BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2007
Ocena skutecznoS
ci działań
w zakresie doskonalenia zarządzania
bezpieczeństwem i higieną pracy
w przedsiębiorstwach
dr inż. ZOFIA PAWŁOWSKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Doskonalenie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinno prowadzić do zwiększenia jego sku- popularyzacja problematyki bhp (np. w ra-
teczności, wyrażającego się zarówno poprawą stanu bhp, jak i ogólnego funkcjonowania przedsiębiorstwa.
diowęz
le, gazetce zakładowej, Internecie)
W artykule przedstawiono wyniki badania wpływu działań realizowanych w procesie doskonalenia na wybrane
zapewnienie regularnego audytowania
mierniki funkcjonowania przedsiębiorstwa i wskazano te działania, których realizacja ma największy wpływ na
systemu zarządzania bhp przez jednostkę
zwiększenie skuteczności zarządzania.
zewnętrzną
An assessment of the effectiveness of OSH management in enterprises
ocena bezpieczeństwa i higieny pracy
Improvements in OSH management should result in an increase in its effectiveness. This paper presents the results of research
podwykonawców
on the influence of activities related to improving OSH management on selected performance indicators. It also identifies
monitorowanie i analizowanie przyczyn
activities that have the highest influence on their effectiveness.
absencji chorobowej.
W procesie doskonalenia powinny być reali-
na rzecz poprawy stanu bhp (współzawodnic-
Wstęp zowane przede wszystkim te działania, których
two, propozycje usprawnień na stanowiskach
wpływ na skuteczność zarządzania bezpie-
Na potrzebę doskonalenia zarządzania bez-
pracy itp.)
czeństwem i higieną pracy jest największy.
pieczeństwem i higieną pracy w przedsiębior-
zwiększenie częstotliwości i zakresu
Ocena tego wpływu ma więc istotne znaczenie
stwach wskazują zarówno przepisy prawa, jak
informacji na temat bhp, przekazywanych
w doskonaleniu zarządzania bhp.
również normy określające wymagania i wy-
najwyższemu kierownictwu
tyczne odnoszące się do systemów zarządzania
lepsze informowanie i komunikowanie
Wpływ działań w zakresie
bhp. Podstawowym celem działań składających
się w sprawach bhp (np. zwiększenie liczby
doskonalenia zarządzania bhp
się na doskonalenie zarządzania bhp powinno
spotkań z pracownikami, dni poświęcone
być zwiększenie jego skuteczności, która wyra- na jego skuteczność
bezpieczeństwu)
ża się zarówno poprawą stanu bezpieczeństwa
uwzględnianie w ocenach ryzyka zawo- W celu dokonania oceny wpływu działań
i higieny pracy, jak i ogólnego funkcjonowania,
dowego nowo powstających czynników ryzyka w zakresie doskonalenia zarządzania bhp
co w efekcie wpływa korzystnie na wyniki eko-
(np. obciążenie układu mięśniowo-szkieleto- na jego skuteczność przeprowadzono badania
nomiczne przedsiębiorstwa. Za najistotniejsze
wego, monotonia) w grupie 51 osób zaangażowanych w ten proces
w doskonaleniu zarządzania bhp uznaje się
rejestrowanie i analizowanie zdarzeń w przedsiębiorstwach  w tym pracowników
powszechnie te działania, które wzmacniają
potencjalnie wypadkowych służby bhp, członków zespołów wdrażających
zaangażowanie najwyższego kierownictwa
doskonalenie metod analizowania przy- systemy zarządzania bhp oraz kierowników ko-
i pracowników w problemy bezpieczeństwa
czyn wypadków przy pracy i zdarzeń poten- mórek organizacyjnych. Za miarę skuteczności
i higieny pracy oraz świadczą o usprawnianiu
cjalnie wypadkowych w celu identyfikowania tego zarządzania przyjęto wybrane mierniki
procesu planowania, a także potwierdzają dą-
ich przyczyn z
ródłowych funkcjonowania przedsiębiorstwa, do których
żenie do ustanawiania ambitnych celów [1, 2,
zwiększenie liczby przeglądów stanu zaliczono: liczby wypadków przy pracy, zdarzeń
3]. Wśród działań związanych z doskonaleniem
bhp, angażowanie w przeglądy większej liczby potencjalnie wypadkowych, dni ogólnej absencji
zarządzania bhp, realizowanych w przedsię-
pracowników chorobowej, stanowisk, na których ograniczono
biorstwach, wymienić można [4]:
okresowe sporządzanie sprawozdań ryzyko zawodowe, a także fluktuację kadry,
zwiększenie uprawnień pracowników
o stanie bhp i ich publikowanie wydajność i jakość pracy, wiedzę i kompetencje,
i ich udziału w działaniach dotyczących bhp
modelowanie i optymalizacja procesów poziom zadowolenia pracowników z pracy,
organizowanie szkoleń na temat zagadnień
zarządzania bhp przestrzeganie zasad bhp oraz świadomość pro-
związanych z doskonaleniem zarządzania bhp
doskonalenie dokumentacji systemu blemów bezpieczeństwa i higieny pracy. Wpływ
zwiększenie częstotliwości szkoleń do- zarządzania (upraszczanie, wprowadzenie każdego z działań w zakresie zarządzania bhp
tyczących bhp elektronicznego obiegu dokumentacji) na mierniki funkcjonowania był oceniany w skali
realizację programów motywujących stosowanie nowoczesnych programów od 1 ( na pewno nie ma korzystnego wpływu )
pracowników do angażowania się w działania komputerowych do 4 ( na pewno ma korzystny wpływ ).
8
BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2007
uznawane za działania o bardzo dużym lub doskonalenie metod analizowania przy-
Do mierników funkcjonowania, których
dużym wpływie na niemal wszystkie mierniki czyn wypadków przy pracy i zdarzeń po-
związki z działaniami w zakresie dosko-
funkcjonowania  oprócz fluktuacji kadry. tencjalnie wypadkowych (różnice dotyczą
nalenia zarządzania bhp dostrzegane
Jednak zwiększenie częstotliwości i zakresu
5 mierników funkcjonowania)
są najczęściej, należą:
informacji o bezpieczeństwie i higienie pracy,
rejestrowanie i analizowanie zdarzeń
świadomość problemów bhp
przekazywanych najwyższemu kierownictwu,
potencjalnie wypadkowych (różnice dotyczą
przestrzeganie zasad bhp
nie zostało zaliczone do działań o najwyższym
4 mierników funkcjonowania).
wiedza i kompetencje
wpływie na mierniki funkcjonowania. Ozna- Nieco mniejsze są różnice w ogólnej ocenie
liczba wypadków przy pracy i liczba
czać to może, że większość przedstawicieli
wpływu zwiększenia uprawnień pracowni-
zdarzeń potencjalnie wypadkowych
przedsiębiorstw nie dostrzega bezpośredniego
ków i ich udziału w działaniach dotyczących
liczba stanowisk, na których ograni-
związku między informowaniem najwyższego
bhp, organizowania szkoleń w zakresie bhp,
czono ryzyko zawodowe.
kierownictwa o problemach bhp a jego zaan-
uwzględniania w ocenach ryzyka zawodowego
gażowaniem w ich rozwiązywanie.
nowo powstających czynników ryzyka oraz
Najniżej oceniany jest wpływ działań
Chociaż doskonalenie metod analizowania
prowadzenia analiz kosztów i korzyści  doty-
w zakresie doskonalenia zarządzania bhp
przyczyn wypadków przy pracy i zdarzeń
czą one w każdym z tych przypadków trzech
na fluktuację kadry, liczbę dni ogólnej absencji
potencjalnie wypadkowych, zwiększanie
mierników funkcjonowania.
chorobowej, a także na wydajność pracy.
uprawnień pracowników i ich udziału w dzia-
Do mierników funkcjonowania, w od-
W celu zidentyfikowania tych działań
łaniach dotyczących bhp, zwiększenie liczby
niesieniu do których różnice ocen dotyczą-
w zakresie doskonalenia, których realizacja
przeglądów stanu bhp i angażowanie w te
ce ich związków z działaniami na rzecz do-
wywiera najkorzystniejszy wpływ na skutecz-
przeglądy większej liczby pracowników, a także
skonalenia zarządzania bhp są największe,
ność zarządzania bhp, czyli na wiele mierników
ustalanie ambitnych celów nie zostały zaliczone
należą:
funkcjonowania równocześnie, obliczono
do działań o największym ogólnym wpływie
wiedza i kompetencje (różnice w ocenie
 na podstawie ocen poszczególnych działań
na przyjęte mierniki funkcjonowania, to należy
wpływu aż 8 działań)
 wskaz
nik wpływu, którego wartość może się zwrócić uwagę na fakt, że są one uznawane
poziom zadowolenia pracowników
zawierać w przedziale 0  1, przy czym 0 ozna- za bardzo ważne w obszarze bhp: ich wpływ
z pracy, jakość pracy (różnice w ocenie wpływu
cza, że działanie na pewno nie ma wpływu na mierniki odnoszące się bezpośrednio do tego
7 działań)
na wszystkie mierniki funkcjonowania, zaś 1, obszaru został oceniony jako bardzo duży.
wydajność pracy (różnice w ocenie wpły-
Tylko nieznacznie niżej oceniany jest w tym
że działanie na pewno ma wpływ na wszystkie
wu 6 działań)
mierniki funkcjonowania. Wartości tego wskaz
- obszarze wpływ lepszego komunikowania się
liczba zdarzeń potencjalnie wypadkowych
w sprawach dotyczących bhp, rejestrowania
nika odnoszące się do analizowanych działań
(różnice w ocenie wpływu 5 działań).
i analizowania zdarzeń potencjalnie wypadko-
przedstawiono na rysunku (str. 10.).
W szczególności przedstawiciele przed-
wych, programów motywujących pracowników
siębiorstw, w których wdrożono system
do angażowania się w działania na rzecz bhp
Do działań w zakresie doskonalenia systemu
zarządzania bhp w porównaniu do przedsta-
oraz popularyzacji tej problematyki.
zarządzania bhp, których wpływ na funk-
wicieli przedsiębiorstw, w których tego systemu
Monitorowanie i analizowanie przyczyn
cjonowanie przedsiębiorstwa jest oceniany
nie wdrożono:
absencji chorobowej zostało ocenione jako
jako największy (wskaz
nik wpływu większy
prawie dwa razy częściej są w pełni
działanie o stosunkowo niewielkim wpływie
niż 0,65) zaliczyć można:
przekonani, że zaangażowanie pracowników
opracowywanie programów uspraw- na ogólne funkcjonowanie i na poszczególne
w ustalanie celów i planów w obszarze bhp
mierniki, włączając w to liczbę dni ogólnej ab-
nień ergonomicznych (np. ograniczenie
wpływa pozytywnie na poziom zadowolenia
dolegliwości układu mięśniowo-szkieleto- sencji chorobowej. Jest to sygnał, że programy
pracowników z pracy i sześć razy rzadziej
odnoszące się do ograniczania absencji cho-
wego, stresu w pracy)
negują występowanie takiego wpływu
zwiększenie zaangażowania najwyż- robowej pracowników są realizowane bardzo
prawie dwa razy częściej są pewni,
rzadko, a absencja z tego powodu na ogół
szego kierownictwa w ustalanie celów
że programy usprawnień ergonomicznych
nie jest łączona z warunkami pracy.
i planów
wpływają pozytywnie na poziom zadowolenia
zwiększenie zaangażowania pracow-
pracowników z pracy
ników w ustalanie celów i planów
Wpływ wdrożenia systemu
prawie dwa razy częściej wyrażają pew-
realizację programów motywujących
zarządzania bhp
ność, że zwiększenie uprawnień pracowników
pracowników do angażowania się w dzia-
na ocenę skuteczności działań
i ich angażowanie w działania dotyczące bhp
łania na rzecz bhp (współzawodnictwo,
w zakresie doskonalenia
wpływa na zmniejszenie liczby zdarzeń poten-
propozycje usprawnień na stanowiskach
cjalnie wypadkowych
pracy itp.). Wyniki badań wykazały, że wpływ wielu
pięć razy częściej uznają, że zwiększenie
działań w zakresie doskonalenia zarządzania
uprawnień pracowników i ich angażowanie
Uwagę zwraca fakt wysokiej oceny wpły- bhp na poszczególne mierniki funkcjonowania
w działania dotyczące bhp na pewno wpływa
wu programów usprawnień ergonomicznych jest oceniany różnie w przedsiębiorstwach, któ-
na ogólne funkcjonowanie. Uzyskane wyniki re wdrożyły system zarządzania w tym obsza- na wydajność pracy i dwa razy rzadziej negują
istnienie takiego wpływu
wskazują, że zdaniem przedstawicieli przedsię- rze i tam, gdzie takiego systemu nie wdrożono.
ponad dwa razy częściej dostrzegają
biorstw mają one duży lub bardzo duży wpływ Do działań takich należą przede wszystkim:
związek między zwiększaniem uprawnień
na niemal wszystkie mierniki funkcjonowania. popularyzacja problematyki bhp (różnice
pracowników a fluktuacją kadry
Zwiększenie zaangażowania najwyższego dotyczą aż 7 mierników funkcjonowania)
kierownictwa oraz pracowników, a także modelowanie procesów zarządzania prawie sześć razy częściej wyrażają pew-
motywowanie pracowników do angażowania bhp (różnice dotyczą aż 7 mierników funk- ność, że programy motywujące pracowników
się w działania na rzecz bhp są powszechnie cjonowania) do angażowania się w działania na rzecz bhp
9
BEZPIECZEC
STWO PRACY 2/2007
zarządzania bhp. Analiza wskazuje, że w ciągu
ostatnich 2 lat w przedsiębiorstwach, które
wdrożyły systemy zarządzania, działania takie
realizowane były znacznie częściej (średnio
3  5 razy). Równocześnie zwraca uwagę
brak realizacji niektórych spośród tych działań
(np. programów motywujących pracowników
do angażowania się w działania na rzecz bhp
czy popularyzacji tej problematyki) w sto-
sunkowo dużej grupie przedsiębiorstw, które
systemu nie wdrożyły.
Podsumowanie
Doskonaląc proces zarządzania bhp, należy
zwrócić przede wszystkim uwagę na potrzebę
realizacji tych działań, które w istotny sposób
mogą wpłynąć na zwiększenie jego skutecz-
ności. Za szczególnie istotne dla tego procesu
przedstawiciele przedsiębiorstw uznają przede
wszystkim wdrażanie programów usprawnień
ergonomicznych, co skutkuje zarówno popra-
wą warunków pracy, jak i wpływa korzystnie
na jakość oraz wydajność pracy. Działania
w kierunku doskonalenia zarządzania podej-
mują znacznie częściej te przedsiębiorstwa,
które wdrożyły systemy zarządzania niż te,
które systemów takich nie wdrożyły.
Wdrożenie systemu zarządzania bhp
stymuluje podejmowanie działań zmierza-
jących do doskonalenia zarządzania bezpie-
czeństwem i higieną pracy. Równocześnie
wpływa ono na kształtowanie świadomości
znaczenia tych działań dla funkcjonowania
przedsiębiorstwa.
Rys. Wartości wskaz
nika wpływu dla poszczególnych działań w zakresie doskonalenia zarządzania bezpieczeństwem
i higieną pracy
Values of a performance indicator for individual activities aimed at improving OSH management
PIŚMIENNICTWO
[1] Raport z zadania badawczego IV-9.01: Partycypacja
mają korzystny wpływ na ich wiedzę i kom-
nikt w przedsiębiorstwach nie wdrażających
bezpośrednia a stres i bezpieczeństwo pracy. CIOP
,
petencje
systemów), a także na wiedzę i kompetencje 2004
ponad dwa razy częściej są pewni,
znacznie wyżej oceniają znaczenie po- [2] T.W. Marsh, R. Davies, R.A. Phillips, A.R. Duff, I.T.
że informowanie i komunikowanie się wpływa
Robertson, A. Weyman & M.D. Cooper The Role of
pularyzacji problematyki bhp, a w szczegól-
Management Commitment in Determining the Success
na wiedzę i kompetencje
ności znacznie częściej uznają, że wpływa ona
of a Behavioural Safety Intervention.  Journal of the
znacznie wyżej oceniają znaczenie reje-
Institution of Occupational Safety & Health . 2 (2)
na pewno korzystnie na jakość i wydajność pracy
strowania i analizowania zdarzeń potencjalnie
45-56, 1998
(zdania tego nie podziela nikt z przedsiębiorstw
wypadkowych, a w szczególności jego wpływ
[3] Results of a survey of direct participation in Europe,
nie wdrażających systemu), częściej widzą
na jakość i wydajność pracy, wzrost wiedzy http://www.eurofound.eu.int/publications/files/
związki popularyzacji tej tematyki ze zmniej- EF9803EN.pdf
i kompetencji, poziom zadowolenia pracowni-
szeniem liczby dni ogólnej absencji chorobowej,
[4] Raport z zadania badawczego 08.1: Opracowanie
ków z pracy, a także na liczbę tych zdarzeń
zasad i kryteriów doskonalenia systemów zarządzania
zmniejszeniem liczby wypadków przy pracy
wyżej oceniają znaczenie sporządzania
bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie.
i zdarzeń potencjalnie wypadkowych oraz ok.
okresowych sprawozdań o stanie bhp i ich publi- CIOP 2005
,
4 razy częściej, że wpływa również na poziom
kowania, stwierdzając 5 razy częściej, że wpływa
zadowolenia z pracy
to na pewno korzystnie na jakość pracy i po-
Publikacja opracowana na podstawie wy-
wyżej oceniają wpływ audytów zewnętrz-
nad 2 razy częściej, że wpływa to na pewno
ników uzyskanych w ramach II etapu pro-
nych na funkcjonowanie, stwierdzając ponad
gramu wieloletniego pn.  Dostosowywanie
na przestrzeganie zasad bhp; częściej również
5 razy częściej, że oddziałują one na pewno warunków pracy w Polsce do standardów
dostrzegają związek tego rodzaju działań z za-
Unii Europejskiej dofinansowywanego
korzystnie na świadomość problemów bhp
dowoleniem pracowników z pracy
w latach 2005-2007 w zakresie zadań służb
znacznie wyżej oceniają znaczenie mode- i ponad 2 razy częściej, że wpływają również
państwowych przez Ministerstwo Pracy
na wiedzę i kompetencje.
lowania i optymalizacji procesów zarządzania
i Polityki Społecznej. Główny koordynator:
W obu grupach przedsiębiorstw występują
bhp, a w szczególności częściej wyrażają
Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwo-
pewność, że może ono wpłynąć na jakość również istotne statystycznie różnice dotyczą-
wy Instytut Badawczy
i wydajność pracy (takiego poglądu nie wyraził ce realizacji działań w zakresie doskonalenia
10