Alicja Marta Budzyńska
PSiR 0, rok II, nr indeksu 2790
Kobieta aktywna w środowisku lokalnym
Jeżeli człowiek pragnie żyć w dobrze rządzonej społeczności i być szczęśliwym,
powinien dążyć nie tylko do szczęścia własnego, ale również do szczęścia tej
społeczności, do której należy i do szczęścia bliźnich, którzy wchodzą w jej skład.
E.Haeckel
Każda społeczność potrzebuje liderek i liderów, stanowiących „zaczyn” do działań – osób zarażających innych swoim entuzjazmem, dzielących się wiedzą i doświadczeniem. Liderki i liderzy z kolei potrzebują współpracy z innymi osobami aktywnymi i twórczymi, aby wymieniać z nimi doświadczenia, pomysły, wspólnie rozwiązywać trudności. Takie współdziałanie – zarówno na najniższym poziomie społeczności lokalnej, jak i pomiędzy przedstawicielami tych społeczności – jest niezbędnym elementem dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego, bowiem żadna władza – nawet ta na szczeblu lokalnym – nie wie lepiej, jakie są problemy i potrzeby danej grupy, niż jej członkowie.
Na wsiach polskich, gdzie mieszka prawie 40% społeczeństwa, z czego ponad połowa to kobiety, dużo silniej zakorzenione są stereotypy dotyczące ról płciowych. Kobieta powinna tam zajmować się głównie gospodarstwem, opieką nad dziećmi i domem. Chociaż nie można powiedzieć, że są to mało znaczące zajęcia, jednak wielu kobietom to nie wystarcza. Kobiety, bardziej lub mniej świadomie, sprzeciwiają się takiemu modelowi. Chcą pracować zawodowo, działać, zmieniać swoje otoczenie. Niestety, często w swych działaniach czują się osamotnione, pozbawione wsparcia ze strony władz czy własnych społeczności lub nie mają skąd czerpać wiedzy czy dobrych przykładów. Te zjawiska dotyczą silniej właśnie środowisk wiejskich, w których dotkliwiej brakuje wsparcia, edukacji, organizacji pomagających lokalnie.
Jak ktoś mądrze powiedział – demokracja (także lokalna) bez kobiet – to pół demokracji, bowiem kobiety i mężczyźni mają odmienne kompetencje i potrzeby psychospołeczne. Niewykorzystanie silnych stron kobiet jest ogromną stratą. Dla wszystkich.1
Role społeczne kobiet wiejskich w Polsce są postrzegane w sposób stereotypowy i naznaczony uprzedzeniami. Powoduje to wykluczenie społeczne kobiet oraz ich mniejszą aktywność, a tym samym niższą zdolność do zatrudnienia lub samozatrudnienia. Dla całego społeczeństwa oznacza to, że część kapitału społecznego pozostaje niewykorzystana.
Mieszkanki wsi częściej napotykają na takie problemy, jak: bezrobocie, uzależnienie od świadczeń socjalnych, ograniczony dostęp do informacji i instytucji kształcenia ustawicznego. Mimo szybko zachodzących zmian bezrobocie wśród mieszkanek wsi jest nadal bardzo wysokie, tak jak współczynnik bierności zawodowej. Ponadto na terenach wiejskich występuje bardzo wysoki poziom bezrobocia ukrytego, co wiąże się między innymi z rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, których prowadzenie nie daje wystarczającego źródła utrzymania. Ze względu na opisaną sytuację, konieczne są działania, które przełamywałyby istniejące stereotypy i uprzedzenia dotyczące kobiet wiejskich, poprzez wzmocnienie ich kompetencji i umiejętności oraz pobudzanie postaw przedsiębiorczych.
Przyszłość współczesnej wsi zależy od lokalnych społeczności, które świadome zachodzących zmian, powinny wyjść im na przeciw i jak najlepiej je wykorzystać. Ważne jest więc, aby na obszarach wiejskich zainicjować i rozwijać takie działania, które przyczynią się do wszechstronnego rozwoju lokalnych wspólnot, ożywią lokalne środowiska – zarówno w wymiarze społecznym, jak i gospodarczym.
Obecnie istnieją w Polsce liczne pozarządowe instytucje grantodawcze
i szkoleniowe, których wspólnym celem jest wzmacnianie aktywności obywatelskiej,
zwłaszcza w małych miejscowościach i dokonywanie trwałych zmian społecznych przez
samych obywateli. Kształcą one i wspierają finansowo te społeczności i organizacje lokalne,
które chcą samodzielnie rozwiązywać swoje problemy, organizować się i integrować w działaniach na rzecz poprawy warunków życia, czy rozwiązywania lokalnych problemów.
W odpowiedzi na ogólnopolskie konkursy dotacyjne różnych fundacji, stowarzyszeń i programów pomocowych zazwyczaj widoczne są projekty ze środowisk, w których istnieją „ogniki” obywatelskiej inicjatywy. Są to lokalne organizacje społeczne a nawet wiejskie szkoły, w których nauczyciele swoją działalnością wychodzą poza oficjalny program nauczania. W wielu takich społecznościach także samorządy doceniają rolę aktywności obywatelskiej i występują jako sprzymierzeńcy inicjatyw, wspierając je, bądź nie utrudniając ich realizacji. 2
Indywidualnie wymyślane projekty uruchamiają procesy społeczne, zapoczątkowują wspólne działania i rozwijają nowe umiejętności innych mieszkańców, a przez to całej społeczności. Często w konsekwencji takich przedsięwzięć lokalne wspólnoty zdobywają lub tworzą nowe zasoby materiałowe (organizacyjne, rzeczowe, finansowe) oraz realnie poszerzają grupę osób, które zaczynają brać udział w podejmowaniu decyzji dotyczących spraw własnego środowiska. Tak może rozpocząć się proces określany mianem rozwoju lokalnego. Sołtyski i inne lokalne liderki chcą jednak być jak najlepiej merytorycznie przygotowane do realizacji swoich społecznych zadań, wiedzieć jak przygotować projekty oraz gdzie szukać funduszy na ich realizację.
Odpowiedź na tego rodzaju potrzeby wiejskich kobiet stanowił projekt Sołtyski i liderki wiejskie – kobiety zarządzają polską wsią prowadzony w latach 2006-2008 przez Fundacje Rozwoju Demokracji Lokalnej we współpracy z Gazetą Sołecką. Jego podstawowym celem było przygotowanie pań do roli lokalnych liderek w swoim społeczeństwie. Działaniem projektu zostało objętych łącznie 125 beneficjentek – sołtysek, członkiń stowarzyszeń, nauczycielek oraz żon sołtysów. Tematyka szkoleń obejmowała zagadnienia od technik autoprezentacji i mobilizowania ludzi do działania, poprzez działanie metodą projektową i poszukiwanie funduszy, do ćwiczeń w przygotowaniu własnych projektów.3
Podobny cel miał program Akademii Kobiet Aktywnych realizowany w 2007 roku na terenie całej Polski. Projekt pt.: „STEREOTYP, a równe szanse kobiet i mężczyzn w środowiskach wiejskich” powstał właśnie po to, żeby wesprzeć mieszkanki wsi w działaniach na rzecz ich społeczności lokalnych, dostarczając im niezbędnej wiedzy i umiejętności. Projekt skierowany był do kobiet zamieszkujących tereny wiejskie, zaangażowanych w działalność społeczną lub zamierzających taką działalność rozpocząć. Jego głównym założeniem była aktywizacja kobiet w wymiarze zawodowym, edukacyjnym, społecznym i osobistym, która w przyszłości ma zaowocować intensyfikacją działań społeczno-gospodarczych na rzecz środowiska lokalnego.
Twórcy przedsięwzięcia wyszli z założenia, że wbrew stereotypowemu postrzeganiu ról społecznych kobiet wiejskich, drzemie w nich nie w pełni wykorzystywany dotąd potencjał, i często to niepełne wykorzystanie wynika z oporów środowiska a nie z niechęci do działania. Ta kobieca energia i potrzeba działania dla dobra ogółu może zostać z powodzeniem wykorzystana do mobilizowania lokalnych społeczności i wprowadzania
w nich zmian.
Rezultaty projektu są imponujące. W przedsięwzięciu wzięło udział 640 kobiet z terenów wiejskich (40 z każdego województwa). Powstało kilkaset map zasobów i potrzeb. Zostało przygotowanych tyle samo mini-projektów rozwoju lokalnego, które kobiety będą realizować w swoich środowiskach. Zajęcia Akademii utwierdziły panie w przekonaniu,
że nie można ulegać stereotypom, że to właśnie kobiety potrafią organizować grupy społeczne, tworzyć partnerstwa i koalicje.4
Popieram takie akcje i projekty, jestem bardzo pozytywnie nastawiona do tego rodzaju przedsięwzięć – nie jako obserwator, ale jako czynny ich uczestnik, a raczej uczestniczka. Zdecydowałam się przybliżyć tu dwa programy wspomagające wiejskie liderki w działaniach, ponieważ wiem jak wiele zdziałały one w praktyce, a nie tylko w teorii. U pań, z którymi szkoliłam się, z każdym kolejnym spotkaniem zauważałam większą otwartość, determinacje i zaangażowanie. Ostatecznie efektem było przełamanie stereotypowego podejścia do roli społecznej i zawodowej kobiet wśród samych uczestniczek jak ich otoczenia społecznego, a także zniwelowanie uprzedzeń otoczenia dotyczących aktywności kobiet na terenach wiejskich. Zwiększenie świadomości dotyczącej możliwości działania w środowisku lokalnym spowodowało przyswojenie i utrwalenie nowych kompetencji społecznych, a także podniesienie poziomu samooceny sołtysek i liderek. Taka poprawa umiejętnego funkcjonowania w społecznościach lokalnych pozwala na owocniejszą współpracę z pracodawcami, czy też samorządami lokalnymi. Najważniejszym celem szkoleń w efekcie było przekazanie wiedzy związanej z możliwymi formami działania i tzw. dobrymi praktykami. Uczące i rozwojowe okazały się wyjazdy studyjne, podczas których zobaczyć można było działania większości z pań, sposób w jaki wykorzystują przyswojoną wiedzę w praktyce. Owe szkolenia w znaczący sposób zmieniły spojrzenie kobiety wiejskiej na swoją rolę w społeczności lokalnej.
Bibliografia:
Maria Kahlau, STEREOTYP, a równe szanse kobiet i mężczyzn w środowiskach wiejskich, [w:] Kobieta aktywna w środowisku lokalnym, (red.) Iwona Kusak, Irena Stanisławska, Warszawa 2008
Ilona Matysiak, O projekcie Sołtyski i liderki wiejskie, [w:] Sołtyski i liderki wiejskie –kobiety zarządzają polską wsią. Kalejdoskop dobrych praktyk, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 2008
Monika Mazurczak, Działaj lokalnie na wsi –dlaczego to takie trudne?, Warszawa 2003
Maria Kahlau, STEREOTYP, a równe szanse kobiet i mężczyzn w środowiskach wiejskich, [w:] Kobieta aktywna w środowisku lokalnym, (red.) Iwona Kusak, Irena Stanisławska, Warszawa 2008, s. 3.↩
Monika Mazurczak, Działaj lokalnie na wsi –dlaczego to takie trudne?, Warszawa 2003↩
Ilona Matysiak, O projekcie Sołtyski i liderki wiejskie, [w:] Sołtyski i liderki wiejskie –kobiety zarządzają polską wsią. Kalejdoskop dobrych praktyk, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 2008, s. 5.↩
Maria Kahlau, STEREOTYP, a równe szanse kobiet i mężczyzn w środowiskach wiejskich, [w:] Kobieta aktywna w środowisku lokalnym, (red.) Iwona Kusak, Irena Stanisławska, Warszawa 2008, s. 13.↩