PRZEJAWY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH DZIECI I MŁODZIEŻY

W ŚRODOWISKU SZKOLNYM - PRZYCZYNY I NASTĘPSTWA ICH

WYSTĘPOWANIA.

Czy to w przedszkolu, czy to w szkole - w każdym zespole dziecięcym znajdują się dzieci agresywne. Różny może być jednak stopień tej agresywności i różne mogą być jej przyczyny.

Powszechnie przez agresję rozumie się wrogie zachowania i odniesienia, które wyrządzają komuś krzywdę (szkodę, stratę): fizyczną lub psychiczną. Podjęte działania określa się w tym przypadku mianem agresji, natomiast sam zamiar - agresywnością.

Istnieją różne teorie na temat tego, skąd w człowieku wzięła się agresja. Freud, w swojej teorii instynktów twierdził, że przemoc w człowieku jest wrodzona, więc jest on taki z natury. Teoria frustracji mówi, że przyczyną agresji jest frustracja - nie zaspokojona potrzeba np. miłości, głodu. Natomiast teoria uczenia się głosi, że ludzie uczą się agresji poprzez własne doświadczenia.

Przyczyny zachowań agresywnych tkwią najczęściej w niewłaściwym oddziaływaniu wychowawczym domu rodzinnego, niewłaściwym stosunku rodziców i rodzeństwa, a często są także związane z niekorzystną pozycją dziecka w rodzinie.

Mechanizm działania agresji wyjaśnia bardzo dobrze, schemat BŁĘDNEGO KOŁA:

OSOBIE

WYRZĄDZAM

KRZYWDĘ daję tym

świadectwo

O SOBIE

poczucie winy, krzywdy w konsekwencji

zamieniam w złość, którą wyrządzam krzywdę

kieruję przeciwko

SOBIE

A oto formy w jakich przejawia się agresja:

• wulgaryzmy

• przepychanie

• wrzaski

• plucie

• przezywanie

• bicie

• zastraszanie

• poniżanie kogoś

• przeklinanie

• niszczenie przedmiotów

• prześladowanie młodszych

Trzeba przekazać dzieciom jakie są normy i egzekwować je. Częściej nagradzać niż karać. Dzieci zachowania z domu i agresje przenoszą do szkoły i tam dokuczają kolegom i nauczycielom. Najczęściej dokuczają kolegom za: wygląd fizyczny, za zdolności intelektualne, za higienę osobistą, za religię, za rasę, za choroby psychiczne w rodzinie,... mówiąc ogólnie - za wszystko.

Skąd bierze się agresja? Przyczyny jej powstawania.

Wzory dobre i złe, wyniesione z domu, działają bardzo długo, czasem przez całe życie. Wychowawcza rola rodziców w stosunku do dzieci jest zróżnicowana, uwarunkowana takimi czynnikami jak: wykształcenie, kultura osobista, warunki materialne, stosunki interpersonalne oraz metody wychowawcze. Większość opiekunów stara się bardzo dobrze wypełniać swoje obowiązki wychowawcze. Niestety, są też tacy, którzy nie wpływają pozytywnie na swoje dzieci, ale przez negatywne przykłady skłaniają je do złego zachowania.

Agresywne zachowania przejawiają często dzieci, u których w domu panuje niewłaściwa atmosfera: kłótnie, awantury, bójki. Często ma to miejsce w rodzinach, w których jedno lub oboje rodziców nadużywają alkoholu. Bywa też i tak, że w rodzinach wszelkie spory są załatwiane za pomocą krzyków i kłótni. Dziecko, które wychowuje się w takim środowisku i na co dzień słyszy tylko wyzwiska naśladuje dorosłych, którzy są dla niego wzorem postępowania i zachowuje się podobnie jak oni, ale w stosunku do swoich kolegów. Sytuacje takie stale powtarzając się wzmagają u dziecka stan napięcia psychicznego. Właśnie to napięcie ulega rozładowaniu w kontaktach z rówieśnikami na drodze agresywnych wystąpień. Bardzo często rodzice wychowujący dziecko „surowo”, stosują wszelkiego rodzaju kary cielesne. Dziecko wyładowując napięcie w agresywnym zachowaniu stosuje te same metody jakie widzi u swoich rodziców.

Najczęstsze przyczyny agresji w rodzinie:

• alkohol - nadużywanie alkoholu przez rodziców

• molestowanie (autoagresja)

• bezrobocie, brak pieniędzy- nie są zaspokojone potrzeby dziecka

• brak czasu ze strony rodziców - wygodnictwo, pracoholizm

• spychanie obowiązków na szkołę

• złe wzorce w rodzinie (wyzwiska, rygor )

• zaspokajanie tylko materialnych potrzeb, brak zaspokojenia potrzeb emocjonalnych

• nadmierne wymagania w stosunku do dziecka

• brak kontroli czasu dzieci (komputer, ulica )

• tyranizowanie w domu - nadmierne stosowanie przymusu

• tolerancja agresji w stosunku do innych osób (dołożyłeś mu, to dobrze, więcej nie będzie)

• wychowanie okazjonalne - przestrzeganie zasady - od czasu, do czasu

• gorący temperament dziecka

Należy jednak pamiętać, że nie każde dziecko agresywne pochodzi z rodziny, w której dochodzi do konfliktów i nieporozumień. Dziecko, któremu nic nie wolno, żyje w stanie nieustannego konfliktu wewnętrznego między własnymi potrzebami i dążeniami, a zakazami ze strony dorosłych. Tak wychowywane dziecko czyni wiele prób, aby wyłamać się z sytuacji ograniczających działanie. Działania te kończą się jednak z reguły niepowodzeniem, gdyż rodzice i tak postawią na swoim.

A oto dekalog postępowania ,w myśl którego powinno być wychowywane każde dziecko:

10 Zasad Rodzicielskiego Wychowania

• Dużo, dużo miłości

• Mądra, przemyślana dyscyplina

• Wspólne spędzanie czasu

• Zaspokojenie osobistych potrzeb wszystkich członków rodziny

• Rozwijanie wzajemnego szacunku w rodzinie

• Uczenie odróżnianie dobra od zła

• Prawdziwe słuchanie

• Służenie radą

• Rozwijanie niezależności

• Poczucie realizmu życiowego

Wpływ grupy rówieśniczej.

Ogromne znaczenie na zachowanie młodego człowieka ma wpływ grupy rówieśniczej. Najczęściej do zachowań agresywnych dochodzi wówczas, gdy dziecko chce zaimponować kolegom. Buntuje się wówczas przeciwko dorosłym i normom narzucanym przez nich. Takim sposobem bycia młody człowiek chce podkreślić ważność swojej osoby, szuka akceptacji, oparcia wśród innych. Niejednokrotnie szuka poczucia bezpieczeństwa w grupie. Potrafi odpowiadać agresją na agresję, próbuje w ten sposób dorównać innym i zintegrować się z grupą. Czuje lęk, strach przed odrzuceniem, ośmieszeniem przez grupę. Zrobi wszystko, nawet wbrew sobie, ale tak jak chce grupa.

Przyczyny sprzyjające agresji w szkole:

Miejscem, w którym pojawia się wiele czynników wywołujących agresję u dzieci jest szkoła. Dziecko wkraczające w środowisko szkolne jest poddawane działaniu ustalonych norm regulujących postępowanie uczniów. Zostają postawione przed nim nowe wymagania i zadania. Oto przynajmniej niektóre czynniki sprzyjające wywoływaniu agresji w szkole:

• nie radzenie sobie w nauce, osiągnie słabszych wyników niż pozostali koledzy z klasy - najpierw w dziecku pojawia się lęk, potem zachowania agresywne

• podział na biednych i bogatych - jestem gorszy, wstydzę się, więc znajdę sposób, żeby podokuczać innym, lepiej sytuowanym

• chęć zaimponowania kolegom, chęć pokazania się, wyróżnienia się w grupie

• stosunek nauczyciela do ucznia - wyśmiewanie, poniżanie, „zawzięcie się” na ucznia

• przyzwolenie nauczyciela na agresję, brak reakcji z jego strony

• obniżanie prestiżu nauczyciela - rodzice głośno przy dziecku komentują postępowanie nauczyciela

• brak narzędzi i metod dyscyplinarnych w szkole - coraz mniej można nauczycielom

• brak współpracy rodziców ze szkołą - zamiast wspólnie ustalić jak pomóc dziecku, rodzic ukrywa i wybiela postępowanie

• atmosfera w radzie pedagogicznej - nie są wprowadzane w życie ustalenia rady pedagogicznej

• warunki bytowe - brak organizacji czasu wolnego

• brak motywacji do nauki - wartości materialne są na pierwszym miejscu

• stworzenie gimnazjum - dzieci czują się już dorosłe i wszystko im wolno.

Wpływ środków masowego przekazu.

Kolejnym ważnym czynnikiem sprzyjającym, temu, że w dziecku wyzwalają się zachowania agresywne jest wpływ środków masowego przekazu. Zmorą współczesności jest zbyt łatwy i niekontrolowany dostęp do różnego rodzaju programów telewizyjnych, często bardzo nieodpowiednich dla dzieci, lub zbyt prosty dostęp do przeróżnych stron internetowych. Faktem jest, że aż 30% widzów to dzieci i młodzież! Wytrwały współczesny telewidz z trudem odnajdzie programy o przyjaźni, miłości czy bezinteresowności. Coraz częściej w bajkach i filmach dla dzieci pojawiają się negatywne zachowania agresywne - werbalne i niewerbalne (fizyczne), z których dzieci czerpią wzory do swoich zabaw. Potem takie zachowania przeniesione z filmów dla dzieci możemy obserwować na szkolnych korytarzach wraz z odpowiednim nie cenzurowanym tekstem słownym. Największą oglądalnością wśród młodzieży cieszą się filmy z gatunku „seks i przemoc”, w których prezentuje się niebezpieczną w skutkach przestępczość, handel bronią, narkotykami, zamachy bombowe, gwałty zbiorowe czy fałszowanie pieniędzy. Niestety, nie tylko telewizja jest źródłem złych zachowań. Również w prasie znaleźć można mnóstwo drastycznych informacji związanych z przemocą. Często są to opisy bardzo brutalnych scen i sytuacji. Modą staje się również słuchanie hałaśliwej muzyki wywołującej zachowania agresywne z tekstami piosenek naszpikowanymi wulgarnym słownictwem.

Są pewne zasady ogólne, które muszą być przestrzegane w postępowaniu z dziećmi agresywnymi. Najważniejsze z nich, to unikanie wobec takich dzieci stosowania przymusu i przemocy. Każdy dorosły wie, że góruje nad dzieckiem siłą fizyczną, może więc stosować przymus w wielu postaciach. Należy pamiętać, że przymus jest mało skutecznym środkiem wychowawczym, tym bardziej wobec takich dzieci.

Wobec dzieci agresywnych powinno się stosować przede wszystkim perswazję. Można stworzyć w rodzinie takie sytuacje, w których dziecko przekona się, że agresją nic nie osiągnie, a najlepszym wyjściem jest podporządkowanie się zwyczajom i normom panującym w rodzinie. Ale warunkiem stworzenia takich sytuacji jest ład i porządek, który powinien panować w każdej rodzinie.

Literatura:

1. Danielewska J.: Agresja u dzieci, Warszawa 1995.

2. Karkowska M., Czarnecka W.: Przemoc w szkole, Kraków 2000.

3. Soja J.: Czy telewizja jest reklamą przemocy? „Nowa Szkoła” 1999 nr1.

4. Szostak S., Tabaka A.: Porozmawiajmy o agresji, Kraków 2004.

Opracowała Barbara Szczepanik

5

---