System polityczny Szwajcarii
Szwajcaria to państwo w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których obowiązuje demokracja bezpośrednia. Szwajcaria jest od wielu lat państwem neutralnym. Do Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero w 2002 r. po przegłosowaniu tej decyzji w referendum.
Ustrój polityczny - parlamentarna republika związkowa
System polityczny to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.
System polityczny w Szwajcarii jest inny od ustrojów państw Europy. Zróżnicowane warunki geograficzne, a także silne zróżnicowanie językowe (istnieją tu cztery strefy językowe: niemiecka, francuska, włoska, retoromańska), religijne i ekonomiczne oraz stosunkowo niezbyt duża liczba obywateli oraz podział polityczny federacji sprzyja demokracji bezpośredniej. Demokracja bezpośrednia to system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy uprawnieni do głosowania.
Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony, posiadające charakter organizmów państwowych.
W XVI wieku, Konfederacja Szwajcarska składała się z 13. niezależnych państewek, protoplastów obecnych kantonów. Formalnie biorąc stanowiły one część Rzeszy Niemieckiej i były nazywane przez administrację Rzeszy kantonami. Były one dzielone na kantony "leśne" i kantony "miejskie". Kantony te uzyskały praktyczną niezależność po wspólnym pokonaniu cesarza Niemiec Maksymiliana w 1499 r. W sześciu "leśnych" kantonach funkcjonowała demokracja bezpośrednia, polegająca na podejmowaniu wszelkich wspólnych decyzji na wiecach kantonalnych. Siedem kantonów "miejskich" było zarządzanych formalnie przez rady miast, które były kontrolowane przez oligarchiczne układy tworzone przez najbogatszych kupców i rzemieślników.
Obecna Konfederacja Szwajcarska składa się 26 odrębnych organizmów państwowych - kantonów. Trzy z nich podzielone są na dwa półkantony. Pół kantony podobnie jak kantony mają dużą autonomię i posiadają własne instytucje. Każdy kanton jest w dużej mierze autonomiczny, posiada swoją konstytucję parlament i rząd, a także posiada suwerenność w sprawie finansów i ma prawo ustanawiania swoich podatków. Decyzję co do wysokości podatków podejmuje społeczeństwo podczas referendum. Kantony mają prawo stanowienia własnych praw odnośnie wszystkich spraw, które nie zostały uregulowane na szczeblu federalnym. Jeśli prawo w kantonie jest sprzeczne z federalnym moc obowiązuje tam prawo federalne. Oprócz obowiązku przestrzegania własnych praw kantony maja obowiązek przestrzegania praw federalnych.
Najmniejszy element administracji państwowej stanowią gminy. Gminy istniały jeszcze zanim powstało państwo i były pierwszym członkiem konfederacji szwajcarskiej. Później na drodze zakupu lub podboju połączone gminy tworzyły kantony. Na szczeblu gminnym zachowały jednak pewna autonomie, a ich samorządność została zagwarantowana przez konstytucję. Gminy mogą decydować o większości spraw z nimi związanych, takich jak budowanie ulic, szkół, pomoc charytatywna, sprawy organizacji policji, czy też wyboru nauczycieli. W miejscowościach zamieszkałych przez niewielką liczbę mieszkańców decyzje w tych sprawach podejmowane są na walnych zebraniach mieszkańców, na których odbywa się dyskusja i głosowanie. (demokracja bezpośrednia) Na terenach zamieszkiwanych przez większą ilość osób wybiera się rade miejską, której obowiązkiem jest przedstawienie ważniejszych decyzji obywatelom, którzy mają prawo je zaakceptować bądź odrzucić w tajnym głosowaniu. O wyborze systemu - walne zebranie czy rada miejska i głosowanie decyduje organ gminy. Do kompetencji gminy należy także ważna decyzja dotycząca przyznawania obywatelstwa cudzoziemcom. W Szwajcarii każdy obywatel Szwajcarii jest obywatelem gminy i nie może utracić tego prawa. Ma również prawo być obywatelem dwóch gmin naraz.
Władzę ustawodawczą sprawuje Zgromadzenie Federalne czyli szwajcarski parlament składające się z dwóch izb.
Izba niższa - Rada Narodowa liczy 200 członków. Każdy z kantonów może mieć w niej taką liczbę deputowanych, w zależności od liczby jego mieszkańców (1 poseł przypada na 22 000 mieszkańców). Wybory do Rady odbywają się raz na cztery lata. Radę Narodowa można nazywać także Izba Ludowa, gdyż jest ona reprezentantem całego społeczeństwa. Wybory do Rady Narodowej odbywają się w ordynacji bezpośredniej.
Izba wyższa- Rada Kantonów jest reprezentantem poszczególnych kantonów. Ma w niej miejsce 46 deputowanych, przypada po dwóch z każdego kantonu. Wybierani są na okres od 1 do 4 lat (w zależności od kantonu) przez zgromadzenie ustawodawcze kantonów. Pół kantony mają prawo wystawić tylko jednego kandydata. Obydwie izby parlamentu posiadają takie same prawa. Każda z ustaw musi zostać przyjęta przez jedną i drugą izbę. Do zadań Rady należy wybieranie członków rządu szwajcarskiego do Rady Związkowej. Zgromadzenie Federalne ma niezwykle szerokie uprawnienia. Wyróżnia się szereg jego funkcji. Najważniejsze to:
Funkcja ustawodawcza - może dokonywać zmian w konstytucji
Funkcja elekcyjna wybiera rząd - tzw. Radę Federalną, prezydenta i wiceprezydenta, Kanclerza Federalnego, przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Trybunału Federalnego oraz generała (stojącego na czele armii),
Funkcja kierownicza - kieruje pracami rządu
Funkcja kontrolna - jego zadaniem jest sprawowanie nadzoru nad rządem, nad stosunkami z zagranicą, kontrola nad sprawami finansowymi państwa, jeśli to konieczne do jego zadań należy także formowanie parlamentarnych komisji śledczych,
Funkcja sądowa - w kompetencji Zgromadzenia Federalnego jest rozstrzyganie sporów kompetencyjnych o ważności inicjatywy ludowej, a także może udzielać łaski osobom skazanym.
Każdą z dwóch izb Zgromadzenia Federalnego kieruje przewodniczący, który sprawuje swój urząd przez okres 1 roku, po tym czasie, nie ma on prawa powtórnego wyboru. Przewodniczącemu pomagają dwie osoby na stanowiskach wiceprzewodniczących. Do zadań przewodniczącego każdej z izb należy kierowanie pracami izby. Jeżeli głosowanie kończy się równością głosów głos przewodniczącego jest rozstrzygający.
W każdej z izb Zgromadzenia Federalnego działa dodatkowy organ, nazywany biurem. Biuro zajmuje się sprawami organizacyjnymi, dotyczącymi funkcjonowania obu izb, ustala terminy i programy poszczególnych sesji, proponuje sposoby prowadzenia obrad nad danymi zagadnieniami. Biuro decyduje także o liczebności i składzie komisji oraz ustala rezultaty głosowań plenarnych itd.
Połączone biura obu izb Zgromadzenia Federalnego noszą nazwę Konferencji Koordynacyjnej. Do zadań Konferencji należy ustalanie priorytetu czasowego rozpatrywania poszczególnych spraw, a także ustalanie planu funkcjonowania w ramach sesji, a także zapewnienie odpowiednich kontaktów z Radą Federalną.
Władza wykonawcza należy do Rady Związkowej. Jest to odpowiednik rządu. Rząd liczy 7 osób co jest ustawowo zagwarantowane przez konstytucję. Skład Rządu wybiera Zgromadzenie Federalne. Istnieje zasada iż przedstawicielami rządu muszą być osoby pochodzące z różnych kantonów. Ponadto osoby zasiadające w rządzie powinny być dla siebie obce w sensie pokrewieństwa i powinowadztwa. Dodatkowo struktura językowa i wyznaniowa Szwajcarii sprawia, ze w rządzie zasiadają przedstawiciele głównych grup językowych oraz wyznaniowych Szwajcarii. Ponadto muszą w rządzie zasiadać przedstawiciele pochodzący z trzech największych kantonów: Berna, Zurychu i Vaud.
Działania szwajcarskiego rządu opierają się na zasadzie kolegialności, co wyznacza bardzo jasne reguły. Aby jakikolwiek akt rządowy mógł wejść w życie musi zostać uchwalony na posiedzeniu rządu z udziałem wszystkich członków. Najpierw musi zostać jednak poddany dyskusji, a następnie głosowaniu.
Aby zachować ład i porządek w pracach rządu, prawo konstytucyjne nakazuje powołanie "departamentów federalnych" (odpowiedniki ministerstw). Na ich czele stoją kierownicy departamentów, a każdy z nich jest jednocześnie członkiem Rady Federalnej.
Departamenty:
spraw zagranicznych,
spraw wewnętrznych,
wymiaru sprawiedliwości i policji,
finansów i ceł,
gospodarki, komunikacji
energetyki,
spraw wojskowych.
Każdy minister ( zwany radcą federalnym) jest wybierany za pomocą Zgromadzenia Związkowego, czyli połączonych izb parlamentu. Po upływie czterech lat może zostać wybrany na kolejną kadencję, ponieważ piastowanie stanowiska urzędniczego jest nieograniczone czasowo. Radcy federalni stoją na czele i kierują rożnymi departamentami. Jeden z radców wybierany jest na prezydenta federacji, a inny na wiceprezydenta. Prezydent nie pełni roli "głowy państwa". Prezydent pełni swoją funkcję przez okres jednego roku. jednocześnie będąc Radcą Federalnym i kierując pracami Rady Federalnej. Do jego zadań należy wstępne rozpatrywanie spraw napływających do poszczególnych departamentów. Rola prezydenta jest raczej reprezentacyjna:, przyjmowanie ambasadorów, przemawianie do narodu podczas świąt narodowych. Prezydent nie posiada szczególnych kompetencji ani przywilejów. Wiceprezydent zawsze obejmuje w następnej kadencji urząd po prezydencie.
Rząd poprzez konstytucję jest podporządkowany pod parlament, i pełni funkcje organu wykonawczego. Członków rządu można odwołać przed zakończeniem jego kadencji
Działalność polityczna członków parlamentu nie jest traktowana jako praca zawodowa, nie otrzymują oni pensji za wykonywanie tych zadań tylko zwrot kosztów własnych.
W Szwajcarii funkcjonuje system wielopartyjny. W każdym z kantonów spotyka się inny zestaw działających partii a także inne postawy polityczno-programowe w obrębie jednej partii.
Po ostatnich wyborach w Szwajcarii w grudniu 2003 r. w Radzie Narodowej mandaty zdobyły następujące partie: Partia Ludowa - 56, Partia Socjaldemokratyczna - 52, Partia Radykalno-Demokratyczna - 40, Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa - 27, Partia Zielonych - 14, Ewangelicka Partia Ludowa/Unia Federalno-Demokratyczna - 5, pozostałe 5 mandatów zdobyli kandydaci niezrzeszeni. W skład Rady Kantonów wchodzą: Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa posiadająca 15 mandatów, Partia Radykalno-Demokratyczna - 14, Partia Socjaldemokratyczna -9 oraz Partia Ludowa z 8 miejscami.
Szwajcarzy dzięki funkcjonującemu w ich kraju systemowi politycznemu mają możliwość wywierania bezpośredniego wpływu na sprawy publiczne swojego kraju. Narzędziami służącymi temu są referendum i inicjatywa. Referenda mogą być obowiązkowe bądź nieobowiązkowe. Referendum obowiązkowe jest przeprowadzane się wówczas gdy dotyczą one ważnych zmian np. w konstytucji. Poprawki do konstytucji zyskują ważność jeżeli zagłosuje za nią większość obywateli w każdym kantonie. Co do ustaw istnieją w Szwajcarii referenda nie obowiązkowe (tzw. weto ludowe). Oznacza to, że każda ustawa przyjęta przez Zgromadzenie Związkowe może być zmieniona jeżeli co najmniej 50 tys. obywateli domaga się głosowania co do jej zmiany. Jeżeli takie głosowanie się odbędzie dla przegłosowania wystarczy większość głosów za proponowanymi zmianami. Referendum ma bardzo duże znaczenie w systemie politycznym Szwajcarii. Prawo kantonów także przewiduje referenda przeprowadzane obowiązkowo, dotyczące wszystkich ustaw, oraz decyzje o niektórych kredytach. Referenda przeprowadza się także w gminach, ale tematy referendum gminnego uzależnione są od sposobu organizacji tej gminy. Zależy czy w gminie tej istnieje instytucja zgromadzenia ogółu obywateli. Tam gdzie instytucja taka istnieje tematem głosowania może być wszystko, a wniosek o referendum może złożyć każdy obywatel, który ma prawo do udziału w zgromadzeniu. Inaczej jest w gminach o tzw. zwyczajnej organizacji zorganizowanie referendum jest dużo bardziej skomplikowane.
Obecnie przyjęto zasadę przeprowadzania 4 referendów rocznie (po 1 w każdym kwartale). Inicjatywa odnosi się do możliwości wprowadzania zmian w konstytucji, po zebraniu co najmniej 100.000 podpisów. Władzom nie przysługuje możliwość takiej inicjatywy, mogą one ewentualnie wysunąć swoją kontrpropozycję. Wszelkie propozycje są przedstawiane do oceny w drodze referendalnej.
Innym ważnym narzędziem służącym demokracji bezpośredniej w Szwajcarii są inicjatywy. Jest to możliwość zgłoszenia inicjatywy ustawodawczej lub weta obywatelskiego. Obywatele mogą w ten sposób inicjować tworzenie aktów prawnych lub ich odrzucenie. Określona liczba obywateli.
Formy inicjatyw podobnie jak referenda istnieją na każdym z trzech poziomów życia politycznego. Na szczeblu federacyjnym dotyczą tylko spraw związanych z konstytucją. Dlatego też prawo konstytucyjne zawiera bardzo dużo spraw które winny być uregulowane za pomocą ustaw. Z inicjatywą podjęcia jakiejś ustawy, lub jej zmiany może wystąpić partia lub obywatele. Wnioski muszą dotyczyć konkretnego paragrafu konstytucji i proponować nową ustawę lub ogólny pomysł jej zmiany. Wnioskodawcy mają osiemnaście miesięcy na zebranie wystarczającej ilości podpisów, co w tym przypadku oznacza liczbę 100 tys. Po zatwierdzeniu przez federalny rząd, parlament rozpatruje dany wniosek i jego propozycje a następnie przedkłada ją narodowi w formie referendum. Procedura inicjatywy ludowej w kantonie przebiega bardzo podobnie do inicjatywy na szczeblu krajowym. Zmienia się jedynie liczba wymaganych podpisów pod takim wnioskiem i musi ona wynosić 5 tys. Największe znaczenie inicjatywa ludowa ma, tak samo jak referendum w organach gminy. W wypadku gminy inicjatywa nie tylko jest środkiem prawodawstwa, może obejmować także inne wnioski o bardzo szerokim zakresie. W gminach gdzie istnieje zgromadzenie wszystkich obywateli przedmiotem inicjatywy ludowej może być w zasadzie wszystko. Aby ustrzec się przed nadmiarem wniosków władze kantonów skonstruowały pewne mechanizmy obronne, które mogą się różnić pomiędzy sobą w każdym kantonie. W tych gminach, gdzie istnieje przedstawicielski organ uchwałodawczy, wnioski mogą składać tylko grupy obywateli i mogą one dotyczyć tylko spraw, które są zastrzeżone do powszechnego głosowania. Do takich należą sprawy dotyczące zasad funkcjonowania gminy.
Władza sądownicza należy do Trybunału Federalnego który ma swoją siedzibę w Lozanie. W skład Sądu Federalnego wchodzi 26-28 członków, którzy są wybierani przez Zgromadzenie Federalne na czas 6 lat.
Do kompetencji sądu są należy rozpatrywanie skarg dotyczących takich spraw jak:
naruszanie praw konstytucyjnych
naruszanie autonomii gmin i praw kantonów
naruszanie umów międzynarodowych i kantonalnych
rozpatrywanie sporów między Federacją a kantonami
rozpatrywanie sporów pomiędzy kantonami.
Do Trybunału może zwrócić się każdy kto uzna że jego prawa obywatelskie lub publiczne zostały naruszone. Do Trybunału składa się także rewizje od wyroków wydanych przez sądy niższych instancji. Trybunał nie ma jednak prawa skontrolować czy ustawa na poziomie federalnym jest zgodna z prawem konstytucyjnym, takie działanie należy do społeczeństwa, które decyduje na ten temat w nieobowiązkowym referendum. Działania szwajcarskich sądów mają bardzo istotny wpływ na rozwój i funkcjonowanie prawa w Szwajcarii.
W obrębie władz Federacji Szwajcarskiej istnieje także Kancelaria Federalna. Na jej czele stoi z kanclerz i dwóch wicekanclerzy. Są oni wybierani za pośrednictwem Zgromadzenia Federalnego na czas 4 lat, łącznie z wyborami Rady Federalnej. Prawo konstytucyjne mówi o niej jako organie zajmującym się "obsługą kancelaryjną" parlamentu i rządu, czyli do jej zadań należy techniczno biurowa obsługa prac rządu prac.
System partyjny
System wyborczy
Konstytucja szwajcarska uchwalono 18 grudnia 1998 roku. 18 kwietnia 1999 roku jej
źródło: A.Głąb, System polityczny Szwajcarii, na www.psz.pl,
Szwajcaria, Wydawnictwo Pascal, 1997