W kalejdoskopie
ZAGROŻENIA BRONIĄ MASOWEGO
RAŻENIA W WARUNKACH
WSPÓŁCZESNYCH
Płk Leszek SŁOMKA
Występujące współczeS
nie zagrożenia bronią masowego rażenia są wielowy-
miarowe, często niespodziewane i trudne do przewidzenia. Ataki terrorystycz-
ne, które miały miejsce w Nowym Jorku, Waszyngtonie, Madrycie i Londynie,
istotnie wpłynęły na proces wzmacniania zdolnoS
ci niezbędnych do reagowania
na współczesne zagrożenia niezależnie od ich x
ródeł. Terroryzm i proliferacja
broni masowego rażenia to główne zagrożenia dla bezpieczeństwa S
wiatowego,
regionalnego i państwowego1. Zgodnie z opinią ekspertów, ujawnione obecnie za-
grożenia, związane z wykorzystaniem broni masowego rażenia oraz niebezpiecz-
nych substancji przemysłowych, będą dominujące przynajmniej przez najbliższą
dekadę2.
Wydarzenia ostatnich lat jednoznacznie wskazują, ze terroryzm współczesny
ma charakter ponadnarodowy. Z terroryzmu rozumianego szeroko, coraz wyrax
-
niej zaczynają wyodrębniać się różne jego rodzaje czy odmiany, czego wyrazem
jest zwłaszcza terroryzm konwencjonalny i niekonwencjonalny3. Kryterium po-
działu terroryzmu na konwencjonalny i niekonwencjonalny, są przede wszystkim
S
rodki walki stosowane przez ugrupowania terrorystyczne. Zatem, o terroryzmie
konwencjonalnym będziemy mówić wtedy, gdy zostaną użyte konwencjonalne
S
rodki rażenia tj. ładunki wybuchowe, samochody  pułapki itp. Natomiast
w przypadku zastosowania S
rodków masowego rażenia tj. promieniotwórczych,
chemicznych czy biologicznych, będziemy mieć do czynienia z terroryzmem nie-
kowencjonalnym (rys.). Z punktu widzenia terrorystów broń masowego rażenia
jest bardzo wydajnym i  pomocnym narzędziem w osiąganiu zakładanych ce-
lów. Wywołanie strachu i paniki, zmuszenie do podejmowania kosztownych dzia-
łań o charakterze profilaktyczno-ochronnym, ukazanie słaboS
ci systemu bezpie-
czeństwa oraz doprowadzenie do korzystnych decyzji politycznych, to tylko nie-
liczne powody, dla których materiały promieniotwórcze, chemiczne i biologicz-
ne staną się  towarem pożądanym i poszukiwanym. Ponadto, specyfika ataku
terrorystycznego np. z użyciem broni biologicznej umożliwia jego przeprowadze-
nie w sposób skryty i zaskakujący.
1
M. Krauze, Współczesny terroryzm niekonwencjonalny  zagrodzenia i przeciwdziała-
nie [w]: Człowiek, S
rodowisko, antyterroryzm  ochrona przed skażeniami, Materiały kon-
ferencyjne, wyd. WICHiR 2-3.06.2005 r.
2
Riga Summit Declaretion  dokument wydany w czasie Szczytu NATO w Rydze
(26.11.2006 r.), www. nato. int/docu/pr/2006/p06-150e. htm.
3
Podziału takiego dokonał prof. dr hab. M. Krauze  Materiały konferencyjne  przy-
pis 1.
71
W kalejdoskopie
KLASYFIKACJA TERRORYZMU WSPÓŁCZESNEGO
TERRORYZM WSPÓŁCZESNY
KONWENCJONALNY
Mateiały Modele samolotów
wybuchowe
Zestawy rakietowe
Ładunki wybuchowe
Samoloty
Ładunki nasobne pasażerskie
i transportowe
Pojazdy adaptowane
Inne
R
rodki artyleryjskie
NIEKONWENCJONALNY
CHEMICZNY BIOLOGICZNY JĄDROWY
Broń jądrowa
Bojowe S
rodki Bojowe S
rodki
trujące biologiczne Broń radiologiczna
Związki chemiczne Przemysłowe S
rodki Improwizowane
podwójnego biologiczne urzadzenia jądrowe
przeznaczenia
R
rodki nietypowe
x
ródło: M. Krauze, Współczesny terroryzm niekonwencjonalny  zagrodzenia i przeciw-
działanie [w]: Człowiek, S
rodowisko, antyterroryzm  ochrona przed skażeniami, Materia-
ły konferencyjne, wyd. WICHiR, 2-3.06.2005 r.
Przeprowadzone w ostatnich latach w Stanach Zjednoczonych ataki z uży-
ciem przesyłek pocztowych wypełnionych sporami wąglika, wywołały niepokój
nie tylko personelu w zaatakowanych instytucjach, ale znacznej częS
ci społe-
czeństwa amerykańskiego i innych krajów. Ponadto, stosunkowa duża łatwoS
ć
zdobycia bądx
produkcji broni chemicznej i biologicznej jest dodatkowym czyn-
nikiem wzmacniającym chęć wykorzystania tak skutecznego S
rodka rażenia. Dą-
żenie grup terrorystycznych do posiadania broni jądrowej sprawiło, iż zaintere-
sowani są oni także bronią radiologiczną, której dostępnoS
ć jest łatwiejsza. Wy-
nika to z faktu, że poziom zaawansowania technologicznego, pozwalający na wy-
twarzanie broni chemicznej, biologicznej czy radiologicznej nie jest wystarczają-
cy do otrzymania broni jądrowej.
Kolejnym czynnikiem ułatwiającym grupom terrorystycznym nabywanie
S
rodków masowej zagłady jest skryty i ponadnarodowy charakter tego rodzaju
S
rodków. Mogą one z powodzeniem istnieć i być wykorzystywane w dowolnym re-
gionie dzięki bardzo dobrze zorganizowanej siatce pozornych firm, których za-
72
W kalejdoskopie
daniem jest pozyskiwanie S
rodków finansowych oraz rekrutacja i przygotowanie
nowych terrorystów. Brak przynależnoS
ci terytorialnej, wytyczonej granicami
państwa, utrudnia organom bezpieczeństwa międzynarodowego podejmowanie
skutecznych działań mających na celu rozpoznawanie i likwidację ważnych ele-
mentów organizacji terrorystycznych. Dotychczas znane sposoby i S
rodki od-
działywania na państwa wspierające terroryzm międzynarodowy nie przyniosły
oczekiwanych skutków. Zatem walka z terroryzmem wymaga opracowania i za-
stosowania nowych form oddziaływania przede wszystkim na system jego finan-
sowania oraz naboru i szkolenia kolejnych terrorystów.
Zagrożenie terroryzmem chemicznym i biologicznym zostało dostrzeżone ja-
ko jedno z podstawowych wyzwań dla NATO. Fale ataków biologicznych w Sta-
nach Zjednoczonych oraz ataków chemicznych w Japonii i Iraku utwierdziły
analityków w przekonaniu o słusznoS
ci uprzednio opracowanych prognoz rozwo-
ju terroryzmu niekonwencjonalnego.
O determinacji NATO w zwalczaniu terroryzmu, może S
wiadczyć natychmia-
stowa reakcja Sojuszu Północnoatlantyckiego na zamachy z 11 wrzeS
nia 2001 r.
Na pilnie zwołanej Radzie NATO4, zgłoszono gotowoS
ć uznania ataku na Stany
Zjednoczone jako napaS
ć na cały Sojusz po udowodnieniu, iż atak był przygoto-
wany i kierowany z zagranicy. W celu zorganizowania skutecznej obrony zastoso-
wano postanowienia art. V Traktatu Waszyngtońskiego zobowiązując tym samym
Sojusz do wspólnej obrony przed terroryzmem. W konsekwencji podjętych dzia-
łań, Stany Zjednoczone miały ułatwione zadanie związane z zawiązaniem koali-
cji antyterrorystycznej. JednoczeS
nie, w NATO rozpoczęto intensywne prace
zmierzające do wsparcia Stanów Zjednoczonych oraz poszukiwania skutecznych
mechanizmów walki z terroryzmem w nowym wymiarze. W początkowym okre-
sie, z potencjału Sojuszu przewidzianego do walki z terroryzmem, korzystano
w umiarkowanym zakresie. Od pax
dziernika 2001 r. do połowy maja 2002 r.
przeprowadzono operację  Eagle Assist mającą na celu kontrolę ruchu po-
wietrznego w przestrzeni Stanów Zjednoczonych ze szczególnym uwzględnie-
niem zachowania stref ochronnych nad obiektami energetyki jądrowej oraz in-
stalacji przemysłowych. Ponadto, od pax
dziernika 2001 r. prowadzi się operację
 Active Endeavour polegającą na kontroli ruchu morskiego na Morzu R
ród-
ziemnym w tym transportu materiałów niebezpiecznych. W zakresie poszukiwa-
nia mechanizmów walki z terroryzmem, opracowano i przyjęto na szczycie NA-
TO w Pradze (21-22.11.2002 r.) militarną koncepcję Sojuszu walki z terrory-
zmem, która zakłada wsparcie podejmowanych działań w tym zakresie, przez
wszystkich członków Sojuszu oraz pozwala na rozwijanie stosownej współpracy
z innymi organizacjami. Dlatego też kwestie dotyczące zagrożeń wynikających
z zamachów terrorystycznych stały się pierwszoplanowym tematem wielu konfe-
rencji i spotkań. Problematyka ta znalazła poczesne miejsce m. in. w programie
pracy Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa oraz programu Partnerstwo dla Poko-
ju5. We wszystkich tego rodzaju przedsięwzięciach pojawiają się wątki dotyczą-
ce zagrożeń terroryzmem niekonwencjonalnym.
4
Spotkanie Rady NATO odbyło się 12.09.2001 r.
5
W dniach 22-23.02.2002 r. w Warszawie odbyła się konferencja pt. Rola Rady Part-
nerstwa Północnoatlantyckiego w zwalczaniu terroryzmu. W obradach uczestniczyli przed-
stawiciele 41 państw. P. Pacholski, P. Pietrzak, AktywnoS
ć Polski w zwalczaniu proliferacji
broni masowego rażenia i terroryzmu międzynarodowego, Wyd. DPO MON, Warszawa 2004.
73
W kalejdoskopie
Niebezpieczeństwo związane z wykorzystaniem materiałów promieniotwór-
czych, chemicznych i biologicznych w atakach terrorystycznych ma S
cisły zwią-
zek ze zjawiskiem proliferacji broni masowego rażenia, która obejmuje nie tylko
kompletne ładunki czy też niebezpieczne substancje, ale również nowoczesne
technologie oraz myS
l naukowo-techniczną. Proces ten jest dopełniany często
kompleksowym przygotowaniem (kształcenie, stypendia, praktyki, itp.) i trans-
ferem personelu naukowo-technicznego.
Rozważając zjawisko rozprzestrzeniania broni masowego rażenia nie można
pominąć proliferacji rakiet i technologii zwiąnej z ich produkcją. Ocenia się, że
zjawisko to stanowi realne i wciąż rosnące zagrożenie dla bezpieczeństwa regio-
nalnego i globalnego ze względu na możliwoS
ć wykorzystania tych S
rodków do
ładunków jądrowych, chemicznych i biologicznych. Pomimo podejmowania waż-
nych inicjatyw rozbrojeniowych o charakterze międzynarodowym6, odnotowano
dalszy postęp w rozwijaniu programów rakietowych.
W ocenie ekspertów, przyczynę prowadzenia badań w tym zakresie należy
upatrywać w dążeniu poszczególnych państw do uzyskania przewagi o wymiarze
strategiczno-operacyjnym w ewentualnych konfliktach regionalnych. Współpraca
Iranu z Koreą Północną i Chinami dobrze obrazuje zjawisko proliferacji rakieto-
wej. Kontakty realizowane na wielu szczeblach mają zapewnić Iranowi samowy-
starczalnoS
ć i samodzielnoS
ć w produkcji rakiet balistycznych. Kooperacja obej-
mująca dostarczanie sprzętu, technologii oraz ekspertyz technicznych pozwoliła
Iranowi wyprodukować rakiety S
redniego zasięgu7 oraz rozwinąć prace zmierza-
jące do wytworzenia rakiet dalekiego zasięgu. Podobne współdziałanie ma miej-
sce pomiędzy Indiami a Rosją. Wspieranie przez Rosję programów rakietowych
zmierzających do wyprodukowania przez Indie rakiet typu cruise może budzić
niepokój, szczególnie na tle ciągle odżywającego konfliktu indyjsko-pakistań-
skiego oraz faktu, że obie strony posiadają broń jądrową. W kontekS
cie tych za-
grożeń wydaje się uzasadniona koncepcja budowy tarczy antyrakietowej, której
elementy mają być instalowane na terenie państw sojuszniczych.
Zwalczanie zjawiska proliferacji broni masowego rażenia staje się z każdym
dniem bardziej złożone. Istotnym problemem, który NATO musi podjąć, jest
okreS
lenie swojego miejsca oraz mechanizmów skutecznego oddziaływania,
a także wspierania międzynarodowych wysiłków zmierzających do eliminacji te-
go rodzaju zjawisk. Pomimo dotychczas podjętych inicjatyw w sprawie broni ma-
sowego rażenia w tym jej nieproliferacji, NATO w dalszym ciągu ma ograniczoną
możliwoS
ć oddziaływania na S
rodowisko międzynarodowe8. Deklaratywne po-
dejS
cie, poprzez wyrażanie swojego wsparcia dla różnych inicjatyw (np. traktaty
o nieproliferacji, reżimy kontroli itp.), wyczerpuje się na tym poziomie, gdyż NA-
TO nie jest sygnatariuszem żadnego porozumienia o nieproliferacji. Podejmowa-
ne działania, mają na celu katalizowanie wysiłków społecznoS
ci międzynarodo-
wej, a tym samym także redukcję realnego zagrożenia dotyczącego użycia broni
masowego rażenia w zamachach terrorystycznych.
6
Na konferencji w Hadze (25-26.11.2002 r.) przyjęto Kodeks postępowania przeciw-
ko proliferacji rakiet balistycznych tzw. Haski Kodeks Postępowania. S. Cugier, Prolifera-
cja rakietowa  MTRC i Haski Kodeks Postępowania [w]: Przegląd S
wiatowego procesu
rozbrojeniowego pod reakcją L. KoS
ciuka, Wyd. Adam Marszałek, Warszawa 2003.
7
Tamże: Do rakiet S
redniego zasięgu zalicz się rakiety o nazwie: Shahab-3, Shahab-
4 i Shahab-5, s. 172.
8
E. R. Terzuolo, Zwalczanie proliferacji broni masowego rażenia, Przegląd NATO, Je-
sień 2005.
74