Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (4) 2007
ZAGROŻENIE ROŚLIN ENERGETYCZNYCH
PRZEZ SZKODNIKI
MAREK MRÓWCZYC
SKI, KATARZYNA NIJAK,
GRZEGORZ PRUSZYC
SKI, HENRYK WACHOWIAK
Instytut Ochrony Roślin
Władysława Węgorka 20, 60-318 Poznań
[e-mail]
I. WST
P
Kryzys energetyczny na Świecie zmusza do poszukiwania nowych z
ródeł energii.
Powoduje to coraz szersze zainteresowanie w wielu krajach odnawialnymi z
ródłami
energii, a w tym biomasą różnych roślin oraz tworzenie programów zwiększających
udział energii odnawialnej. Powstają plantacje roślin przeznaczonych na biomasę
i równocześnie istnieje potrzeba stworzenia systemu ochrony tych upraw przed szkod-
nikami (Pruszyński i Gacek 2005). Zwiększenie produkcji roślin energetycznych wy-
maga coraz większych powierzchni ich uprawy np. rzepaku, którego areał planuje się w
najbliższych latach na 1 milion hektarów (Kuś i Faber 2007). Zwiększa się również
areał uprawy kukurydzy i zbóż. Rośliny uprawiane na biomasę są w większości rośli-
nami wieloletnimi i można do nich zaliczyć wierzbę energetyczną, ślazowca pensyl-
wańskiego, miskanta, topinambur, rdest sachaliński i wiele innych. Plantacje takie mogą
być eksploatowane przez 15, a nawet 20 lat, co powoduje dodatkowe zagrożenie. Brak
zabiegów agrotechnicznych lub uproszczona uprawa może wpływać na silny rozwój
szkodników glebowych. Monokultura plantacji oraz brak programów ochrony mogą
spowodować wzrost zagrożenia ze strony agrofagów.
II. MATERIAA
I METODY
Plantacje roślin energetycznych na obecność szkodników kontrolowano na terenie
całego kraju w okresie sezonu wegetacyjnego. W Polowej Stacji Doświadczalnej Insty-
tutu Ochrony Roslin w Winnej Górze koło Środy Wielkopolskiej założono plantację
wierzby energetycznej (Salix viminalis L.), ślazowca pensylwańskiego (Sida herma-
phrodita Rusby) (nasiona otrzymano z Akademii Rolniczej w Lublinie), miskanta ol-
brzymiego (Miscanthus x giganteus), topinamburu (Helianthus tuberosus L.) i rdestu
sachalińskiego (Reynoutria sachalinensis F. Schmidt). Dodatkowo obserwacje prowa-
dzono w pobliżu Elbląga na czteroletnich plantacjach przede wszystkim ślazowca
i miskanta.
348 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (4) 2007
Owady odławiano przez czerpakowanie, przy pomocy żółtych naczyń oraz przez
obserwacje losowo wybranych 25 roślin. Plantacje w Winnej Górze kontrolowano, co
dwa tygodnie, a wszystkie badania trwały do końca września.
Zmianę zagrożenia ze strony szkodników kukurydzy, rzepaku i zbóż oceniano na
podstawie badań prowadzonych w ramach tematyki statutowej realizowanej w Instytu-
cie Ochrony Roślin według metod dostosowanych do poszczególnych upraw oraz ga-
tunków szkodników.
III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Wśród roślin energetycznych wieloletnich tylko szkodniki wierzby są poznane od lat
(Szczukowski i wsp. 2004). Zagrożenie ze strony szkodników na plantacjach ślazowca
pensylwańskiego, miskanta czy rdestu sachalińskiego jest dopiero w trakcie badań.
Wierzba energetyczna  szczególnie ważna jest ochrona młodych plantacji (Czer-
niakowski 2005), gdyż obecność fitofagów w pierwszym roku wegetacji lub na jedno-
rocznym odroście może spowodować znaczne obniżenie ilości i jakości plonu. Groz
-
nym szkodnikiem na uprawach wierzby jest niekreślanka wierzbówka (Erachias chlo-
rana L.). Gąsienice tego motyla żerują na szczytowych pędach oplatając je przędzą
i żerując wewnątrz oplotu niszczą stożek wzrostu, powodując wyginanie się pędów oraz
boczne odrosty tzw. miotlastość pędów. Przepoczwarzenie odbywa się w lipcu,
a w sierpniu pojawiają się gąsienice drugiego pokolenia, które jesienią przepoczwarzają
się i zimują w ściółce.
Jątewka wiklinówka (Phyllodecta vitellinae L.) jest to niewielki chrząszcz, którego
zarówno owad dorosły, jak i larwa żerują na liściach. Mogą szkieletować liście, a nawet
doprowadzić do zasychania pędów. Zimują jako osobniki dorosłe w glebie lub między
zaschniętymi liśćmi. Mogą wytwarzać do trzech pokoleń w ciągu roku.
Pienik wierzbowy (Aphrophora salicina Goeze) i pienik olchowiec (A. alni Fall.) są
pluskwiakami z rzędu równoskrzydłych. Żerują na pędach, nakłuwają rośliny i wysysa-
ją soki. Może to powodować łamliwość pędów. Wytwarzają tylko jedno pokolenie
w ciągu roku. Obserwowany ostatnio w Polsce wzrost nasilenia występowania i szko-
dliwości pieników spowodowany jest wprowadzeniem monokultur i uproszczeniami
w agrotechnice, takimi jak: brak podorywek i orek oraz zmianami klimatycznymi.
Ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola L.) jest chrząszczem powodującym
okrągłe wygryzienia na liściach przy dużej liczebności może doprowadzić do zmniej-
szenia powierzchni asymilacyjnej pędów, a co za tym idzie, słabszy ich wzrost. Jej
larwy żerują na korzeniach roślin, a okres rozwoju trwa dwa lata.
Krytoryjek olchowiec (Cryptorrhynchus lapathi L.) jest również często spotykanym
szkodnikiem na plantacji wierzby energetycznej. Szkody wyrządzają larwy wgryzające
się do rdzenia i drążące korytarz do wierzchołka. Uszkodzone pędy są wewnątrz puste,
dlatego łatwo się łamią. Cykl rozwojowy trwa 1 2 lat. Pod koniec lipca wychodzą doj-
rzałe owady, ale część z nich może pozostać w pędach do następnej wiosny, doprowa-
dzając do zasychania pędów.
Innymi szkodnikami wierzby są: rynnica topolówka (Chrysomela populi L.) i rynni-
ca wierzbówka (Chrysomela saliceti L.). Zarówno larwy, jak i owady dorosłe żerują na
liściach znacznie je uszkadzając. Mogą doprowadzić do ich szkieletowania. Zmniejsze-
nie powierzchni asymilacyjnej może poważnie spowolnić wzrost roślin zwłaszcza na
Zagrożenie roślin energetycznych przez szkodniki 349
młodych plantacjach. Dorosłe chrząszcze zimują w glebie, rozpoczynają żerowanie
wiosną. W ciągu roku mogą wytwarzać 2 3 pokolenia.
Pryszczarek liściowiec (Dasyneura marginemtorquens Winn.) jest dość małą mu-
chówką, której larwy żerują pod wąsko zagiętym do spodu brzegiem liścia. Na jednym
liściu może występować kilka zgrubień tzw. galasów, a w każdym z nich żeruje jedna
larwa. Liście silnie uszkodzone skręcają się i opadają.
Miskant olbrzymi dopiero od kilku lat uprawiany jest jako roślina energetyczna
wcześniej był znany jako ozdoba ogródków przydomowych (Góral i Góral 1987; Ko-
ścik i wsp. 2004). Na plantacji miskanta zaobserwowano przebarwione na żółto-
czerwono łodygi, najprawdopodobniej spowodowane żerowaniem larw muchówek.
A
odygi były odcięte przy ostatnim kolanku pod wiechą. Znaleziono również liście
uszkodzone przez łokasia garbatka (Zabrus tenebroides Goeze). Są to liście charaktery-
stycznie przeżarte lub postrzępione na końcach. Na plantacjach wieloletnich traw może
okazać się on poważnym szkodnikiem. A
okaś występuje najczęściej na nieużytkach,
pastwiskach, miedzach i łąkach. Z tego powodu plantacje miskanta stwarzają temu
szkodnikowi wspaniałe możliwości rozwoju.
Ślazowiec pensylwański jest opisywany w literaturze jako roślina wolna od agrofa-
gów (Borkowska i Styk 2006). Jednak badania przeprowadzone przez Instytut Ochrony
Roślin w Poznaniu zaprzeczają tej opinii. Prowadzone badania wykazały , że około
30% roślin na plantacji było zasiedlonych przez przędziorki i mszyce. Przędziorki żeru-
ją na dolnych liściach rośliny, od spodniej strony blaszki liściowej, ale biorąc pod uwa-
gę wielkość ślazowca ich szkodliwość jest niewielka. Natomiast mszyce zasiedlają
stożki wzrostu i pąki kwiatowe. Rośliny ślazowca były również dość licznie zasiedlane
przez wielożerne pluskwiaki, takie jak; wtyk straszyk (Coreus marginatus L.) i zmieniki
(Lygus spp.). Są to owady żerujące na liściach i wysysające z nich soki. Do szkodników
nalistnych należy również zaliczyć gąsienice motyli wygryzające blaszki liściowe.
Do najważniejszych szkodników kukurydzy w Polsce należy zaliczyć: omacnicę pro-
sowiankę (Ostrinia nubilalis L.), urazka kukurydzianego (Glischrochilus quadrisignatus
Say) oraz zachodnią korzeniową stonkę kukurydzianą (Diabrotica virgifera virgifera
Le Conte). Omacnica prosowianka jest obecnie najważniejszym szkodnikiem kukurydzy.
Na wielu plantacjach w rejonach intensywnej uprawy uszkadza nawet od 50 do 80% ro-
ślin, straty w plonach ziarna wahają się od kilku do 30%.Wzrostowi szkodliwości tego
owada sprzyjają: uproszczenia agrotechniczne, monokultura roślin zbożowych, ocieplenie
klimatu i wzrost powierzchni uprawy kukurydzy. Zasięg jej występowania ciągle rozsze-
rza się na północ i najprawdopodobniej w najbliższym czasie obejmie całą Polskę.
Do najważniejszych szkodników rzepaku ozimego w Polsce należy zaliczyć: słody-
szka rzepakowego (Meligethes aeneus F.), chowacza brukwiaczka (Ceutorhynchus napi
Gyll.), chowacza czterozębnego (C. quadridens Panz.), śmietkę kapuścianą (Phorbia
brassicae Bche.), chowacza podobnika (C. assimilis Payk.) oraz pryszczarka kapustnika
(Dasyneura brassicae Winn.). Słodyszek rzepakowy wystąpił w bardzo dużym nasile-
niu i stanowił wielki problem w rzepaku ozimym, jak również w rzepaku jarym. Ob-
serwowano punktowy wzrost odporności słodyszka na pyretroidy. Wzrastający w du-
żym tempie problem w uprawie rzepaku stanowi obecnie śmietka kapuściana.
Do najważniejszych szkodników zbóż w Polsce, których znaczenie może wzrastać
w najbliższych latach należy zaliczyć: skrzypionki (Oulema spp.), ploniarkę zbożówkę
(Oscinella frit L.) oraz obserwowanego od niedawna pienika śliniankę (Philaenus spu-
marius L.).
350 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (4) 2007
IV. PODSUMOWANIE
Prowadzone obserwacje wykazały obecność i żerowanie na wprowadzonych do
uprawy gatunkach roślin energetycznych wielu gatunków szkodników, w tym głównie
polifagów. Mając na uwadze wzrost zainteresowania uprawą roślin na cele energetycz-
ne i całkowity brak możliwości ich chemicznej ochrony przed szkodnikami badania te
powinny być kontynuowane z uwzględnieniem testowania insektycydów przydatnych
do ochrony tych upraw.
Częściowe przeznaczenie plonów rzepaku, kukurydzy i innych gatunków zbóż na
cele energetyczne powoduje widoczny wzrost areału ich uprawy czego konsekwencją
staje się wzrost zagrożenia tych upraw przez szkodniki. W tym przypadku również
istnieje pilna potrzeba badań i uaktualniania programów ochrony.
V. LITERATURA
Borkowska H., Styk B. 2006. Ślazowiec Pensylwański (Sida hermphrodita Rusby) Uprawa i Wy-
korzystanie. Wyd. AR, Lublin, 67 ss.
Czerniakowski Z. 2005. Szkodliwe owady w matecznikach wierzby energetycznej. Prog. Plant
Protection/Post. Ochr. Roślin 45: 77 81.
Góral S., Góral M. 1987. Trawy w Uprawie Polowej. PWRiL, Warszawa, 127 ss.
Kościk B., Kowalczyk-Juśko A., Kościk K. 2004. Plantacje energetyczne traw wieloletnich. Wieś
Jutra 3 (68): 56 57.
Kuś J., Faber A. 2007. Alternatywne kierunki produkcji rolniczej. XI Konferencja Naukowa
Współczesne uwarunkowania organizacji produkcji w gospodarstwach rolniczych. Mat. Kon.
IUNG, Puławy, 12 13.06.2007: 47 50.
Pruszyński S., Gacek E. 2005. Rośliny energetyczne  nowe wyzwanie dla ochrony roślin. Prog.
Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 45: 384 391.
Szczukowski S., Tworkowski J., Stolarski M. 2004. Wierzba Energetyczna. Wyd. Plantpress,
Kraków, 45 ss.
MAREK MRÓWCZYC
SKI, KATARZYNA NIJAK, GRZEGORZ PRUSZYC
SKI,
HENRYK WACHOWIAK
THREAT TO ENERGY CROPS CAUSED BY PLANT PESTS
SUMMARY
The aim of investigations are the study on energy plant protection against pests, diseases and
weeds. In the Field Experimental Station of the Institute of Plant Protection at Winna Góra planta-
tions of miscanthus, sunchoke, reynoutria and widow were prepared for reproduction. The results
of the observations of the occurrence of pests on whole plantations are presented.
The growing cultivation acreage of oilseed rape, maize and cereals is leading to increasing
risk of occurring pests on those plants. In the maize pests could be listed as follows: european
corn borer, 4-spotted sap beetle and western corn rootworm. In the oilseed rape pests could be
listed as follows: pollen beetle, turnip ceutorrhynchus, cabbage seedstal curculio, cabbage mag-
got, cabbage seed weevil and cabbage gall midge. In the cereals pests could be listed as follows:
lema spp., frit fly and common froghopper.
Key words: bioenergy plants, pests
350 Progress in Plant Protection / Postępy w Ochronie Roślin, 47 (4) 2007
IV. PODSUMOWANIE
Prowadzone obserwacje wykazały obecność i żerowanie na wprowadzonych do
uprawy gatunkach roślin energetycznych wielu gatunków szkodników, w tym głównie
polifagów. Mając na uwadze wzrost zainteresowania uprawą roślin na cele energetycz-
ne i całkowity brak możliwości ich chemicznej ochrony przed szkodnikami badania te
powinny być kontynuowane z uwzględnieniem testowania insektycydów przydatnych
do ochrony tych upraw.
Częściowe przeznaczenie plonów rzepaku, kukurydzy i innych gatunków zbóż na
cele energetyczne powoduje widoczny wzrost areału ich uprawy czego konsekwencją
staje się wzrost zagrożenia tych upraw przez szkodniki. W tym przypadku również
istnieje pilna potrzeba badań i uaktualniania programów ochrony.
V. LITERATURA
Borkowska H., Styk B. 2006. Ślazowiec Pensylwański (Sida hermphrodita Rusby) Uprawa i Wy-
korzystanie. Wyd. AR, Lublin, 67 ss.
Czerniakowski Z. 2005. Szkodliwe owady w matecznikach wierzby energetycznej. Prog. Plant
Protection/Post. Ochr. Roślin 45: 77 81.
Góral S., Góral M. 1987. Trawy w Uprawie Polowej. PWRiL, Warszawa, 127 ss.
Kościk B., Kowalczyk-Juśko A., Kościk K. 2004. Plantacje energetyczne traw wieloletnich. Wieś
Jutra 3 (68): 56 57.
Kuś J., Faber A. 2007. Alternatywne kierunki produkcji rolniczej. XI Konferencja Naukowa
Współczesne uwarunkowania organizacji produkcji w gospodarstwach rolniczych. Mat. Kon.
IUNG, Puławy, 12 13.06.2007: 47 50.
Pruszyński S., Gacek E. 2005. Rośliny energetyczne  nowe wyzwanie dla ochrony roślin. Prog.
Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 45: 384 391.
Szczukowski S., Tworkowski J., Stolarski M. 2004. Wierzba Energetyczna. Wyd. Plantpress,
Kraków, 45 ss.
MAREK MRÓWCZYC
SKI, KATARZYNA NIJAK, GRZEGORZ PRUSZYC
SKI,
HENRYK WACHOWIAK
THREAT TO ENERGY CROPS CAUSED BY PLANT PESTS
SUMMARY
The aim of investigations are the study on energy plant protection against pests, diseases and
weeds. In the Field Experimental Station of the Institute of Plant Protection at Winna Góra planta-
tions of miscanthus, sunchoke, reynoutria and widow were prepared for reproduction. The results
of the observations of the occurrence of pests on whole plantations are presented.
The growing cultivation acreage of oilseed rape, maize and cereals is leading to increasing
risk of occurring pests on those plants. In the maize pests could be listed as follows: european
corn borer, 4-spotted sap beetle and western corn rootworm. In the oilseed rape pests could be
listed as follows: pollen beetle, turnip ceutorrhynchus, cabbage seedstal curculio, cabbage mag-
got, cabbage seed weevil and cabbage gall midge. In the cereals pests could be listed as follows:
lema spp., frit fly and common froghopper.
Key words: bioenergy plants, pests