Administracja w Polsce po II wojnie światowej
Tak jak po I wojnie światowej, tak samo po II wojnie światowej stanął problem określenia struktur administracyjnych Polski Ludowej. Polska Ludowa (1945 do 22 lipca 1952 roku) PRL (22 lipca 1952 roku do 1989 roku) W zaistniałej sytuacji po 1945 roku w Polsce funkcjonowały przedwojenne struktury administracyjne. Przyjęto, że do czasu uchwalenia nowej konstytucji obowiązywać będą zasady konstytucji marcowej z 1921 roku, którą uznano za bardziej demokratyczną, jednocześnie odrzucając konstytucję kwietniową z 1935 roku. Przyjmuje się, że ważnym dokumentem w powojennej historii Polski był manifest PKWN z 22 lipca 1944 roku. manifest stwierdzał, że w kraju władzę sprawuje KRN poprzez wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne Rady Narodowe. Manifest zapowiadał również odbudowę administracji rządowej. Z przedwojennych struktur administracji rządowej zachowano urzędy wojewody i starosty. Urzędy te miały bardziej charakter polityczny, niż administracyjny. Radom narodowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym przekazano zadania organów uchwałodawczych samorządu terytorialnego. Już w 1944 roku wprowadzono nowe rozwiązania w dziedzinie administracji większych miast. Szczególnym zadaniem nowych władz Polski Ludowej było stworzenie administracji na ziemiach odzyskanych. Doceniając wagę tego zadania, w listopadzie 1945 roku stworzono ministerstwo ziem odzyskanych. Istniało do stycznia 1949 roku, a jego ministrem był Władysław Gomułka. Centralny aparat administracyjny We wszystkich państwach Europy środkowo - wschodniej określanych jako kraje demokracji ludowej, na czele władz centralnych stała rada ministrów, określana jako rząd. Na wzór radziecki w radzie ministrów wprowadzono kolegia ministerstw. Od początku kształtowana administracja była opanowywana przez kierownictwa partii komunistycznych. Powołano również na wzór radziecki komisję planowania, centralny urząd planowania, a nawet główny urząd planowania przestrzennego. Gołownia - na terenie tej wsi zbudowano Nową Hutę, przeciwko reakcyjności Krakowa. Przeobrażenia administracji terytorialnej Ustawa z 20 marca 1950 roku zniosła organy samorządu terytorialnego na wzór II RP, a wszelkie kwestie samorządowe przejęły Rady Narodowe. Na czele Rad Narodowych wojewódzkich, powiatowych i gminnych stały organy wykonawcze, czyli prezydia rad narodowych. Był to przykład centralizmu demokratycznego, zawierający tzw. podwójne podporządkowanie. Rady niższego szczebla podlegały radom wyższego szczebla. Także prezydia niższego podlegały wyższemu szczeblowi.
Zmiany w podziale terytorialnym kraju Nowe granice RP wymagały korekty terytorialno - administracyjnej. W 1950 roku utworzono trzy nowe województwa: koszalińskie, zielonogórskie i opolskie. W 1957 roku wyodrębniono administrację dużych miast jako tzw. miasta wydzielone na prawach województwa. Obok Warszawy dołączono Łódź, Kraków, Poznań, Wrocław. W 1954 roku w miejsce gmin wprowadzono gromady - były to jednostki administracyjno - terytorialne złożone z kilku wsi, ale nie brakowało gromad złożonych z jednej wsi. Zupełną nowością było wprowadzenie pojęcia „osiedle” jako jednostki administracyjno - terytorialnej i wówczas wyodrębniono trzy rodzaje osiedli: robotnicze, uzdrowiskowe i rybackie. Gromady przetrwały do 1972 roku, kiedy ponownie przywrócono gminę, znosząc zarazem jednostki osiedli. W 1975 roku dokonano nowego podziału kraju pod względem terytorialno - administracyjnym, tworząc 49 województwa. Argumentem uzasadniającym to posunięcie było zbliżenie obywatela do administracji i odwrotnie. Zlikwidowane zostały powiaty, a województwo dzieliło się na gminy. Podtemat: zmiany prawa administracyjnego: Można mówić o kilku etapach (okresach) takich zmian: a) (1844 - 1948) - okres ten nazywany był budowaniem zrębów nowego porządku społeczno - politycznego. b) (1949 - 1955) - nazywano kształtowaniem demokracji ludowej jako formy dyktatury proletariatu. Przykładem tego może być wprowadzenie w 1950 roku uprawnień dla prokuratorów kontroli legalności działania administracji. Od 1954 roku, kiedy zniesiono państwową inspekcję pracy, a jej zdania przejęły związki zawodowe całkowicie podporządkowane partii. Powstała swoista sytuacja, kiedy na ujęcia prawa II RP nałożone zostały nowe - ludowe. W 1954 roku na wskutek skarg i protestów zlikwidowano ministerstwo bezpieczeństwa publicznego, a jego kompetencje przekazano najpierw komitetowi ds. bezpieczeństwa publicznego, a później przywróconemu urzędowi ministra spraw wewnętrznych. c) Lata 80-te to kolejny okres zmian - w oparciu o porozumienia sierpniowe Solidarności i władz PRL otworzyły one drogę do reform, które w pewnym stopniu zaczęto realizować po likwidacji stanu wojennego w 1983 roku. W 1982 roku nastąpiło odejście od systemu nakazowego i planowania w gospodarce. Wprowadzono bardzo nieśmiało zasady wolnego rynku. Zmiany dotyczyły również podporządkowania NIK-u: w latach 1949 - 1952 NIK działał samodzielnie; w latach 1952 - 1957 podporządkowany był ministerstwu kontroli rady ministrów, czyli nadzorowi premiera, którego miała kontrolować. 1980 rok - zniesiono nadzór premiera nad NIK-em. Grudzień 1988 rok - na podstawie ustawy z tego roku powołano Trybunał Konstytucyjny i urząd rzecznika praw obywatelskich. Po obradach Okrągłego Stołu przyjęto nowe liberalne prawo o stowarzyszeniach, zmieniono konstytucję. Tzw. Mała Konstytucja - przywrócono urząd prezydenta i drugą izbę parlamentu - senat. W myśl tej konstytucji zniesiono nazwę PRL, a wprowadzono RP, która jest państwem demokratycznym i prawa. 8 marca 1990 roku - uchwalono ustawę o samorządzie terytorialnym w kwestii samorządu gminy. Najnowszy zbiór praw, czyli ustawa zasadnicza RP została uchwalona przez polskie zgromadzenie narodowe 2 kwietnia 1997 roku. często bywa ona nazywana konstytucją wielkanocną w odróżnieniu od kwietniowej z 1935 roku.
2