71.636 - PRZEŚLADOWANIA OD RZYMU
ROZPROSZENIE IZRAELA
Cesarz Wespezjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał rzymskim
urzędnikom rozsprzedać ją małymi działkami.
Dla zdobycia ostatnich żydowskich twierdz w Judei, Wespezjan wysałał
prokuratora Bassusa. W okresie od 11 września 70 r. do 1 kwietnia 73 r. upadły
żydowskie twierdze Herodion (poddała się bez walki) i Machaeus (poddała się po
kilkudniowym oblężeniu). W Machaeus Rzymianie wymordowali 1700 mężczyzn, a
wszystkie kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. Uciekających ocalałych z pogromu
Zelotów, otoczyli i zabili nad Jordanem.
Na wiosnę 73 r. Rzymianie prowadzili oblężenie i zdobyli twierdzy Masadę.
Upadek żydowskiej twierdzy Masady tak jest opisany przez historyków: "Eleazar tej
nocy przedstawił ludowi, by najpierw swoje żony i dzieci, a następnie samych siebie zabili.
Następnego dnia Rzymianie znalez
li 960 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci,
ukrytych w pieczarach".
Cesarz Wespezjan obarczył całą ludność żydowską na
terytorium Cesarstwa odpowiedzialnością za powstanie w Judei.
Nałożono przymusowy podatek, który był zbierany od Żydów
na rzecz kapitolińskiego Jowisza. Był to pierwszy podatek
żydowski, zwany "fiskiem żydowskim".
Wespezjan nagrodził swoich żydowskich pomocników, którzy sprzyjali mu
podczas walk z powstańcami w Judei. Agryppa otrzymał tytuł pretora i powiększył
swoje królestwo o kilka okręgów. Tyberiusz Aleksander został rzymskim
dostojnikiem. Józef otrzymał mieszkanie w prywatnym domu cesarza i zmienił imię
na Flawiusz.
W Galilei rządził Juliusz Agryppa II. Galilejskie miasta Sephoris i Tyberiada stały
się schronieniem dla licznych uchodz
ców z Judei. Stopniowo odbudowywano miasta
Liddę, Emmaus i Jerycho.
Uchodz
cy z Judei rozproszyli się po Arabii, Mezopotamii, Egipcie i
Cyrenie. Pomiędzy uchodz
cami znajdowali się także fanatyczni Zeloci,
którzy przeszczepiali swoją nienawiść do Rzymu do krajów, do których
przybywali.
Na wiosnę 73 r. w Aleksandrii (w Egipcie) aresztowano 600 Zelotów,
którzy próbowali podburzyć do buntu miejscowych Żydów. Aresztowani
Zeloci zostali straceni przez Rzymian. Wtedy wielu Zelotów uciekło do
Cyreny (Cyranejka - Rzymska prowincja zachodnia w północnym
Egipcie).
Podczas obławy na fanatycznych Zelotów w Cyrenie doszło do
pierwszej masakry Żydów, a następnie do drugiej masakry w stolicy
prowincji, w Cyrenie. Równocześnie Rzymianie aresztowali 1000
najzamożniejszych miejscowych Żydów, i zesłali ich w niewolę do
Rzymu. Rzymskim gubernatorem Cyreny był L. Valerius Catullus.
Z pogromów ocaleli tylko ci Zeloci, którzy schronili się w północnej
Arabii. Osiedlili się oni w okolicach miasta Medina, i przetrwali do VII
wieku.
Było to ostatnie wydarzenie tragicznej wojny rzymsko-żydowskiej.
Naród żydowski w Judei uległ prawie całkowitej zagładzie. Szczątki społeczności
ocalały walcząc o przeżycie w spalonych wioskach i miastach obróconych w gruzy i
ruinę. Po pustkowiach grasowały bandy rabusiów, które były ścigane przez
rzymskie oddziały. Cała prowincja została zduszona ciężarem rzymskich legionów,
dławiących wszelki opór i myśl o niepodległości. W Judei stacjonował X legion
rzymskiej armii, który tak straszliwie zapisał się w żydowskiej historii.
W tak ciężkich okolicznościach prawdziwym cudem okazało się ocalenie nauki i
narodowych pierwiastków.
Po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej, rabban Jochanan ben Zakkai rozwinął swoją
działalność w szkole religijnej (założonej w 69 r.) w Jawne, niedaleko wybrzeża
Morza Śródziemnego. Szkoła religijna w Jawne szybko stała się wzorem dla jeszyw
(uczelni religijnych) i synagog w diasporze.
Jochanan ben Zakkai był uczniem i następcą Hillela. Rabban Zakkai szybko
zgromadził wokół siebie grupę uczniów i uczonych w Prawie. Mówiono o nim, że
nigdy nie odkładał Pisma, ani Miszny. Zajmował się "Gemarą", "halachami" i
"hagadami", szczegółowymi sprawami z Tory i naukami uczonych "soferim", zarówno
łatwymi, jak i trudnymi.
Ponieważ Rzymianie zlikwidowali Sanhedryn, rabban Jochanan ben Zakkai
zorganizował nową żydowską radę, mającą ustalać daty żydowskiego kalendarza
oraz podejmować ważne decyzje dla wyznawców judaizmu. Rada ta stała się z
czasem nowym Sanhedrynem i była uznaną przez większość rozproszonych Żydów
władzą. Przewodniczący rady, zwany księciem (hebr. "nasi"), zyskał uznanie od
Rzymian, którzy uważali go za najwyższego zwierzchnika i patriarchę Żydów w
Imperium Rzymskim. Stan ten utrzymywał się faktycznie do końca V wieku.
Początkowo przełożonym Sanhedrynu był Jochanan ben Zakkai, ale gdy mógł
ujawnić się prawowity właściciel tego urzędu, natychmiast ustąpił. Przełożonym
Sanhedrynu został wtedy Gamaliel, syn rabina Szymona ben Gamaliela, który zginął
w czasie oblężenia Jerozolimy. Zastępcą przewodniczącego Sanhedrynu był "Ab Beth-
Din" (hebr. "ojciec domu sądowego"), kierujący sądownictwem.
Jawne zastąpiła zburzoną Jerozolimę i stała się religijno-narodowym ogniskiem dla
rozproszonych gmin żydowskich. Najważniejszą czynnością Sanhedrynu z Jawne
było ustanowienie kalendarza świątecznego.
Rabini uzyskali wtedy pewne przywileje polityczne. Instytucja rabina, łączyła w
sobie cechy uczonego, sędziego i przywódcy religijnego opierającego się na tradycji
ustnej. Rabini prowadzili rozległą działalność misyjną w środowisku żydowskim.
Wywodzili się po części z tradycji kapłańskiej, która upadła wraz ze zniszczeniem
Świątyni. Mniej więcej od tego czasu można mówić o początkach judaizmu
rabinicznego, czyli tradycyjnego.
Po śmierci rabbana Jochanana ben Zakkai, jego najwybitniejsi uczniowie odbyli
naradę nad wyborem miejsca, w którym miano nadal uprawiać naukę. Wybrano
Jawne. Jedynie Eleazar Ben-Arach zdecydował się na przeniesienie do
odbudowanego Emmaus. W Jawne pozostali Gamaliel, Jozue, Akiba i inni. Nauczali
oni w uczelni w Jawne oraz zakładali mniejsze szkoły religijne w innych miastach.
Eliezar nauczał w Liddzie, Jozue w Bekiin (pomiędzy Jawne a Liddą).
Głównymi filarami szkoły w Jawne po odejściu rabina Zakkai byli dwaj jego
uczniowie: rabbi Eliezer ben Hyrkanos i rabbi Jehoszua ben Chananja. Obaj zyskali
wielkie znaczenie, rozgłos i sławę. Byli głównymi autorytetami w wykładaniu
tradycyjnej nauki judaizmu. Rabbi Eliezer wprowadził do Miszny ponad trzysta
dwadzieścia zasad, a rabbi Jehoszua wprowadził ponad sto czterdzieści zasad i
przepisów. Rabbi Jehoszua ben Chananja stał się sławny dzięki swym ciętym
odpowiedziom, pełnym mądrości, rozwagi i subtelności. Umiał on w dyskusjach
wynajdywać niezawodne i logiczne argumenty. Prowadził on rozmowy nie tylko z
rzymskimi dostojnikami, ale nawet i z samym cesarzem Imperium Rzymskiego. Całą
swą mądrość wykorzystywał, aby nieść pociechę całemu narodowi. Jego życzliwość i
dobroć uczyniły go sławnym.
W Jawne skupili się faryzejscy mędrcy i uczeni. Starali się oni ratować życie
duchowe narodu. Nie było to łatwe zadanie, gdyż po śmierci Zakkaja ponownie
wybuchły spory pomiędzy zwolennikami "szkoły Hillela" a zwolennikami "szkoły
Szammaja". Dwa skłócone ze sobą stronnictwa odmiennie wykładały Pisma i Zakon,
odmiennie stosowały naukę w praktyce. Wydawało się, że judaizm posiada dwa
prawa. Stopniowo narastała opozycja względem rabbiego Eliezera. A ponieważ był
on osobowością zbyt silną, nie liczył się z opinią innych mędrców. W ten sposób stał
się przyczyną poważnych sporów w akademii, i to w czasie, gdy ośrodek przejmował
duchowe kierownictwo nad całym narodem. Spory doprowadziły do wykluczenia
Eliezera od kierowania uczelnią w Jawne.
Pracę pojednania skłóconych ze sobą stronnictw podjął się Gamaliel II, noszący
tytuł "nasi" (książę) Sanhedrynu. W owym czasie przełożony nad uczelnią w Jawne był
równocześnie przełożonym Sanhedrynu. Był on jedną z najbardziej znaczących
postaci owego pokolenia. Rabbi Gamaliel całkowicie poświęcił się swojej dziejowej
misji. Główną troską Gamaliela stało się uchronienie judaizmu przed grożącym mu
rozszczepieniem. Wprowadził on zasadę, że dopiero uchwała Sanchedrynu nadawała
każdemu prawu moc i powagę. Nad wykonaniem prawa czuwał nasi, który otrzymał
od Rzymian tytuł patriarchy.
Sanhedryn opowiedział się za wykładnią Prawa według "szkoły Hillela". Wszyscy za
wyjątkiem rabina Jozue podporządkowali się tej decyzji. Gamaliel jednak czuwał nad
wykonaniem postanowionego prawa i nie dopuścił do wybuchu waśni pomiędzy
stronnictwami. Pozwolono każdemu żyć według własnych przekonań, pod jednym
jednak warunkiem, że orzeczenia szkoły Hillela pozostały dla ogółu jedyną normą.
Wszelki przejaw buntu Sanhedryn tłumił przy pomocy klątwy, którą posługiwano się
bezwzględnie.
W ten to sposób, ta mała instytucja, uczelnia w Jawne przekształciła się w
Sanhedryn. Za zgodą Rzymian stał się on faktycznym i rzeczywistym
przedstawicielstwem narodu, kierującym wszystkimi jego sprawami świeckimi i
religijnymi, jednostkowymi i publicznymi, cywilnymi i karnymi, społecznymi i
karnymi. Został przywrócony system sądowy, z najwyższym Trybunałem
zgromadzenia w Jawne. Ale rabbi Gamaliel nie poprzestawał na tym. Odbywał
częste podróże po kraju wędrując od miasta do miasta i osobiście doglądając
organizację gmin żydowskich. Uregulowano całe życie religijne Żydów. Modlitwa,
studia Zakonu i miłosierne uczynki zastąpiły obrządki przy ofiarach w zburzonej
Świątyni Jerozolimskiej. Wśród jego ważniejszych decyzji należy wymienić podjęcie
ponownego obchodzenia święta Paschy w nowych regułach i nowej formie po
zniszczeniu Świątyni. Wtedy także podjęto decyzję ważną dla religijnego życia
Żydów. Mianowicie ustanowiono tekst "osiemnastu błogosławieństw" (hebr. "szemone
esre berachot") stanowiących centralny punkt modlitwy odmawianej po dzisiejsze
czasy.
Wielkie zmiany w życiu społecznym i religijnym po katastrofie, nastręczały w
owym czasie wiele trudności Żydom. Bardzo często dochodziło do prześladowań ze
strony przedstawicieli rzymskiej władzy. Mnożyły się spory wymagające uzgodnień
i ustępstw z obu stron. Miejscowa społeczność żydowska nie chciała się pogodzić z
dalszymi nowymi upokorzeniami, a każdy nowy wybuch walk byłby kolejną
tragedią dla narodu. W Judei stacjonował przecież X legion rzymski, który tak
straszliwie zapisał się w żydowskiej historii. Dlatego uczelnia w Jawne, jako
urzędujący w narodzie Sanhedryn, podjęła wysiłek negocjacji z przedstawicielami
władz. Jednakże rzymscy namiestnicy przekazywali sporne sprawy Judei swoim
zwierzchnikom w Rzymie, toteż delegaci Sanhedrynu musieli wielokrotnie udawać
się aż do Rzymu. Przewodniczył im oficjalnie książę Gamaliel, jednak rzecznikiem
tych delegacji był zawsze rabbi Jehoszua ben Chananja.
W latach 75-79 Flawiusz spisał dzieje wojny żydowskiej w
siedmiu księgach.
W latach 79-81 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Tytus
Flawiusz Wespezjan, syn Wespezjana.
Najbardziej pobożni Faryzeusze stworzyli rodzaj stowarzyszenia lub "zakonu".
Nazywali siebie "towarzyszami" (hebr. Chaberim) i drobiazgowo przestrzegali liczne
przykazania Zakonu, zwłaszcza te dotyczące dziesięcin i czystości lewickiej.
Ślubowali oni posłuszeństwo zasadom Zakonu i pogardzali wszystkimi, którzy
popierali w jakimkolwiek zakresie interesy Rzymu. Pogardzali także prostym ludem
wiejskim, który nie był wykształcony i nie rozumiał zawiłości Tory. Chaberim uważali
prosty lud za nieczysty.
W ten sposób wiejska grupa społeczeństwa żydowskiego w Judei została w
znacznym stopniu odcięta od kontaktu z klasą wykształconą i studiującą Pisma.
Powstała u tych ludzi pustka w ich życiu religijnym. Tę pustkę zajęli chrześcijanie,
którzy nauczali wszystkich chętnych i nie zwracali uwagi na stan społeczny
słuchaczy.
W latach 81-96 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Tytus
Flawiusz Domicjan.
Na przełomie I i II wieku n.e. rozpoczęła w Judei działalność druga generacja
żydowskich nauczycieli ustnej Tory. W uczelni w Jawne rozpoczął swą działalność
rabbi Nahum Gimzo. Stał się on znany i sławny dzięki swej głębokiej wiedzy i
przyjmowaniu z wielką pobożnością i rezygnacją nieszczęść. Był człowiekiem
niezwykle skromnym i żył w wielkim ubóstwie. Miał on wielu uczniów.
Najwybitniejszym z nich był rabbi Akiba ben Josef. Swoją pracą naukową i licznymi
wypowiedziami wywierał on silny wpływ na akademię w Jawne. To właśnie na
wniosek rabbi Akiba Sanhedryn postanowił usunąć niepożądany wpływ literatury
żydowsko-chrześcijańskiej i gnostycznej w formie Ewangelii, listów i pisemek.
 Uczeni żydowscy z uczelni w Jawne bardzo szybko dostrzegli wielkie zagrożenie
jakie powstawało dla judaizmu ze strony chrześcijan. Sanhedryn z Jawne podjął
decyzję o odcięciu się od wszystkich żydowskich chrześcijan. Rzucono klątwę na
wyznaniowe pisma chrześcijańskie, ustawiając je na równi z zakazanymi dziełami
magicznymi pogaństwa. Zakazano Żydom czytania tych utworów pod groz
bą utraty
zbawienia, kary, której podlegali ci, co przeczyli świętości Tory lub wskrzeszeniu
umarłych. Zabroniono Żydom prowadzenia jakichkolwiek wspólnych interesów z
chrześcijanami, a nawet zakazano przyjmować od chrześcijan pokarmów.
Dodatkowo dodano do codziennej modlitwy formułę klątwy na żydowskich
zwolenników chrześcijaństwa. Oczywiście te ustawy dotyczyły wyłącznie Żydów
którzy przeszli na chrześcijaństwo, nie dotyczyły natomiast nawróconych na
chrześcijaństwo pogan.
W ten sposób judaizm uchronił się przed inwazją błędnych nauk gnostycznych i
nowych poglądów chrześcijańskich.
Jednym z głównych zadań Gamaliela i Sanhedrynu było ustalanie dokładnych dat
żydowskich świąt. Na tle obliczeń astronomicznych zarysował się spór pomiędzy
rabbi Gamalielem a rabbi Jehoszuą. Gamaliel zwykle okazywał swoją wyższość,
często poniżając Jehoszue. Surowe sprawowanie urzędu patriarchy, zbudziło przeciw
Gamalielowi wrogie stronnictwo. Taka sytuacja doprowadziła do prawdziwej
rewolucji w uczelni. Kolegium uczelni w Jawne zbuntował się przeciw Gamalielowi i
usunął go z funkcji przełożonego Sanhedrynu.
Nowym przełożonym Sanhedrynu został rabbi Elazar ben Azarija. Otworzył on
akademię w Jawne dla wszystkich chętnych uczestniczenia w pracach i nauce.
Zapanowała wówczas atmosfera licznych dyskusji, w których uczestniczył także
rabbi Gamaliel. Poddał się on decyzji większości uczonych i spokojnie odnalazł się w
nowej sytuacji. Okazał swe zdyscyplinowanie i poczucie godności, co zauważyli
pozostali mędrcy. Szybko uznali oni, że nikt lepiej nie nadaje się na przełożonego jak
właśnie Gamaliel, którego autorytet umacniało pochodzenie. W ten właśnie sposób
uniknięto dalszych sporów.
Najzdolniejszym i najbardziej wpływowym nauczycielem w owych czasach był
rabbi Akiba ben Josef. Z całą świadomością zbudował on odrębny system naukowy.
Był wielkim systematykiem Zakonu, zaczął tym samym proces tworzenia Miszny.
Wprowadził on istniejący do czasów współczesnych podział na działy i pododdziały.
W ten sposób ustne Prawo stało się dla uczniów bardziej dostępne i łatwiej było z
niego korzystać. Akiba dał solidną podstawę dla Prawa ustnego, któremu nadał
metodyczny ład i porządek. Rabbiego Akibę nazywano "ojcem Miszny". Wysunął się
on na czoło nauczycieli Tory. Swą działalnością wywarł duży wpływ na
współczesnych sobie Żydów, przygotowując ich na przetrwanie trudnych czasów. W
decydujący sposób wpłynął na historię swego narodu.
W 95 r. cesarz Domicjan zapałał nienawiścią do judaizmu.
Postanowił wymordować wszystkich Rzymian, którzy przeszli
na judaizm. Wielu prozelitów straciło wówczas swoje majątki,
wielu też zginęło śmiercią męczeńską.
W latach 96-98 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek
Kokkejusz Nerwa. Zniósł on procesy o obrazę majestatu i
pozwolił każdemu wyznawać judaizm, bez obawy narażania się
na karę jako odszczepieniec.
W latach 98-117 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Ulpiusz Trajan. Dla utrzymania potęgi imperium,
rozpoczął on ofensywne wojny. Między innymi podbił
Mezopotamię, gdzie napotkał na opór tamtejszych Żydów.
Od początku II wieku n.e., pisarze chrześcijańscy zaczęli
przedstawiać Żydów i judaizm w sposób bardzo negatywny. Z
racji roli, jaką Żydzi odegrali w śmierci Jezusa Chrystusa,
postrzegano ich jako zabójców Mesjasza. Gdy w póz
niejszym
czasie powstała nauka o tzw. Trójcy Świętej, nazwano Żydów
zabójcami Boga i "synami diabła". Traktaty wychodzące spod piór
wybitnych teologów, zaliczonych póz
niej do grona Ojców
Kościoła Katolickiego przyklejały Żydom etykietę "nieprzyjaciół
rodzaju ludzkiego". Pojawił się nowy gatunek literatury religijnej -
traktaty przeciwko Żydom (łac. "Adversos Judaeos").
W 115 r. wybuchło powstanie żydowskie w Cyrenie, w Afryce
Północnej. Ofiarą pogromów padło 222 tysiące pogan. Następnie
powstańcy uderzyli na Egipt i rozbili rzymski legion. Mieszkańcy
Aleksandrii, mszcząc się na Żydach, urządzili w mieście krwawy pogrom.
Wówczas żydowscy powstańcy wkroczyli do Aleksandrii i całkowicie
zniszczyli miasto.
W 116 r. powstanie żydowskie rozszerzyło się na wyspę Cypr, gdzie
Żydzi wymordowali 240 tysięcy pogan i całkowicie zniszczyli miasto
Salaminę, stolicę Cypru. Równocześnie wybuchło powstanie żydowskie
w Mezopotamii.
Cesarz Trajan wyznaczył wodza Qvietusa, aby na czele wojsk
rozprawił się z Żydami w Mezopotamii. Część legionów odesłano na
Cypr i do Egiptu, aby pod wodzą Maritusa Turbo zdławiły tamtejsze
powstania. W 117 r. Rzymianie bezwzględnie rozprawili się z
powstańcami, oczyszczając te tereny z Żydów. W Aleksandrii zburzono
prastarą synagogę. Na wyspie Cypr wymordowano wszystkich Żydów.
Za zasługi w walkach z Żydami, nowym namiestnikiem Palestyny
został Lusius Qvietus, który zasłynął jako bezwzględny wróg żydostwa w
Babilonii i Mezopotamii.
W latach 117-138 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Publiusz Eliusz Hadrian. Prowadził on politykę pokojową i
dlatego poszedł na duże ustępstwa wszystkim dzielnicom
swojego imperium.
Cesarz Hadrian okazał wspaniałomyślność Żydom i odwołał z urzędu w Judei
namiestnika Qvietusa. Wyraził też zgodę na odbudowę starożytnych miast i miejsc
świętych w Judei.
Żydzi natychmiast przystąpili do prac przy odgruzowywaniu Jerozolimy.
Gromadzono także fundusze na budowę Świątyni. Ofiary płynęły ze wszystkich
gmin żydowskich z całej diaspory.
Pod wpływem skarg Samarytan i innych pogańskich okolicznych ludów, cesarz
Hadrian zmienił swoją wcześniejszą decyzję. Jerozolima miała zostać odbudowana
jako pogańskie miasto, a Świątynia miała stanąć w innym miejscu.
W 129 r. cesarz Hadrian postanowił wzmocnić wewnętrznie i skonsolidować swoje
imperium. Chciał swój cel osiągnąć poprzez wprowadzenie jedności religijnej i
kulturalnej wśród poddanych narodów. Dlatego wydał zarządzenie, aby na miejscu
zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego.
Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór
hellenistyczny. Ponadto zabroniono Żydom obrzezania, karząc za to śmiercią.
Zarządzenia cesarza wywołały wśród Żydów wzburzenie i rozpacz. Rozpoczęły
się przygotowania do powstania zbrojnego.
W owym czasie trzęsienie ziemi zniszczyło Cezareę (rzymską stolicę w Judei) i
Emmaus (siedzibę legionu rzymskiego w Judei). Żydzi przyjęli to zdarzenie jako
znak od Boga, że kończy się okres panowania rzymskiego.
W 132 r. uczucia rozpaczy i rozgoryczenia wśród Żydów wybuchły siłą powstania.
Na czele powstania stanął Szymon ben Kosiba. Rabbi Akiba ben Josef całym swoim
autorytetem poparł żydowskie powstanie i ogłosił Szymona ben Kosibe Mesjaszem,
który ma wskrzesić państwo żydowskie i zapewnić niepodległość narodowi
żydowskiemu. Rabi Akiba nadał Szymonowi tytuł wodza powstańców: bar Kochba,
co znaczy "syn Gwiazdy". Do powstańców przyłączyła się przeważająca część
ludności Judei, w sile 400 tysięcy ludzi. W przeciągu roku powstańcy zdobyli 50
twierdz i miejsc obronnych oraz liczne miasta i wsie.
W 135 r. podczas powstania żydowscy chrześcijanie odmówili udzielenia poparcia
przywódcy, którego rabin Akiwa ogłosił się Mesjaszem. Odtąd większość Żydów
traktowała swoich rodaków wyznających chrześcijaństwo jak zdrajców sprawy
narodowej i trzymała się od nich z daleka.
W 133 r. cesarz Hadrian wysłał do Judei największego ówczesnego wodza Rzymu,
namiestnika Brytanii, Juliusza Severusa. Przybył on na czele znacznych sił legionów i
wojsk pomocniczych, które rozpoczęły systematyczną pacyfikację Judei. Rzymianie
unikali walki w otwartym polu i skupiali się na zdobywaniu miast. Broniące się
twierdze były zmuszane głodem do poddania się, a jeśli tego nie czyniły, to obrońcy
umierali śmiercią głodową. W ten sposób została zdobyta Jerozolima, i wreszcie w
135 r. ostatni punkt oporu Szymona w twierdzy Bethar, na południe od Cezarei.
Przywódca powstania, Szymon bar Kochba zginął w walce. W ciągu dwóch lat
stoczono 54 potyczki z Rzymianami, jednak ostatecznie powstanie upadło.
Rzymianie zburzyli 50 twierdz i 985 miast i wsi. Zginęło 580 tysięcy Żydów, w tym
wielu uczonych w Prawie. Cena niewolnika żydowskiego spadła do ceny konia.
Po zdławieniu powstania cesarz Hadrian podjął decyzję o
zniszczeniu judaizmu, jako religii Żydów. Nałożył jako karę za
powstanie na wszystkich Żydów w Cesarstwie uciążliwy podatek
żydowski. Ogłosił także szereg edyktów, zmierzających do
stłumienia życia religijnego Żydów, tak aby odebrać im jako
narodowi wszelką nadzieję i chęć dalszych buntów.
Nowym rzymskim namiestnikiem Judei został Rufus. Zaorano Wzgórze świątynne
w Jerozolimie, tak aby nie pozostał nawet ślad po podjętej odbudowie. Miasto
nazwano Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy
syryjskich i fenickich. Na południowej bramie miejskiej umieszczono płaskorzez
bę
łba świńskiego. Na Wzgórzu Świątynnym stanęła świątynia Jowisza i posąg
Hadriana. Wprowadzono bardzo ostre ustawy antyżydowskie, zakazując Żydom
pojawiać się w obrębie Jerozolimy. Odtąd, raz w roku, w rocznicę zburzenia Świątyni
w dniu 9 miesiąca Aw, wolno było Żydom opłakiwać swą klęskę przy zachowanej
części świątynnego muru, zwanej teraz ścianą płaczu. Kraj opustoszał. Zakazano
wszelkich praktyk religijnych, takich jak obrzezanie, szabas lub studia Tory. Karą za
modły i głoszenie z Tory była śmierć. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria
Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska).
Okres ten otrzymał nazwę "epoki przymusu religijnego, niebezpieczeństwa i
prześladowania".
Wielu pobożnych Żydów protestowało, ponosząc za to konsekwencje śmierci
męczeńskiej. Nauczycieli Tory oskarżano o obrazę majestatu cesarza i szybko
wydawano okrutne wyroki, które wykonywano na miejscu. Dziesięciu
męczenników, którzy położyli życie za Zakon, pozostało w pamięci potomnych.
Rabbi Akiba publicznie przeciwstawił się zakazowi nauczania Tory i został żywcem
obdarty ze skóry. Rabbi Chanin ben-Teradion za publiczne nauczanie został żywcem
spalony owinięty w zwój Tory. Rabinowi Chucpitowi wycięto język i rzucono psom
na pożarcie. Rabina Judę ben-Bawa żołnierze zamordowali włówczniami za włożenie
rąk na głowy pięciu uczniów, którzy mieli nauczać Tory. Liczba skazywanych na
śmierć była tak wielka, że zagroziła egzystencji całego narodu. Zginęła wtedy prawie
cała generacja uczonych.
W czasie tych tragicznych prześladowań, grupa żydowskich uczonych spotkała się
w Lodd i postanowiła, że każdy wyznawca judaizmu może dla ratowania życia
naruszyć przykazania Zakonu, jeśli nie dotyczą bałwochwalstwa, morderstwa,
kazirodztwa i cudzołóstwa. Postanowienie to stało się podstawową zasadą kierującą
życiem Żydów w następnych stuleciach.
W latach 135-251 Rzymianie utrzymywali w Palestynie silny nadzór namiestników
wspartych obecnością silnej armii, co pozwoliło utrzymać w tej prowincji spokój.
Rzymianie znieśli resztki samorządu żydowskiego. Zniesiony został Sanhedryn i
zamknięto akademię w Jawne. Cała Palestyna leżała w ruinie. Miasta i wsie były
zniszczone, a kraj wyludniony.
W owym czasie gminy żydowskie w Babilonii prawie że nie poszły
własną drogą, wywołując rozłam w narodzie. Po upadku Judei,
postanowiono stworzyć dla judaizmu nowe ognisko narodowe w
Babilonii. W mieście Nahar-Pakod powstał Sanhedryn, na czele którego
stanął rabbi Chananja. Gminy żydowskie w Babilonii przyjmowały jego
rezolucje i rozporządzenia.
W latach 138-161 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Antonin Pius.
W 140 r. zniesiono antyżydowskie dekrety Hadriana. Utrzymano tylko zakaz
przekraczania bram Jerozolimy przez Żydów, pod karą śmierci.
Gdy minął czas rzymskiej pomsty i nastał względny spokój, ci którzy zdołali
uniknąć prześladowań przenieśli święte księgi do Galilei. Ocaleni uczeni zebrali się
w Uszy, w Dolnej Galilei. Zawiązał się nieliczny Sanhedryn. Godność patriarchy
powierzono rabbiemu Szymonowi ben-Gamalielowi II. Jego zastępcą został rabbi
Natan, a wspaniałe kolegium uzupełniał rabbi Meir.
Po zawiązaniu Sanhedrynu w Uszy, w Galilei, patriarcha Szymon wysłał
delegatów do Sanhedrynu w Babilonii, z pismem proszącym o
rozwiązanie się. Aby nie dopuścić do rozłamu w łonie judaizmu,
Sanhedryn w Babilonii rozwiązał się, a tamtejsze gminy żydowskie
poddały się pod decyzje Sanhedrynu z Uszy, w Galilei.
Stopniowo Babilonia stawała się dla wielu Żydów drugą ojczyzną.
Królowie partyjscy byli przyjaz
nie nastawieni do Żydów i nadali im
znaczne przywileje oraz swobody. Pierwsze miejsce zajmowało miasto
Nahardea, zamieszkałe wyłącznie przez Żydów. Przez pewien czas była
to babilońska Jerozolima. W pobliskich miastach (Anbar, Pumbadita i
Sura) mieszkało wielu Żydów. Z tymi czteroma miastami rywalizowała
Machuza, również zamieszkała przez wielu Żydów.
Znaczna ilość zapewniała Żydom babilońskim pewną niezawisłość
polityczną, czuli się w tym kraju, niby we własnym państwie. Kraj nad
Eufratem podlegał zwierzchnikowi żydowskiemu, zwanemu egzylarchą
(księciem wygnania). Był to czwarty rangą urzędnik w państwie po królu.
Nieprzerwany łańcuch egzylarchów ciągnie się do XI wieku. Siedzibą
trybunału sądowego i uczelni religijnej była Nahardea.
W naturalny sposób w Uszy powstała uczelnia, w której zaczęli gromadzić się
uczniowie. Najoryginalniejszą postacią tego okresu był rabbi Meir Tannita (110-175).
Zasłynął jako jeden z najwybitniejszych członków Sanhedrynu. Naśladując
systematykę Akiby, w sposób drobiazgowy podchodził do "hallahy". Ułożył
najobszerniejszy zbiór praw halachicznych. Meir był pierwszym, który na marginesie
zwojów Tory zaczął spisywać komentarze i różne opowieści wyjaśniające, czyli
"hagady".
Innym aktywnym nauczycielem okazał się rabbi Juda ben-Ilai, zwolennik
umiarkowanej postawy i porozumienia z władzami rzymskimi. W swoich studiach
nad Torą opracował on komentarz do 3 Księgi Mojżeszowej, którą nazwał Prawo
Kapłanów (hebr. "Torat kohanim").
W tym samym czasie rabbi Szymon ben Johaj, założył swoją własną szkołę w
Tekoa, w Górnej Galilei. Stopniowo do tej szkoły przybywało coraz więcej uczniów. Z
tą szkołą łączy się początek normatywnych (halachicznych) midraszów takich jak "Sifre"
(komentarze do 5 Księgi Mojżeszowej) i "Mechilta" (komentarze do 2 Księgi
Mojżeszowej). Po powstaniu musiał się on ukrywać w górskiej jaskini przez około 13
lat, aż do czasu anulowania rzymskiego wyroku śmierci. Póz
niej z okresem tym
związało się wiele legend, a średniowieczni kabaliści utrzymywali, że właśnie wtedy
powstała ich główna księga "Zochar" ("Blask") - jest to jednak wątpliwe.
Grupa uczonych z Uszy zbudziła ducha judaizmu, odrętwiałego skutkami wojny i
prześladowaniami za wiarę. Związano w ten sposób zerwany łańcuch tradycji, a tej
zasługi nie można lekceważyć.
Osobno od Galilei, działali żydowscy nauczyciele w mieście Lidda, w Judei.
W 150 r. dokonano pierwszego tłumaczenie chrześcijańskiego Pięcioksięgu, tzw.
Syryjski Przekład, wprost dokonany z języka hebrajskiego.
W latach 161-180 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Aureliusz Antonin.
W 161 r. w Palestynie wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Zostało ono krwawo
stłumione przez Rzymian. Natychmiast rozpoczęły się ponowne prześladowania
judaizmu. Odnowiono antyżydowskie dekrety Hadriana, zakazujące szabatów,
obrzezania, łaz
ni kobiecych itp. Zlikwidowano żydowskie sądownictwo, jednakże
tolerowano działalność uczelni w Uszy, ponieważ tamtejsi uczeni nie poparli
powstańców.
Po śmierci rabbana Szymona ben Gamaliela II, patriarchą został w myśl prawa
dziedziczności jego syn, rabban Juda ha-Nasi. Był on czołową postacią społeczności
żydowskiej w drugiej połowie II wieku. W owym czasie patriarchat stał się ogniskiem
żydostwa, a uczelnia w Uszy jedynym przybytkiem nauki, nie mającym żadnego
rywala.
Rabban Juda przeniósł siedzibę uczelni i Sanhedrynu do Beit Shearim, a póz
niej do
Sepforis, w górzystej okolicy Galilei. W Sepforis urzędowała Wysoka Rada, która
zajmowała się roztrząsaniem spraw prawnych i religijnych. Rabban Juda cieszył się
takim szacunkiem, że w jego ręce złożono całą władzę. Dla jego nadzwyczajnej
powagi nazywano go po prostu: Rabbi. Rabbi Juda rozszerzył swoje kompetencje
postanowieniem Sanhedrynu mówiącym, że nawet najzdolniejszy uczony nie ma
prawa rozstrzygać kwestii religijnych bez jego autoryzacji. Wszystkich nauczycieli,
urzędników i sędziów nominował sam patriarcha.
Jednak głównym dziełem rabbana Judy było ukończenie Miszny. Za podstawę
swojego zbioru przyjął opracowania Akiby z dodatkami Meira. Cały olbrzymi
materiał przepisów prawnych zmieścił w szczupłych ramach, możliwych do
ogarnięcia pamięcią. Ten jednolity kodeks był głównym instrumentem prawnym dla
całego judaizmu. Zwięzłość słów miała jedną wadę, bo utrudniała następnym
pokoleniom zrozumienie licznych ustępów i wywołała liczne komentarze.
Miszna stała się obok Pisma Świętego głównym z
ródłem życia duchowego Żydów.
Z czasem wyparła Pismo i zdobyła sobie władzę niepodzielną. Węzłem duchowym
związała cały naród żydowski, czyniąc zbytecznym węzeł cielesny.
Ukazanie się Miszny zamknęło szereg Tanaitów i położyło kres samodzielnej,
twórczej działalności. Rabban Juda był ostatnim nauczycielem rozwijającym ustne
Prawo. Jego póz
niejsi następcy byli mówiącymi opowiadaczami (hebr. "amoiratami").
W 179 r. patriarchą został rabban Jehuda.
Około 180 r. Żydzi osiedlili się nad rzeką Danube, w miejscu
współczesnego miasta Nikopol, na Bałkanach.
W latach 180-192 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Lucjusz Aureliusz Kommodus Antonin.
Lata 192-193 to okres wojny domowej w Cesarstwie
Rzymskim. Pretorianie i legiony obierały swoich kandydatów na
cesarza i prowadziły ciągłe wojny. W końcowym okresie, walkę
prowadził Septymiusz Sewer z Pascenniusem Nigrem.
W Palestynie, Samarytanie opowiedzieli się po stronie Pascenniusa i rozpoczęli
wojnę z Żydami, którzy popierali Sewera. Walki objęły całą prowincję.
W latach 193-211 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Lucjusz Septymiusz Sewer.
Cesarz Sewer w nagrodę za poparcie, zwrócił Żydom przywileje i nadał pewną
wolność wyznania.
W latach 197-199 Rzymianie prowadzili wojnę z Partami.
W owym czasie Partowie namówili Żydów do powstania przeciwko władzy
rzymskiej i odbudowy Świątyni Jerozolimskiej.
W 201 r. Rzymianie krwawo stłumili żydowskie powstanie w Palestynie.
Cesarz Sewer wprowadził surowe dekrety antyżydowskie.
Między innymi pod groz
bą najsurowszych kar zabronił
poganom przechodzić na judaizm. Ci, co poddawali się
obrzezaniu karani byli konfiskatą majątku i wygnaniem.
W 210 r. patriarchą został rabbi Gamaliel III.
W latach 211-217 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Aureliusz Antonin Karakalii. Jego małżonką była Syryjka,
spowinowacona z Żydami. Ona i jej rodzina przez pewien czas
nadawali bieg wydarzeń w Rzymie. Rządy syryjskie w Rzymie
odbiły się korzystnie na Żydach, gdyż już nie traktowano ich
okrutnie i nie prześladowano za wiarę. Żydzi zaczęli wówczas
wchodzić w przyjazne stosunki ze światem zewnętrznym.
W latach 217-218 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Opeliusz Makrin. Został on zamordowany przez wojsko.
W 218 r. legion rzymski w Syrii obwołał cesarzem Wariusza
Awitiusza Bassianusa Heliogabala. Panował on w Rzymie do 222
r. i został zamordowany.
W 219 r. rabbi Abba-Areka (175-247), nazwany Rab, założył w Sura (w
Babilonii) szkołę mądrości. Uczyli się w niej uczniowie z całej Babilonii.
Uczelnię nazywano Be-Rab. Nauka trwała dwa miesiące, po jednym
miesiącu na wiosnę i jesień (Ellul i Adar). Wykłady odbywały się od rana
do wieczora. Działalność Raba w uczelni umacniała tradycję i tworzyła
nowe restrykcje ustnego Prawa, dzięki którym wzrastała znajomość
Zakonu.
Jego najbliższym współpracownikiem był rabbi Mar-Samuel, który
znajomością żydowskiego prawa znacznie przewyższał Raba. Swoją
działalność poświęcił wykładowi Zakonu, astronomii i medycynie.
Stworzył on przepis religijny: "Prawo państwa jest prawem obowiązującym".
Mar-Samuel stanowił poniekąd epokę w nauce żydowskiej.
Dzięki działalności Raba i Mar-Samuela, Babilonia wielce przeobraziła
się. Naukę ceniono tutaj więcej, aniżeli kapłaństwo. Babilonia stała się
formalnie państwem żydowskim, którego konstytucją była Miszna, a
przedstawicielami książę wygnania i kierownicy zebrań naukowych.
W latach 222-235 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Aleksander Sewer. Był on przychylny Żydom i judaizmowi. Był
on dobrze wykształcony i podziwiał wzniosłą moralność
judaizmu i chrześcijaństwa.
Cesarz Sewer przywrócił Żydom w Palestynie urzędy sędziowskie i nadał prawo
jurysdykcji karnej. Bramy miasta Aleia Capitolina (Jerozolima) zostały otwarte dla
Żydów.
W 225 r. patriarchą został rabbi Juda III. Patriarcha Juda mógł posiadać straż
przyboczną. Poszerzył on kontakty żydowskie ze światem zewnętrznym i zniósł
niektóre rygorystyczne zakazy ustnego Prawa, które dotyczyły kontaktów z
poganami.
Po śmierci cesarza Sewera w 235 r. nabrał tempa proces
rozkładu Cesarstwa Rzymskiego. Przez cały ten okres legiony
rzymskie toczyły ciężkie walki, broniąc przed barbarzyńcami
granic Cesarstwa. Chaos, zamieszanie i ucisk podatkowy
doprowadzały imperium do upadku materialnego.
W latach 235-238 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Gajusz Juliusz Werus Maksimus.
W 238 r. w Afryce wybuchło powstanie chłopskie. Cesarzem
obwołano Antoniusza Gordianusa. Zamieszanie trwało przez
kilka lat. Legiony rzymskie stłumiły powstanie i obwołały
cesarzem Gordianusa III, który został zamordowany.
W latach 244-249 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Juliusz Filip Arab. Zginął podczas walk z barbarzyńcami.
Gdy w 247 r. zmarł Rab, jedynym rektorem na Babilonię został uznany
rabbi Mar-Samuel (180-257).
W tym czasie w państwie Partów wielkie wpływy zyskała stara religia
pogańska. Powszechnie wprowadzone zostały nauki czarodziejskie, a
rozbudzony fanatyzm magów zwrócił się przeciwko Żydom i
chrześcijanom. Persowie odebrali Żydom w Babilonii sądownictwo
kryminalne i zamknęli dostęp do wszelkich urzędów. Naszczęście bardzo
szybko doszło do pojednania.
W latach 249-251 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Gajusz Messiusz Kwintus Trajan Decjusz. Zginął podczas walk z
Gotami.
W latach 253-260 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Publiusz Aureliusz Licyniusz Walerian.
Upadek materialny Cesarstwa dotknął również Palestynę. Żydzi nie dysponowali
wystarczającymi środkami na utrzymanie uczelni i uczniów, dlatego patriarcha Juda
rozesłał po diasporze delegatów, aby zbierali składki na opłacenie kosztów nauki.
Delegaci nazywali się apostołami, a składka zwała się apostale.
W owym czasie Miszna zdobyła sobie znaczenie Pisma Świętego. Misznę wykładano,
objaśniano i komentowano. Nauczyciele i uczniowie uczyli się Miszny na pamięć, a
jej objaśnianie stało się prawdziwą sztuką, wymagającą bystrego umysłu i mądrych
wywodów.
W okresie od około 230 r. do 435 r. w Palestynie działało pięć pokoleń amoraitów.
Pracowali oni głównie w czterech akademiach: Sepforis (zwana przez Rzymian jako
Dio Cesarea), Lyddzie (zwana przez Rzymian Diospolis), Cezarei i w Tyberiadzie.
Działalność tych uczelni skupiała się na Misznie, która stała się alfą i omegą całej nauki.
Od czynności objaśniania, nauczycielom nadano tytuł Amoraitów (hebr. "Amora" -
"objaśniacz").
W 257 r. zwierzchnikiem akademii w Surze (Babilonia) został rabbi Huna
(220-297). Uczynił on Babilonię zupełnie niezależną od Palestyny, równą
pod względem prawnym. Zerwana została nić wiążąca kraj wygnania z
krajem ojczystym.
W 259 r. pogańscy rabusie zdobyli i zburzyli babilońskie miasto
Nahardeę. Ludność żydowska uciekła i osiedliła się w innych miastach
nad Eufratem.
W owym czasie rabbi Juda ben-Jecheskiel założył własną uczelnię w
babilońskim mieście Pumbadicie.
W latach 260-268 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Publiusz Licyniusz Egnatiusz Galienus. Wojny rozrywały i
osłabiały siły imperium.
Postępujące rozproszenie Żydów spowodował ich napływ do Babilonii.
Stopniowo powstały tam coraz silniejsze ośrodki żydowskie w miastach
Pompadyta, Sura i Machuca. W III wieku w Babilonii istniało już
prawziwe centrum życia i myśli żydowskiej.
W latach 268-270 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Aureliusz Klaudiusz II. Zmarł podczas epidemii dżumy.
W latach 270-275 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Lucjusz Domicjusz Aurelian. Pragnąc ujednolicić w państwie
religię, ustanowił głównym bogiem imperium syryjskiego boga
słońca Baala. Prześladowania spotkały judaizm i chrześcijaństwo.
W latach 275-276 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Klaudiusz Tacyt. Został zamordowany.
W latach 276-282 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Aureliusz Probus. Został zamordowany podczas buntu
żołnierzy.
W latach 282-283 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Marek Aureliusz Karus. Zginął od uderzenia piorunu.
W latach 284-305 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Gajusz Waleriusz Aureliusz Dioklecjan. Okazał się on
przychylnym dla Żydów.
W owym czasie patriarchą był Juda III, syn Gamaliela IV. Nie był on dostatecznie
obeznany z Zakonem i Prawem ustnym, dlatego przekazał zwierzchnictwo nad
uczelnią w Tyberiadzie rabinom Ami i Assi. Na polecenie patriarchy objeżdżali oni
miasta Palestyny i kontrolowali instytucje religijno-szkolne.
Jedyną wybitną osobistością tych czasów był rabbi Abbahu z Cezarei. Odznaczał
się on wymową i był chętnie słuchanym kaznodzieją. Swymi kazaniami pocieszał
naród, upadający pod brzemieniem przemocy.
Studia Zakonu, wymagające znacznego wysiłku umysłowego, chyliły się już
wówczas do upadku, ustępując miejsca łatwiejszej Agadzie. Audytoria, w których
wykładano Talmud, powoli pustoszały, natomiast tłumy cisnęły się na kazania. W ten
sposób stan uczonych podzielił się na nauczycieli Zakonu (Amoraitów) i kaznodziejów.
W 303 i 304 r. cesarz Dioklecjan wydał cztery edykty przeciwko
chrześcijaństwu. Cesarz wyłączył Żydów spod tych surowych
edyktów, zwalniających ich od przymusu do bałwochwalstwa.
W 306 r. w Brytanii umarł cesarz Dioklecjan. Legiony zachodnie
obwołały cesarzem jego syna, Konstantyna. W Rzymie obwołano
cesarzem Maksencjusza. Wybuchła wojna domowa.
W latach 306-337 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Flawiusz Waleriusz Konstantyn.
Przed cesarzem Konstantynem istniały już gminy żydowskie na
terenie Wormacji i Moguncji, między innymi w Kolonii.
W 306 r. synod chrześcijański w Elwirze (południowa Hiszpania)
pod groz
bą surowych kar zabronił chrześcijanom spożywania
posiłków z Żydami, zawierania małżeństw mieszanych między
Żydami a chrześcijanami i zakazał obcowania z Żydami.
W 312 r. w bitwie o panowanie w Rzymie zwyciężył
Konstantyn. Jego przeciwnik utonął w Tybrze. Według legendy
przed bitwą Konstantyn miał ujrzeć na niebie krzyż z napisem
"Tym zwyciężysz". Miało to tłumaczyć póz
niejszy życzliwy
stosunek cesarza do chrześcijan.
W 313 r. cesarz Konstantyn wydał w Mediolanie edykt
tolerancyjny, pozwalający każdemu wyznawać swoją religię.
Aktem tym objęci byli również i Żydzi, których wiara została
równouprawniona z wszystkimi innymi wyznaniami w
imperium. Patriarchowie, przełożeni szkół i synagog otrzymali te
same prawa co chrześcijańskie lub pogańskie wyznania.
Patriarchę uznano zwierzchnikiem wszystkich Żydów w państwie rzymskim.
Cesarz Konstantyn jednak bardzo szybko uległ wpływom
fanatycznych chrześcijan, które w swej wypaczonej formie
prześladowało inne religie, w tym i judaizm.
W 315 r. cesarz Konstantyn ogłosił edykt cesarski, zakazujący
nawracanie na judaizm. Była to zbrodnia główna. Nawracający
Żyd i nawrócony chrześcijanin mieli być ukarani śmiercią.
Prześladowania Żydów i pogan ze strony chrześcijaństwa i państwa rzymskiego,
dotknęły również i gminy żydowskie w Palestynie. Jerozolima odzyskała swoją
dawną nazwę, lecz z pogańskiego miasta została zmieniona w chrześcijańskie. Żydzi
ponownie nie mieli wstępu do Jerozolimy, w której wybudowano kościół Grobu
Pańskiego. Żydów wpuszczano do miasta jeden raz w roku, w rocznicę zburzenia
Świątyni.
Wtedy to wielu Żydów opuściło ziemię swoich ojców, a akademie zmniejszyły się i
wielce osłabły. W tej trudnej sytuacji, żydowscy uczeni przyśpieszyli swoje prace nad
zebraniem, spisaniem i skodyfikowaniem ustnego Prawa. Uczeni pośpiesznie spisali
główne normy prawne. Powstała "Gemara palestyńska", w języku judeo-aramejskim.
Pod względem objętości stanowi on zaledwie jedną trzecią zawartości pracy
uczonych w Babilonie. Tak powstał "Talmud Jerozolimski".
W tym samym czasie uczelnie żydowskie w Babilonii znajdowały się w
okresie największego rozkwitu. Na najwyższym poziomie nauki
znajdowała się akademia w Pumbadicie. Działali tam wybitni uczeni,
którzy skupili się na dokończeniu Talmudu, a właściwie to podnieśli oni
studia Halachy na zawrotne wyżyny subtelnej analizy.
W tych sprzyjających warunkach, jeszcze dwa kolejne pokolenia
uczonych studiowały Torę i Misznę, tworząc Gemarę.
W 320 r. sobór w Elwirze (południowa Hiszpania) zakazał
chrześcijanom pod groz
bą klątwy obcowania z Żydami. W
Eliwrze aktywnie działał katolicki biskup Hozjusz z Korduby,
zacięty wróg żydostwa.
W 325 r. powstał Watykański i Synaicki rękopis hebrajskiej
Biblii.
Lata 337-351 to okres długich wojen o tron cesarski w imperium
rzymskim. Walczyło pomiędzy sobą trzech synów Konstantyna,
a w prowincjach wystąpili uzurpatorzy. Ostatecznie w 351 r.
zwyciężył Konstantyn Konstancjusz.
W 339 r. pod karą śmierci zakazano w Cesarstwie Rzymskim
związków małżeńskich pomiędzy Żydami a chrześcijanami, przy
czym karę śmierci wymierzano partnerowi żydowskiemu.
Brzemienniejszym jeszcze w następstwa było ogłoszone cesarskie
prawo o niewolnikach. Pod karą śmierci i konfiskatą całego majątku
chrześcijanie nie mogli być niewolnikami u Żydów. Żydów
nazwano "zgubną sektą", a miejsca gdzie się zbierali,
"targowiskami".
W 341 r. synod w Antiochii zabronił chrześcijanom wspólnych
uroczystości wielkanocnych z Żydami.
W 351 r. w Palestynie wybuchło powstanie żydowskie, pod wodzą Natrona, który
ogłosił się Mesjaszem. Przyczyną wybuchu były prawdopodobnie ogłoszone ustawy
antyżydowskie. Powstańcy bardzo szybko opanowali Tyberiadę i Liddę, lecz legiony
rzymskie krwawo stłumiły powstanie (352 r.). Sepforis, Tyberiada i Lod zostały
doszczętnie zniszczone, a tysiące Żydów zgładzono. Zniszczono tamtejsze akademie
talmudyczne.
W latach 351-361 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Flawiusz Juliusz Konstancjusz II. Pozwolił on sobie na takie
słowa: "Moja wola ma być prawem kościelnym, ma być religią". Na
dworze cesarskim w Konstantynopolu uważano wyznawców
judaizmu za bluz
nierców, ponieważ Żydzi nie chcieli uznać
Jezusa za Boga. Od samego początku panowania Konstancjusza
rozpoczęły się masowe prześladowania Żydów. Wielu
pobożnych nauczycieli Zakonu musiało uciekać do Babilonii.
W latach 354-430 żył i działał Augustyn, katolicki biskup z Hipo.
W "Traktacie przeciwko Żydom" pisał on, że wolno im żyć tylko po
to, by w swoim upokorzeniu byli "świadkami swojej
niesprawiedliwości, a naszej prawdy". Nie należy ich zabijać, bo
noszą znamię Kaina: "Niech żyją pośród nas, ale niech cierpią i będą
stale poniżani".
W 357 r. cesarz Konstancjusz wydał prawo karzące konfiskatą
całego majątku chrześcijanina, który przyłączył się do
"bluz
nierczej" społeczności żydowskiej.
Patriarcha Hillel został zmuszony przez biskupów chrześcijańskich do utrzymywania
w tajemnicy daty żydowskiego święta Pesach. W owym czasie trwały spory
pomiędzy chrześcijanami na temat daty obchodzenia Wielkanocy.
Aby położyć kres rozterkom w gminach żydowskich w diasporze, patriarcha Hillel
w 360 r. ustalił stały kalendarz księżycowy. Hillel wzorował się na kalendarzy
księżycowym opracowanym w V wieku p.n.e. przez greckiego poganina Metona.
Nowy kalendarz zawierał ogólne prawa i reguły, według których Sanhedryn obliczał
terminy świąt żydowskich. Od tej pory wszystkie gminy w diasporze mogły
samodzielnie obliczać daty świąt. Hillel własnoręcznie zerwał ostatnią nić wiążącą
diasporę z patriarchatem. Zabezpieczenie egzystencji judaizmowi leżało mu bardziej
na sercu, niż godność jego własnego domu.
W latach 361-363 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Flawiusz Klaudiusz Julian Apostata. Postanowił on bronić od
prześladowań wszystkich uciemiężonych, bez względu na
narodowość i wyznanie. Podjął on próbę wskrzeszenia starego
pogaństwa, jednakże po usunięciu wszystkich śmiesznych
jaskrawości. Jego zamiarem było cofnięcie chrześcijaństwa do
właściwych granic.
Cesarz Julian okazał dużą życzliwość Żydom. Nauka judaizmu
o Bogu przejmowała cesarza czcią. Podziwiał on dobroczynność
Żydów i ich troskliwość o biednych.
Cesarz Julian nazwał patriarchę Hillela "czcigodnym przyjacielem" i otworzył dla
Żydów bramy Jerozolimy.
W 362 r. cesarz postanowił odbudować Świątynię Jerozolimską. Miejscowi Żydzi
natychmiast przystąpili do prac porządkowych na Wzgórzu Świątynnym, a wszystkie
gminy z diaspory przysyłały fundusze na odbudowę.
Ze śmiercią cesarza Juliana wybiła ostatnia godzina
pogańskiego Rzymu i ostatecznie utrwaliło się państwo
chrześcijańskie. Kłócący się pomiędzy sobą biskupi opanowali
dwory cesarskie w Konstantynopolu i Mediolanie, oraz Rzym.
Pogaństwo musiało szykować się na śmierć, a wraz z
pogaństwem został wyklęty judaizm.
W latach 363-364 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz
Jowianus. Pozwolił on każdemu w Cesarstwie wyznawać swoją
własną religię, bez obawy poniesienia jakiegokolwiek uszczerbku
z tej przyczyny. Utrzymał w mocy prawnej wszystkie przywileje
dla Żydów.
Ciężar ucisku ze strony nieprzyjaznego chrześcijaństwa stłumił wszelkie studia
Zakonu w Palestynie. Uczelnie w większości zostały zamknięte, a urząd patriarchy był
szczątkiem minionej chwały. Uprawnienia patriarchy zostały ograniczone wyłącznie
do prawa wykluczania ze społeczności żydowskiej odstępców, którzy przeszli na
wiarę chrześcijańską. Ale i tutaj, biskupi popierani przez władze świeckie zmuszali
przełożonych gmin żydowskich do zachowania wykluczonym wszystkich
przynależnych im praw.
Pomimo straszliwego położenia i zubożenia żydowskiej ludności, w Palestynie
nadal działały uczelnie w Tyberiadzie i Judei. Jednak duch zapału uczonych
nieodwołalnie gasł.
Ojciec kościoła łacińskiego, Hieronim (331-420), założył klasztor w Betlejem.
Hieronim pobierał nauki u tamtejszych uczonych żydowskich. Uczył się języka
hebrajskiego i wykładni Pisma Świętego. Znajomość hebrajskiego pozwoliła
Hieronimowi dokonać przekładu Pisma na język łaciński (Wulgata).
W owym czasie Hieronim i Augustyn (ojcowie kościoła
chrześcijańskiego) pisali pisma atakujące i szkalujące Żydów.
Uzbroiły one w póz
niejszych czasach królów, pospólstwo,
mężów stanu, mnichów, krzyżowców i pasterzy w argumenty
antyżydowskie.
Im bardziej upadało żydostwo w Palestynie, tym bardziej ogniskiem
judaizmu stawała się Babilonia. W owym czasie w uczelni w Surze działał
Aszi (352-427), który swoimi wykładami potrafił wzniecić zapał w
słuchaczach. Uczynił on z akademii w Surze centrum życia żydowskiego w
całej Babilonii. Nawet najstarsi Amoraici ulegli dobrowolnie autorytetowi
Aszi i pomagali mu w utwierdzaniu jedności lokalnych gmin
żydowskich.
To właśnie rabbi Aszi przeprowadził wielkie dzieło zebrania i
uporządkowania Miszny oraz Gemary, tworząc podstawy Talmudu.
Uporządkowany w ten sposób materiał miał wielkie rozmiary, jednakże
ówczesne przekonania nie pozwoliły na spisanie tej całej wiedzy.
Utrwalanie na piśmie ustnej tradycji uchodził jeszcze za grzech. W owym
czasie chrześcijanie posiadali już tekst Pisma Świętego, lecz Miszna oraz
ustny wykład Zakonu pozostawał pilnie chronioną tajemnicą judaizmu.
W 364 r. Shapur II (309-379) sprowadził do Persji ponad 7 tys. Żydów.
Od 364 r. w Cesarstwie Rzymskim panowało dwóch braci
cesarzy - jeden na Wschodzie, drugi na Zachodzie.
W latach 364-378 na Wschodzie Cesarstwa Rzymskiego
panował cesarz Flawiusz Walens. Jego stolicą był
Konstantynopol. Walens był Arianinem i musiał przez cały czas
toczyć walkę z rosnącą w siłę partią katolicką. Był tolerancyjny i
bronił Żydów w swoim państwie przed napaściami.
W latach 364-375 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego
panował cesarz Flawiusz Walentyn I. Jego stolicą był Mediolan.
Wybrał on drogę tolerancji w walce pomiędzy Arianami a partią
katolicką.
W 371 r. cesarz Walentyn wydał edykt tolerancji, pozwalający
każdemu wyznawać swoją religię. Dodatkowo, synagogi zostały
zwolnione od uciążliwego kwaterunku wojska.
W latach 375-383 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego panował
cesarz Flawiusz Gracjan.
W 378 r. Wizygoci, po nawróceniu ich na arianizm, uciekając
na zachód przed Hunami, pobili legiony rzymskie w bitwie pod
Adrianopolem. Cesarz Wschodu Walens zginął w bitwie.
Wizygoci za pozwoleniem cesarskim osiedlili się na Bałkanach, w
Tracji. Od tej pory kolejne plemiona germańskie zaczęły wlewać
się w granice imperium. Rzymski cesarz Gracjan obronił przed
Alamanami granicy na Renie.
W latach 379-395 na Wschodzie Cesarstwa Rzymskiego
panował cesarz Flawiusz Teodozjusz I Wielkiego. W 394 r. cesarz
Teodozjusz jako ostatni skupił w swoim ręku władzę nad całym
imperium rzymskim (wschodnim i zachodnim). Za jego
panowania wzrosło znaczenie kościoła katolickiego, który stał się
potężną organizacją. Cesarz Teodozjusz był początkowo
zwolennikiem tolerancji i bronił Żydów w swoim państwie przed
napaściami. Ogłosił nawet edykt potwierdzający patriarchom
prawo wyłączania swych żydowskich współwyznawców i
zakazujący władzom świeckim oraz klerowi wtrącania się do
spraw wewnętrznych społeczności żydowskiej.
Cesarz Teodozjusz bardzo często musiał hamować fanatyczną
gorliwość chrześcijan, którzy napadali na Żydów, zakłócali
nabożeństwa, plądrowali, palili i przejmowali synagogi. W owym
czasie największymi wrogami żydostwa byli Jan Chryzostom z
Antiochii i Ambroży z Mediolanu. Jan Chryzostom między
innymi obelgami, synagogi nazwał "teatrami i jaskiniami łotrów".
W 382 r. cesarz Zachodu Teodozjusz pozyskał wielu Gotów,
werbując wielu z nich do swojej armii i awansując ich wodzów.
Osiedlili się oni na południowym brzegu Dunaju jako
sprzymierzeńcy Rzymu.
W 387 r. Jan Chryzostom (345-407), patriarcha Konstantynopola,
glosił z namaszczeniem, że "odkąd zapadła decyzja, że Żydzi zostali
wydani w ręce demonów... Oni nadają się tylko do tego, by ich
zarżnąć... ich zachowanie w ordynarnej lubieżności nie jest lepsze niż
świni i wołu... Synagoga jest domem publicznym, jaskinią zbójców,
norą dzikich zwierząt". Twierdził rownież, że kiedy chrześcijanie
biją i mordują Żydów, winni są sami Żydzi, nie chrześcijanie,
gdyż ci wypełniają jedynie "wolę Bożą".
W 388 r. Ambroży, biskup Mediolanu, nakazał spalenie
synagogi, "aby nie było miejsca gdzie Chrystus jest odrzucany". W
jego oczach synagoga "została zniszczona jako wyraz sądu Bożego". Po
raz pierwszy awanturujący się mnisi na polecenie biskupa ograbili
i spalili żydowską synagogę. W ten sposób antyjudaizm kleru
zamienił się w czyn.
W 393 r. cesarz Teodozjusz, widząc napaści na Żydów, wydał
edykt chroniący ich od prześladowań ze strony chrześcijan.
Namiestnicy mieli obowiązek karać chrześcijan winnych napaści
na Żydów, zakłócania nabożeństw i znieważania synagog. Jednak
edykty i rozkazy cesarskie nie były w stanie powstrzymać
ludzkiej nienawiści podsycanej przez fanatycznych nauczycieli
religijnych.
W 395 r. cesarz Teodozjusz umierając podzielił podzielił
imperium rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i
Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum).
W 395 r. skończył się okres władzy Rzymian nad Palestyną, która przeszła w sferę
wpływów Bizantyńczyków.
ŚREDNIOWIECZE
W latach 395-408 w Cesarstwie Wschodniorzymskim panował
cesarz Arkadiusz. Stolicą Bizancjum był Konstantynopol.
Cesarz Arkadiusz był przychylny dla Żydów, gdyż szybko się
zorientował, że mogą być oni z
ródłem dochodu. W 396 r. wydał
prawo pozwalające Żydom samodzielnie ustanawiać własnych
dozorców targowych. Inne prawo broniło patriarchów przed
zniewagami.
W 397 r. chrześcijanie w Ilyrii zaczęli napadać na synagogi.
Cesarz Arkadiusz (Wschód) nakazał wówczas namiestnikowi
chronić Żydów przed napaściami.
W latach 395-423 w Cesarstwie Zachodniorzymskim panował
cesarz Honoriusz.
W 399 r. na obszarze prefektury Apulii i Kalabrii (Italia -
Zachód) zabroniono Żydom pod surową karą wywożenia do
Palestyny daniny dla patriarchy. Nakazano konfiskatę zebranych
pieniędzy na rzecz skarbu cesarskiego. W 5 lat póz
niej cofnięto
ten nakaz.
W 400 r. Longobardowie, lud germański pochodzący ze
Skandynawii, osiedlili się nad Dunajem w Panonii. Równocześnie
Wizygoci pod wodzą Alaryka napadli na Włochy.
W 406 r. Wandalowie (ta nazwa oznacza: podróżujący,
pielgrzymi) napadli na Galię wraz z germańskimi
sprzymierzeńcami - Alanami, Swewami (plemiona germańskie
zamieszkujące tereny nad środkową A
abą) i Burgundami.
W 407 r. Rzymianie osiedlili koło Moguncji Burgundów,
plemię germańskie pochodzące z Pomorza Zachodniego.
W latach 408-450 w Cesarstwie Wschodniorzymskim panował
cesarz Teodozjusz II. Jego niedołęstwo zapewniało bezkarność
fanatycznej gorliwości biskupów chrześcijańskich i zachęcało ich
do okrutnych czynów. W ten sposób zaczynały się dla Żydów
właściwe wieki średnie.
Cesarski edykt zakazał Żydom w Bizancjum budowania
nowych synagog, sprawowania funkcji sędziowskich w sporach z
chrześcijanami, posiadania niewolników chrześcijańskich i
innych rzeczy.
Stopniowo pojawiały się gminy żydowskie w Arabii. Dzięki
pochodzeniu semickiemu, Żydzi mieli wiele punktów styczności z
plemionami arabskimi. Ich język był podobny, a obyczaje niewiele się
różniły. Żydzi bardzo szybko zarabizowali się do tego stopnia, że tylko
religią odróżniali się od Arabów.
Żydzi południowo-arabscy trudnili się głównie handlem z Indiami,
Bizancjum i Persją. Żydzi północno-arabscy zajmowali się rolnictwem,
hodolwą bydła, handlem karawanowym i sprzedażą broni. Przewagę nad
ludnością arabską zapewniała im religia oraz znajomość sztuki pisania.
Arabowie nazywali Żydów "ludem pisma".
W 409 r. cesarz Honoriusz (Zachód) wydał edykt zakazujący
pozywać Żydów przed sądy w soboty i święta żydowskie.
Żydów wyłączono także od służby wojskowej i innych
niezgodnych z ich wiarą rzeczy.
Przed podbojem Hiszpanii przez Wizygotów, znajdowały się
już tam liczne gminy żydowskie, które cieszyły się wolnością i
prawami obywatelskimi. Byli to potomkowie żydowskich
niewolników, zesłanych do Hiszpanii po powstaniach za cesarzy
Wespezjana, Tytusa i Hadriana. O ilości Żydów świadczy, że
Grenada i Tarragona były nazywane "miastami żydowskimi". W
Kordowie istniała "brama żydowska". W owym czasie, w Hiszpanii
Żydzi i chrześciajnie żyli zgodnie, często zawierając mieszane
małżeństwa.
Sobór illibeytański zakazał chrześcijanom w Hiszpanii
utrzymywania z Żydami przyjacielskich stosunków i zawierania
mieszanych małżeństw. W taki to sposób kler katolicki jako
pierwszy w Hiszpanii rozpoczął wznoszenie muru granicznego
pomiędzy Żydami a chrześcijanami.
W 409 r. Wandalowie, Swebowie i Alanowie wyruszyli do
Hiszpanii, gdzie się osiedlili. Swebowie stworzyli własne
państwo w północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego.
Wizygoci po raz drugi wkraczyli do Włoch i Rzymu.
W 412 r. Wizygoci przeszli przez teren południowej Galii, a
następnie rozpoczęli podbój Hiszpanii. W 418 r. Wandalowie w
Hiszpanii stali się poddanymi króla Wizygotów, Walla, który
przyjął podległość Cesarstwu Zachodniorzymskiemu. Wizygoci
byli arianami. Prześladowali oni katolików, lecz Żydzi mogli
spokojnie żyć w Hiszpanii, ciesząc się równością cywilną i
zajmując różne urzędy.
W 415 r. biskup Cyryl podburzył chrześcijan w Aleksandrii (Egipt),
którzy siłą zajęli synagogi i wypędzili wszystkich Żydów z miasta. Całe
żydowskie mienie przypadło pospólstwu.
Na wyspie Minorce, tamtejszy biskup Sewer zmusił wszystkich Żydów
do przyjęcia chrześcijaństwa.
Żydzi ciesząc się w Arabii całkowitą wolnością głosili okolicznym
plemionom przykazania Zakonu. Około 420 r. Arabowie przyjęli
żydowski kalendarz świąteczny. Wielu Arabów przyjmowało wówczas
judaizm.
W 423 r. chrześcijanie siłą zagarnęli synagogi w Antiochii
(Bizancjum). Ten akt fanatycznej przemocy znalazł poparcie w
osobie Szymona Słupnika, który w pobliżu Antiochii wiódł
pustelnicze życie.
W 425 r. cesarz Bizancjum, Teodozjusz, zniósł patriarchat. Z ostatnim patriarchą
Gamalielem uschła ostatnia latorośl szlachetnego drzewa rodu Hillela. Piętnastu
patriarchów sprawowało w tym czasie rządy, przewodnicząc duchowemu życiu
żydostwa. Wielu patriarchów otaczało opieką naukę, wolność i narodowość. Dzieje
ich życia stanowią ważną część składową ogólnych dziejów żydowskich.
W latach 425-455 w Cesarstwie Zachodniorzymskim panował
cesarz Walentynian III.
W 429 r. Wandalowie, Alemanowie i Swewowie udali się do
Afryki i założyli swoje państwo ze stolicą w Kartaginie. Państwo
Wandalów w północnej Afryce ze stolicą w Kartaginie istniało do
534r.
W 429 r. dekret cesarza Teodozjusza (Zachód) nakazał
przełożonym gmin żydowskich w Cesarstwie
Zachodniorzymskim w dalszym ciągu zbierać fundusze, który
przedtem były przesyłane dla patriarchy do Palestyny. Teraz
miały być przekazywane do skarbca cesarskiego.
W 435 r. rabin Judah HaNasi wyznaczył tę datę jako moment przyjścia Mesjasza
(365 lat po zniszczeniu Świątyni). Po zawodzie, jego uczeń, rabin Hanina ustalił datę
na 470 r. (400 lat po zniszczeniu Świątyni).
W 438 r. uznano Żydów za niezdolnych do piastowania
jakiegokolwiek urzędu. W ten sposób byli oni spychani na
całkowity margines społeczeństwa.
W 442 r. Jose ogłosił się na Krecie nowym Mojżeszem, który
otworzy Żydom otwartą drogę do Ziemi Obiecanej. W zapale
religijnym, jego zwolennicy skakali do morza i tonęli.
W 449r. biskup rzymski Leon I (440-461) bez zgody innych
biskupów przyjął tytuł prymatu, tj. pierwszeństwa jako papież Leon I
Wielki. Był on pierwszym papieżem kościoła katolickiego w
rzeczywistym znaczeniu tego słowa.
W 456 r. król sasanidzki Jedzygier II wprowadził pierwszy przymus
religijny na terenie Babilonii. Zakazano Żydom święcenia soboty. Ten akt
przemocy religijnej wynikał z wrogości pogańskich magów.
W 465 r. konsylium synodu w Vannes (Galia) zabroniło
duchowieństwu w państwie Franków uczestnictwa na ucztach u
Żydów. Jednak ta ustawa kanoniczna nie była w stanie zakłócić
zgodnego pożycia lokalnej społeczności.
W latach 474-484 w Babilonii trwały okrutne prześladowania Żydów,
których fałszywie oskarżono o zabicie i odarcie ze skóry dwóch magów.
Wymordowano wówczas połowę Żydów z miasta Ispaham, a dzieci
żydowskie oddano do pogańskiej świątyni ognia, by je wychować w
kulcie pogańskim. Próbowano zmusić przemocą babilońskich Żydów do
przejścia na magizm. Dorosłych mordowano, a dzieci wychowywano w
nowej wierze. Zburzono uczelnie i zlikwidowano żydowskie urzędy.
Zginęli najwięksi żydowscy wykładowcy Zakonu.
Bezpośrednim skutkiem krwawych prześladowań w Babilonii, była
ucieczka Żydów na południe do Arabii i na wschód do Indii, a nawet do
Chin.
W 476 r. wódz Herulów, Odoaker, obalił Cesarstwo
Zachodniorzymskie. Insygnia cesarskie odesłano do
Konstantynopola. Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło.
W latach 481-511 w nowo powstałym państwie Franków
panował Chlodwig. Jego rozległe państwo obejmowało prawie
całą Galię i wielkie obszary za Renem.
Na obszarze państwa frankońskiego Żydzi mieszkali w
Owernii (Arvenra), Caracasonne, Orleanie, Paryżu i Belgii. Duża
gmina żydowska znajdowała się w Marsylii, którą nazywano
"miastem hebrajskim". W państwie frankońskim Żydzi trudnili się
rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Na własnych okrętach
żeglowali po rzekach i morzach. Uprawiali sztukę lekarską. Przy
tym wszystkim, żyli w zupełnej zgodzie z lokalną ludnością i
często zawierali mieszane małżeństwa. Nawet kler chrześcijański
traktował Żydów w tym państwie przyjaz
nie.
W 488 r. Ostrogoci rozpoczęli podbój Italii, który ukończyli w
493 r. Powstało państwo Ostrogotów w Italii ze stolicą w
Rawenie, które trwało do 552 r.
W owym czasie istniały już liczne gminy żydowskie w Italii -
Rawena, Neapol, Wenecja, Palermo, Mesyna, Agrygien i wyspa
Sycylia.
Około 490 r. grupa żydowskich uciekinierów z Babilonii
osiedliła się w Indiach, na wybrzeżu Malabaru. Otrzymali oni
szerokie swobody i przywileje. Ich zwierzchnikiem (mardelias)
został Józef Rabban, który otrzymał przywileje książąt
indyjskich. Siedemdziesięciu dwóch jego następców sprawowało
po nim rządy nad gminami żydowskimi w Indiach.
Gdy w Babilonii ustały prześladowania, Żydzi natychmiast otworzyli
swoje uczelnie. Rektorem w Surze został Rabin (488-499), a w Pumbadicie
Jose (471-520). Byli oni "ostatnimi z epoki Amoraitów". Za jedyny cel
swojego życia wyznaczyli sobie ukończenie i zamknięcie zbioru Talmudu.
Talmud stał się wychowawcą społeczności żydowskiej we wszystkich
krajach diaspory, i to dobrym wychowawcą, gdyż podczas ciemnych
wieków krwawych prześladowań i powszechnej demoralizacji, naród
żydowski wytrwał na wysokim poziomie etycznym. Wszystkie gminy w
diasporze zjednoczyły się wokół Talmudu, który strzegł je przed
rozbiciem i sekciarstwem.
W latach 493-526 w Italii panował król ostrogocki Teodoryk
Wielki. Był on Arianinem, lecz nie sprzyjał Żydom i gorąco
pragnął ich nawrócenia na chrześcijaństwo. Nie pozwolił
budować nowych synagog w Italii, ani ozdabiać starych, lecz
zezwolił na ich naprawy.
Za panowania Teodoryka, w Italii wybuchały pogromy
żydowskie, lecz miały one charakter demonstracji ludności
katolickiej przeciwko ariańskiemu królowi.
Po 500 r., król Jemenu, Kawada, przyjął judaizm. Wieść o arabskim
państwie żydowskim rozeszła się po całym ówczesnym świecie.
W 501 r. w Babilonii duże przywileje otrzymali zwolennicy pogańskiego
kultu ognia, którzy przybrali nazwę Zendików. Doprowadzili oni do
wielkiego zamieszania w kraju i powszechnego upadku moralności.
W 501 r. Palestynę nawiedziło duże trzęsienie ziemi, które całkowicie zniszczyło
miasto portowe Akko.
W 513 r. w Babilonii wybuchło powstanie żydowskie, na czele którego
stanął egzylarcha Mar-Sutra II. Żydzi wywalczyli niepodległość dla
małego państewka ze stolicą w Machuzie. Usunęli tam bałwochwalstwo i
powstrzymali upadek moralny. Jednakże w 520 r. państewko żydowskie
zostało krwawo zniszczone.
W Babilonii na pewien czas ustał urząd egzylarchów, zamknięto uczelnie
talmudyczne, a prześladowani nauczyciele Zakonu musieli się ukrywać.
W 516 r. frankoński władca Burgundii (stolicą był Orlean),
Zygmunt, przeszedł z arianizmu na katolicyzm. Uznał on za swój
obowiązek tępienie wszystkich innowierców, w tym Żydów. Ten
władca wzniósł pierwszy mur graniczny pomiędzy Żydami a
chrześcijanami.
W 517 r. konsylium synodu w Epaon (państwo Franków)
postanowiło zakazać laikatowi chrześcijańskiemu w Burgundii
brania udziału w ucztach u Żydów.
Nietolerancja religijna w Burgundii przenikała stopniowo do
pozostałych państw frankońskich.
W latach 520-530 jemeński władca Zorah Dhu-Nomas przyjął hebrajskie
imię Jussuf (Józef) i rozpoczął wpajanie zasad judaizmu w swoim
narodzie.
W latach 527-565 w Bizancjum panował cesarz Justynian Wielki.
Był on autorem haniebnego prawa, odmawiającego świadkom
żydowskim wiarygodności w sprawach przeciwko chrześcijanom
i uwzględniające ich zeznania jedynie w sprawach Żydów z
Żydami.
Cesarz Justynian zniewolił Żydów na terenie Bizancjum
pełnieniem uciążliwych urzędów magistrackich (dekurjonat), nie
przyznając im jednak wyróżnienia i wolności. "Niechaj dz
wigają
jarzmo i jęczą pod jego ciężarem, ale mają być uważani za niegodnych
wszelkiego zaszczytu".
Cesarz Justynian orzekł, że "Żydzi są bez czci i wiary, że żyją w
obrzydzeniu duszy, podobnie jak obrzydliwym jest ich majątek". W
Bizancjum po raz pierwszy rozległo się hasło, obarczające Żydów
największą zbrodnią. Napiętnowano ich jako zabójców Boga -
Jezusa. Nie mordowano ich jednak, lecz tolerowano, by ich
upokarzać, ciemiężyć i nękać. Zniesiono wtedy wiele ustaw
chroniących do tej pory życie religijne i prawa Żydów. Ilekroć
zbiegała się w czasie żydowska Pascha z chrześcijańską
Wielkanocą, cesarz oraz biskupi zabraniali Żydom obchodzić swe
święto. Jednakże ingerencja w wewnętrzne życie żydowskie była
o wiele głębsza. Nakazano używać w synagogach chrześcijańskie
przekłady Pisma Świętego (553 r.) W ten sposób usiłowano
nawrócić wszystkich Żydów na chrześcijaństwo. Zabroniono
Żydom wygłaszać wyznania jedności Boga, tak jakby
wymówienie słów: "Bóg nasz jest jedyny", było bluz
nierstwem
wobec tzw. "Trójcy Świętej". Następnie zakazano odczytywać w
sobotę wersetów z proroka Jeremiasza, zapowiadających
Syjonowi pocieszenie i wyzwolenie w przyszłości.
W 530 r. chrześcijański władca Etiopii, nygus Elesbaa, uzbroił znaczną
armię i przygotował wielką flotę wzmocnioną okrętami egipskimi
przysłanymi przez Bizancjum. Etiopczycy przeprawili się do Arabii i
zniszczyli żydowskie państwo Jemenu. Zwycięzcy najwięcej mordowali
Żydów.
W 531 r. król sasanidzki Nuszyrwana zwrócił Żydom odebrane prawa i
przywileje w Babilonii.
Akademie w Surze i Pumbadicie poświęciły całą swoją działalność
krzewieniu nauki Talmudu. Był to wówczas jedyny cel wszystkich
pobożnych serc. Studiowanie Talmudu rozwijało duchowość, przynosiło
sławę i wspierało interesy doczesne. Prześladowanie nauki uczyniło ją dla
wszystkich drogą i świętą.
W latach 536-555, korzystając z niesnasek wewnątrz
Ostrogotów, po śmierci Teodoryka Wielkiego, cesarz bizantyński
Justynian I wysłał swoją armię na podbój Italii. Podczas wojen z
Bizancjum, Żydzi bronili między innymi Neapolu. Jednak cała
Italia została podbita i stała się prowincją Cesarstwa
Bizantyńskiego. W Italii panował egzarcha (zarządza prowincji z
ramienia cesarza). Żydzi italscy byli poddanymi egzarchy
Narzesa z Egzarchatu Raweńskiego.
W 538 i 545 r. konsylia synodów w Orleanie (Burgundia w
państwie Franków) podjęły nowe uchwały zakazujące
chrześcijanom uczestnictwa w ucztach u Żydów. Zabroniono
również Żydom w Orleanie wychodzić na place i ulice podczas
święta Wielkanocy.
W 547 r. lokalna społeczność chrześcijańska wymordowała Żydów i Samarytan w
Cezarei.
W 554 r. władca Neustrii (dzielnica państwa Franków ze stolicą
w Paryżu), Childbert I, zakazał Żydom w swojej dzielnicy
wychodzić na ulice oraz place podczas święta Wielkanocy.
W 561 r. nastąpił rozpad państwa Franków na trzy dzielnice:
Austrazję (stolicą Reims), Neustrię (stolicą Paryż) i Burgundię
(stolicą Orlean).
W 568 r. do Italii północnej wkroczyli Longobardowie i
założyli własne państwo ze stolicą w Pawii.
W 576 r. biskup Awitus (państwo Franków) podjudził
pospólstwo w Clermont do zburzenia okolicznych synagog.
Żydom dano wybór: ochrzczą się albo opuszczą miasto. W
pogromie zginęło wielu Żydów. Pod przymusem ochrzciło się
500 Żydów. W owym czasie biskup Awitus z Arweny (rezydował
w Clermont) był najbardziej zagożałym wrogiem żydostwa w
państwie Franków.
Konsylium soboru macońskiego (państwo Franków) odsunęło
Żydów od pełnienia obowiązków sędziowskich i od
dzierżawienia ceł oraz podatków "aby się nie zdawało na pozór, że
ludność chrześcijańska jest im podwładna". Żydom nie wolno było
siedzieć w towarzystwie duchowieństwa chrześcijańskiego.
W 579 r. król sasanidów Hormisdas, rozpoczął prześladowanie Żydów
w Babilonii. Ponownie zamknięto akademie w Surze i Pumbadicie, a
magowie krwawo prześladowali wszystkich innowierców.
W 581 r. z Państwa Sasanidów (Babilonia) uciekli nauczyciele Zakonu.
Znalez
li oni schronienie u pobliskiego szejka arabskiego i założyli nową
uczelnię w Peroz-Szaburze (nieopodal Nahardei).
W 587 r. król Wizygotów, Rekader, odstąpił od araianizmu i
przeszedł na katolicyzm. Natychmiast ograniczył on swobody i
prawa Żydów w Hiszpanii.
W 589 r. Synod Toledański III zabronił Żydom w Hiszpanii
wchodzenia w związki małżeńskie z chrześcijankami,
utrzymywania chrześcijańskich konkubin i posiadania
chrześcijańskich niewolników. Odsunięto ich także od
piastowania urzędów publicznych w Hiszpanii. Postanowiono
także, że dzieci z mieszanych małżeństw (żydowsko-
chrześcijańskich) będą przymusowo chrzczone.
W 589 r. Bizancjum odstąpiło znaczną część Italii Longobardom,
którzy nie interesowali się Żydami i traktowali ich tak jak inne
grupy narodowe. Nawet póz
niej, gdy 653 r. Longobardowie jako
ostatni przeszli z arianizmu na katolicyzm, italscy Żydzi nie mieli
powodów do skargi.
 W latach 590-604 głową kościoła katolickiego był papież
Grzegorz I Wielki. Uniezależnił się on politycznie od Bizancjum i
skupił faktyczną władzę świecką i kościelną nad Rzymem i
okręgiem rzymskim. Stopniowo niezależnymi władcami
środkowej Italii stawali się papieże. Papież Grzegorz wygłosił
zasadę, że Żydów nawracać należy łagodnością i perswazją, a nie
przemocą.
W latach 602-610 w Bizancjum panował cesarz Fokas. Uznał on
prymat papieża nad Bizancjum.
W owym czasie, rozgoryczeni nieustannym pasmem udręczeń
Żydzi z Antiochii (Bizancjum) wzniecili powstanie i krwawo
zemścili się na chrześcijanach za wcześniej doznane krzywdy.
Walki z powstańcami były tak ciężkie, że cesarz musiał wysłać
do Antiochii dwóch swoich wodzów. Połowę Żydów
wymordowano, a drugą połowę okaleczono.
W 606 r. rozpoczęła się długotrwała wojna Bizancjum z Persją.
W 610 r. Persowie próbowali zdobyć Konstantynopol i zajęli
stopniowo Syrię i Egipt. W 614 r. najechali na Palestynę.
Na wezwanie Persów, palestyńscy Żydzi wzniecili powstanie przeciwko Bizancjum.
Żydowscy powstańcy walczyli pod wodzą Beniamina. Mszcząc się na chrześcijanach
za wcześniej doznane krzywdy, Persowie i Żydzi zdobywali kolejne miasta, aż
ostatecznie zdobyli Jerozolimę. W samym mieście wymordowano 90 tysięcy
chrześcijan. Burzono kościoły i klasztory w całej Palestynie.
Persowie jednak zawiedli nadzieje Żydów na utworzenie nowego państwa
żydowskiego i odbudowę Jerozolimy. Licznych Żydów uwięziono i zesłano na
wygnanie do Persji. Pomimo tego, w latach 614-617 Żydzi mogli sprawować
ograniczoną władzę w Jerozolimie. W owym czasie, w Palestynie żyło najwyżej 150
tys. Żydów, mieszkających w 43 osadach.
W 612 r. wizygockim królem Hiszpanii został Sisebut, który
okazał się dla Żydów "biczem bożym" i swoim postępowaniem z
nimi ściągnął klęskę na całe swoje królestwo. Sisebut wydał
dekret, nakazujący wszystkim Żydom przyjąć w oznaczonym
terminie chrzest lub opuścić ziemie wizygockie. Rozkaz ten
wykonano z całą bezwzględnością.
Wielu Żydów zostało zmuszonych do wyemigrowania z
Królestwa Wizygotów (Hiszpania). Udawali się oni do Królestwa
Franków (Francja) lub do północnej Afryki.
W 613 r. Chlotar (613-629) zjednoczył wszystkie państewka
frankońskie i został królem Królestwa Franków. Gorliwie strzegł
interesów kleru katolickiego i zaciekle nienawidził Żydów.
W 615 r. konsylium synodu w Paryżu (Królestwo Franków)
odsunęło Żydów od sprawowania wszelkich urzędów w
administracji i wojsku.
W 621 r. nowy król wizygocki Swintila uchylił antyżydowskie
edykty w Hiszpanii. W tych nowych okolicznościach, wielu
hiszpańskich Żydów wróciło do kraju.
Judaizm nie tylko zjednał sobie niektóre plemiona arabskie i zaszczepił
wśród nich zarządzenia Zakonu, ale wzbudził też założyciela nowej religii,
Mahometa (570-632).
Mahomet był wychowankiem judaizmu w arabskim mieście Mekka. W
622 r. przybył do Jathribu, gdzie mieściła się uczelnia żydowska (miasto to
zostało póz
niej nazwane Medina). Mahomet starał się pozyskać
przychylność Żydów dla swoich poglądów religijnych, jednakże został
odrzucony.
W 624 r. Mahomet stanowczo zerwał z Żydami i zaczął powszechnie
głosić wśród Arabów swoją wykładnię wiary. Uważał on, że otrzymał
objawienie od Boga. Zmienił kierunek zwracania się przy modlitwie z
Jerozolimy na Mekkę. Zamiast żydowskiego postu Aszura ustanowił
święty miesiąc Ramadan.
Jero rozgoryczenie z powodu odrzucenia przez Żydów, zmieniło się w
otwartą nienawiść. Głoszona przez Mahometa religia, zwana Islamem,
czyli poddaniem się woli Bożej, stała się potężnym czynnikiem
ideologicznym, jednoczącym świat arabski i dynamizującym go.
Mahomet głosił: "O wierni, nie wybierajcie Żydów i chrześcijan na
sojuszników. Niechaj się sami bronią. Kto się z nimi przyjaz
ni, staje się jako
jeden z nich. Bóg nie znosi ludu grzesznego."
W 625 r. Mahomet wygnał Żydów z miasta i okolic Mediny.
Uchodz
cy osiedlili się w Chajbarze. Część żydowskich uchodz
ców
zawiązała koalicję, aby wspólnie walczyć z Mahometem. W 626 r.
wspólnymi siłami uderzyli na Arabów w Medinie. Ponieśli jednak
porażkę i w 627 r. poddali się prosząc Mahometa o łaskę. Na placu
publicznym w Medinie zamordowano 700 Żydów.
W 627 r. palestyńscy Żydzi zawarli tajne porozumienie z Bizancjum. W zamian za
wspólną walkę przeciwko Persom, cesarz Herakliusz zapewnił im bezkarność za
krzywdy wyrządzone chrześcijanom i przyrzekł liczne przywileje.
W 628 r. na mocy zawartego pokoju Persowie opuścili Palestynę. W 629 r. kraj
został ponownie zajęty przez Bizancjum. Cesarz Herakliusz nakazał wymordować
wszystkich złapanych Żydów. Zamknięto Żydom wstęp do Jerozolimy.
W 628 r. Mahomet uderzył na związek małych żydowskich gmin w
Chajbarze, które zostały zmuszone do płacenia Arabom corocznego
haraczu.
Mahomet stworzył religijne państwo arabskie obejmujące znaczną
część Półwyspu Arabskiego z miastami: Jatrib (nazwanym póz
niej
Madinat an-Nabi, czyli Medyna - "miasto proroka") i Mekka.
W latach 629-639 w Królestwie Franków panował Dagobert I.
Został on przez historię zaliczony do najzagorzalszych wrogów
żydostwa. W owym czasie tysiące Żydów uciekało z Hiszpanii
do państwa frankońskiego, lecz i tutaj czekały na nich
upokorzenia i prześladowania za wiarę.
W 629 r. król Dagobert dał wszystkim Żydom w Królestwie
Franków termin na przyjęcie chrześcijaństwa. Oporni mieli
zostać zgładzeni.
W 631 r. hiszpańscy magnaci i kler katolicki obalili króla i
wybrali nowego króla Sisenada, który z całą gorliwością popierał
interesy kościoła katolickiego w Hiszpanii.
W 633 r. synod w Toledo pod przywództwem arcybiskupa
Izydora postanowił, że nie należy nawracać Żydów na
chrześcijaństwo przemocą i groz
bą kar. Pomimo tego, bardzo
ograniczono prawa Żydów w Hiszpanii, potwierdzając słuszność
antyżydowskich dekretów Rekadera z 589 r.
Synod w Sisenanda podjął uchwałę dotyczącą Żydów, którzy
przeszli na chrześcijaństwo, a następnie powrócili do judaizmu.
Kler hiszpański postanowił, aby takich Żydów przemocą
odciągać od wiary żydowskiej. Ich dzieci miały być odebrane
rodzicom i zamknięte w katolickich klasztorach.
Przez cały ten czas względnie łagodnie traktowano w
Hiszpanii Żydów, którzy wiernie trzymali się tradycji judaizmu.
W owym czasie arcybiskup Izydor z Sewilli napisał dwie książki
przeciwko Żydom. Przy ich pomocy kler chrześcijański usiłował
odciągnąć Żydów od judaizmu. Izydor udowadniał dogmaty
katolickie przy pomocy tekstów Pisma Świętego.
Doszło wówczas do ostrej polemiki żydowsko-chrześcijańskiej
w Hiszpanii. Nauczyciele żydowscy odpowiedzieli Izydorowi
dziełami polemicznymi, które przewyższały katolickie w
znajomości tekstów biblijnych.
W 632 r. wprowadzono przymusowy chrzest Żydów w całym
cesarstwie bizantyńskim.
Gdy w 632 r. zmarł Mahomet, jego uczniowie spisali jego nauki w
księdze Koran, która stała się świętą księgą Islamu. Religijny fanatyzm
połączony z zapałem wojennym i żądzą podbojów, opętały umysły
Arabów. Islam stał się największym wrogiem chrześcijaństwa i Żydów.
Następcy Mahometa, zwani kalifami, czyli zastępcami proroka,
powiększyli obszar swego państwa i bardzo szybko doszło do otwartego
konfliktu między islamem a chrześcijaństwem. W rękach kalifów skupiała
się władza religijna, wojskowa i cywilna.
W latach 632-634 nad Arabami panował kalif Abu-Bekr.
W latach 634-644 nad Arabami panował kalif Omar. Wypędził on Żydów
z Chajbaru i Wadil-Kora oświadczając "aby stopa Żyda i chrześcijanina nie
kalała świętej gleby arabskiej".
Żydzi arabscy wypędzeni z Chajbaru zostali osiedleni w większości na
terenie Babilonii i Palestyny. Miłowali oni judaizm, dla którego poświęcili
wszystko co posiadali w Arabii. Jednakże judaizm arabski dzieliła przepaść
od judaizmu talmudycznego, którego nauczano w Babilonii i Palestynie.
Żydzi arabscy miłowali wolność i czuli się skrępowani ilością zakazów
Talmudu. W ten sposób zaistniało rozszczepienie w społeczności
żydowskiej na dwa obozy. Istotą problemu był Talmud.
--------------------------------------------------
Materiały opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.