wspólną wizję i zobowiązali się do realizacji wspólnego celu, Wizja, al., Kierowanie. 2. Aktywna grupa ludzi - Dynamika, Aktywność, 3. Zgranie współpracują ze sobą - struktura, organizacje , 4. Pracują chętnie razem i mają przyjemność z wykonywanej pracy - klimat, nastawienia, 5. Osiągają wspaniałe rezultaty.... - wyniki , rezultaty, 6. .....o wysokiej jakości - jakość, 7. Uważają że ich praca jest sensowna i motywująca a ich zespół jest szczególnie dobry - Wartości wewnętrzne, obfitość. ZAKRESY ZARZĄDZANIA ZASOBAMI LUDZKIMI: - rekrutacja i selekcja, - wprowadzenie nowych pracowników, - szkolenie i rozwój, - kariera, - zarządzanie i kierowanie, - nagradzanie i uznanie, - rozstanie się. REKRUTACJA I SELEKCJA: - rozpoczynamy pozyskiwanie pracowników, - zatrudnianie pracowników na odpowiednim stanowisku, - błąd: niejasność kryteriów na jakich przyjmowani są pracownicy, - każdy pracodawca poszukuje dyspozycyjnych pracowników. WPROWADZANIE NOWYCH PRACOWNIKÓW: - na początek są zawsze stawiane wymagania wobec pracownika, - doświadczenie zawodowe jest bardzo ważne, - należy szybko dostosować się do nowych warunków pracy. SZKOLENIE I ROZWÓJ: - to inwestycja w człowieka, w pracownika, - raz zdobyte wykształcenie nie wystarczy do emerytury, - rutyna osłabia do działania. KARIERA: - kolejny etap rozwoju pracownika, - należy zmieniać często pracę, - częste zmiany pracy są dobrze kojarzone, - kariera nie oznacza tego że będziemy na szczeblach kierowniczych, - kolejny awans daje nam więcej pieniędzy i władzy, - każde stanowisko pracy wymaga kreatywności, - oznacza większą swobodę działania. ZARZĄDZANIE I KIEROWANIE: - III filar rozwoju firmy, - dobór właściwego sposobu zarządzania, - umiejętność analizy, kierowania, - modele kierowania: kultura władzy, kultura ról, kultura zadań - kierownictwo jest rozproszone, dotyczy firm usługowych. Zobowiązany, przedsiębiorczy sens i cel, zaufanie i kontrola, własne możliwości , proces, zrównoważenie ( osobista wys. wydajność - dobre samopoczucie duchowe i psychiczne - nastawienie i pogląd, wyobrażenie wart. ). NAGRADZANIE I UZNANIE: - z niczego nic nie przychodzi, - każdy pracownik oczekuje czegoś więcej niż to co zostało zawarte w umowie, - pracownik oczekuje że dostanie awans lub dodatkowe pieniądze za większą wydajność w pracy, - nigdy nie można palić za sobą mostów, - nie zrywa się stosunków z ludźmi z którymi się pracowało. SILNE I SŁABE STRONY INDYWIDUALNEGO PODEJMOWANIA DECYZJI: Silne strony : 1. Większe poczucie odpowiedzialności decydenta ( odpowiedzialność nie jest rozmyta) 2. Jedność uprawnień i odpowiedzialności 3. Większa szybkość podejmowania decyzji 4. Mniejsze koszty bezpośrednie procesów decyzyjnych 5. Większa możliwość podjęcia decyzji w kwestiach trudnych i niepopularnych. 6. Mniej „zgniłych kompromisów”. Słabe strony : 1. Na ogół gorsze przygotowania merytoryczne decyzji 2. Dezintegracja decydenta i realizatorów którzy są jedynie wykonawcami cudzego polecenia 3. Mniejsze zaangażowanie wykonawców nie uczestniczących w procesie decyzyjnym 4. Możliwe duże koszty złych decyzji, 5. Większa możliwość samowoli i nadużyć decydenta. ZALETY I SŁABOŚCI GRUPOWEGO PODEJMOWANIA DECYZJI: Mocne strony: 1. Możliwość ujawnienia się szeregu interesujących i wartościowych pomysłów i propozycji, 2. Lepsze doinformowanie 3. Większe zaangażowanie w późniejszą realizację 4. Ukształtowanie bardziej partnerskich relacji pomiędzy grupą i jej liderem. Słabe strony: 1. Niebezpieczeństwo pojawienia się „stadnego myślenia” 2. Skłonność do nadmiernego ryzyka (grupa „szarżuje”) 3. Wydłużenie czasokresu procesu decyzyjnego (proporcjonalne do liczebności, różnic zadań i interesów w grupie) 4. Niebezpieczeństwo nadmiernej ekspozycji interesów grupowych i „klikowości”. 12 ZASAD WYDOBYWANIA Z LUDZI TEGO CO W NICH NAJLEPSZE: 1. Od ludzi którymi kierujesz oczekuj tego co najlepsze „ Najważniejszą rzeczą jakiej nauczyłem się podczas mojego długiego życia jest to że drugi człowiek staje się godnym zaufania, kiedy mu się ufa. Na pewno taki nie będzie jeśli inni mu nie zaufają i będą to okazywać”. Henry L. Stimson . Jeśli chodzi o motywację, postawa nauczyciela w stosunku do uczniów lub szefa do pracowników bardziej niż cokolwiek innego stanowi o niepowodzeniu lub sukcesie. Gdy ludzie wierzą że oczekuje się od nich rzeczy dobrych na ogół starają się spełnić te oczekiwania. Ale gdy spodziewać się po nich tego co najgorsze złe wyniki osiągną z zadziwiającą dokładnością. 2. Zauważaj potrzeby drugiego człowieka. „ Chęć do życia każdego człowieka musimy szanować tak samo jak swoją własną” Albert Schweitzer . Uważna obserwacja ludzi w których chcemy wzbudzić motywację pociąga za sobą dwojaką korzyść. Przede wszystkim zbieramy dane na podstawie których można tworzyć plan motywacyjny, a poza tym sprawiamy ludziom radości poświęcając tyle wysiłku żeby ich poznać. 3. Wysoko ustawiaj poprzeczkę doskonałości „Rodzice zawsze mi mówili że ludzi nie interesuje....” W dobrych firmach istnieje silna kultura tak silna że człowiek albo dostosowuje się do stawianych mu wymagań albo odpada. Nie istnieje coś takiego jak stan pośredni. Ludzie nie czerpią inspiracji z pracy czy od rodziny w której niczego się od nich nie wymaga. Inspiracją są wyzwania.4. Stwórz środowisko w którym niepowodzenie nie oznacza przegranej. Twórcze wykorzystanie niepowodzenia to chyba najlepsza cecha dobrego przywódcy. Silni ludzie popełniają tyle samo błędów co ludzie słabi. Różnica polega jednak na tym że ludzie silni przyznają się do błędów , śmieją się z nich i czerpią z nich naukę. I w ten sposób stają się jeszcze silniejsi. Niepowodzenie nigdy nikomu nie zaszkodziło. To strach przed niepowodzeniem zabija człowieka, artystów. Ale nie wolno rezygnować trzeba podjąć ryzyko i iść dalej. Podobnie w rodzinie - dom powinien być schronieniem gdzie można leczyć rany i gdzie ludzie akceptują cię bez względu na to jaki popełniłeś błąd. Świadomość istnienia takiego bezpiecznego miejsca podtrzymuje człowieka na duchu w bardzo wrogim otoczeniu. 5. Jeśli ktoś zdąża tam gdzie ty - dołącz do niego. Ludzie się zmieniają i robią to do czego ich zachęca, a nie to, co im się każe. 6. Wykorzystuj wzorce by zachęcać do sukcesu. Kiedy przywódca opowiada o ludziach sukcesu, nie tylko wpaja nam wartości ale i przekonuje że skoro oni mogli coś osiągnąć - nas też na to stać. Kiedy widzi się osiągnięcia innych ludzi, zdobywa się motywację do osiągnięcia podobnych sukcesów. 7. Okazuj uznanie i chwal osiągnięcia. Umiejętność okazywania uznania (we współczesnej psychologii określa się mianem wzmocnienia pozytywnego) powinien posiadać każdy kierownik i każdy nauczyciel. Najlepsi inspiratorzy wiedzą że uznanie dla osiągnięć pomaga ludziom tworzyć własny obraz człowieka sukcesu. A to niezaprzeczalnie wpływa na dalsze działanie. 8. Stosuj mieszankę wzmocnienia pozytywnego i negatywnego. Pochwała powinna górować nad krytyką, a poczucie winy powinno raczej rodzić przywiązanie do wartości pozytywnych niż wywoływać strach przed naszym niezadowoleniem. 9. Potrzebuję współzawodnictwa - wykorzystuj w sposób umiarkowany. Instynkt współzawodnictwa jest wrodzoną cechą prawie każdego człowieka, ale współzawodnictwo należy wykorzystywać w sposób ograniczony. Kiedy pracowników przesadnie zachęca się do współzawodnictwa, mogą pomyśleć że się nimi manipuluje. 10. Nagradzaj współpracę - Organizatorzy dobrze działających grup wykorzystują podstawową cechę ludzkiej osobowości . Prawie każdy człowiek najlepiej funkcjonuje w towarzystwie co najmniej jeszcze jeszcze jednej osoby. Człowiek samotny rzadko potrafi sobie poradzić z przeciwnościami ale dwoje ludzi to zupełnie cos innego. Jeśli znajdziesz 1 osobę która przyłączy się do ciebie w twoich dążeniach to nie podwoisz swoich możliwości ale je zwielokrotnisz. 11. Pozwalaj by w grupie zdarzyły się burze . Toleruj odrobinę niewytłumaczalnego zachowania. Zajmując się kłopotliwymi ludźmi zawsze odwołuj się do tego co w nich najlepsze . 12. Staraj się własną motywację utrzymywać na wysokim poziomie. Żeby być dobrym przywódcą potrzeba tylko 2 rzeczy: wnikliwej znajomości tego co popycha ludzi do działania oraz ducha który innych zaraża podnieceniem i energią. Obie te cechy są we wnętrzu człowieka i wymagają ciągłej pielęgnacji. Entuzjazm jest zaraźliwy i nie można rozpalić grupy ludzi jeśli samemu nie ma się entuzjastycznego podejścia do sprawy. ROZWÓJ OSOBISTY: JA - samorealizacja (dokąd? Po co?) - sens i cel życia, wizja, sen, marzenie ; rozwój osobisty (dlaczego?) - etyka, wartość ; solidarność (wzajemna odpowiedzialność) - przyjaźń, flow-teams; tolerancja ( akceptowanie innych) - praca w zespole (team) ; odpowiedzialność za siebie ( być odpowiedzialnym za siebie i za swój rozwój) - samorealizacja; praca i aktywność - proces rozwoju i uczenia się - sieć kontaktów ; realność =otwarty system , szybkie zmiany , turbulencje, dużo ( niespodziewanych) zmian - świat zewn.