Rachunek kosztów dla inżynierów
WYKA
AD 4
Rodzajowy rachunek kosztów
(wycena zużycia materiałów)
1
Wycena zużycia materiałów
Zużycie materiałów może być mierzone, wyceniane,
Zużycie materiałów może być mierzone, wyceniane,
dokumentowane i ewidencjonowane w różny sposób. Stosowane
dokumentowane i ewidencjonowane w różny sposób. Stosowane
metody wywierają jednak wpływ na dokładność prowadzonego
metody wywierają jednak wpływ na dokładność prowadzonego
rachunku kosztów.
rachunku kosztów.
Dokonując pomiaru zużycia czynników produkcji (w tym
materiałów) należy stosować metody, które pozwalają dostatecznie
dokładnie określić rozmiary zużycia rzeczywistego, jednak przy
uwzględnieniu konieczności, skuteczności, pracochłonności i
korzyści poszczególnych rozwiązań.
Wycena zużycia materiałów cd.
Zużycie materiałów wycenia się w wysokości rzeczywistych cen
zakupu, tzn. kwot należnych sprzedającemu z wyłączeniem
podlegającemu odliczeniu podatku VAT. Cena zakupu obejmuje
również podatek akcyzowy, podatek importowy oraz cło (w
odniesieniu do materiałów z importu).
W zależności od rozwiązań przyjętych w zakładowym planie kont
wycena zużycia materiałów może być dokonywana przy
zastosowaniu jednego z poniższych rozwiązań:
1) metoda szczegółowej identyfikacji,
2) cen przeciętnych,
3) metody FIFO,
4) metody LIFO,
5) stałych cen ewidencyjnych.
2
Wycena zużycia materiałów cd.
1) Metoda szczegółowej identyfikacji
Metoda szczegółowej identyfikacji polega na
przyporządkowaniu określonej ceny lub kosztu wytworzenia
do konkretnej pozycji materiałów. Jest to metoda
pracochłonna i kosztochłonna, w związku z czym jest
stosowana w dosyć ograniczonym zakresie, zazwyczaj do
zapasów stosunkowo drogich, unikalnych, składających się
z niewielkiej liczby pozycji, które dodatkowo nie są
wzajemnie wymienialne. Metoda ta jest również użyteczna
w przypadku materiałów nabytych w związku ze ściśle
określonymi przedsięwzięciami, zleceniami specjalnymi.
Wycena zużycia materiałów cd.
2) Metoda cen przeciętnych
Ceny przeciętne ustalane są w wysokości średniej ważonej
cen zapasu danego rodzaju materiału pochodzącego z
różnych dostaw.
3) Metoda FIFO (first in  first out, pierwsze przyszło 
pierwsze wyszło)
Wycena zużycia materiałów odbywa się według cen
pierwszej partii dostawy znajdującej się w magazynie, a po
jej wyczerpaniu  według cen następnej dostawy.
4) Metoda LIFO (last in  first out, ostatnie przyszło 
pierwsze wyszło)
Wycena zużycia materiałów odbywa się według cen
ostatniej partii dostawy, a po jej wyczerpaniu według ceny
dostawy wcześniejszej.
3
Wycena zużycia materiałów cd.
Oprócz scharakteryzowanych wcześniej metod wyceny według
wartości rzeczywistych, znane są także metody stosowane w
niewielu krajach ze względu na niedopuszczenie ich do użytku przez
właściwe regulacje prawne:
metoda ceny (kosztu) najwyższej   najdroższe przyszło 
pierwsze wyszło HIFO (ang. highest in first out)  wycena
odbywa się w pierwszej kolejności według materiałów nabytych
po najwyższych cenach,
metoda ceny (kosztu) najniższej   najtańsze przyszło  pierwsze
wyszło LOFO (ang. lowest in first out)  wycena odbywa się w
pierwszej kolejności według materiałów nabytych po najniższych
cenach.
Wycena zużycia materiałów cd.
5) Metoda stałych cen ewidencyjnych
Ceny ewidencyjne materiałów mogą być ustalane na poziomie
cen zakupu lub cen nabycia. Jeśli wycena materiału
dokonywana jest według stałych cen ewidencyjnych, to w
końcu każdego okresu sprawozdawczego należy dokonać
rozliczenia odchyleń od cen ewidencyjnych proporcjonalnie
do wartości rozchodu materiałów i wartości zapasu
końcowego.
W praktyce stosuje się kilka sposobów ustalania odchyleń od
cen ewidencyjnych. Do najczęściej stosowanych należy
metoda narzutu przeciętnego.
4
Wycena zużycia materiałów cd.
5) Metoda stałych cen ewidencyjnych cd.
Wskaz
nik narzutu odchyleń od cen ewidencyjnych:
Op + Or
WN = "100%
M + M
r k
gdzie:
Op  odchylenie przypadające na zapas początkowy materiałów,
Or  odchylenie powstałe w okresie bieżącym,
Mr  wartość rozchodu materiałów w okresie bieżącym,
Mk  wartość zapasu końcowego materiałów.
Wycena zużycia materiałów cd.
5) Metoda stałych cen ewidencyjnych cd.
Narzut odchyleń od cen ewidencyjnych przypadający na rozchód materiału:
WN " Mr
NO =
100%
Narzut odchyleń od cen ewidencyjnych przypadający na zapas końcowy:
WN " Mk
NO =
100%
5
Wycena zużycia materiałów  przykład 1
W pewnej spółce zużywany jest w procesie produkcyjnym materiał A.
Materiały ewidencjonowane są według rzeczywistych cen zakupu. Spółka
posiadała w magazynie na dzień 1 paz
dziernika zapas 5000 kg materiału A
zakupionego w poprzednim miesiącu po 0,10 zł/kg. Wartość zapasu
wynosiła 500 zł. W paz
dzierniku przyjęto do magazynu następujące ilości
materiału A:
" 05.10  25000 kg po 0,08 zł/kg (wartość dostawy 2000 zł)
" 18.10  18000 kg po 0,12 zł/kg (wartość dostawy 2160 zł)
Rozchód materiału A do produkcji:
" 08.10  22000 kg
" 21.10  24000 kg
Ustalić wartość rozchodu materiałów i zapasu końcowego korzystając z:
1) metody FIFO,
2) metody LIFO,
3) metody cen przeciętnych.
Wycena zużycia materiałów  przykład 1 (rozwiązanie)
1) Wycena według metody FIFO
Wyceny dokonujemy przy każdym rozchodzie materiału.
" 08.10  rozchód 22000 kg, w tym (w kolejności wpłynięcia do magazynu):
 (stan w magazynie na dzień 01.10) 5000 kg * 0,10 zł/kg = 500 zł
 (dostawa z dnia 05.10) 17000 kg * 0,08 zł/kg = 1360 zł
Razem = 1860 zł
Zapas końcowy (5000 kg + 25000 kg)  22000 kg = 8000 kg
Wartość zapasu końcowego 8000 kg * 0,08 zł/kg = 640 zł
" 21.10  rozchód 24000 kg, w tym:
 (dostawa z dnia 05.10) 8000 kg * 0,08 zł/kg = 640 zł
 (dostawa z dnia 18.10) 16000 kg * 0,12 zł/kg = 1920 zł
Razem = 2560 zł
A
ączny rozchód (w dniach 08.10 i 21.10) 1860 zł + 2560 zł = 4420 zł
Zapas końcowy (8000 kg + 18000 kg)  24000 kg = 2000 kg
Wartość zapasu końcowego 2000 kg * 0,12 zł/kg = 240 zł
6
Wycena zużycia materiałów  przykład 1 (rozwiązanie) cd.
2) Wycena według metody LIFO
Wyceny dokonujemy przy każdym rozchodzie materiału.
" 08.10  rozchód 22000 kg (w kolejności od ostatniej dostawy):
 (dostawa z dnia 05.10) 22000 kg * 0,08 zł/kg = 1760 zł
Wartość zapasu końcowego:
 (stan w magazynie na dzień 01.10) 5000 kg * 0,10 zł/kg = 500 zł
 (dostawa z dnia 05.10) 3000 kg * 0,08 zł/kg = 240 zł
Razem = 740 zł
" 21.10  rozchód 24000 kg, w tym:
 (dostawa z dnia 18.10) 18000 kg * 0,12 zł/kg = 2160 zł
 (dostawa z dnia 05.10) 3000 kg * 0,08 zł/kg = 240 zł
 (stan w magazynie na dzień 01.10) 3000 kg * 0,10 zł/kg = 300 zł
Razem = 2700 zł
A
ączny rozchód (w dniach 08.10 i 21.10) 1760 zł + 2700 zł = 4460 zł
Zapas końcowy (8000 kg + 18000 kg)  24000 kg = 2000 kg
Wartość zapasu końcowego 2000 kg * 0,10 zł/kg = 200 zł
Wycena zużycia materiałów  przykład 1 (rozwiązanie) cd.
3) Wycena według ceny przeciętnej
Wyceny dokonujemy przy każdym rozchodzie materiału.
" 08.10  rozchód 22000 kg:
Ł wartości 500 zł + 2000 zł
= = 0,08 zł / kg
Ł ilości 5000 kg + 25000 kg
Wartość rozchodu: 22000 kg * 0,08 zł/kg = 1760 zł
Wartość zapasu końcowego: 8000 kg * 0,08 zł/kg = 640 zł
" 21.10  rozchód 24000 kg:
640 zł (zapas) + 2160 zł ( przychód)
= 0,11 zł / kg
8000 kg +18000 kg
Wartość rozchodu: 24000 kg * 0,11 zł/kg = 2640 zł
A
ączny rozchód: 1760 zł + 2640 zł = 4400 zł
Wartość zapasu końcowego: 2000 kg * 0,11 zł/kg = 220 zł
7
Wycena zużycia materiałów  przykład 1 (rozwiązanie) cd.
Zestawienie wartości rozchodu materiałów i zapasu końcowego
Wartość
Metoda rozchodu Zapas końcowy Razem
materiałów
FIFO 4420 zł 240 zł 4660 zł
LIFO 4460 zł 200 zł 4660 zł
4620 zł
Cena przeciętna 4400 zł 220 zł
(H" 4660 zł)
Różnica według metody ceny przeciętnej wynika z przyjętego zaokrąglenia
do dwóch miejsc po przecinku przy ustalaniu ceny przeciętnej.
Wycena zużycia materiałów  przykład 2
Salda wybranych kont w pewnej spółce na dzień 01.10 wynosiły:
"  materiały 270 zł
"  odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów 15 zł
Spółka wykorzystuje w swojej działalności 2 materiały: A i B. Ewidencja zużycia
materiałów jest prowadzona według stałych cen ewidencyjnych, które kształtują się
odpowiednio:
" materiał A: 112 zł/tona
" materiał B: 90 zł/tona
W paz
dzierniku miały miejsce następujące operacje gospodarcze związane z
przepływem materiałów:
" 1.10  przyjęto do magazynu 5 ton materiału A, cena na fakturze: 125 zł/tona,
" 2.10  przyjęto do magazynu 12 ton materiału B, cena na fakturze: 78 zł/tona,
" 3.10  wydano do zużycia 4 tony materiału A,
" 4.10  wydano do zużycia 10 ton materiału B.
Wyznaczyć odchylenia od cen ewidencyjnych dotyczące wydanych do zużycia
materiałów oraz zapasów końcowych materiałów.
8
Wycena zużycia materiałów  przykład 2 (rozwiązanie)
Stosujemy metodę narzutu przeciętnego i obliczamy wskaz
nik narzutu odchyleń od
cen ewidencyjnych:
Op + Or
WN = "100%
M + M
r k
Op  odchylenie przypadające na zapas początkowy materiałów
Wartość Op odczytujemy z pozycji  odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów
na dzień 01.10  wynosi ona 15 zł.
Or  odchylenie powstałe w okresie bieżącym
Or dla materiału A wynosi:
5 ton * 112 zł (stała cena)  5 ton * 125 zł (cena na fakturze) = 560  625 = - 65 zł
Or dla materiału B wynosi:
12 ton * 90 zł (stała cena)  12 ton * 78 zł (cena na fakturze) = 1080  936 = 144 zł
Bieżące odchylenie łączne materiałów Or wynosi: - 65 + 144 = 79 zł
Wycena zużycia materiałów  przykład 2 (rozwiązanie) cd.
Mr  wartość rozchodu materiałów w okresie bieżącym
Mr dla materiału A wynosi:
4 tony * 112 zł/tona (stała cena) = 448 zł
Mr dla materiału B wynosi:
10 ton * 90 zł/tona (stała cena) = 900 zł
A
ączna wartość rozchodu Mr wynosi: 448 + 900 = 1348 zł
Mk  wartość zapasu końcowego materiałów
Mk dla materiału A wynosi:
1 tona (pozostało w magazynie) * 112 zł/tona (stała cena) = 112 zł
Mk dla materiału B wynosi:
2 tony (pozostało w magazynie) * 90 zł/tona (stała cena) = 180 zł
Mk dla zapasów z dnia 01.10 odczytujemy z pozycji  materiały = 270 zł
A
ączna wartość zapasu końcowego Mk wynosi: 112 + 180 + 270 = 562 zł
9
Wycena zużycia materiałów  przykład 2 (rozwiązanie) cd.
Obliczamy wskaz
nik narzutu odchyleń WN:
Op + Or
15 + 79
WN = "100% = *100% = 4,92%
Mr + Mk 1348 + 562
Narzut odchyleń od cen ewidencyjnych przypadający na rozchód materiału
obliczamy według wzoru:
WN " Mr 4,92% "1348
NOr = = = 66,32 zł
100% 100%
Natomiast narzut odchyleń od cen ewidencyjnych przypadający na zapas końcowy
obliczamy według wzoru analogicznego do powyższego:
WN " Mk 4,92% "562
NOk = = = 27,65 zł
100% 100%
Wartość NOk uwzględniana jest w obliczeniach dla następnego okresu
sprawozdawczego (pozycja  odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów ).
10