ROZWÓJ EMOCJONALNY

Przyrost płatów czołowych mózgu zbiega się w czasie z początkiem dorastania (12 - 20 r. ż.).

Płaty czołowe odpowiadają za najbardziej złożone umiejętności człowieka:

Za kontrolę emocji, hamowanie reakcji na bodziec, racjonalne podejmowanie decyzji.

Z przyczyn neurologicznych nastolatki mogą być niezdolne do rozpoznawania i odczuwania emocji.

Psychiatrzy porównują mózg nastolatka do mózgu małego dziecka.

Uważają, że jest on niestabilny i nieprzewidywalny. W jednym i drugim mózgu wykształciły się złożone systemy połączeń neurologicznych, które w każdej chwili mogą eksplodować. Neurologiczny system kontroli w obu przypadkach jest zbyt słaby, by łagodzić siłę impulsów, gwałtowną chęć zrobienia czegoś i by przewidywać możliwe skutki własnych działań.

ZROZUMIENIE CZŁOWIEKA JEST NIEMOŻLIWE BEZ ZAPOZNANIA SIĘ ZE SFERĄ JEGO ŻYCIA EMOCJONALNEGO!!!

CZYM ZATEM SĄ EMOCJE I UCZUCIA?

• Uczucia i emocje są wartością i istotną częścią ludzkiej natury;

• Łacińskie EMOVERE oznacza dosłownie poruszyć się, zamieszać, wstrząsnąć

• Istnieje różnica pomiędzy emocjami a uczuciami - emocja pojawia się nagle, uczucie jest często konsekwencją emocji i trwa dłużej. Zarówno emocje jak i uczucia nie są pojęciami sprzecznymi, one się uzupełniają.

• Emocje to wyzwalane przez mózg reakcje, które przygotowują ciało i umysł do odpowiedniego działania wtedy, gdy zmysły rejestrują, że dzieje się coś, co zagraża dobru jednostki.

• Emocje i uczucia motywują do działania, mobilizują do wysiłku, pomagają osiągać sukcesy, są źródłem życiowej energii

• Stanowią pomost łączący człowieka ze światem. Są jakby narzędziem, którego potrzebujemy, by budować prawdziwie silny związek zarówno z samym sobą, jak i z drugim człowiekiem. Kiedy człowiek zaufa swoim uczuciom, a następnie powierzy je innym, tworzy silne, intymne więzi z tymi osobami.

• Inteligencja emocjonalna to harmonia przeżywania wszystkich odcieni uczuć. To reakcje, które w danym kontekście nie są ani zbytnio wyolbrzymiane, ani też nie są tłumione.

Pięć podstawowych dziedzin inteligencji emocjonalnej:

1. Znajomość własnych emocji - samoświadomość

2. Kierowanie emocjami - samokontrola emocjonalna - odkładanie w czasie zaspokajania pragnień i tłumienie popędliwości.

3. Zdolność motywowania się - podporządkowywanie emocji obranym celom.

4. Rozpoznawanie emocji u innych - empatia.

5. Nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi - umiejętność kierowania emocjami innych osób.

Konsekwencje analfabetyzmu emocjonalnego

• Podatność na depresję

• Zamykanie się w sobie

• Problemy z uwagą i myśleniem

• Kłopoty w nauce

• Nieprzystosowanie do życia społecznego - konfliktowość, nieposłuszeństwo, upór, nadmierna drażliwość, wybuchowość, itp.

• Skłonność do wchodzenia w uzależnienia

• Skłonność do przemocy i popełniania przestępstw

• Izolacja społeczna

• Kłopoty zdrowotne

• Zaburzenia w relacjach z innymi ludźmi - małżeńskie, rodzicielskie, w pracy zawodowej, itp.

• Zaburzenia łaknienia

• Samobójstwa

• Istnieją dowody empiryczne potwierdzające powszechny pogląd, iż w okresie dojrzewania wzrasta poziom agresji i zachowań depresyjnych - przyczyn takiego stanu rzeczy upatruje się w silnym wzroście wydzielania hormonów płciowych.

• Zdaniem Paikoffa i Brooks-Gunna (1990) hormony w okresie dojrzewania powodują bezpośrednio obserwowalne zmiany fizyczne, które wpływają na spostrzeganie samego siebie przez dorastających, prowadząc do depresji albo do wzrostu drażliwości i agresywności.

• J. Brooks-Gunn i M.P. Warren (1989) stwierdzili, że dający się zaobserwować w wieku od 10 do 14 lat wzrost emocji negatywnych jest związany nie tyle z wiekiem, ile raczej ze wzrostem ilości hormonów wydzielanych w tym okresie.

• Susman, Dorn i Chrousos (1991) w swoich badaniach stwierdzili, ze negatywne emocje przezywane przez młodzież są związane z poziomem sterydów płciowych i androgenów nadnerczy. Dziewczęta, które opisywały częstsze występowanie negatywnych emocji, posiadały wyższe poziomy testosteronu i kortyzolu, podczas gdy chłopcy opisujący częstsze występowanie negatywnych stanów emocjonalnych charakteryzowali się niższym poziomem testosteronu, wyższym poziomem androstenedionu oraz wyższym stadium rozwoju płciowego. Ponadto okazało się, że negatywne emocje przezywane przez młodzież nie są zjawiskiem chwilowym, lecz utrzymują się przez dłuższy okres.

• R. Larson i M. Ham (1993) wykazali, ze emocje negatywne przezywane przez część młodziezy, są nie tyle efektem działania hormonów, ile raczej konsekwencją doświadczanych przez nią wydarzeń życiowych.

• R.W. Larson i M.H. Richards (1994) skoncentrowali w swoich badaniach uwagę na roli rodziny w kształtowaniu się emocji w adolescencji. W trwającym tydzień badaniu wykorzystano specjalne urządzenie, tzw. Przywoływacz (biper), a zadaniem rodziców i badanej młodzieży było łączenie się telefoniczne z badaczem i udzielanie mu odpowiedzi na pytania dotyczące aktualnych przeżyć. Dzięki tej metodzie badacze mogli, dzwoniąc według ustalonego harmonogramu, uzyskać informacje o przeżyciach emocjonalnych osób badanych o różnych porach dnia i tygodnia. Analiza wyników wykazała po pierwsze, ze młodzież w wieku dorastania doświadcza o wiele więcej emocji ekstremalnych niż jej rodzice. W porównaniu z rodzicami młodzież opisywała uczucia bardzo pozytywne pięć razy częściej, a bardzo negatywne - prawie dwa razy częściej niż rodzice. Po drugie okazało się, że korelacja pomiędzy emocjami rodziców a emocjami dorastających dzieci generalnie nie była istotna; natomiast istotna statystycznie okazała się korelacja pomiędzy emocjami matek i ojców. Po trzecie, w sytuacjach, w których rodzice i dzieci przebywali razem, korelacje pomiędzy emocjami przezywanymi przez jednych i drugich generalnie były umiarkowane. Wyraźnie istotne były jedynie korelacje pomiędzy emocjami doświadczanymi przez dzieci z emocjami ojców, a w przypadku chłopców również z emocjami matek. Analiza wyników badań pozwoliła stwierdzić, że emocje rodziców wpływają na przeżycia córek, a emocje ojców mają wpływ na przeżycia emocjonalne matek i synów.

Charakterystyczne wyznaczniki emocjonalności adolescenta

Niezwykła siła i ekspresja przeżyć uczuciowych. Przeżycia osiągają stopień wysokiego napięcia.

Labilność emocjonalna. Łatwość przechodzenia od jednego nastroju do innego, często przeciwstawnego. Dorastający z łatwością żongluje emocjami radości i smutku, entuzjazmu i zniechęcenia, nadziei i rozpaczy.

Niestabilność w ocenie siebie. Wielokrotnie przesadna pewność siebie, poczucie siły i mocy ustępuje miejsca stanom załamania, rezygnacji, brakowi wiary we własne siły i możliwości.

Bezprzedmiotowość uczuć. Doznanie uczucia radości czy smutku często nie wiąże się z niczym konkretnym. Dorastający sam nie wie, dlaczego jest mu smutno, czy wesoło, dlaczego w danej chwili wszystko go cieszy, a innym razem wszystko drażni lub gniewa. Typowym objawem są często stany niczym nieuzasadnionej melancholii, nieokreślonych smutków i tęsknot, bezprzedmiotowych pragnień.

Nagromadzenie emocji negatywnych. We wczesnej adolescencji przeważają nastroje przykre, depresyjne, męczące. Istnieje wiele momentów, w których emocje generują poczucie bezsensu oraz myśli samobójcze.

Maskowanie uczuć. Dość szybko rozwija się opanowanie w manifestowaniu przeżyć emocjonalnych, jak również wzmocnienie kontroli nad sposobami wyrażania swoich uczuć. Adolescent przybiera wobec dorosłych sztuczną pozę, mającą na celu głębokie ukrywanie swoich istotnych przeżyć. Prezentuje postawę skrytości i nieufności. Niejednokrotnie w stosunku do rodziców i nauczycieli pojawia się uczucie drażliwości.

Powszechność występowania uczucia strachu i niepokoju. Najczęściej jest to strach przed kontaktami z ludźmi, ponieważ u adolescenta istnieje obawa przebywania z osobami ważniejszymi lub mającymi pewną przewagę. Wzrost bojaźliwości związany jest przede wszystkim z rozwojem świadomości społecznej i oczekiwaniem pozytywnej oceny własnego postępowania ze strony innych. Dla nastolatka aprobata, uznanie u ludzi jest sprawą bardzo ważną. Jeżeli spotyka się z naganą, krytyką a nawet z upokorzeniami, szuka wyjścia w agresji, złości, gniewie, ucieczce, izolowaniu się, w samotności.

Rozwój reakcji złości. Pod wpływem złości adolescent reaguje zazwyczaj agresją, wykazując tendencję do usunięcia przeszkody. Podczas, gdy dzieci wyrażają złość głownie krzykiem, kopaniem, nastolatek czyni to w formie bardziej zróżnicowanej i pośredniej. Jest to: krytykowanie, ironia, milczenie, przekleństwa.

Rozwój uczuć wyższych. Na okres dorastania przypada także kształtowanie się tzw. uczuć wyższych, takich jak: uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne, religijne. Czasem uczucia te bywają maskowane, gdyż młodzież wstydzi się wielkich słów i ostentacyjnych gestów.

Poziomy rozwoju moralnego wg L. Kohlberga

Poziom	Stadium	Charakterystyka
I. Prekonwencjonalny	Stadium 1.	Myślenie w kategoriach: „świat jest taki, jak go widzę”. W osądzie moralnym orientacja na posłuszeństwo w celu uniknięcia kary. Czyny, za które czeka kara, są oceniane za złe.
		Stadium 2.	Istnienie przekonania, iż „ja antycypuję reakcje innych, a inni moje”. Moralność zorientowana jest na to, co instrumentalnie gratyfikuje własne potrzeby człowieka. Pojawia się sprawiedliwość typu: ”biorę, aby dać - daję, aby wziąć”.
	II. Konwencjonalny	Stadium 3.	Następuje spostrzeganie siebie jako uczestnika relacji „ja-ty”, „ja-wy”. Osąd moralny zorientowany jest na aprobatę ze strony otoczenia. Istnieje duży konformizm wobec zachowań uważanych przez większość za właściwe. Osądzanie czynu następuje w perspektywie intencji działającego („przecież nie chciał źle).
		Stadium 4.	Pojawia się spostrzeganie siebie jako członka grupy, czyli elementu systemu społecznego. Akcent w osądach moralnych położony jest na prawo, autorytet, ustalone zasady. Zachowanie dobre polega na spełnianiu obowiązków i podtrzymywaniu porządku społecznego.
	III. Postkonwencjonalny	Stadium 5.	Punkty widzenia prawny i moralny są widziane jako jednakowo ważne. Postępowanie oceniane jest w perspektywie prawnego punktu widzenia. Prawo rozumiane jest jako zestaw przepisów ustalonych w terminach racjonalnego uwzględnienia użyteczności społecznej, z możliwością ich zmiany.
		Stadium 6.	Prawo moralne ujmowane jest za pomocą decyzji sumienia, zgodnych z wybranymi zasadami etycznymi. Zasady te są uniwersalnymi zasadami postępowania: równości, sprawiedliwości, godności ludzkiej. Zasady te maja charakter uniwersalny „złotej reguły”.
Źródło: A.E. Gała, Uwarunkowania wychowawcze dojrzałej moralności, Lublin 1992, s. 20-24

Helena Hurme., Rozwój emocjonalny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, Warszawa 2004, s. 60 - 62.

Helena Hurme., Rozwój emocjonalny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, Warszawa 2004, s. 60 - 62.

Helena Hurme., Rozwój emocjonalny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, Warszawa 2004, s. 60 - 62.

Helena Hurme., Rozwój emocjonalny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, Warszawa 2004, s. 60 - 62.

Helena Hurme., Rozwój emocjonalny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, Warszawa 2004, s. 60 - 62.

Helena Hurme., Rozwój emocjonalny, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała, Warszawa 2004, s. 60 - 62.

M. Gurian, Zrozumieć nastolatka, Poznań 2000, s. 22n.

R.I. Lopez, Twój nastolatek. Zdrowie i dobre samopoczucie, Warszawa 2004, s. 10n.

R.I. Lopez, Twój nastolatek. Zdrowie i dobre samopoczucie, Warszawa 2004, s. 10n.

P. Huget, Od dzieciństwa do młodości, Kraków 2007, s. 88-89.

N. Ribner, Terapia nastolatków, gdańsk 2005, s. 37.

L. Kohlberg, Moral Stages and Moralization, [w:] Moral Development and Behavior, New York 1976, s. 32n.

1

1

---